Phần thứ tư - Ý CHÍ MUỐN LÀM CẨN THẬN
Trí tuệ hoặc kí tính đều có thể luyện tập để làm được những việc mà bộ óc thiếu huấn luyện làm không nổi; ý chí cũng vậy, có thể luyện tập để tổ chức, điều khiển hoặc hãm bớt cách cư xử của con người: nếu không được huấn luyện thì nó không làm nổi những việc đó.
Giáo sư Conklin
Bạn theo con đường “Lát nữa” thì rồi bạn sẽ tới con đường “Không bao giờ”[1].
Tục ngữ Y Pha Nho
Một ý chí có hiệu năng thì bình tĩnh chứ không nóng nảy
Nghị lực! Tiếng đó có nghĩa gì và nó làm nảy trong óc bạn những ý gì? Cái đó tầm thường quá bạn cho là hiểu rồi. Trước hết, nghe tiếng đó, lòng bạn nổi lên một ác cảm... Tại sao vậy? Tại người ta thường dùng tiếng nghị lực để trỏ những người độc đoán mà bạn không ưa cá tính cùng hành động.
Kế đó là một tình cảm thứ nhì khoan hồng hơn, có nhiều phần ngưỡng mộ nữa. Bạn nhớ tới những người, đàn ông và đàn bà, bạn quen thuộc và đã thắng nhiều nỗi khó khăn lớn. Những người đó tin ở sức mình và nghị lực mạnh mẽ của họ đã nâng đỡ họ trong mấy tháng trường đau khổ vì nghịch cảnh.
Và bạn tôn trọng nghị lực.
Không phải cái thứ nghị lực ta hét, nổi xung, làm dữ.
Không phải cái thứ nghị lực tuốt gươm ra đe dọa người khác.
Bạn tôn trọng là tôn trọng thứ nghị lực bình tĩnh có hiệu năng. Mặc dầu vậy, bạn vẫn không thích nghiên cứu nó bằng nghiên cứu các đầu đề khác. Có lẽ vì nghiên cứu nó cũng cần có một kĩ thuật đàng hoàng, mệt sức đấy.
Do đâu mà có sức mạnh?
Phần lớn sức mạnh của ta do ta biết chịu phục tòng.
Muốn chỉ huy Thiên nhiên, ta phải biết phục tòng Thiên nhiên.
Tôi muốn khắc sâu vào óc bạn, hai tiếng “phục tòng” và “sức mạnh”. Vì lẽ: thời nay người ta bắt đầu ý thức được rằng sức mạnh của con người do sự phục tòng các luật thể chất, trí tuệ và tâm linh.
Muốn cơ thể được khỏe mạnh thì phải làm sao? Phải phục tòng.
Muốn cho tinh thần hoạt động đắc lực thì phải làm sao? Phải phục tòng.
Muốn cho nội tâm được yên ổn thì phải làm sao? Phải phục tòng.
Chúng ta bị nhiều quy luật chi phối; cho nên người nào biết những quy luật đó, tuân theo nó thì đã tiến trên con đường đưa tới thành công rồi.
Một trong những luật đó là luật tự kiểm soát mình, tự chủ. Bạn phải biết mình muốn làm cái gì; bạn không được để cho những ảnh hưởng ở ngoài làm hỏng cơ hội của bạn.
Nên bạn muốn mạnh thì bạn phải luyện tập thân thể như một lực sĩ, gắng sức một cách đều đặn và thông minh.
Vài lời chữa lỗi điển hình
Không bao giờ được chữa lỗi cả. Thói chữa lỗi là thói của những người sống trong dĩ vãng; họ không chịu kiểm soát, làm chủ tương lai.
Đây, vài lời chữa lỗi điển hình:
“Tôi biết phải làm gì chứ. Nhưng tôi làm không được”.
“Tôi đã thử rồi mà không được”.
“Trời sinh ra tôi như vậy”.
“Tôi tin rằng số phận tôi như vậy”.
“Tôi có nhiều kẻ thù quá”.
“Việc đó không có lợi, không đáng cho ta mất công thử”.
“Tôi không hợp với công việc đó”.
Phân tích vài trường hợp kém nghị lực
Nếu bạn có một triệu chứng rằng bạn thiếu nghị lực thì bạn nên chuẩn bị để trừ tuyệt triệu chứng cho thật mau đi.
Cách hay nhất là tìm những trường hợp thiếu nghị lực, mỗi trường hợp một khác, rồi xem xét, phần tích tỉ mỉ từng trường hợp, như để làm báo cáo vậy; kế đó phân loại các trường hợp để tìm ra chân lí.
Trường hợp số 1: VÔ TƯ LỰ
Một thanh niên hai mươi lăm tuổi, cha mẹ rất giàu. Cậu ta không biết làm gì cho hết ngày. Sáng nào thức dậy, cũng phải giải quyết vấn đề ghê gớm này: hôm nay mình làm gì đây?
Nhận xét: Cậu ta sống sung sướng quá. Chẳng phải gắng sức một chút mà tiền bạc cứ tuôn vô.
Phương thuốc: Trước hết, phải làm việc tay chân.
