Chương IV

Hôm nay là một ngày nực cười, quái gở và ngu ngốc. Lúc này là mười một giờ tối. Tôi ngồi trong phòng mình và nhớ lại. Thoạt tiên là việc buổi sáng tôi phải miễn cưỡng đi đến sòng bạc rulet để chơi hộ cho Polina Aleksandrovna. Tôi cầm toàn bộ số tiền một trăm sáu mươi friedrich của nàng, nhưng với hai điều kiện: thứ nhất - tôi không muốn chơi theo kiểu chia đôi, nghĩa là nếu thắng tôi sẽ không lấy cho mình đồng nào, thứ hai - đến tối Polina phải giải thích rõ cho tôi vì sao nàng nhất định cần phải thắng bạc và nàng cần chính xác là bao nhiêu tiền, bởi vì dù sao tôi cũng không thể nào nghĩ rằng chuyện đấy chỉ đơn giản vì tiền. Tất nhiên, nàng đang cần tiền thật, và càng nhanh càng tốt, cho mục đích đặc biệt nào đó. Nàng hứa sẽ giải thích, và tôi đi. Trong các sòng bạc người đông kinh khủng. Ai cũng có vẻ ngổ ngáo và thèm khát! Tôi cố chen vào giữa và đứng sát cạnh người cầm cái, sau đó bắt đầu rụt rè chơi thử, đặt mỗi lần chỉ hai ba đồng. Đồng thời tôi chú ý quan sát và nhận xét. Tôi thấy việc tính toán không có ý nghĩa gì mấy và hoàn toàn không có vai trò quan trọng như nhiều khách chơi hay gán cho nó. Họ ngồi với những tờ giấy ghi thành cột, đánh dấu những lần bi rơi, đếm chúng, rút ra những quy luật, tính toán, cuối cùng đặt tiền và rồi - cũng vẫn thua y như chúng tôi, những kẻ chơi bạt mạng, chẳng cần tính toán quái gì. Nhưng tôi rút ra được một kết luận có vẻ đúng: quả thực, trong số những xác suất ngẫu nhiên dường như vẫn có, tuy không hẳn là một quy luật, nhưng là một thứ tự nào đó rõ ràng là khá kỳ lạ. Chẳng hạn sau mười hai số cuối, ví dụ như, hòn bi hai lần rơi vào mười hai số cuối này thì lại chuyển sang mười hai số giữa, sau ba bốn lần liên tục rơi vào số giữa thì lại bắt đầu chuyển sang mười hai số cuối, đến đây, sau hai lần lại bắt đầu chuyển sang những số đầu, ở những số này bi lại rơi trúng một lần rồi lại chuyển sang rơi ba lần vào những số giữa, và tình hình như thế cứ liên tục diễn ra trong khoảng tiếng rưỡi hay hai tiếng đồng hồ. Một, ba và hai; một, ba và hai. Rất thú vị. Vào một ngày khác hay buổi sáng khác chẳng hạn thì lại diễn ra thế này, là cứ hết màu đỏ thì lại chuyển sang màu đen rồi ngược lại, mà hầu như không theo một trật tự nào, thường xuyên như thế, nên không bao giờ đầu mũi quay rơi vào màu đỏ hoặc màu đen hai ba lần liên tiếp. Nhưng vào ngày hôm sau hoặc tối hôm sau có khi nó lại toàn rơi vào màu đỏ, có khi đến hơn hai mươi lần liên tiếp trong một khoảng thời gian nào đó, ví dụ như trong suốt cả một ngày. Giảng giải nhiều cho tôi về chuyện này là ngài Astley, suốt buổi sáng ngài đứng cạnh bàn chơi, nhưng bản thân không chơi một lần nào. Còn tôi thì bữa đó tôi thua cháy túi và rất nhanh. Tôi đặt một lúc hai mươi đồng friedrich vào số lẻ và thắng, tôi lại đặt năm đồng và lại thắng và cứ như vậy thêm hai hay ba lần nữa. Tôi nghĩ lúc đó trong tay tôi đã có gần bốn trăm friedrich trong vòng có khoảng năm phút. Lẽ ra lúc đó tôi nên đi, nhưng trong tôi bỗng nảy ra một cảm giác gì rất kỳ lạ, tựa như là sự thách thức với số phận, một ước muốn búng mũi nó một cái bắt nó phải thè lưỡi ra, thế là tôi đặt số tiền lớn nhất cho phép, tức là bốn nghìn gulden, và tôi đã thua. Sau đó nóng tiết, tôi lôi hết số tiền còn lại đặt vào vẫn cửa ấy và lại thua, cuối cùng tôi rời khỏi bàn chơi như kẻ mất hồn. Thậm chí tôi không hiểu điều gì đã xảy ra với tôi, và mãi gần đến bữa ăn trưa tôi mới nói cho Polina về chuyện này, còn trước đó tôi cứ lang thang, thất thểu trong công viên.

