Phần thứ ba - PHẢI LUYỆN THỊ DỤC CŨNG NHƯ LUYỆN TRÍ TUỆ
Tôi thấy sự phát triển trí tuệ cơ hồ như nhiều khi làm cản trở sự phát triển về tình cảm.
Aldous Huxley
Thật tủi nhục, không có ngày nào... mà, tôi không phí thì giờ vào những tư tưởng mà tôi không muốn có.
Arnold Bennett
Cảm xúc có thể sáng tạo hoặc phá hoại
Tôi đã có dụng ý lựa tiếng “thị dục”. Trong thực tế nó bao gồm cả đời sống tình cảm của ta. Nhưng khi áp dụng các lời khuyên trong cuốn này, muốn cho được dễ dàng hơn, bạn nên cho rằng tiếng đó trỏ các cảm xúc hoặc tình cảm, mà cảm xúc hay tình cảm thì cũng vậy, mặc dầu sự thực nghĩa có khác nhau.
Một buổi sáng mở tờ báo hằng ngày ra, bạn đọc tin một tai nạn xe hơi: người cầm lái vì cảm thấy mỗi mệt quá đỗi, gây ra tai nạn, làm cho một người đàn ông chết và chính mình cũng bị trọng thương.
Thí dụ đó cho bạn hiểu chút ít về tâm lí và cụ thể hóa vấn đề ta đương xét đây.
Cơ thể, tâm trí không bình thường mà lái xe thì là mắc một tội nặng rồi. Say rượu mà lái bậy, là bị phạt nặng.
Quá mệt mỏi mà vẫn cầm lái cũng là một tội nữa. Tình cảm rất quan trọng vì nhiều lí do (Tôi sẽ tóm tắt trong vài trang kết quả trong bốn chục năm kinh nghiệm của tôi). Tôi mong rằng bạn sẽ không giận tôi khi tôi nhấn mạnh vào vài tình cảm mà một số bạn biết rồi, một số khác bạn chưa hiểu rõ.
Nói cho gọn thì cảm xúc mới ra lệnh, trí tuệ chỉ thi hành mệnh lệnh của cảm xúc.
Bạn nên hiểu rõ điều đó đã rồi hãy đọc tiếp. Cảm xúc gợi cho ta suy nghĩ và đôi khi kiểm soát hành động của ta.
Tôi muốn lựa vài yếu tố quan trọng nhất rồi minh chứng bằng những thí dụ trong đời sống hằng ngày hoặc những tin tức đăng trên báo.
Những yếu tố đó là:
a. Sự sợ hãi
b. Sự căm thù
c. Tính khoe khoang
d. Tình yêu
e. Tính hà tiện
f. Sự thất vọng
g. Tính do dự
h. Lòng tự tín
Xét vấn đề theo cách đó thì môn tâm lí mất tính cách giáo khoa mà có tính cách thực tế trong đời sống hằng ngày.
Sự sự hãi, cảm xúc cố hữu nhất của chúng ta
Đây là trường hợp cô Fean Batten trong khi lái phi cơ về Londres:
“Nhưng lần đó so với lần tôi bay qua biển Timor thì chưa thấm vào đâu.
Lần bay qua biển Timor, tôi bay cao 1.800 thước và cách đất liền 400 cây số:
Tôi ớn xương sống khi bắt đầu cho phi cơ hạ xuống mặt nước.
Tôi bé tay vặn như điên như cuồng. Phi cơ không có ca-nô mà tôi không có cách nào để thoát nguy cả.
Khi phi cơ cách mặt nước độ 600 thước thì máy phát lên một tiếng nhỏ, như tiếng khục khặc mệt mỏi, và bắt đầu chạy lại được.
Thế là phi cơ lại cất cánh bay lên phía trên những từng mây và tôi vừa cầm lái vừa ca hát”.
Bạn có tưởng tượng được cảm xúc của nữ phi công đó không? Lâm nguy - ở trên một biển đầy cá mập!
Nhưng nhiều khi sự sợ hãi kích thích các bắp thịt và bộ thần kinh của ta, nếu tinh thần ta lành mạnh. Cô Jean Batten bẻ tay vặn “như điền như cuồng”. Rồi cô thắng được - rổi cô ca hát.
Một số tác giả bảo rằng tất cả các nỗi sợ hãi đều có hại. Lời đó sai. Nó có lợi trong vài hình thức tối sơ nào đó và có thể cứu ta thoát chết. Cô Batten sợ mà cố bẻ tay vặn như điên như cuồng, nhờ vậy mà thoát chết; nếu cô tin ở định mạng, không phản ứng lại thì cô đã làm mồi cho cá mập rồi. Trong thế chiến vừa rồi, các phi công máy bay bị trúng đạn mà rán bay về được căn cứ cũng nhờ sự kích thích của nỗi sợ[1].
Nhưng xét chung thì lòng vui vẻ tin tưởng có lợi hơn là lòng sợ hãi. Tôi sẽ nói kĩ hơn về vấn đề đó.
Sự thất vọng làm tiêu hủy niềm hy vọng
Chúng ta, ai cũng đã có lần gần như tuyệt vọng về một việc này hay việc khác, và đều biết tâm trạng đó cả rồi, nhưng rất ít người tuyệt vọng như trong bài báo dưới đây:
Tờ “DAILY EXPRESS” Varsovie (Ba Lan) Thứ tư“Bác sĩ B.K chuyên về bệnh óc, hai mươi bảy tuổi, gặp một nữ sinh viên rất đẹp, mười chín tuổi, tên là Esther E. Bác sĩ mê cô ta.
Một hôm một người bạn cũ thình lình kêu điện thoại, bảo “không cưới cô đó được đâu; người ta cho tôi hay Esther là em gái của bạn đấy”.
Bác sĩ B.K cho dò la tung tích của Esther. Quả nhiên, nàng là em gái của ông, mất tích trong cuộc Cách mạng Nga mười chín năm trước, sau được một người ngoại quốc đem về nuôi nấng. Về tới nhà, bác sĩ K tự chích cho mình một mũi nha-phiến-tinh để đoạn tuyệt với đời sống”.
Đọc xong tin đó chắc bạn thốt lên: “Tội nghiệp!”
Trong trường hợp đó bạn có quyên sinh không? Không. Tại sao lại không? Bạn rán tìm ra lí do xem nào.
Tính hà tiện: chỉ vì thích tích lũy tiền bạc
Người ta thưởng cho rằng chỉ có một hạng người nào đó, đặc biệt là đàn ông, mới ham tích lũy tiền bạc. Tôi chép lại dưới đây câu chuyện một người đàn bà hãnh diện rằng có được một gia tài lớn mà lại sợ muốn chết rằng tội gian lận của mình bị khám phá.