Công việc tay chân có ích cho cậu ta về hai điểm: thứ nhất cậu có việc làm, một việc cậu không thích nhưng buộc phải làm; thứ nhì, máu cậu sẽ được thêm khí ô-xy và khí ô-xy sẽ giải được những chất độc trong máu. Còn nghị lực của cậu? Sau một tháng theo chế độ nghiêm khắc đó thì nghị lực của cậu phát triển tàm tạm được. Nhưng phải có người dìu dắt cậu mới được.
Trường hợp số 2: LÀM TẮC TRÁCH
Một ông khoảng bốn chục tuổi, giúp việc một luật sư; ở ngoại ô với bà vợ và cậu con một, mười hai tuổi; buổi tối nào ông ta cũng học thêm.
Ông ta không thích công việc ở phòng luật sư, chỉ coi nó là một cách kiếm ăn, để trả tiền nhà và tiền chi tiêu. Buổi tối ông để hết tâm trí vào việc đọc sách và học. Vì vậy, ở phòng luật sư, ông ta bị các bạn bè vượt.
Nhận xét: Ông ta cần có một lợi tức cao hơn, nhưng không được. Do đó, ông ta đâm chán nản, tìm sự khuây khỏa trong công việc giải trí ở nhà; nhưng như vậy chỉ hại thêm cho ông thôi, cái hại đó ở chỗ thiếu sự quân bình.
Trường hợp số 3: NGHIỆN NGẬP MÀ KHÔNG DÁM THÚ RA
Một ông năm mươi lăm tuổi, làm công chức, ở một ngôi nhà đẹp, có một bà vợ dễ thương và ba cô con gái. Ông ta uống rượu lén lút, tìm mọi cách giấu giếm người nhà. Ông ta không bao giờ uống cho tới say lảo đảo, nên không ai thấy.
Một người bạn rất thân của ông bảo rằng: “Anh ấy thực tình muốn chừa rượu, nhưng không được. Anh ấy tự cảm thấy mình là nô lệ, chứ không phải là người”. Lời đó rất đúng.
Nhận xét: Đây là một khía cạnh nữa của sự thiếu nghị lực. Ông đó ở trong một tình trạng hỗn loạn. Cơ thể ông đòi hỏi được thỏa mãn về rượu mà tinh thần ông lại không muốn cho nó được thỏa mãn. Một số độc giả có thể ngạc nhiên về điều đó, nhưng khốn nạn thay, sự thực như vậy đấy. Thực sự có sự xung đột giữa thể chất và tinh thần.
Ông đó muốn chừa được thì phải kiêng rượu, gia đình ông phải giúp ông giữ được quyết định.
Trường hợp số 4: VE VÃN VIỆC
Đây là trường hợp một nhà kinh doanh ba mươi lăm tuổi, nhiều sinh lực nhưng không tập trung tinh thần được. Trong bốn năm, ông ta lo năm vụ làm ăn mà chẳng chú ý vào một vụ nào được tới vài tháng.
Nhận xét: Mọi sự đều do tinh thần của ông nhạy cảm quá. Ông ta không làm chủ được tình cảm của mình. Ông ta thích một cái gì mới mẻ chỉ vì nó mới mẻ. Ông ta sùng bái cái Mới.
Ông ta có thể ham thích được lắm chứ, bạn bè luôn luôn thúc giục ông muốn lựa gì thì lựa một lần một đi. Ông ta quyết tâm nghe lời mà rồi không được. Bây giờ ông ta không tin ở mình nữa.
Thực là một bi kịch về tinh thần.
Ông ta cũng phải làm như người khác: luyện tập. Phải cương quyết, có nghị lực. Khó nhọc đấy, nhưng bõ công.
Trường hợp số 5: VÌ XÉT ĐOÁN LẦM MÀ TAI HẠI
J.W. là một người đại tụng[2], bốn mươi lăm tuổi, sạt nghiệp chỉ vì xét đoán lầm. Ông ta nhẹ dạ, cho một người bạn vay mượn cả gia tài ông ta để đầu tư, người đó thua lỗ, không vớt vát được chút gì cả.
J.W. có tính quá lo nghĩ; bỏ công việc đại tụng, kiếm một nghề khác. Từ đó ông ta chán nản. Không kiếm được công việc nào cả, ông ta tính quyên sinh.
Nhận xét: Chỉ những người đã qua cái cầu của ông J.W. mới có đủ tư cách phán đoán nghiêm khắc ông ta thôi.
Ta thử nhắc lại tình cảnh ông ta:
Ông ta bổn mươi lăm tuổi, tuổi đó tinh thần già giặn rồi. Ông ta mất hết sản nghiệp và bây giờ phải khúm núm đi tìm việc. Tương lai thật mù mịt.
Phương trị: Trước hết ông ta phải lấy lại lòng tự tin, tin rằng mình ngay thẳng trong sạch trong nghề nghiệp, không vì sự xét đoán sai của mình mà xấu hổ. Rồi phải đòi lại cái quyền sống. Sau cùng tin rằng mình giúp được việc gì cho đời thì đời sẽ trả công cho mình.