Trong lúc ăn tôi lại rơi vào trạng thái bị kích động giống như cách đây ba hôm. Gã người Pháp và m-lle Blanche lại cùng ăn với chúng tôi. Hóa ra sáng nay m-lle Blanche cũng có mặt tại phòng chơi và đã chứng kiến những chiến công của tôi. Lần này cô nói chuyện với tôi có vẻ chăm chú hơn. Gã người Pháp thì hỏi thẳng số tiền tôi thua có phải là của riêng tôi hay không? Có vẻ như hắn nghi ngờ Polina. Tóm lại là trong chuyện này phải có cái gì đó. Tôi nói dối ngay là tiền của tôi.

Tướng quân hết sức kinh ngạc: tôi lấy đâu ra nhiều tiền như vậy? Tôi giải thích, lúc đầu tôi chơi chỉ với mười friedrich, sáu hoặc bảy lần liên tiếp đánh gấp đôi khiến tôi có được đến năm hay sáu nghìn gulden, nhưng sau đó tôi đã thua sạch chỉ sau hai lần đánh.

Tất nhiên, toàn bộ chuyện đây đều đúng. Trong khi giải thích như vậy, tôi khẽ đưa mắt nhìn Polina, nhưng không thể phán đoán được điều gì qua nét mặt nàng. Tuy nhiên, nàng cứ để tôi nói dối mà không đính chính, từ đó tôi kết luận rằng tôi cần phải nói dối và giấu chuyện tôi chơi hộ nàng. Tôi nghĩ thầm, dù sao nàng nợ tôi một lời giải thích và cách đây không lâu nàng đã hứa sẽ tiết lộ cho tôi biết một chuyện.

Tôi nghĩ thế nào tướng quân cũng sẽ có ý kiến với tôi, nhưng ông không nói gì. Song tôi để ý thấy trên nét mặt ông có vẻ lo lắng bất an. Có thể trong hoàn cảnh khắc nghiệt của ông lúc này ông thật sự đau buồn khi nghe chuyện một đống vàng như thế trong vòng có mười lăm phút đã rơi vào rồi lại bị tuột rơi khỏi tay một kẻ ngu ngốc không biết tính toán như tôi.

Tôi ngờ rằng tối qua giữa ông và gã người Pháp đã nổ ra một cuộc tranh cãi gay gắt. Hai người đã nói chuyện gì đó rất lâu và sôi động trong căn phòng khóa trái. Lúc đi ra gã người Pháp tỏ vẻ tức giận, sáng sớm hôm nay gã lại đến gặp tướng quân, có lẽ để tiếp tục câu chuyện.

Nghe chuyện tôi bị thua bạc gã người Pháp đưa ra lời nhận xét cay độc, thậm chí là giận dữ, rằng lẽ ra tôi cần phải khôn ngoan hơn. Sau đó không biết để làm gì, gã nói thêm rằng mặc dù người Nga chơi bài bạc nhiều, nhưng theo ý gã, người Nga không biết chơi.