GIAN LẬN VẾ TIỀN QUẢ TUẤT Biển thủ 1.117 bảng trong 19 nămHôm qua bà... bị phạt tù ba tháng vì tội biển thủ tiền của Quỉ quả tuất. Người ta khám phá ra rằng bà ta gian lận đã mười chín năm nay.
Ông biện lý tuyền bố rằng, hồi người chồng thứ nhất của ba ta mất - người đó là một quân nhân - chính phủ cấp tiền quả tuất cho bà ta, mới đầu là 10 si-linh một tuần. Tháng năm vừa rồi, người ta khám phá ra rằng bà ta đã tái giá từ lâu.
Tính ra, bà ta đã lãnh hết thảy 1.117 bảng từ khi người chồng thứ nhất chết cách đây 19 năm. Trước khi tái giá, bà ta có viết thư hỏi phòng Quả tuất trong trường hợp tái giá thì bà còn được hưởng tiền quả tuất nữa không.
Phòng Quả tuất đáp rằng chính phủ sẽ phát cho bà một số tiền luôn một lần, dĩ nhiên là không được nhiều. Bà đáp rằng bà không có ý tái giá. Vậy mà vẫn tái giá nhưng giấu nhẹm đi để tiếp tục lãnh tiền quả tuất. Như vậy là bà đã biết luật lệ mà còn cố ý gian lận, tội càng nặng.
Bây giờ bà ta bảo: “Vụ này đổ bể rồi, tôi thật sung sướng. Đời sống của tôi đã khổ não vô cùng vì lúc nào cũng sợ tội bị khám phá”.
Nằm trong khám, người đàn bà khốn khổ đó mới thấy được những nỗi đau khổ vì sợ sệt đã làm cho cuộc đời mười chín năm đó mất hết sinh thú ra sao.
D.H. Lawrence vừa có kinh nghiệm sống vừa có kinh nghiệm của một nhà văn, hiểu rõ những tình cảm hỗn loạn của bản tính con người, viết như vầy trong một bức thư:
“Một người làm chủ được, cảm xúc của mình thì cũng hiếm như một con chim phượng hoàng vậy”.
Nên bồi dưỡng những tình cảm cao thượng
Chắc bạn muốn hỏi tôi, có những cảm xúc nào khác không gây những hậu quả bi thãm như trong các chuyện kể trên không. Dĩ nhiên là có.
Huân tước Nuffield năm 1936 đi thăm rất lâu những miền nghèo khổ tại xứ Grande Bretagne; óng chi phiếu hai triệu bảng cho một ủy ban, nhờ ủy ban phân phát số tiền đó mà giấu tên ông.
Trong những miền không có chút nguồn lợi gì về thương mại đó, mặc dầu sống trong những hoàn cảnh tuyệt vọng mà dân chúng đàn ông cũng như đàn bà, vẫn tin ở mình, ở một tương lai tươi sáng. Lòng tin đó cứu được họ.
Tất cả những cái gì tốt ở trong đời - cả trong đời của bạn nữa - đều do những tình cảm cao thượng mà phát sinh cả. Nhưng chúng ta nên thực tế và nhìn thẳng vào bản tính con người.
Giận dữ vô cớ
Hết thảy chúng ta đều có tội. Chúng ta nổi giận đùng đùng, đôi khi có lý mà nhiều khi vô cớ.
Nhưng bao giờ cũng vậy, chính ta phải tự chủ, nếu không thì tai hại. Đầy là một chuyện bi thãm vì tật không tự chủ được.
MỘT VỤ THUA KIỆN Hành hung Chánh thẩm“Ông Chánh thẩm P... ở tòa án Chicago bảo:
“Tôi phán quyết rằng bên nguyên có lỗi”.
Tức thì viên luật sư biện hộ cho bên thua kiện đứng dậy, rút súng lục ra. Một loạt đạn nổ vang trong phòng xử chật ních người.
Một viên luật sư té xuống, tắt thở.
Ông Chánh thẩm ngồi thụp xuống sau chiếc ghế dài trong khi họng súng chỉa về phía ông làm cho chiếc ghế bành của ông tan tành.
Kẻ hành hung còn man rợ bắn thêm nữa may sao một viên luật sư can đảm thoi mạnh vào quai hàm hắn, hắn té nhào”.
Chắc bạn chưa bao giờ nghe thấy một trường hợp như vậy? Tôi cũng thế. Thật là không thể tin nổi.
Câu chuyện đó chứng tỏ rằng một người có thể rất thông minh mà lại có những cảm xúc tàn nhẫn, dã man, hơi một chút là nổi xung lên, không tự chủ nổi.
Tình yêu và lòng căm thù: thơ và thuốc độc
Tôi không có đủ chỗ để chép lại hết những chuyện tôi đã thu thập được. Có vài chuyện rất bi thãm. Một ông đã có vợ và một thiêu nữ thà chết với nhau chứ không chịu đoạn tuyệt nhau...; một thiêu phụ quyết chí chờ đợi người yêu bị nhốt khám bảy năm...
Tình yêu bền bỉ, mênh mông, sâu thâm thẩm, cao vòi vọi, như người ta đã nói, là cái gì vĩ đại nhất trên thế gian vì có nó thì tâm hồn ta cao thượng lên.
Bạn muốn có một trí óc sáng tạo, phong phú không? Muôn, thì yêu công việc bạn làm đi.
Bạn muốn trở thành một người dễ thương không? Muốn, thì đừng chỉ trích người khác mà tập thói khen người, chú ý tới người đến cái mức gần như yêu mến họ.
Bạn muốn cơ thể mạnh mẽ hơn, sức khỏe dồi dào hơn, sống lâu hơn không? Muốn, thì nên khoan hồng, nhân từ với mọi người; tính khoan hồng đó rất tốt cho tâm linh bạn, ảnh hưởng tới mỗi tế bào, mỗi dây thần kinh của bạn; còn lòng căm thù thì trái lại, ảnh hưởng tai hại cho bạn. Bạn nên nhớ câu này; “...vì tâm hồn là cái khuôn cho cơ thể”, nghĩa là tâm hồn vui vẻ, cao thượng thì cơ thể sẽ khỏe mạnh.
Lòng căm thù
Đối với nhiều người, lòng căm thù là một độc dược cho tinh thần.
Các công cuộc nghiên cứu tâm lí đã chứng tỏ một cách chắc chắn rằng những tình cảm như lòng giận dữ, lòng sợ hãi, lòng căm thù gây những hậu quả có thể có lợi mà cũng có thể có hại - thường là có hại - cho khí huyết, cơ thể. Đó cũng là một cách chứng minh chân lí mà loài người biết từ lâu nay: “tinh thần ảnh hưởng đến thể chất.
Lại thêm, lòng căm thù làm cho ta ủ ấp những ý nghĩ đưa tới những dự định, những hành động xấu xa mà hậu quả có thể hoàn toàn tai hại, hoặc nếu có lợi thì nhiều lắm chỉ là một thứ lợi nhất thời. Vậy chúng ta có đủ lí lẽ để đừng nuôi trong lòng cái mầm độc hại căm thù.