Phương pháp để tăng cường nghị lựcLay mạnh ý chí của bạn cho nó tỉnh dậy
1. Bạn nên biết mình muốn cái gì - nếu bạn có một mục đích đáng đeo đuổi trong đời và nếu bạn kiên nhẫn đeo đuổi nó thì là bạn có đủ nghị lưc để thực hiện nó rồi đấy, và nếu bạn có thói quen muốn tiến theo hướng đó (hướng đưa tới mục đích) thì bạn cũng sẽ có thói quen tiến trong các phạm vi khác.
Lại thêm óc bạn được kích thích, bạn sẽ tránh được cái thói tự thỏa mãn mà gắng sức vượt mọi trở ngại.
Tôi nhấn mạnh trước hết vào sự tự tạo cho bạn một cá tính cao đẹp. Tôi nghĩ như vậy là phải vì có cá tính rồi mới có các bảo vật khác.
Bảo vật thứ nhất là sức khỏe
2. Giữ gìn thể chất của bạn - nội sự gắng sức để giữ gìn thể chất của bạn cũng đã giúp bạn tăng cường nghị lực lên rồi.
Ăn uống nên có điều độ.
Nên thường hít không khí trong sạch để máu được tươi, đó là yếu tố đầu tiên cho cơ thể được khoan khoái.
Vậy nếu bạn chưa suy nghĩ kĩ về vấn đề dinh dưỡng, chưa bao giờ tập thể dục và chơi ở giữa trời thì nên bắt đầu ngay bây giờ đi. Phải lo tới những tiểu tiết, sắp đặt sao cho thích hợp với bạn và khỏi làm phiền người khác, công việc đó hơi chán đấy, nhưng cũng phải làm.
Bạn nên tự nhủ hoài rằng: Sức khoẻ là bảo vật thứ nhất, cho tới khi ý niệm đó nhập vào tiềm thức của bạn mới thôi. Nếu bạn thiếu nghị lực thì bước đầu là luyện thân thể cho mạnh đã.
Nếu bạn bảo không đủ nghị lực để bắt đầu luyện tập, không đủ can đảm để nghĩ tới việc đó thì tôi xin nhắc lại bạn câu chuyện dưới đây. Một thượng sĩ dạy một tân binh cau có, anh chàng này càu nhàu: “Tôi không có nghị lực, không có chút nghị lực nào, thượng sĩ”. Viên thượng sĩ túm cổ áo anh ta, quát lên: “Cút đi, tìm một thầy cảnh sát, và xin thầy ấy đá đít cho mấy cái”.
Viên thượng sĩ đó không già tâm lí, nhưng cách hành động mặc dầu thô bạo, xét ra có nhiều lương thức lắm. Anh tân binh không trở vô nữa, nhưng hôm đó không cần nhờ thầy cảnh sát, cũng học được một bài đáng quý.
Sự ám thị có một năng lực phi thường
3. Bạn nên luyện chí quả quyết của bạn - Nói cách khác là bạn nên quá quyết tin rằng bạn có sẵn sức mạnh tinh thần mà bạn cần tới.
Nó có sẵn đấy, bạn đừng nghi ngờ gì cả.
Sự tự kỉ ám thị - tức sự tự mình ám thị cho mình - hiện nay được coi là yếu tố mạnh nhất để phát triển cá nhân.
Tất cả các vấn đề về ý chí đều trải qua ba giai đoạn này: thích, ám thị, rồi muốn.
Chúng ta hãy bỏ qua giai đoạn thứ nhất mà xét giai đoạn thứ ba, tức vấn dề đương làm bạn thắc mắc: muốn. Bạn thực tâm muốn trừ bỏ một thói quen cũ mà tập một thói quen mới.
Trước hết bạn nên diễn ý nghĩa của những tiếng: “Tôi có thể”. Những tiếng đó hiện ra trước những tiếng “Tôi muốn” vì lẽ giản dị này: bình thường thì không ai có thể tuyên bố “Tôi muốn” nếu không có đủ lòng tự tin để nói rằng “Tôi có thể”?[3]
Tại sao biết bao người thiếu nghị lực không bao giờ nói: “Tôi muốn”? Vì họ biết rằng nói như vậy chẳng có ích lợi gì. Hoặc là họ không có đủ sinh lực để hành động, hoặc là họ đã thử hành động mà không thành. Họ không có cái cảm giác: “Tôi có thể”, những tiếng đó vô nghĩa đối với họ, họ xót xa thốt lên: “Tôi không có thể làm được”.
Muốn kiếm phương trị thì phải tác động sâu xa vào tinh thần; bạn nên nhớ rằng ý nghĩ của bạn có thể giúp bạn hoặc hại bạn.
Già tới mấy cũng vẫn học được
Sự tự kỉ ám thị là một trong những phương pháp hay nhất để tăng cường nghị lực.
Tôi lấy một thí dụ: Một người đứng tuổi khỏe mạnh, trí óc sáng suốt, thấy rằng biết nói và biết viết tiếng Y Pha Nho thì có lợi cho mình lắm. Và ông ta bắt đầu học.
Rồi ông ta nghĩ, mình đã bốn mươi hai tuổi mà học một môn mới thì trễ quá.
