Chương II

Thú thật, tôi thấy không thoải mái, mặc dù tôi vẫn xác định thế nào tôi cũng sẽ chơi, nhưng tôi hoàn toàn không dự tính lần chơi đầu tiên lại là chơi hộ người khác. Điều này làm tôi hơi rối trí, và tôi bước vào sòng bạc trong tâm trạng vô cùng bực dọc. Vào đến nơi, thoạt nhìn tôi đã không thích mọi thứ ở đây. Tôi không chịu nổi cái đám bồi bút này qua các bài tạp văn của toàn thế giới và nhất là trong các bài báo Nga của chúng ta, nơi hầu như mùa xuân nào các nhà tạp văn cũng kế lể hai điều: thứ nhất, về sự nguy nga tráng lệ của sòng rulet các thành phố trên sông Rein, thứ hai: về những đồng tiền vàng dường như chất thành đống trên bàn. Người ta đâu có trả tiền cho họ để làm chuyện đó, chẳng qua họ viết như vậy chỉ vì thói xu nịnh vô tư. Không có gì gọi là tráng lệ trong những gian phòng tồi tàn này, còn tiền vàng thì chẳng những không có từng đống trên bàn, mà ngay một hai đồng cũng chưa chắc đã có. Tất nhiên, họa hoằn trong suốt cả mùa bỗng nhiên xuất hiện một kẻ dở hơi, hay một tay người Anh, hay một gã châu Á nào đó, như người Thổ Nhĩ Kỳ chẳng hạn, như mùa hè vừa qua, đến chơi và thắng hoặc thua rất nhiều tiền, còn thì tất cả những người khác chỉ chơi với những đồng gulden lẻ, và cộng chung lại thì số tiền có trên bàn rất ít. Khi bước chân vào phòng chơi (lần đầu tiên trong đời) tôi do dự không dám chơi ngay. Hơn nữa, cả một đám đông đang chen chúc nhau. Nhưng giả sử chỉ có một mình tôi thôi, tôi nghĩ có lẽ tôi cũng bỏ về. Thú thật tim tôi đập thình thịch và tôi vốn không phải là người bình tĩnh: có lẽ tôi đã biết trước và từ lâu đã quyết định rằng tôi sẽ không đi khỏi Ruletenburg; có điều gì đó căn bản và triệt để chắc chắn sẽ xảy ra trong số phận của tôi. Phải như vậy và sẽ là như vậy. Dù việc tôi mong đợi rất nhiều cho mình ở bàn rulet có buồn cười đến đâu đi nữa, thì tôi vẫn có cảm tưởng rằng có điều còn buồn cười hơn nữa là cái quan điểm thủ cựu mà ai cũng thừa nhận rằng thật ngu ngốc và vô nghĩa khi mong đợi điều gì đó từ trò cờ bạc. Và tại sao đánh bạc lại xấu hơn bất cứ phương pháp kiếm tiền nào, như buôn bán chẳng hạn? Có điều đúng là trong số một trăm người chơi chỉ có một người thắng. Nhưng điều này có liên quan gì đến tôi?

Dù sao tôi đã xác định là lúc đầu chỉ quan sát xem người ta chơi và chưa chơi gì thật sự trong buổi tối hôm đó. Nếu có xảy ra chuyện gì thì nó cũng chỉ xảy ra nhẹ nhàng, không cố ý, và tôi đã quyết định như vậy. Hơn nữa cũng phải nghiên cứu kỹ cách chơi trước đã, bởi mặc dù với hàng nghìn bài viết mô tả trò chơi rulet, mà lúc nào tôi cũng đọc ngấu nghiến, tôi vẫn thật sự chưa hiểu gì về nguyên lý của trò này cho tới khi được tận mắt xem người ta chơi.