Lòng tự mãn và tính khoe khoang
Nếu bạn thành công rực rỡ về mọi mặt thì bạn lại phải lo đôi phó với một vấn đề mới: “làm sao tránh được lòng tự mãn và tính khoe khoang”.
Nhà quán quân nỗi danh về môn cờ dưới đây sẽ làm gương cho bạn đọc được.
ALEKHINE LUYỆN TẬP THÊM Vienne, Thứ tư“Tiến sĩ Alekhine, cựu quán quân thế giới về môn cờ, sẽ theo một chương trình luyện tập cho mau nước cờ, vì ông tính sang năm sẽ hạ được Euwe, người Hòa Lan đã thắng ông năm nay, mà giật lại giải quán quân thế giới. Ông cho rằng năm nay sở dĩ ông thua vì mất lòng tự tín.
Ông bảo: “Lần vừa rồi, tôi tin chắc là thắng. Đánh được một phần ba ván, thế của tôi thắng và tôi khinh địch, hơi lơ là.
Tới khi tôi bỗng nhiên thấy ông Euwe lấy lại được ưu thế, tôi đâm ra lo lắng mà mất lòng tự tín.
Vậy Alekhine sắp bắt đầu tập luyện trong lâu đài của ông ở Dieppe”.
Bạn có thể rút được bài học này trong truyện đó. “Không bao giờ nên khinh địch”. Theo tôi bạn nên chú ý nhất tới nguyên nhân tinh thần này: “Tôi hơi lơ là”.
Mặc cảm tự ti
Tình cảm và cảm xúc có thể tác động một cách tích cực hay tiêu cực. Chúng có thể giúp ta rất nhiều mà cũng có thể ngăn cản ta rất nhiều. Bạn đừng nên quên điều đó.
Dùng dầu xăng bạn có thể đốt một căn nhà mà cũng có thể làm cho xe hơi chạy.
Bạn nên dùng cảm xúc của bạn một cách xây dựng. Làm cho nó thành kẻ giúp việc cho ta, chứ không thành kẻ thù của ta. Bắt nó làm việc cho bạn để bạn thành công và sung sướng. Ngay cả cái “mặc cảm tự ti” tai hại ghê gớm đó cũng có thể giúp bạn được. Chắc bạn đã ngán nghe nói về cái mặc cảm đó rồi hoặc bạn đã hiểu nó theo cách riêng của bạn.
Mặc cảm tự ti đã có từ hồi khai thiên lập địa.
Theo truyền thuyết Ki-Tô giáo thì thời xửa thời xưa có một cuộc chiến tranh trên Thiên Cung.
Quỉ Sa Tăng gây sự bất hòa ở trên đó.
Thời đó chưa có Địa ngục.
Mới bắt đầu có Địa ngục từ khi Sa Tăng có mặc cảm tự ti và bị đuổi khỏi Thiên cung. Và Milton chép lại rằng:
Sa Tăng bảo: “Thà làm chúa Địa ngục còn hơn làm bề tôi trên Thiên cung”.
Cái ý thức tự ti phát sinh là do ta so sánh với người khác, thấy có một số người tài giỏi, đức độ hơn ta hoặc tiến trước ta nhiều quá, mà ta khó chịu. Nếu ta chấp nhận sự thực đó một cách hợp lí thì ta có thể bắt đầu tiến theo một chiều hướng nào đó được và đồng thời luyện được nhiều đức tính làm cho ta hơn người và bù vào chỗ kém cỏi của ta[2].
Trái lại, nếu thấy người khác hơn mình mà mình hóa ra xấu bụng, ghen tị, thù oán, thì là vô tình làm nảy nở trong tâm trí mình những tình cảm bất lợi cho tâm trí, cho bản thân mình nữa.
Và hậu quả sẽ rất tai hại. Nhưng như tôi đã nói, sự “thua kém người” có thể có lợi cho ta nếu ta có một thái độ, một ý nghĩ đúng đắn.
Hết thảy chúng ta đều không ít thì nhiều có ý thức về sự kém cỏi của mình
Người ta có thể tự hỏi: “Những nhân vật quan trọng, nổi danh có cái cảm giác là mình thua kém người không?”
Có chứ, khi mà họ chưa bù được sự kém cỏi đó thì họ cũng có mặc cảm tự ti vậy.
Và bù được rồi thì họ cũng không quên được hẳn cái mặc cảm đó.
Chẳng hạn trường hợp Mussolini.
Ai? Nhà độc tài Ý ư? Thưa phải.
Trong cuốn The Tumult and the Souting (tiếng ồn ào và hò hét), ông George Slocombe, người phỏng vấn nhà lãnh tụ Ý, viết như sau: “Tôi ngờ rằng ông ta có một mặc cảm tự ti rất mạnh, mà nhờ một nghị lực sắt đá, ông ta mới nén nổi nó được.”
Và bạn có thể tưởng tượng T.E. Lawrence[3], ông vua không ngôi của Á Rập, đau khổ, tự khinh mình, mạ sát mình vì mặc cảm tự ti không? Mà con người đó rất thông minh, nổi danh khắp hoàn cầu.
Điều đó khó tưởng tượng nổi, vậy mà một nhà văn khác[4] cũng nổi danh, biết rõ ông ta, viết rằng:
“Danh tiếng ông ta vang khắp thế giới mà không an ủi nổi mặc cảm tự ti của ông ta”.
Sáu kết luận vế mặc cảm tự ti.
Mọi sự so sánh - về thể chất, tinh thần, thương mại hay địa vị xã hội - nó gây cho ta cảm giác rằng mình kém cỏi, sẽ ảnh hưởng tai hại tới ta, nếu ta không có một thái độ nghiêm chỉnh, đúng đắn. Thái độ đó là vui vẻ nhìn nhận rằng mình kém cỏi, rồi lại bắt đầu cải tiến mình hăng hái hơn nữa.
Mình có bằng người ta được không, chuyện đó là phụ. Lí tưởng của ta là phát triển những khả năng của ta tới cái mức tối đa. Quyết định như vậy rồi thì không để cho lòng ta hoang mang, ưu tư về bất kì một cái gì nữa.
Sự phân tích vắn tắt mặc cảm tự ti mà tôi mới trình bày trên, cho chúng ta rút được sáu kết luận này:
1. Hầu hết mọi người, dù là nhân vật quan trọng hay không, đều có ít nhiều mặc cảm tự ti từ hồi trẻ.
2. Mặc cảm đó là hậu quả tự nhiên khi người ta tự so sánh với người khác.
3. Trong vài trường hợp, nếu ta không để ý tới mặc cảm đó thì tự nó biến đi.
4. Trong cách trường hợp khác, nó gây cho ta một mối hận ngấm ngầm, chua chát. Mối hận này ảnh hưởng tai hại tới tinh thần và bộ thần kinh của ta. Nó là một thứ sợ sệt.