Điều đó sai. Sự thực, ở những người tuổi cỡ đó, lí do là không có thì giờ để học, trí óc bạn rộn nhiều việc quá, không được rảnh. Chứ khả năng tinh thần của họ, trí tuệ của họ vẫn mạnh mẽ, sáng suốt như hồi trẻ. Nhưng ông ta tự thuyết phục mình rằng không thể học một sinh ngữ mới được nữa.
Đúng lúc đó thì một người bạn thân có tinh thần tích cực lại giảng giải cho ông ta thấy rằng ông ta vẫn có thể học một sinh ngữ được, và khi quả quyết rằng mình không học được là tự mình ngăn cản khả năng học hỏi của mình lại.
Những kẻ hay bác bẻ rất có thể là lẩm lẫn
Nhưng chủ ý của tôi lúc này là giảng cho bạn thấy một ý nghĩ có thể giúp đỡ hoặc ngăn chặn hoạt động tinh thần của ta cách nào.
Chúng ta phải đương đầu với lời chỉ trích của những kẻ hay bác bẻ.
Họ tàn nhẫn hỏi ta: “Có phải ông muốn nói rằng thành công hay thất bại chỉ khác nhau ở chỗ một đằng thì nghĩ rằng mình có thể làm được, một đằng thì nghĩ rằng mình không thể làm được, có phải vậy không?
Chúng ta sẽ đáp:
“Không, nếu chỉ là một ý nghĩ suông, thoáng hiện rồi vụt biến, không kiên xác, không mạnh mẽ, thì chẳng tác động được gì cả. Tiếng “ý nghĩ” mà tôi dùng đây, trỏ một ý niệm, một tư tưởng nó bấu chặt lấy tâm trí ta và có tính cách chiến đấu.”
Nếu ý nghĩ đó là “tôi có thể” thì nó sẽ mạnh mẽ thúc đẩy ta hoạt động. Nếu là “tôi không có thể” thì nó cũng mạnh mẽ xô ta về hướng ngược lại, ngăn chặn mọi sự gắng sức của ta.
Lòng sợ hãi lo ngại gây ra nhiều tai hại ra sao thì lòng hy vọng, tin tưởng cũng tạo cho ta sức mạnh như vậy. Chẳng có gì là ma thuật, hoặc là phép mầu đâu; chỉ là một sự tự nhiên: lòng hy vọng, tin tưởng làm cho các khả năng tinh thần của ta hoạt động được một cách tích cực, xây dựng, thế thôi.
“Như thể”
Trong thế chiến vừa rồi, phi công Anh phải đương đầu với những kẻ địch đông gấp bội, nhưng phi công và các quân nhân sử dụng súng liên thinh của ta cứ hành động “như thể” sức mạnh về mình, mình đông hơn địch. Dù vợ chết lúc mười bảy giờ, một kép hát vẫn phải xuất hiện trên sân khấu lúc hai mươi giờ, để làm cho khán giả thưởng thức tài của mình mà hoan hỉ, vui cười. Kép hát đó đâu có muốn đóng trò, nhưng vẫn phải đóng trò “như thể”…; và vài giờ sau khán giá mới được biết sự thực.
Biểu lộ những tư tưởng hoặc tình cảm không thực có trong lòng ta, như vậy người ta cho là một thứ giả dối; mà sự thực đó là một lí do làm cho một số người không muốn dùng tiếng tự kỉ ám thị.
Trong lòng mình cảm thấy là “không làm được” mà ngoài miệng cứ nói là “làm được”, như vậy họ cho là nói dối. Nhưng nếu rốt cuộc có lợi cho mình mà không có hại cho ai, không lừa gạt ai, thì tại sao lại không nên làm?
Nếu một chú lính còn trẻ, mới ra trận lần đầu, mặc dầu sợ run lên mà cứ tự nhủ rằng “không, mình không sợ”, thì có lợi cho chú ta chứ? Như vậy chẳng phải là một chính sách tốt, một tâm lí lành mạnh ư?
Nếu chúng ta khôn thì hết thảy chúng ta đều dùng phương pháp đó cho bdn thân mình.
Vài lời khuyên về tự kỉ ám thị
Lúc tốt nhất để tự kỉ ám thị là buổi tối, trước khi hoặc trong khi đi ngủ. Mới đầu ta hãy nhủ thầm thôi, rồi sẽ lần lần lớn tiếng một chút, nhưng luôn luôn phải quả quyết và đôi khi cần mạnh mẽ. Như vậy lâu rồi ta sẽ hóa ra quyết tín.
Nếu bạn còn nghi ngờ mà bảo rằng “cái việc ám thị này không có kết quả” thì không khác gì bạn làm cho cơ năng tinh thần của bạn hành động ngược lại cái điều mà bạn đòi hỏi ở nó.
Dù bạn muốn ám thị điều gì thì cùng phải hết lòng tin tưởng ở nó. Mục đích của bạn là làm tăng cường nghị lực lên; sự tự kỉ ám thị chính là con đường cái đưa bạn tới mục đích đáng khen đó.
Những lúc nào là những lúc thuận lợi nhất của bạn?