Trước hết, tôi có cảm giác mọi thứ thật là bẩn thỉu - dường như có cái gì xấu xa ghê tởm về mặt đạo đức. Tôi hoàn toàn không muốn ám chỉ những nét mặt tham lam và hồi hộp của hàng chục, thậm chí hàng trăm con bạc bâu quanh bàn chơi. Tôi hoàn toàn không thấy có gì là bẩn thỉu trong sự ham muốn thắng thật nhanh và thật nhiều. Tôi luôn cho là ngu ngốc cái quan điểm của một nhà đạo đức béo tốt, no đủ khi phản đối lời biện minh “nhưng tôi chỉ chơi nhỏ thôi” của một người nào đó rằng tham lợi nhỏ thì lại càng tệ hại hơn. Rất đúng: tham lợi nhỏ và tham lợi to - đó là hai điều khác nhau. Đây là vấn đề tỷ lệ. Một số tiền đối với Rothschild là nhỏ, nhưng đối với tôi lại là rất lớn. Còn về việc kiếm chác và hiếu thắng thì không chỉ ở trên bàn rulet, mà ở mọi nơi người ta chỉ chăm chăm tìm cách cướp đoạt hay chiến thắng người khác. Vậy nói chung lợi lộc và kiếm chác có ghê tởm không - lại là vấn đề khác. Nhưng ở đây tôi không phân tích vấn đề này, bởi chính bản thân tôi đang trong tâm trạng cực kỳ hiếu thắng, nên ngay khi bước vào phòng chơi tất cả cái sự hám lợi và toàn bộ cái sự bẩn thỉu một cách hám lợi này, có thể nói, đối với tôi tự dưng lại càng thấy thân thiết, phù hợp. Cái thích nhất ở đây là người ta không cần khách khí với nhau, mọi người đều tự do thoải mái. Vậy thì tự lừa dối mình để làm gì? Một công việc đơn giản nhất và chẳng phải tính toán gì hết! Thoạt nhìn, cái đặc biệt không đẹp trong toàn bộ cái đểu giả của trò chơi rulet này chính là cái thái độ tôn trọng công việc, cái sự nghiêm trang và thậm chí kính cẩn mà tất cả mọi con bạc thể hiện xung quanh bàn chơi. Chính vì thế ở đây hiếm khi phân biệt được, kiểu chơi nào được gọi là mauvais genre [1] và kiểu nào là được phép đối với người đứng đắn. Có hai bàn chơi, một là bàn cho giới thượng lưu, và hai là bàn cho giới hạ lưu, tham lam, chơi bằng mọi thủ đoạn bỉ ổi. Ở đây điều này được phân biệt rất nghiêm khắc và sự phân biệt ấy thực chất thật là đê tiện! Chẳng hạn, người thượng lưu có thể đặt cửa năm hay thậm chí mười đồng louis vàng, hiếm khi nhiều hơn, tuy nhiên, nếu rất giàu có, anh ta cũng có thể đặt một nghìn franc, nhưng chỉ riêng cho một lần chơi, cho một cái thú, cốt để xem quá trình thắng hay thua, nhưng hoàn toàn không được quan tâm đến việc thắng của mình. Chẳng hạn, sau khi thắng, anh ta có thể cười to, bình phẩm xem một người nào đó trong số những người ngồi xung quanh, thậm chí có thể đặt tiếp gấp đôi, rồi lại gấp đôi, nhưng chỉ với mục đích duy nhất là tò mò, để quan sát, để tính toán, chứ không phải vì lòng ham thắng kiểu hạ lưu. Tóm lại, đối với tất cả những trò chơi rulet và trente et quarante [2] này anh ta phải xem xét chúng không gì khác hơn là một trò giải trí, được đặt ra chỉ cốt để mua vui cho anh ta. Anh ta thậm chí không được hoài nghi về tính vụ lợi và những cái bẫy vốn là nền tảng để xây lên một nhà băng. Thậm chí sẽ rất tốt nếu anh, giả dụ, có cảm tưởng như tất cả những con bạc còn lại này, tất cả cái đám người tạp nham