5. Mặc cảm đó nếu biết trị một cách hợp lí thì có thể có tác động tốt.
6. Có một thái độ tinh thần giúp ta trị được mặc cảm đó.
Cảm giác rằng mình kém cỏi có thể giúp ta được nhiều
Xin bạn đọc kĩ lại sáu kết luận trên, đặc biệt là hai kết luận cuối.
Về kết luận thứ năm, bạn nên nhớ, như một nhà chuyên môn đã nói, rằng cảm giác kém cỏi đó gây ra tất cả các cuộc tranh đấu của loài người. Trong trạng thái bình thường, nó giúp cho nhân loại tấn bộ ở mọi thời đại; trong trạng thái bất thường, nó gây ra các tâm bệnh, các bệnh thần kinh.
Vậy nếu bạn có cảm giác tự ti thì đừng nên để nó làm hại bạn. Nên biến đổi nó thành một dụng cụ để tự cải tiến. Nếu bạn muốn thì việc đó có thể làm được.
Một nhà chuyên môn mới rồi xác nhận rằng: “Nhiều người nhờ một sự lo lắng, buồn rầu trong lòng mà thảnh công rực rỡ trên đường đời”. Nếu bạn cũng có tâm trạng đó thì nên lợi dụng nó; lợi dụng nó là một cách diệt nó; nếu trái lại bạn không có tâm trạng đó thì cứ việc tiếp tục chương trình của bạn.
Các phương trị mặc cảm tự ti
Kết luận thứ năm đưa tới kết luận thứ sáu.
Bạn nên can đảm tiếp xúc, giao du với những người tài giỏi hơn; không phải để đua đòi đâu mà để học thêm. Chơi cờ với một người thấp nước hơn mình ta có học được gì đâu.
Goethe chỉ cho ta quy tắc này để hướng dẫn ta: ông bảo tình yêu là phương thuốc duy nhất để trị tính tự cao[5].
Nó làm cách nào mà trị được?
Trước hết nó làm cho ta nhân đạo hơn. Ta hóa ra bớt vị kỷ, bớt tự cho mình là trung tâm vũ trụ. Adler bảo bao nhiêu lầm lỗi trong đời người đều do không chú ý, quan tâm tới người khác mà sinh ra cả. Người suy nhược thần kinh, kẻ phạm pháp, người nghiện rượu, tên chuyên môn ăn cắp, kẻ tự tử, kẻ điên khùng, hết thảy đều đúng với lời phán đoán đó.
Vậy bạn phải tiếp xúc, giao hảo với các người khác.
Nhờ đó bạn sẽ quên được sự tự ti của bạn.
Lại thêm tình yêu diệt được tính vị kỷ.
Chẳng hạn nếu bạn mê nghề làm vườn, nhìn trái cây và hoa trong vườn ông hàng xóm, thấy nó tươi tốt hơn trái cây và hoa trong vườn mình, bạn sẽ không buồn vì nỗi vườn mình kém vườn người mà trái lại, sẽ thích thú ngắm cảnh phồn thịnh, rực rỡ của vườn người.
Làm cách nào diệt các nỗi sợ?
Tôi đã phân tích cả trăm nỗi sợ; tôi thấy chúng vào cái hạng tai hại nhất, phải kiểm soát, nén chúng mới được. Tôi ghi lại đây một số ít nỗi sợ thường xảy ra thôi. Chúng ta sợ:
Nói trước công chúng.
Tê liệt.
Ma.
Lố bịch mà bị thiền hạ cười.
Bệnh căng-xe (cancer).
Mắc cỡ.
Mèo (khi nó kêu trên nóc nhà ban đêm).
Con gián.
Gió.
Hôn nhân.
Địa ngục.
Về hưu.
Nghèo.
Chết cô độc.
Kẻ trộm.
Tật nói lắp.
Bị tai nạn xe lửa.
Tận thế.
Bị chôn sống.
Sâu bọ.
Chính cái sợ (nghĩa là sợ bị sợ).
Gia đình mình.
Rắn.
Chắc bạn muốn tìm nguồn gốc mỗi nỗi sợ đó thỉnh thoảng hay luôn luôn ám ảnh bạn? Tôi khuyên bạn đừng nên phí sức như vậy, tốt hơn là tìm cách diệt nỗi sợ đi.
Đây tôi xin giúp bạn ít ý kiến:
a. Đừng sợ nỗi sợ của bạn, nên coi thường nó đi, cho rằng nó sẽ phải thua bạn. Dù bạn còn nghi ngờ, thì bạn cũng cứ bảo rằng có thể thắng được nỗi sợ. Lòng tin đó là bước đầu đấy. Rồi bạn mới phân tích nỗi sợ của bạn. Dưới đây là mấy câu hỏi cho một trường hợp đặc biệt, trường hợp những người sợ những nơi kín mít, chẳng hạn sợ đi xe điện đường hầm:
l. Thử xét xem ta sợ vì lí do gì nào? Sợ bị chết ngạt chăng? Nhưng sao các người khác không ai bị chết ngạt cả? Hay là sợ tường và trần đường hầm sập xuống? Nhưng sao các người khác vẫn bình tĩnh đọc báo kìa?
2. Nỗi sợ của ta phải chăng chỉ là một ấn tượng sai lầm? Nếu không thì có gì là căn cứ? Người thợ mỏ làm việc trong một tình thế bất tiện, khó khăn, có thể bị vùi nếu đất sụp lở, vậy mà họ không hề lo lắng như mình. Vậy thì tại sao mình lại cứ tưởng tượng bậy những tai nạn đó?
3. Nếu ta chứng thực được rằng nỗi sợ đó vô căn cứ, vô lí thì ta có hết sợ không? Nếu không thì tại sao? Có phải tại do cách này hay cách khác, nó ăn sâu trong lòng ta rồi không? Làm sao đuổi nó đi được?
b. Càng chú ỷ tới nỗi sợ thì nó càng tăng lên; cho nên phải tránh đừng quan tâm tới nó.
Muốn đuổi nó đi thì đừng chú ý tới nó, đừng cho nó ngự trị trong lòng ta. Cứ sống đầy đủ đời sống của ta. Bỏ đói nỗi sợ của ta đi, đừng nuôi nó nữa.
c. Bạn đừng nên hy vọng rằng có thể diệt được tức thì nó đâu, không có phép mẩu đó.
Trong vài trường hợp rất hiếm, người ta có thể trị ngay được tật sợ. Nhưng trường hợp của bạn thì phải từ từ, như vậy mới chắc chắn.
d. Dùng phép tự kỉ ám thị.