4. Bạn nên quyết định vào những lúc thuận tiện nhất của bạn. Đây là một khu vực mà vì nhiều lí do, tôi cho rằng mọi người đều muốn biết. Có cái gì hấp dẫn trong mấy tiếng: “Những lúc thuận lợi nhất”. Những lúc đó là lúc nào và khi nào thì nó tới?
Những lúc thuận lợi nhất thường là những lúc mà các cơ năng của ta hoạt động một cách hợp lí nhất, niềm hy vọng không rời ta một bước, những lúc mà cái gì ở chung quanh ta cũng làm cho cảm giác của ta sâu sắc lên, nghị lực của ta dồi dào lên.
Không phải là những lúc khinh khoái đâu vì lẽ giản dị này: lúc đó ta bị tình cảm xâm chiếm, không quyết định một cách sáng suốt được. Cũng vì lí do đó mà không nên lựa những lúc chán nản nhất. Nhưng sau khi nghe diễn văn nổi tiếng của Winston Churchill ở Ottawa năm 1942[4] mà ta quyết định thì chắc chắn quyết định đó phát sinh trong lúc tâm hồn ta cao thượng đấy.
Cảm hứng
Những lúc thuận lợi nhất cho ta, về một khía cạnh nào đó, còn là những lúc ta thực có cảm hứng, tầm hồn ta bình tĩnh và một chân lí mới mẻ bổng hiện trong óc ta, ta cảm thấy nhẹ nhàng mà lại tràn trề năng lực. Bạn nên dùng những lúc như vậy để ám thị mình và lựa một quyết định.
Còn mọi lúc khác đều có thể quá xúc động, thiếu bình tĩnh: chúng ta chống cự lại, té rồi thất vọng. Bạn hỏi tôi: “Vậy, tôi phải đợi một lúc cảm hứng ư?” Không. Bạn cứ tiến mau về mục tiêu của bạn đi. Cứ ám thị bạn đều đều đi. Gom tất cả năng lực của bạn lại và lần lần làm suy nhược tất cả những cái gì ngăn cản bạn, quấy rầy bạn, kích nộ bạn. Đừng do dự, đắn đó gì với kẻ thù, tức là cái ngăn cản bạn đó. Với lại, chỉ có cách đó là gây được cái lúc thuận lợi nhất thôi.
Ích lợi của sự khắc kỉ
5. Bạn nên mỗi ngày làm một việc gì có tính cách khắc kỉ, cho tới khi tin chắc ở mình rồi mới thôi - Chúng ta phải nhận rằng bản tính con người có thể dễ trụy lạc lắm. Chúng ta thấy nhiều người, quyết định mạnh mẽ, lên được những đỉnh cao rồi mà tức thì sa ngã vì những cám dỗ của sự thành công. Những người đó không đủ mạnh để chống lại với sự thành công.
Tôi mong rằng bạn sẽ lên được cái đỉnh của sự thành công, nhưng lúc này ta không nên nghĩ tới cái đó; lên tới đỉnh được hay không, chưa phải là điều quan trọng. Bạn có thể lên được những cái dốc nhỏ, vượt những đồi cao trung bình, nhưng nếu không có kỉ luật; không khắc kỉ thì luôn bạn có thể té xuống, trượt xuống một vài bậc ở dưới cái địa vị xứng đáng của bạn đấy.
Kết luận
Nghị lực, dấu hiệu đặc biệt của tinh thần già giặn, ngày nay không được nhiều người trọng nữa. Nguyên do là người ta đã tập và còn tiếp tục tập tránh sự dồn ép[5], mà tìm cách biểu lộ tình cảm thầm kín của mình ra. Cho nên người ta nghĩ rằng nghị lực, đúng hơn là ý chí, không còn cần thiết như hồi xưa nữa; ít nhất là người ta tưởng vậy.
Quan niệm đó người ta cho là như nghiêm trang lắm, sự thực chỉ là nực cười.
Tôi cho rằng người ta nói hoài về sự biểu lộ tới nhàm tai - từ những biểu lộ ý nghĩ, tình cảm của tuổi già - mà không thời nào chúng ta lại cần tới nghị lực hơn thời này.
Chắc bạn đã nhận thấy điều đó chứ?
Bạn bảo tôi: “Phải, tôi đã học và suy nghĩ về tất cả những điều ông nói. Có lẽ đúng đây, tôi không cãi đâu, nhưng ông chưa cho tôi biết tôi phải làm sao đây để giải những nỗi khó khăn của tôi.
Trong trường hợp tôi, tôi...
Xin bạn hãy khoan đã, cho phép tôi hỏi vài câu.
Bạn đã bắt đầu luyện ý chí của bạn bằng cách làm những bài tập nhận xét, bằng cách phát triển khả năng cảm xúc và kiểm soát cảm xúc của bạn như tôi đã chỉ trong mấy phần trên rồi đấy chứ? Bạn trả lời ra sao?
Nếu bạn đã đủ nghiêm trang để thực hiện chương trình của bạn thì tôi xin có lời khen bạn. Nếu bạn đã gặp nhiều điều khó khăn - cái đó không tránh khỏi - thì tôi xin tỏ thiện cảm với bạn. Nếu bạn có lỗi biếng nhác thì cũng vẫn còn kịp đấy. Bạn nghĩ ngay tới công việc của bạn đi và thẳng thắn, can đảm khởi sự đi. Điều quan trọng là ngày nào cũng luyện tập đều đều; xin bạn coi việc đó như thể công việc làm ăn của bạn.