đang run rẩy trên những đồng gulden hoàn toàn cũng là những người giàu có và thượng lưu như mình, và chơi với mục đích duy nhất là để giải trí, để mua vui. Cái việc hoàn toàn không hiểu biết thực tế này cùng ánh mắt hồn nhiên nhìn mọi người tất nhiên mang lại vẻ hết sức quý tộc. Tôi đã thấy nhiều bà mẹ đẩy các cô con gái duyên dáng và hồn nhiên mới mười lăm mười sáu tuổi của mình lên phía trước, đưa cho chúng vài đồng tiền vàng và dạy chúng cách chơi. Cô tiểu thư dù được hay thua đều mỉm cười và rời khỏi bàn với vẻ mặt rất thỏa mãn. Tướng quân của chúng tôi oai vệ tiến lại bàn. Người hầu vội chạy đến kéo ghế cho ông, nhưng ông không để ý đến hắn, ông rất chậm rãi móc ví, rất chậm rãi rút ra đồng tiền vàng ba trăm franc, đặt vào ô màu đen và thắng cuộc. Ông không cầm số tiền thắng và để nó lại trên bàn. Lại ra màu đen. Lần này ông cũng không cầm tiền thắng, đến lần thứ ba khi ra màu đỏ thì ông đã mất một lần một nghìn hai trăm franc. Ông mỉm cười rời khỏi bàn và đã giữ được tư cách. Tôi tin chắc là ông buồn rười rượi, và giả sử số tiền đặt lớn gấp đôi hoặc gấp ba - ông sẽ không còn giữ được vẻ thản nhiên nữa, và sẽ để lộ vẻ mất bình tĩnh. Tuy nhiên ngay trước mắt tôi có một tay người Pháp đã thắng, sau đó thua đến gần ba mươi nghìn franc mà vẫn thản nhiên, vui vẻ như không. Một quý ông thực sự dù có bị thua cả gia sản cũng không được tỏ ra mất bình tĩnh. Tiền bạc so với danh dự của một quý ông thấp đến nỗi gần như không đáng phải bận tâm đến chúng. Tất nhiên sẽ rất là quý tộc nếu như hoàn toàn không để ý đến tất cả sự bẩn thỉu của tất cả cái trò xấu xa trong toàn bộ bầu không khí này. Nhưng đôi khi có một biện pháp ngược lại cũng không kém phần quý tộc là để ý đến, tức là quan sát, thậm chí nhìn thật kỹ, chẳng hạn như đưa kính cầm tay lên nhìn tất cả cái trò vô lại này, nhưng chỉ xem toàn bộ đám đông ấy cùng toàn bộ sự bẩn thỉu ấy như một kiểu giải trí của mình, như một vở kịch được sắp đặt để mua vui cho quý ông. Ta có thể đứng chen vào đám đông này, nhưng nhìn xung quanh với ý niệm dứt khoát rằng bản thân ta chỉ là người quan sát chứ tuyệt đối không thuộc về thành phần này. Nhưng lại cũng không nên quan sát chăm chú quá, vì như thế cũng không phải cách của một quý ông, dù gì đi nữa cảnh tượng này cũng không đáng để quan sát quá chăm chú. Nói chung đối với một quý ông ít có những cảnh tượng nào đáng để quan sát một cách quá mức. Song đối với riêng cá nhân tôi, tôi thấy tất cả cảnh tượng ấy rất đáng được quan sát kỹ, đặc biệt đối với ai đến không chỉ để quan sát, mà còn thực tâm tự liệt mình vào toàn bộ cái trò đểu giả này. Còn về những xác tín đạo đức thầm kín nhất của tôi thì, tất nhiên, chúng không tồn tại trong những lập luận này của tôi. Cứ xem là như vậy; tôi nói để gột rửa lương tâm. Nhưng tôi nhận thấy một điều: suốt thời gian gần đây tự nhiên tôi thấy khó chịu kinh khủng khi cứ phải đem bất cứ thước đo đạo đức nào ra để cân đo những hành vi và ý nghĩ của tôi. Có một cái khác điều khiển tôi...