Đừng tự hỏi: “Mình thắng được nó không?” hoặc: “Mình không thắng được nó chăng?” Chỉ có mỗi một cách là cứ nói: “Mình thắng được”. Tôi biết rằng không có sẵn chút lòng tự tín thì khó phát hiện lòng tự tín được lắm.
Nhưng trí óc của ta như vậy: Cứ tin ở mình đi, thì rồi lòng tự tín sẽ tới.
e. Giữ tinh thần hài hước.
Sợ hãi là một cảm xúc có sức tàn phá mạnh. Vì vậy bạn phải thường dùng những cảm xúc ngược lại để chống với nó. Như vậy cái nọ bù cái kia mà cảm xúc của bạn khỏi mất sự quân bình.
Nên giữ gìn bộ thần kinh của bạn.
Nên giữ nét mặt tươi tỉnh, vui vẻ.
Tăng sức tự chủ của bạn lên.
Tôi không khuyên bạn rằng hể mới thấy cảm giác sợ sệt là bạn phải pha trò giễu cợt để đuổi cảm giác đó đi, mặc dầu cách đó có thể rất tốt. Đây tôi xin kể trường hợp ông chủ trại Brown.
Ông ta phàn nàn rằng không kiếm được quần áo để khoác vào thằng bù nhìn (giữ ruộng) của ông.
Bà vợ bảo: “Thằng George bảo có thể liệng bộ đồ cũ của mình đi được, vì nó sắp mua cho mình một bộ mới. Sao không dùng bộ đó mà khoác cho thằng bù nhìn?”
Ông chồng đáp:
“Mình rõ lẩm cẩm, anh muốn làm cho quạ sợ chứ đâu có muốn làm cho chúng cười?”
Một cách trị các cảm xúc
Bạn là bạn.
Khi huấn luyện các cảm xúc của bạn - nỗi chán nản, sợ sệt, giận dữ, vân vân - bạn tự cứu vớt bạn được.
Nếu biết cách hành động thì việc đó không khó.
Tất cả các luật tinh thần đều sẵn sàng giúp đỡ bạn, để bạn tự ý sử dụng, mà chẳng phải tốn kém gì cho bạn cả, cũng như các luật thiên nhiên vậy.
TUÂN THEO các luật đó thì bạn sẽ làm chủ bạn được.
Bạn phải coi chừng thị dục của bạn.
Tại sao vây?
Tại chúng có thể nâng cao tâm hồn bạn mà cũng có thể tiêu diệt bạn đấy. Chính những thị dục của bạn, tốt cũng như xấu, làm quay bánh xe số phận của bạn.
Đức Thích Ca biết rằng thị dục là chủ yếu, cho nên bảo ta phải diệt dục. Bạn không thể diệt dục được. Vì thế nào cũng sẽ còn một thị dục, tức cái ý muốn diệt dục.
Vả lại không cần phải diệt hết các thị dục vì thị dục có thể là những cái cao thượng nhất, đẹp đẽ nhất trên thế giới. Trong số cơ man nào là thị dục nổi dậy trong lòng bạn, bạn nên dùng tinh thần nghệ sĩ, cẩn thận lựa lấy những cái quý nhất. Rồi bạn ghi lại thành một bảng liệt kê để mà dùng. Lựa rồi thì bắt đầu thực hiện ngay đi.
Đôi khi bạn có thấy muốn đánh đập ai để trừng trị người ta không? Nếu có thì xin bạn nghe lời khuyên của một nhà chuyên môn về y khoa này: “Nếu ta muốn trừ một xu hướng cảm xúc xấu xa thì ta phải chăm chỉ ngay từ lúc đầu, can đảm làm những cử động ở ngoài trái lại với cảm xúc, trong lòng nó”.
Như vậy là nghĩa làm sao? Giản dị lắm: khi bạn thấy bắt đầu nổi giận thì rán ngồi xuống, xoè bàn tay ra. Đừng đi đi lại lại mà nắm chặt bàn tay lại.
Nên có tinh thần xã giao.
Tại sao vậy? Tại hành động như vậy là có tình nhân ái hơn và do đó, đời ta sẽ tốt đẹp hơn, ta có tư cách hơn, được nhiều người mến hơn. Một y sĩ bảo: “Xét các bệnh nhân của tôi, tôi tìm ra được chân lí này: bí quyết hạnh phúc ở trong câu: “săn sóc cho một người nào khác”.
Chính sách cô độc là một chính sách hỏng. Một nhật báo ra buổi sáng đăng tin một phú gia Huê Kỳ nọ mỗi khi đi coi hát thì giữ năm ghế phô-tơi cùng một hàng. Ông ta ghét đời, ghét người tới nỗi không chịu cho ai ngồi gần mình, cho nên phải giữ hai ghế trống ở mỗi bên.
Bạn đừng nên sợ lời chỉ trích, nhất là đừng nên sợ lố bịch.
Tử tước Allenby đã viết vài lời khuyên minh triết về điểm đó:
“Bài học đầu tiên ta phải tự tặng ta là đừng lo ngại về ý kiến cửa người khác. Bạn cứ tin chắc rằng mình có lí rồi đường mình, mình đi. Đừng quan tâm tới những lời người khác dị nghị về mình, họ nghĩ sao về mình cũng mặc. Nhưng xin bạn đừng hành động chỉ vì lẽ mình muốn người khác... Nhìn xung quanh người ta làm ra sao, chú ý nhận xét, ghi cách thức của họ để tìm cách cải thiện mà làm hơn họ”.
Khi đã sợ người khác chỉ trích, lại sợ mình hóa ra lố bịch, thì ít ai còn đứng vững nổi! Mọi người đều ngồi, thì tại sao bạn lại không dám đứng, không dám khác người, nếu bạn tin chắc rằng bạn có lí? Sống mà cứ sợ bị thiên hạ cười thì có khác gì tự bắt trí óc mình làm nô lệ ý kiến của người khác không?
Thực hiện ngay những xung động tốt đẹp và những quyết định của bạn
Nếu không thực hiện ngay thì bạn sẽ thành có thói quen chỉ cảm thấy thôi chứ không thể hiện.
Các nhà giáo dục dạy chúng ta rằng phải có sự quân bình giữa ấn tượng và sự thể hiện. Nếu ấn tượng nhiều quá mà thể hiện không đủ - nếu nhận nhiều mà cho ít - thì đời sống nội tâm sẽ mất sự quân bình.
Mà mất sự quân bình nội tâm thì sẽ có nhiều tai hại.
Nhưng ngược lại, ta cũng nên nhớ rằng nếu là những xung động xấu, những quyết định xấu thì cần phải nén nó lại, việc đó cũng quan trọng ngang với việc thực hiện những xung động và quyết định tốt đẹp.
Một hôm, trong cơn giận dữ, một người phỉ báng ông hàng xóm. Đáng lẽ nén xung động đó lại thì người đó để cho nó tự do phát ra. Thế là bị tòa phạt ba trăm bảng. Không làm chủ được tình cảm thì có thể tai hại lắm.