Đây là trắc nghiệm thứ nhất:
Bạn có làm những bài tập tôi đã chỉ hay không đây?
Điểm khác: bạn đừng rán tự thuyết phục mình rằng số mạng của bạn đã định rồi, và như vậy, chẳng thế nào cải thiện nó được nữa.
Xin bạn nghe lời khuyên của Max Planck, một nhà khoa học danh tiếng lừng lẫy:
“Người nào mà cho tương lai của mình đã do số mạng định đoạt rồi... thì chỉ là thiếu nghị lực để chiến đấu và thắng thôi”.
Nghị lực - năng lực
Có một sự kiện liên quan với nghị lực mà hơi khó diễn ra. Clerk Maxwell, một nhà khoa học nổi danh viết như vầy:
“Tôi có cảm tưởng rằng cái mà tôi cho là tôi làm, sự thực là do một cái gì lớn hơn tôi làm ra, chứ không phải tôi làm ra”.
Như vậy là nghĩa làm sao? Tôi rán giảng cho bạn hiểu theo cách của tôi. Có bao giờ bạn thấy nguy tới tánh mạng không?...
Lúc đó bạn quyết tâm hành động hay là chịu chết?
Bạn đã hành động...
Lúc sau đó, nhớ lại biến cố, chắc bạn đã tự nhủ: “Như thể có ai giúp mình vậy... Mình tự hỏi không biết mình đã thực sự làm việc đó không”.
Vậy là có một sức mạnh nào đó thôi thúc bạn. Đôi khi sức mạnh đó có vẻ như không phải ở trong thâm tâm mà ở ngoài. Shackleton cùng với hai người đồng hành, chỉ nhờ nghị lực phi thường mà đi khắp miền đóng băng mênh mông, hoang lương ở Nam Cực; họ thấy có một đấng nào đó ở bên cạnh họ, an ủi họ nhiều lắm, làm cho họ phấn khởi. Những người miền núi khi leo núi Everest, sau một giai đoạn cực kì khó nhọc, lên tới một độ rất cao, cũng có cảm giác như vậy. Ông Wilson chép trong nhật kí: “Thật kì dị, nhưng rõ ràng là tôi cảm thấy có ai ở bên cạnh tôi”.
Bạn càng kiên nhẫn luyện tập để phát triển tinh thần hoặc để đạt một mục đích đáng cho bạn đeo đuổi, thì bạn càng thấy có những năng lực phi thường, siêu việt thúc đẩy bạn mà bạn không chống lại được.
Ai cũng có thể có những lúc cảm thấy mình là một người trác việt, và những lúc đó càng nhiều thì ta càng để thực hiện chương trình cải tiến của ta.
Một số người có một tinh thần không gì thắng nổi. Ngay những khi, rất hiếm, họ có cảm giác là chìm xuống thì họ cũng nhoi lên mà lại tiếp tục trở lại con đường. Vận mạng của họ.
Bài tập
Bài tập 16
Bạn lấy một đồng bạc đồng, nhìn trong mười giây cái mặt có ghi năm đúc tiền. Rồi cất nó di, rồi vẽ lại cái mặt đó; nếu không vẽ thì ít nhất cũng viết mấy hàng tả kĩ nó... Rồi so sánh với đồng bạc xem vẽ có đúng không.
Làm lại, thí nghiệm đó với nhiều đổng bạc khác. Bạn ghi một bên các dấu hiệu ở trên mặt đồng bạc; chữ, con số, hình...; một bên bạn ghi lại những dấu hiệu bạn đã nhớ hoặc đã quên.
Bài tập 17
Bạn lấy một vật, chẳng hạn một cây viết, một lá cây, một tờ giấy viết thư, một vỏ óc, một cái nút ve, bất kì đồ lặt vặt gì, nhận xét nó kĩ lưỡng xem có tìm thấy được cái gì mới mà trước kia không nhận ra thì ghi vào một cuốn sổ. Nếu không tìm ra được gì ở vật thứ nhất thì qua vật thứ nhì.
Bài tập 18
Bạn đặt chiếc đồng hồ ở trước mặt, gạch dưới mỗi nguyên âm trong câu này xem mất bao nhiêu giây:
“Tôi chỉ mong được sống một lần trên trái đất này thôi. Cho nên tôi không bao giờ bỏ qua hoặc biếng nhác không làm những điều thiện mà tôi có thể làm được, không tỏ tất cả tấm lòng tốt của tôi với bất kì sinh vật nào, vì có bao giờ tôi còn trở lại đường đời này nữa đâu”.
Bài tập 19
Chắc chắn bạn biết một vài nhược điểm của nghị lực của bạn. Bạn lựa nhược điểm nào mà bạn cho là quan trọng nhất, nên trị trước nhất.
