- V - Gặp Võ Trứ

Làng Nhơn Ân, tổng Kỳ Sơn, phủ Tuy Phước, tỉnh Bình Định, là nơi xuất sinh Võ Trứ, một người đã tạo nên cuộc biến cố lớn ở tỉnh Phú Yên hồi năm Mậu Tuất (1898).

Võ Trứ sinh trưởng trong một gia đình chuyên nghề nông. Về đời tư của ông không được rõ, chỉ biết ông có học nho khá, và có lúc ra làm lý trưởng nhưng không nhớ năm nào.

Theo lời thuật lại của những người ở Bình Định, Phú Yên, kẻ thì nói ông có dính líu trong đám nghĩa binh Cần vương, người thì bảo ông là thầy chùa, có người lại bảo ông là thầy phù thủy; tuy mỗi người nói một thế, nhưng xét ra thì ba việc ấy có lẽ ông đều có cả.

Võ Trứ gia nhập làm môn đệ thầy chùa Đá Bạc lúc nào, không ai biết; bắt đầu từ ngày thầy chùa Đá Bạc ra cho thuốc ở làng Chánh Danh được ít lâu thì người ta đã thấy có mặt ông, và có lúc ông phát bùa cho thuốc hộ với thầy, hoặc thay mặt thầy tiếp xúc với các môn đệ. Nhờ thế mà môn đệ thầy chùa Đá Bạc nhiều người được biết ông, và sự quen biết ấy là một cơ hội sau này đã giúp ông dễ dàng lôi cuốn họ theo ông để làm một việc phi thường!

Lịnh cấm tụ tập ở chùa Chánh Danh đã đến lúc triệt để thi hành, và lịnh bắt thầy chùa Đá Bạc cững đã thông sức khắp nơi, Võ Trứ phải thân hành đến từ mỗi làng, mỗi nhà, tiếp tục công việc phát bùa cho thuốc, vì thế mà ông ta phải hết sức nhọc nhằn bận rộn, thỉnh thoảng mới có thì giờ ghé viếng chùa Chánh Danh, là nơi tổ đình phát sinh cái thuật kỳ quái ấy.

Một hôm, Võ Trứ về chùa tình cờ trông vào cái mõ, thấy một giòng chữ ai đã viẽt, ông suy nghĩ hiểu được thâm ý của người viết ấy, nhưng chưa biết là ai. Người giữ chùa đem thuật lại với ông câu chuyện đến viếng chùa của một ông tú người Quảng là thầy địa lý hiện ở thành Bình Định, làm cho ông không còn ngạc nhiên nữa, mà nghĩ ngay đến cụ Cao Vân, một người mà ông đã được nghe nhiều và chính ông cũng đã có ý muốn gặp.

Cuộc gặp gỡ đầu tiên của cụ Cao Vân và ông Võ Trứ tại nhà một người thân chủ của hai ông là ông Cả Lược, ở làng Trung Chánh giáp cận làng Chánh Danh. Từ cuộc gặp gỡ đầu tiên ấy đến những cuộc gặp gỡ khác, hai ông đã tỏ ra rất đồng ý nhau ở mục đích duy nhất là cách mệnh chống chế độ Bảo hộ, mặc dù phương sách hành động còn chưa nhất trí, bởi mỗi bên đương phải hoạt động theo phương tiện riêng của mình.

Vào khoảng năm Ất Dậu (1895), dân chúng Bình Định còn đương liên lụy vì câu chuyện thầy chùa Đá Bạc, những môn đồ hoặc những kẻ có liên quan với thầy chẳng nói làm gì, khốn thay cho những người không hay biết chi cả cũng không yên được!

Trước bao nỗi phiền phức liên lụy ấy, bỗng nhiên thầy chùa Đá Bạc biệt tích, rồi một hôm những người đốt than đốn củi rầm lên báo tin thầy chùa Đá Bạc đã chết ở núi Chánh Danh. Được tin ấy, lý hào sở tại cấp tốc lên báo huyện. Huyện quan hiệp đồng tổng lý đến nơi khám xét thì quả thật thi thể của thầy. Từ đấy câu chuyện thầy chùa Đá Bạc dập tắt, các quan cai trị địa phương mới được yên giấc ngủ ngon, bọn lý hào ương ngạnh cũng hết cơ hội để hách dịch!

Thầy chùa Đá Bạc chết, nhưng hành động của thầy sau này lại càng hoạt động hơn nữa, bởi ấn Ngũ công Quan Âm không biết thầy hữu tâm muốn truyền lại cho Võ Trứ, hay là vô tình mà để về tay ông ta?

Được ấn Ngũ công Quan âm, Võ Trứ lấy làm đắc ý; ông thương lượng với cụ Cao Vân hoạch định một phương sách hành động duy nhất để thực hành ngay một cuộc bạo động! Cụ Cao Vân khuyên Võ Trứ không nên nghĩ đến một cuộc bạo động quá vội vàng, vì làm như thế chỉ có đi vào chỗ thất bại, mà một lần thất bại là một lần đau khổ cho dân về vật chất cũng như về tinh thần.

Theo ý cụ, công việc trước hết là lợi dụng lòng tin tưởng của dân, gieo vào cho họ một đức tin mãnh liệt để kết nộp thành một đoàn thể rộng lớn, để thu thập tiền bạc rèn đúc khí giới, tích trữ lương thực. Tìm một địa thế rừng núi sâu hiểm để làm nơi dụng binh. Chinh phục bọn thổ dân Mọi, Mán ở vùng ấy phải trung thành với mình. Tùy cơ hội phát khởi một cuộc bạo động bất ngờ, làm cho quân Bảo hộ không phòng ngừa kịp; thừa cơ hội cướp lấy súng đạn của họ tạo cho nghĩa quân ta một chủ lực khả dĩ, chừng ấy mới có cơ làm nên việc vĩ đại.

Tổ chức được như thế, vạn nhất nghĩa quân ta không thắng được, thì cũng còn có nơi rút lui để cố thủ với thời gian.

Kế hoạch đã quyết định, công tác đã phân phối, cụ Cao Vân cùng Võ Trứ chia tay mỗi người một ngả.