Phải sẵn sàng đương đầu với những tình cảnh[6] “bất ngờ”.
Sự lanh trí trong những trường hợp bất ngờ là một khả năng đáng quý, nếu bẩm sinh không có khả năng đó thì ta phải phát triển nó lần lần. Sự tập trung tinh thần sẽ giúp ta khỏi ngạc nhiên; đứng trân trân, tinh thần tê liệt, khi gặp những trường hợp mới mẻ, kích động mạnh mẽ. Như trường hợp người tài xế chở chất nổ, thấy thế nào xe cũng bị đụng, vội ôm lấy gói chất nổ, ghì chặt vào mình để cho khỏi đụng mạnh. Người đó thật là lanh trí.
Bạn nên nhớ rằng không có gì tốt bằng cảm xúc điều độ, cả những khi sung sướng.
Tôi không nghĩ tới các người già vì tuổi đã cao, phải tránh những cảm xúc mạnh mẽ; tôi nghĩ đến những thanh niên mà lí tưởng là sống những phút hồi hộp. Tôi đã gặp nhiều người đời sống mất thăng bằng vì quá ham mê âm nhạc, hoặc kịch, thể thao.
Họ biết kĩ tất cả những gì liên quan tới sự đam mê của họ, còn những vấn đề khác cần sự suy nghĩ thì họ chẳng biết gì cả. Họ coi các kì thi là một “tai nạn” vì có thuộc môn nào khác đâu.
Đời sống của họ chỉ là những cảnh ồn ào, thứ nhạc kích thích, tất cả những cái đó có một tiết điệu giật gân!
Đọc sách để nuôi tình cảm.
Chẳng hạn trong Sử có nhiều tình cảm anh hùng. Bạn không thể đọc đoạn về trận Thermopiles[7] mà không xúc động; hoặc không thể đọc cuộc rút quân ở Dunkerque, trận chiến đấu ở Anh trong thế chiến vừa qua rồi mà không thán phục lòng can đảm của dân tộc Anh.
Nhưng ta phải phân biệt. Nên ngưng lại ở đó mà đừng để cho lòng bạn sinh ra câm thù quân địch. Chỉ nên ngưỡng mộ sự anh dũng, lòng hy sinh của những người mà bạn mến thôi. Như vậy bạn chuẩn bị cho tinh thần, tâm hồn bạn không những biết phán đoán những biến cố đó mà còn dự một phần vào biến cố, nếu một ngày kia chẳng may bạn phải hành động.
“Bất kì biến cố nào xảy ra cho tôi, tôi cũng không cho là quan trọng, quan trọng là cách tôi suy nghĩ sao về cái biến cố đó”.
Tôi muốn sửa câu đó như vầy: “quan trọng là cách tôi cảm xúc về các biến cố đó”[8]. Cái đó mới quan trọng vì nếu bạn có thể mỉm cười trước một nghịch cảnh nghiêm khốc thì bạn vẫn còn có cơ thắng được nó; còn như nếu bạn an phận trong cảnh cùng khổ thì các khả năng của bạn tiêu ma rồi. Bạn không còn làm được cái gì ra trò nữa.
Tình yêu và tiến bộ tinh thần
Như trên tôi đã nói, tôi sẽ xét chung đoạn đầu và đoạn cuối. Thực ra hai đoạn chỉ là một, đáng lí ra phải đặt chúng không những ở đầu, mà còn ở cuối nữa và ở suốt cả chương nữa.
Tôi xin giảng để bạn hiểu.
Đời sống của các cảm xúc cần có một trung tâm, nói cách khác là cảm xúc nhiều quá, đa dạng quá mà cũng mạnh quá, thành thử nếu không có một trục cho nó quay quanh hoặc một quỹ đạo để kiểm soát nó thì nó sẽ gây sự hỗn độn.
Hầu hết các nhà luân lí và các nhà tiên tri đều lựa Tình yêu làm trung tâm duy nhất và làm cái dây liên lạc cho mọi tình cảm. Họ bảo rằng Tình yêu giữ cho các tình cảm khác hoặc các cảm xúc đứng ở đúng cái chỗ của nó.
Có lẽ họ có lí. Nhưng ở thời đại chúng ta, hễ nói tới tình yêu là người ta chỉ nghĩ một cách hẹp hòi tới các đám hỏi đám cưới. Tình yêu ư? Ngày nay người ta bảo: “tình yêu mà ăn nhằm gì tới sự huấn luyện tinh thần?” Thưa, có gì đâu, như vầy: có sự liên quan trực tiếp giữa tình yêu và sự phát triển của trí tuệ, vì tình yêu làm cho ta ham thích, chú ý mãnh liệt tới cái mà ta yêu.
Một triết gia bảo:
“Nếu bạn yêu và giúp đỡ nhân loại thì dù không muốn, bạn cũng sẽ được nhận phần thưởng”.
Lời khuyên đó sáng suốt đáng theo, và rất đúng, đúng như luật vũ trụ dẫn lực vậy.
Ta không nên để cho bọn trai gái yêu nhau được độc quyền dùng tiếng “Tình yêu”.
Tiếng đó, thuộc mọi phạm vi của con người. Người bày hàng yêu cửa hàng của mình ra sao thì nghệ sĩ yêu bức họa của mình cũng như vậy; hai tình yêu đó cùng một bản chất.
Vài suy nghĩ cuối cùng nữa
Phần viết về cảm xúc tới đây là hết. Tôi đã rán bố túc kiến thức của bạn vì trước khi đọc phần này bạn đã có sẵn một mớ kinh nghiệm rồi.
Đã từ lâu bạn thấy rằng trong những lúc xúc động mạnh quá mà quyết định thì thường là khinh suất.
Vì bực tức mà nhiều người đã la lên: “Tôi sẽ đưa thằng tưởng đó ra tòa”. Nhưng qua cơn giận, người ta bình tĩnh hơn, suy nghĩ lại: “Hãy khoan, đợi xem sao đã.”
Ở đây tôi chỉ muốn khuyên bạn một điều này: phải hành động đi.