Lựa được rồi, bạn bắt đầu phân tích nhược điểm đó, tìm xem nguyên do ở đâu, từ trước tới nay đã gắng sức ra sao để diệt nó. Dù là những tật rất tầm thường như dậy sớm để ra xe cho kịp, thì bạn cũng gom được một số sự kiện, chẳng hạn: nguyên do: lần đó sở dĩ dậy trễ vì luôn mấy đêm trước đã thức khuya, đời sống của mình trái phép vệ sinh, có cố tật dậy rồi cứ lơ mơ, không hoạt động ngay, hoặc...?
Gắng sức để diệt tật đó: đã mấy lần lỡ xe, hậu quả tai hại, nên đã gắng sức sửa tật.
Nhưng vô hiệu vì lần nào cũng miễn cưỡng gắng sức. Sự thực như vậy. Nhưng nếu bạn có tính không ngay thẳng với chính mình, thì trước kia bạn không chịu nhận sự thực đó, mà cố ý nhận định sai sự kiện đi, bóp méo nó để tự dối lòng mình. Bây giờ phân tích xong rồi, bạn thấy rằng chưa lần nào bạn thực sự muốn và quyết tâm dùng phương trị cả. Sự phát kiến đó rất có lợi. Cho nên bạn phải hết sức kĩ lưỡng làm bài tập này. Nó mở đường cho bạn dùng phương pháp tự kỉ ám thị.
Bài tập 20
Nền tảng của nghị lực (cho những việc quan trọng nhất trong đời) là ở sự tập cho thành những thói quen nho nhỏ. Cứ phát triển những thói quen tốt thì có thể diệt được những thói quen xấu.
Chẳng hạn chúng ta xét những thói quen ăn mặc, nói năng, hành động, đi đứng, dùng tay, dùng chân, cau mày, chớp mắt. Chắc chắn bạn có thể nhớ ngay được những người có một hoặc nhiều thói xấu đó. Như thói chớp mắt lia lịa thực là đáng ghét.
Còn chính bạn, bạn có một thói kì cục nào không? Bạn có thói dùng khăn mù xoa ra sao đó làm cho người khác bực mình không? Bạn có làm điệu làm bộ để người khác chú ý tới mình không? Chắc có một thói nào đó bạn muốn sửa đổi. Vậy bạn nên cương quyết tạo một thói quen mới mà tốt để tiêu diệt thói quen cũ đi, cứ chầm chậm tập nhưng phải đều đều. Như vậy là bạn có công phát triển nghị lực của bạn rồi đấy, công tuy nhỏ mà kết quả đáng kể.
Bài tập 21
Khả năng muốn ngủ lúc nào là ngủ được, có lợi cho ta vô cùng; nó là một trong những thiên phú đáng quý nhất và chắc bạn mong có được tức thì. Nếu có thể đặt nó lên bàn cân tinh thần, thì quả thật nó quý như vàng.
Ông Lloyd George có được thiên phú đó, và khi tôi viết cuốn này, ông đã bảy chục tuổi, thể chất và tinh thần vẫn khỏe mạnh mặc dầu ông đã sống một đời hoạt động náo nhiệt, gánh biết bao trách nhiệm. Ai cũng có lúc vì lo lắng mà mất ngủ. Lúc đó nếu có khả năng muốn ngủ là ngủ được ngay thì cơ thể và tinh thần ta lấy lại được sức để ta tự tín đối phó với các vấn đề nghiêm trọng.
Muốn tập được khả năng đó, cần có hai yếu tố: sự xả hơi hoàn toàn về thể chất và một thái độ tinh thần tốt đẹp. Cơ thể bạn phải ở trong một tư thế thoải mái để mỗi bắp thịt, mỗi dầy thần kinh được duỗi ra hoàn toàn. Rồi rất bình tĩnh nhưng rất cương quyết bạn tự ám thị như sau: “Mình phải ngủ ngay bây giờ vì mình cần ngủ... Mình ngủ rồi đây...”. Bạn thở chậm chạp đều đều cho dễ ngủ. Có người có thể quyết định ngủ bao lâu, và tới đúng lúc thì tỉnh dậy, chỉ sai một hai phút.
Mới đầu nên tập vào buổi tối, lúc đi ngủ, rồi lần lần tập vào những lúc khác, những lúc thấy cần phải ngủ.
Tập thức dậy vào một giờ đã định trước là việc khó hơn, thường thường là dậy trễ hoặc sớm hơn mười phút, nhưng tập lâu thì có thể dậy đúng hơn được.
Bài tập 22
Tới đây rồi tôi muốn đi trước một bước, chỉ qua nội dung và phương pháp trong một phần ở cuối cuốn này. Muốn phát triển cá tính cùng trí tuệ một cách thích hợp riêng với bạn, bạn nên đọc sách báo, nghe các cầu chuyện đàm thoại rồi suy nghĩ, tìm một đầu đề nghiên cứu hợp với bạn mà lại có thể giúp bạn phát kiến được những điều mới mẻ.
Tôi hiện có ở trước mặt một bản tiểu luận của một đọc giả thích nghiên cứu về màu sắc. Ông ta đã học nhạc, học y khoa, muốn dùng sở học vào đầu đề mà ông thích nghiên cứu đó và ông hy vọng một ngày kia phát kiến được những điều lạ.
Nhan đề tiểu luận đó là: “Ý tưởng của bạn có những màu sắc nào?”