- Nhưng theo tôi, trò rulet được nghĩ ra chính là dành cho người Nga. - Tôi nói, và khi gã người Pháp nhếch môi cười khẩy, tôi bảo hắn rằng tất nhiên là tôi đúng, bởi khi nói về người Nga như về những con bạc, thì tôi muốn chửi rủa họ nhiều hơn là khen ngợi họ, và do đó, có thể tin vào tôi.

- Nhưng căn cứ vào đâu mà anh nghĩ như vậy? - Gã người Pháp hỏi.

- Căn cứ là trong những cuốn sách đúc kết phẩm chất và tính cách của người văn minh phương Tây thì từ lịch sử xa xưa khả năng làm giàu đã được xem gần như là phẩm chất chính. Còn người Nga thì chẳng những không có khả năng làm giàu, mà thậm chí còn là những kẻ tiêu xài bừa bãi và phung phí. Tuy nhiên người Nga chúng tôi cũng rất cần tiền, - Tôi nói thêm - do đó, chúng tôi rất sung sướng và ham mê những cách kiếm tiền như trò rulet, nơi có thể trong phút chốc, chỉ hai giờ đồng hồ, có thể trở thành giàu có mà không vất vả gì. Điều ấy cám dỗ chúng tôi, nhưng vì chúng tôi chơi cũng phung phí và thiếu suy nghĩ, nên chúng tôi thua.

- Điều này có phần đúng. - Gã người Pháp đáp với vẻ tự đắc.

- Không, không đúng, và anh phải thấy xấu hổ khi nhận xét về dân tộc mình như vậy. - Tướng quân nói với giọng nghiêm khắc và dõng dạc.

- Xin lỗi tướng quân, - Tôi trả lời ông - quả thật, chưa biết cái gì xấu xa hơn: tính hoang phí của người Nga hay tính ky cóp làm giàu bằng lao động trung thực của người Đức?

- Đúng là một ý nghĩ tầm bậy! - Tướng quân kêu lên.

- Đúng là một ý nghĩ Nga! - Gã người Pháp nói.

Tôi cười phá lên, tự nhiên tôi muốn khiêu khích họ một cách kinh khủng.

- Tôi thì thà suốt đời sống du mục trong chiếc lều của người Kirgiz, còn hơn là tôn sùng thần tượng Đức. - Tôi hét to.

- Thần tượng nào? - Tướng quân cũng hét lên. Ông cáu thật sự.

- Cái cách ky cóp của người Đức. Tôi mới ở đây không lâu, nhưng những gì tôi kịp nhận ra và kiểm chứng đã khiến cái dòng dõi tatar của tôi phải phẫn nộ. Thế là tôi không muốn có những phẩm chất như vậy. Hôm qua tôi đã đi loanh quanh đây khoảng mười dặm. Tôi thấy mọi thứ đúng hệt như trong những quyển giáo huấn bằng tranh của người Đức: trong bất cứ gia đình nào ở đây, đâu đâu cũng có một người cha trung thực một cách kỳ lạ và đức hạnh một cách đáng sợ. Đức hạnh đến mức người ta sợ phải đến gần. Tôi không thể chịu nổi những con người trung thực mà người ta sợ không dám đến gần. Mỗi người cha như vậy có một gia đình, và tối tối cả nhà cùng quay quần ngồi đọc to những cuốn giáo huấn. Trên mái nhà thì những cây du, cây dẻ reo xào xạc. Ánh hoàng hôn, một con cò đậu trên nóc nhà, và tất cả đều toát lên vẻ thơ mộng và cảm động khác thường...