Tôi xin chỉ bạn một phương pháp hành động:
a. Về thị dục của bạn, bạn nên định rõ nguyện vọng chính trong đời bạn - nghĩa là cái mục đích của bạn: bạn muốn thành con người ra sao, muốn làm cái gì trước hết. Điều đó là điều quan trọng bực nhất và căn bản đấy.
b. Rồi bạn tập trung tình cảm vào mục đích đó dể phát triển nhiệt tâm của bạn. Như vậy là bạn tập được cái khả năng tập trung. Nhưng tình cảm hoặc ý tưởng khác sẽ trở về địa vị xứng đáng của chúng, cái nào phụ thì sẽ về địa vị phụ, cái nào hại thì loại bỏ đi.
c. Ngay tức thì, bạn diệt hết những cảm xúc và nguyên động lực xấu xa đi. Đuổi chúng đi. Như bọn ăn bám, chúng không muốn bị trục xuất đâu. Nhưng phải cương quyết với chúng. Chẳng hạn lòng phân bì và lòng đố kị là một cặp ngoan cố đấy.
d. Diệt lần lần các nỗi lo sợ đi, bạn sẽ cảm thấy tự do, khoan khoái lạ lùng, muốn hoa chân múa tay lên.
e. Nên có một thái độ công bằng với đồng loại. Tránh cái thói khinh người đi; câu “đâu đâu cũng vậy, thời nào cũng vậy, không một người nào có cái gì khá thủ cả” là một câu tai hại, diệt óc sáng kiến, mọi dự định của bạn. Nhưng cũng phải đề phòng thói quá khích ngược lại: coi “mọi người là anh em, lúc nào cũng đáng tôn trọng”, thói đó sẽ đưa bạn tới một đường cùng, bạn sẽ lúng túng. Thái độ trung dung là hơn cả. Chú ỷ tới cách suy tư, lối sống, mua bán của người khác. Tóm lại là tìm hiểu bản tính con người.
f. Sau cùng tôi xin nhắc lại: Bạn phải là chính bạn. Không có một chương trình luyện tập nào chung cho mọi người được; tùy sở đoán, sở trường của bạn mà lập một chương trình riêng cho bạn, một cách kĩ lưỡng. Đừng nhãng bỏ nó.
Một sự gắng sức cỏn con bây giờ có thể thay đổi cả tương lai của bạn.
Cuốn này dạy bạn khoa luyện tập tinh thần mà bạn cần thích nghi với bạn để rồi đem ra sử dụng. Vì bản chất xúc cảm của bạn là phần quan trọng nhất của chính bạn, nên phải tự bổ túc những điều chúng tôi chỉ dẫn ở đây, rồi chịu khó suy tư về trường hợp của bạn. Tránh những cái xấu, như vậy chưa đủ; thực hiện được những cái tích cực, mới là việc cần nhất. Nghĩa là bạn nên ôm ấp, bổi dưỡng những thị dục cao đẹp nhất. Bạn làm các bài tập đi, trả lời các câu hỏi đi và như vậy là tiến được một bước rồi đấy.
Và bạn sẽ cứ tiếp tục hoài bằng cách thi hành những điều đã học được. Nhờ vậy bạn sẽ có thêm kinh nghiệm. Tri thức nào mà nằm ngủ yên trong óc thì là tri thức tĩnh. Hầu hết các tri thức phải đem ra dùng vào hoạt động; như vậy nó mói có động lực.
Bài tập Bài tập 10
Trong các phần trên, tôi đã chỉ nhiều bài tập nhận xét. Còn một cách tập nhận xét nữa là ghi tác động của ngoại giới tới tình cảm và tư tưởng của bạn. Tôi xin lấy một câu quốc vương Ai Cập Fouad mới nói gần đây để minh chứng điều kể trên. Nhà vua bảo: “Bây giờ tôi rất ít khi bận quân phục, và tôi nhận thấy rằng tư tưởng của tôi khi bận thường phục khác hẳn khi bận quân phục” (Trích trong tờ New York Times). Bạn có thể nhận thấy như vậy về chính bản thân bạn (nếu bạn rất thành thực). Chẳng những y phục mà chỗ bạn đương ngồi hay đứng, những người ở chung quanh bạn, cơ hội xảy ra... cũng ảnh hưởng tới tư tưởng của bạn. Cách nội tỉnh đó (tự xét nội tâm để tự sửa đổi) rất có giá trị. Vì bạn có thể tìm ra được nhiều điều rất hữu ích. Tự xét như vậy xong rồi bạn sẽ tự rút ra được một kết luận.
Bài tập 11Lo lắng, thực ra chỉ là lặp đi lặp lại hoài một cách vô lí một ý nghĩ hoặc một cảm xúc nào đó về một việc có thể không xảy ra. Giáo sư Carrel, trong cuốn L’homme, cet inconnu (Con người là một bí mật), bảo rằng “những nhà doanh nghiệp mà không biết thắng những nỗi lo lắng của mình thì tất chết yểu”. Bảo: “Ta không nên lo lắng vô ích” mà chẳng làm gì để diệt sự lo lắng thì cũng vô ích. Bạn phải gắng sức hành động ngay, diệt nỗi ưu tư cho kì được, hễ chưa kiếm được một giải pháp thì chưa thôi.
Bài tập 12William Beebee, trong cuốn Arcturus Adventure bảo rằng “con công có cái mã rực rỡ đủ màu, cực kì đẹp đẽ, quý phái, mà tiếng kêu thì chát chúa, ồ ồ; còn con chim hoạ mi lông xám xịt, hung hung, chẳng bóng bảy chút nào cá, mà có cái giọng như rót vào tai, làm cảm động lòng người; con hải âu làm chủ trên không trung mà đi trên cát thì vụng về, cơ hồ như bước mỗi bước là mỗi thấy đau nhói”.
Bây giờ chúng ta thử nhận xét loài người. Có tật nào mà không được đền bù không? Bạn rầu rĩ rằng không có khả năng trong phạm vi này, nhưng bù lại có rất nhiều khả năng trong phạm vi khác. Phải vậy không?
Tự phân tích mình tỉ mỉ quá là điều không nên, nhưng cần phải phân tích mình một chút. Như vậy bạn có thể liệt kê những sở trường cùng sở đoản của bạn về thể chất, tinh thần, về phương diện xã hội, thương mại, rồi bạn đặt lên bàn cân xem.
Trước hết bạn phải chăm chú trao dồi những thiên tư đặc biệt của bạn. Nhờ những thiên tư đó mà bạn sẽ có một địa vị trong xã hội.
Bài tập này có lợi cho bạn lắm vì nó hướng dẫn bạn về phương diện tinh thần và gợi cho bạn biết mình phải làm gì, suy nghĩ gì, cảm thấy gì về chính mình.
Bài tập 13Bạn ôn lại đời quá khứ của bạn. Ghi những năm thành công hoặc thất bại. Phân tích những kết quả tốt và cả những kết quả xấu nữa. Mấy lần lầm lỡ đó có phải là do có một cảm xúc nào đó quá mạnh không? Còn những lần thành công kia có phải là nhờ phán đoán sáng suốt, không bị tình cảm làm sai lạc đi không? Tôi tin rằng, cả hai câu hỏi đó, bạn sẽ đáp: phải, đúng vầy. Vậy thì phải làm sao bây giờ?
Phải đề phòng những cảm xúc nguy hại. Không nên để cho nó quá mức. Tại sao lại hăng hái nhiệt liệt về một cuộc tranh giải túc cầu?