Ông ta dẫn một đoạn của Flaubert nhận rằng tiểu thuyết Bà Bovary đã viết khi tâm hồn mình bị ảnh hưởng của màu nâu; còn trong truyện Salambô thì màu đỏ thắm là màu chính. Đọc giả đó tự hỏi màu cuốn Địa ngục của Dante ra sao, màu cuốn Thiên Đàng đã mất của Milton ra sao, hoặc màu tiểu thuyết Ulysses của Joyce ra sao. Tôi chép lại những chi tiết đó để bạn thấy hướng nghiền cứu của ông ta.
Kết luận: bạn rán tìm khu vực sưu tầm, nghiên cứu của bạn rồi tích cực khai thác nó, bất kì là khu vực nào: khoa học, nghệ thuật, thương mại, triết học, tôn giáo, chính trị, hoặc môn nào khác. Vì không có cách nào phát triển tinh thần của ta một cách hiệu quả hơn, thú vị hơn, say mê hơn nữa[6].
Tự luyện
Bạn nên nhận đúng sự quan trọng của bài làm dưới đây. Không những bạn chỉ mở mang kiến thức, mà còn biết nên ra sao, làm ra sao; vì đối tượng của bài này là hành động. Hành động có thể tốt hay xấu. Vì vậy mà bài này có tính cách rất cá nhân, ích lợi cả cho trí tuệ lẫn tâm hồn. Xin bạn đặc biệt chú ý vào nó.
Câu hỏi
1. Thái độ thường có của tinh thần đối với ý lực ra sao?
2. Tại sao sự phục tùng, coi nguyên tắc hành động, lại rất có lợi cho ta?
3. Bạn kể ba lời chữa lỗi điển hình.
4. Tóm tắt trường hợp số 1: vô tư lự
5. Tóm tắt trường hợp số 2: làm tắc trách
6. Tóm tắt trường hợp số 3: người nghiện rượu
7. Tóm tắt trường hợp số 4: ve vãn công việc
8. Tóm tắt trường hợp số 5: tai hại của sự xét đoán lầm
9. Trong phương pháp phát triển nghị lực, lời khuyển thứ nhất là gì?
10. Rồi lời khuyên thứ nhì về cơ thể?
11. Có cần bắt đầu luyện tập ngay tức thì không? Tại sao?
12. Kể lời khuyên thứ ba trong phương pháp
13. Một người bốn mươi tuổi có phải là già quá để học một sinh ngữ hay không? Bạn bàn kĩ về vấn đề đó.
14. Bạn chỉ rõ sự lầm lẫn của những người hay bác bẻ.
15. Bạn trả lời câu hỏi này ra sao: “Tự kỉ ám thị là tự dối lòng mình, phải vậy không?”
16. Tôi đã khuyên bạn những gì vế cách tự kỉ ám thị.
17. Và những lời gì về sự lựa “những lúc thuận lợi nhất cho bạn”?
18. Giá trị của sự khắc kỉ trong đời sống hằng ngày.
19. Đọc lại trang...[7] và suy nghĩ kĩ. Cần ngừng lại khá lâu để hiểu rõ chân lí trong đó. Rồi nhớ hai câu này: “Nếu không thử làm thì bạn không sao biết được mình làm được cái gì”.
“Có một năng lực nào đó ở đâu đấy, trong người ta hoặc chung quanh ta”[8].
Chương trình luyện tập
Thứ hai: Bài tập 16
Thứ ba: Bài tập 17 và 18
Thứ tư: Bài tập 19
Thứ năm: Bài tập 20
Thứ sáu: Bài tập 21
Thứ bảy: Bài tập 22, chú ý vào bài tập này để có thể áp dụng vào bản thân bạn.
Lời khuyên cuối cùng: Bạn đừng lo lắng, thắc mắc về việc đo nghị lực của bạn. Chỉ có mỗi trắc nghiệm này là có giá trị: hành động đi, làm ngay cái việc bạn muốn làm hoặc phải làm đi.
Chú thích:
[1] Nghĩa là việc gì chần chừ không làm ngay thì sẽ không bao giờ làm được cả.
[2] Người thay mặt cho đương sự ở trước pháp đình.
[3] Nghĩa là mình có thể làm được cái gì, mới muốn cái đó như hồi xưa không ai lại muốn lên cung trăng; bây giờ có cơ lên được nên mới có người muốn lên.
[4] Chúng tôi chưa biết diễn văn đó ra sao, nhưng đoán rằng nó gây cho dân tộc Anh một niềm tin tưởng, hy vọng mãnh liệt.
[5] Tác giả ám chỉ học thuyết của Freud.
[6] Theo tôi, cách đó còn làm tăng lòng tự tín của ta lên, diệt được sự tự ti mặc cảm; lời khuyên của tác giả rất nên theo. Bất kì ai bỏ ra, năm mười năm nghiên cứu một vấn để thì cũng phát kiến được một cái gì, nổi danh được. Sao bạn không nghiên cứu miền bạn đương ở?
[7] Tác giả bỏ trắng, chắc là để độc giả kiếm.
[8] Bạn kiếm xem có hai câu này không? Và thử đoán xem tác giả có dụng ý gì không.