- Xin tướng quân đừng giận, tôi xin phép được kể lâm ly một chút. Tôi còn nhớ, chính bố tôi, ông đã mất rồi, trong khu vườn nhỏ, dưới bóng những cây gia, tối tối cũng thường đọc cho mẹ tôi và tôi nghe những cuốn sách như vậy. Vì thế bản thân tôi có thể phán xét điều này một cách rõ ràng. Thì ở đây bất cứ gia đình nào cũng đều phải hoàn toàn phục tùng và vâng lời người cha. Mọi người phải làm việc quần quật như trâu, phải tích cóp tiền. Nói ví dụ, người cha tích cóp được một số tiền nào đó và nhắm cho người con trai cả, để truyền nghề và giao đất cho anh ta; con gái thì không cho của hồi môn, và cô ta suốt đời vẫn là cô gái già, anh con trai út thì bị bán đi làm tôi tớ cho người ta hoặc cho đi lính, nhưng tiền thì phải nộp vào cho quỹ chung của gia đình. Tôi đã hỏi chuyện thì đúng là ở đây làm như vậy. Mọi việc hoàn toàn xuất phát từ lòng ngay thẳng, chính trực. Lòng ngay thẳng được nâng lên tới mức mà chính anh con út bị đem bán đi cũng tin rằng anh bị bán không gì khác hơn là vì lòng ngay thẳng, và thật là lý tưởng khi bản thân nạn nhân tỏ ra sung sướng trước việc anh ta bị làm vật hy sinh. Sau đó thì sao? Sau đó thì chính anh con cả cũng không dễ chịu gì hơn: anh yêu tha thiết một cô gái tên là Amalkhen, nhưng không cưới được, vì số tiền tích cóp chưa đủ. Rồi mọi người cũng phải chờ một cách đức hạnh và ngay thẳng, và mỉm cười đi đến cái chết. Cô Amalkhen kia thì tàn tạ đi, má chảy xệ. Cuối cùng, sau chừng hai mươi năm của cải lớn dần lên, tiền bạc được tích cóp một cách trung thực và đạo đức. Người cha lúc đó ban phước cho anh con trai đã bốn mươi và cô Amalkhen ba mươi lăm tuổi với bộ ngực chảy xệ và cái mũi đỏ sần... Đồng thời ông khóc, đọc Kinh thánh và hấp hối. Anh con cả lại biến thành người cha đức hạnh và câu chuyện lại diễn ra đúng như thế. Năm mươi năm hay bảy chục năm sau cháu nội của người cha thứ nhất tích cóp được đủ số tiền lại trao cho đứa con trai của mình, người này lại trao lại cho con trai mình, cứ thế sau năm hoặc sáu thế hệ sẽ xuất hiện một bá tước Rothschild hay ngài Goppe hay Komp... hay có quỷ biết là ai. Thế nào, một cảnh tượng chẳng phải hào hùng sao, một truyền thống lao động cha truyền con nối một trăm, hai trăm năm, sự kiên nhẫn, cần cù, trung thực, sự cứng rắn, tính cách mạnh mẽ, biết tính toán, tất cả đẹp như hình ảnh con cò trên nóc nhà! Các vị còn muốn gì nữa, vì còn có gì cao cả hơn thế, và chính từ sự cao cả này họ bắt đầu phán xét cả thế giới và những người có lỗi, nghĩa là tất cả những ai có chút gì đó không giống họ, sẽ bị đưa ra hành hình ngay lập tức. Vậy thì, tóm lại, vấn đề là thế này: tôi thà nổi loạn theo kiểu Nga hoặc làm giàu trên bàn rulet còn hơn. Tôi biết là tôi đã phóng đại quá mức, nhưng thà như vậy còn hơn. Đó là quan điểm của tôi.

Tướng quân trầm ngâm nói:

- Tôi không biết trong những điều anh vừa nói có nhiều sự thật hay không, nhưng tôi biết chắc là anh sẽ huênh hoang khoác lác ngay khi người ta cho phép anh...

Theo thói quen ông lại không nói hết câu. Nếu tướng quân của chúng tôi bắt đầu nói về điều gì đó, dù chỉ một chút có ý nghĩa hơn cuộc nói chuyện bình thường hàng ngày, thì không bao giờ ông nói hết câu. Gã người Pháp nghe một cách lơ đễnh, mắt hơi nhướn lên. Gã hầu như không hiểu gì những điều tôi nói. Polina nhìn với vẻ lạnh lùng, kiêu ngạo. Có vẻ như nàng không chỉ không nghe tôi nói, mà còn không nghe thấy bất cứ điều gì mọi người nói trong bữa ăn lần này.