Cuộc sống đơn điệu thường làm cho con người sinh ra an phận, chấp nhận những giải pháp xấu, mất tinh thần và khả năng đi. Cảm giác chán nản thường làm phát sinh ra những ý mà đem thực hiện, có thể có hại cho bạn. Tìm sự kích thích thì có thể là vô hại, nhưng không luôn luôn là vô hại.
Bài tập 14Có người bảo rằng sáng sớm khi thức dậy, nên nghe một bản nhạc hợp với tính khí và thị hiếu của ta. Ý đó mới mẻ và có ích đấy.
Ta có thể dùng ý đó để luyện óc tưởng tượng một cách thú vị được. Bạn thử tưởng tượng mỗi người trong gia đình nằm một phòng riêng. Rồi bạn sẽ lựa bản nhạc nào cho mỗi người?... Bạn sẽ lựa bản nào hợp cho cả song thân của bạn?
Bạn nên áp dụng ý đó vào gia đình bạn.
Tái bút: Sự hài hước tự nó không có gì xấu. Mà bài tập trên, có vẻ hài hước chứ thực sự rất nghiêm trang đấy.
Bài tập 15Nếu chuyện này đúng thì ở New York, mới cách đây không lâu, có một cuộc đua khiêu vũ. Mục đích là xem ai khiêu vũ được lâu nhất... Những người tranh giải đều được nuôi nấng và cấp tiền.
Sau khi loại đi sáu mươi lăm cặp, còn lại có mỗi một cặp trên vũ trường... Người đàn bà gục đầu lên vai chồng mà ngủ; rồi bà ta té xỉu... khán giả khóc mướt... Người chồng vũ một mình, trong năm ngày năm đêm!
Xin bạn ghi cảm giác của bạn vào cuốn sổ tay, mà trả lời những câu hỏi dưới đây:
a. Một cuộc đua vũ như vậy có lí do chính đáng về một quan điểm nào đó không?
b. Như vậy có thực là một cuộc đua bền sức không?
c. Tới lúc nào thì những ham mê các trò chơi thể thao đó hóa ra có hại?
d. Bộ trưởng Y tế và Bộ trướng Nội vụ có nên can thiệp vào không? Can thiệp cách nào?
Tự luyện
Khi luyện đời sống cảm xúc là chúng ta tác động tới nguồn gốc của sinh lực tinh thần. Khéo luyện, biết cách trị các cảm xúc xấu thì ta sẽ thành công, có hạnh phúc. Nếu không biết cách trị thì sẽ gây nhiều tai hại. Vì vậy phần này phải đọc chầm chậm, suy nghĩ kĩ cho hiểu rõ. Tương lai của bạn tùy thuộc cả ở đó. Nhưng như vậy không có nghĩa rằng công việc sẽ khó khăn, đừng nản chí mà đừng sợ. Can đảm lên như biết bao người đã đi trước bạn.
Câu hỏi
1. Tình cảm với trí tuệ bên nào quan trọng hơn.
2. Trong phần này tôi đã xét những tình cảm nào? Xin bạn kể ra.
3. Có phải tất cả các tư tưởng đều xấu cả không?
4. Vì lẽ gì mà ở trong hoàn cảnh của bác sĩ B.K bạn sẽ không hành động như ông ta?
5. Bạn cho một thí dụ đặc biệt về sự biểu lộ các tình cảm cao thượng.
6. Một người có thể thực sự thông minh, đa văn quảng kiến mà đồng thời lại có những tình cảm hỗn loạn không?
7. Sự căm thù gây những hậu quả gì?
8. Nhà quán quân môn cờ đã mắc lỗi gì?
9. Đối với một kẻ thù thì thái độ nào là hơn cả?
10. Mặc cảm tự ti phát sinh từ tuổi nào?
11. Nó có phải là tật riêng của một hạng người nào đó không? Nếu không thì bạn chứng thực ra.
12. Bạn kể ra sáu kết luận về cảm giác tự ti.
13. Làm sao trị được mặc cảm tự ti?
14. Nếu bạn chưa liệt kê các nỗi sợ của bạn thì bạn nên làm đi; rồi sắp đặt nó theo từng loại chẳng hạn:
a. Sợ các vật cụ thể
b. Các tâm trạng - các nỗi nguy hiểm
15. Bạn gạch dưới các lời khuyên trong đoạn: “Đừng sợ nỗi sợ của bạn”
16. Thế nào là “coi chừng các thị dục của mình”?
17. Thế nào là có tinh thần xã giao?
18. Thế nào là “xung động tốt đẹp, quyết định”?
19. Thế nào là một tình cảm bất ngờ?
20. Thế nào là dùng một cách “điều độ” những tình cảm của mình?
21. Những sách nào có thể bồi dưỡng tình cảm?
22. Theo bạn, tình yêu có giá trị ra sao?
23. Sáu điểm trong đoạn “những suy tư cuối cùng” là những điểm gì?
Chương trình luyện tập
Thứ hai: Bạn làm công việc nội tỉnh (như tôi đã chỉ trong bài tập 10) để tự tìm hiểu bạn. Tìm được gì thì ghi lại.
Thứ ba: Bạn dùng bài tập 11 để trút bỏ các ưu tư đi, nghĩa là để đạt được sự quân bình về tinh thần và tự chủ được. Phân tích nỗi ưu tư; suy luận xem nó có lí không, rồi tốp nó lại.
Thứ tư: Làm bài tập 12
Thứ năm: Bài tập 13 rất quan trọng về phương diện tự tìm hiểu mình. Bạn làm nó cho thật kĩ.
Thứ sáu: Làm bài tập 14 cho cả gia đình.
Thứ bảy: Bài tập 15 là một cuộc điều tra về xã hội. Bạn trả lời thật kĩ bốn câu hỏi trong đó.
Chú thích:
[1] Coi thêm cuốn Trút nỗi sợ đi của Lester Coleman; Nguyễn Hiếu Lê dịch.
[2] Ví dụ một người có tật nói lắp mà có khiếu về văn thơ thì luyện thơ, cũng có thể nổi danh như các nhà hùng biện, như vậy là dùng sở trường bù vào sở đoản.
[3] Vì T.E. Lawrence cũng là một danh sĩ của Anh.
[4] Coi tiểu sử của ông ta trong cuốn “Gương Nghị lực” của Nguyễn Hiến Lê sắp in.
[5] Trên và dưới đều xét tính tự ti; mà sao ỏ đây tác giả lại dẫn một lời về tính tự cao?
[6] Tình cảnh: sách in là “tình cảm”. (Goldfish).
[7] Thermophyles: tronq trận này Léonidees và ba trăm quân thành Spartes anh dũng chống với hàng ngàn quan Ba Tư nửa Xerxès (thế kỷ thứ năm trước Tây lịch).
[8] Tác giả sửa như vậy không phải vì chê bai câu trên là không đúng mà chỉ vì phần này ông bàn về cảm xúc, chứ không về tư tưởng.