Đám lưu manh quả thật chơi rất bẩn. Thậm chí tôi sẵn sàng cho rằng ở bên bàn chơi luôn xảy ra những trò ăn cắp thông thường nhất. Với những người hồ lỳ ngồi ở các góc bàn để theo dõi tiền đặt cửa và tính toán thì công việc vốn đã bận kinh khủng, giờ lại thêm bọn lưu manh nữa! Phần lớn đó là tụi người Pháp. Nhưng tôi đứng đây quan sát và nhận xét hoàn toàn không phải để mô tả trò chơi rulet, tôi tập thích nghi để biết cách cư xử sau này. Tôi nhận thấy, chẳng hạn, không có gì bình thường hơn khi từ sau bàn một cánh tay của ai đó thò ra vơ về cho mình số tiền anh vừa thắng. Thế là bắt đầu to tiếng, cãi nhau và - xin mời anh cứ việc chứng minh hoặc tìm người làm chứng rằng số tiền đó là của anh!

Thoạt tiên tất cả chuyện này đối với tôi rất khó hiểu; tôi chỉ phán đoán và hiểu lơ mơ rằng người ta thường đặt tiền vào các con số chẵn và lẻ và theo các màu. Trong số tiền mà Polina đưa cho chiều hôm ấy tôi quyết định thử với một trăm gulden. Ý nghĩ đi chơi bài hộ người khác có cái gì khiến tôi rối trí. Có một cảm giác cực kỳ khó chịu và tôi chỉ muốn thoát ra cho thật nhanh. Tôi luôn có cảm giác là khi bắt đầu chơi cho Polina là tôi đang tước đi hạnh phúc của mình. Chẳng lẽ không thể chạm tay vào bàn chơi để không bị mê tín ngay lập tức? Tôi bắt đầu bằng việc rút ra đồng năm friedrich, tức là năm mươi gulden và đặt vào ô chẵn. Bánh xe quay và dừng ở số mười ba - tôi thua. Với cảm giác có gì như bệnh hoạn, chỉ nhằm mục đích duy nhất là nhanh chóng thoát ra rồi bỏ đi, tôi lại đặt đồng năm friedrich vào ô màu đỏ. Ô màu đỏ hiện ra. Tôi đặt cả mười friedrich - lại ra ô màu đỏ. Sau khi nhận bốn mươi friedrich, tôi đặt hai mươi friedrich vào mười hai con số giữa, không biết sẽ ra cái gì. Người ta trả tôi gấp ba. Như vậy chỉ với mười friedrich bỗng dưng tôi đã có tám mươi đồng. Tự nhiên tôi có cảm giác gì đó kỳ lạ không chịu nổi đến nỗi tôi quyết định bỏ đi. Tôi cứ có cảm giác là giá như chơi cho mình tôi đã hoàn toàn không chơi như vậy. Nhưng rồi cuối cùng tôi lại đặt tất cả tám mươi friedrich vào số chẵn một lần nữa. Lần này ra số bốn, tôi lại được trả tám mươi friedrich nữa. Thế là sau khi vơ hết số tiền một trăm sáu mươi friedrich tôi đi tìm Polina Aleksandrovna.

Bọn họ vẫn đang dạo chơi đâu đây trong công viên, và tôi chỉ kịp gặp nàng vào bữa tối. Lần này không có mặt gã người Pháp, còn tướng quân thì rất thoải mái, tuy nhiên, ông thấy cần phải nhắc lại với tôi rằng ông không muốn nhìn thấy tôi ở bàn chơi. Theo ông, ông sẽ bị mất uy tín nếu tôi để thua quá nhiều. “Nhưng cho dù anh có thắng rất nhiều thì tôi cũng bị tổn hại thanh danh. - Ông nói thêm một cách quả quyết - Tất nhiên tôi không có quyền sắp đặt các hành vi của anh, nhưng anh phải đồng ý rằng...”. Theo thói quen, nói đến đây ông bỏ lửng, không nói hết câu. Tôi lạnh lùng đáp lại rằng tôi có rất ít tiền và do đó, cho dù tôi có chơi, tôi không thể thua quá nhiều được. Sau khi trở về phòng mình trên gác tôi đã kịp đưa cho Polina số tiền thắng của nàng và giải thích cho nàng biết là lần sau tôi sẽ không chơi cho nàng nữa.

- Tại sao thế? - Nàng lo lắng hỏi.

- Tại vì tôi muốn chơi cho tôi. - Tôi trả lời và nhìn nàng ngạc nhiên.

- Vậy anh vẫn quyết tin rằng chơi rulet là lối thoát duy nhất của anh? - Nàng hỏi lại giễu cợt. Tôi trả lời rất nghiêm túc rằng đúng như thế còn về niềm tin chắc chắn tôi thắng, thì cứ cho là đáng buồn cười đi nữa, tôi đồng ý, nhưng tôi muốn người ta để cho tôi yên.

Polina Aleksandrovna nằng nặc đòi tôi phải nhận một nửa số tiền được bạc hôm nay, và đưa tôi tám mươi friedrich, rồi đề nghị tôi tiếp tục chơi theo thỏa thuận như vậy. Tôi cương quyết từ chối không nhận nửa số tiền ấy và tuyên bố dứt khoát rằng tôi không thể chơi hộ người khác, không phải vì tôi không muốn, mà vì chắc chắn tôi sẽ thua.

- Nhưng mà, nói ra thì thật ngu ngốc, chính tôi cũng chỉ hy vọng vào mỗi trò rulet này. - Nàng nói vẻ đăm chiêu - Vì thế chắc chắn anh phải tiếp tục chơi hộ tôi một nửa, và tất nhiên anh sẽ chơi. - Nói rồi nàng bỏ đi không nghe tiếp những lời tôi phản đối.

Chú thích:

[1] Loại tồi (tiếng Pháp).

[2] Ba mươi và bốn mươi (tiếng Pháp)