PHẦN 2: NHỮNG SỰ THAY ĐỔI - CHƯƠNG 3 TÁI PHÁT MINH CÁC DỊCH VỤ TÀI CHÍNH

Hệ thống tài chính toàn cầu giao dịch hàng nghìn tỷ đô-la mỗi ngày, phục vụ hàng tỷ người, và hỗ trợ cho nền kinh tế toàn cầu trị giá hơn 100 nghìn tỉ đô-la. 1 Đây là ngành công nghiệp phát triển mạnh mẽ nhất thế giới, là nền tảng của chủ nghĩa tư bản toàn cầu, những nhà lãnh đạo giới tài chính được biết tới như những chủ nhân của thế giới. Nhưng nếu nhìn kỹ hơn, ngành công nghiệp này trông như một cỗ máy Rube Goldberg* gồm những phần phát triển không đồng đều và nhiều mâu thuẫn kỳ lạ. Đầu tiên, cỗ máy này không được nâng cấp sau một thời gian. Công nghệ mới được sử dụng nhưng lại liên kết với cơ sở hạ tầng cũ kỹ, lộn xộn. Ví dụ, ngân hàng cung cấp dịch vụ Internet banking để giao dịch nhưng vẫn phát hành chứng từ và sử dụng loại máy tính cỡ lớn từ những năm 1970. Khi khách hàng quẹt thẻ tín dụng trên máy đọc thẻ tiên tiến nhất để mua một ly latte Starbucks, tiền của vị khách đó sẽ phải qua ít nhất là năm đơn vị trung gian trước khi tới được tài khoản ngân hàng của Starbuck. Việc giao dịch chỉ mất vài giây để xác minh nhưng phải mất nhiều ngày mới thanh toán được.

[*]: Cỗ máy Rube Goldberg (Rube Goldberg Machine) là hệ thống dây chuyền phức tạp không cần thiết được thiết kế để thực hiện một công việc vô cùng đơn giản.

Nhiều tập đoàn đa quốc gia như Apple hay GE đã phải duy trì hàng trăm tài khoản ngân hàng địa phương trên thế giới chỉ để các hoạt động của họ được diễn ra thuận lợi. 2 Khi một tập đoàn cần chuyển một khoản tiền giữa hai công ty con ở hai quốc gia khác nhau, giám đốc của một trong những công ty con sẽ gửi điện chuyển khoản (bank wire) từ tài khoản ngân hàng công ty này đến tài khoản ngân hàng của công ty con kia. Các giao dịch này khá phức tạp, không cần thiết và phải mất nhiều ngày hoặc thậm chí là nhiều tuần để thực hiện. Trong thời gian đó, không công ty con nào có thể sử dụng khoản tiền này cho các hoạt động kinh doanh hay đầu tư, nhưng những đơn vị trung gian có thể kiếm lãi từ khoản tiền trôi nổi này. “Về cơ bản, việc phát minh ra công nghệ này cũng chỉ dựa trên quy trình giấy tờ thông thường, chuyển thành quy trình bán tự động, bán tự động điện tử nhưng suy cho cùng quá trình ấy vẫn dựa trên nguyên tắc giấy tờ,” Vikram Pandit, cựu Giám đốc Điều hành của Citigroup phát biểu. 3

Xem xét mọi khía cạnh thì còn có một nghịch lý kỳ lạ khác: Việc các thương nhân mua bán chứng khoán trên thị trường chứng khoán thế giới được tính bằng nano giây; giao dịch của họ có thể xác thực ngay lập tức nhưng phải mất đủ ba ngày để thanh toán. Chính quyền sở tại sử dụng ít nhất 10 đơn vị khác nhau – cố vấn, luật sư, hãng bảo hiểm, ngân hàng, và nhiều hơn thế nữa – để tạo điều kiện cho việc phát hành trái phiếu chính phủ. 4 Một người làm công nhật ở Los Angeles rút tiền lương tại một quầy đổi tiền với mức phí 4%, và sau đó mang những đồng đô-la ít ỏi ấy đến một trung tâm thương mại để gửi về nhà cho gia đình mình ở Guatemala, nơi anh ta lại gặp rắc rối với các khoản phí cố định, tỷ giá, và các chi phí ẩn khác. Khi gia đình anh ta chia tiền cho các thành viên, chẳng ai có đủ tiền để mở tài khoản ngân hàng hay thẻ tín dụng. Họ nằm trong số 2,2 tỷ người đang vật lộn với cuộc sống với mức thu nhập chưa đến 2 đô-la một ngày. 5 Các khoản thanh toán mà họ phải trả là rất nhỏ, vô cùng nhỏ đối với mạng lưới thanh toán thông thường như thẻ ghi nợ và thẻ tín dụng, nơi mà các loại mức phí quá nhỏ – còn được gọi là thanh toán vi mô không thể thực hiện được. Theo một nghiên cứu gần đây của trường Đại học Kinh doanh Harvard, đó đơn giản là vì các ngân hàng không coi việc phục vụ đối tượng khách hàng này là “việc có thể tạo ra lợi nhuận”. 6 Vì vậy, cỗ máy tiền tệ không thực sự được áp dụng trên toàn cầu về mặt quy mô và phạm vi.

Các nhà hoạch định chính sách tiền tệ và các nhà quản lý tài chính thường tự cảm thấy mình thiếu thông tin thực tế, do sự mơ hồ về kế hoạch của nhiều doanh nghiệp tài chính lớn và sự phi tập trung trong hoạt động giám sát. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 là một ví dụ. Sử dụng đòn bẩy kinh tế quá mức, sự thiếu minh bạch, và sự chủ quan do những đánh giá sai lệch đã ngăn cản mọi người nhận thức được vấn đề khi đã quá muộn. Hernando de Soto đặt câu hỏi: “Làm thế nào để khiến mọi thứ hoạt động, từ lực lượng cảnh sát tới một hệ thống tiền tệ, nếu bạn không nắm được con số cụ thể và địa điểm?” 7 Những nhà quản lý vẫn đang cố gắng quản lý cỗ máy này với các quy tắc của thời đại công nghiệp. Ở bang New York, luật chuyển tiền có niên đại từ thời Nội chiến khi các phương tiện chủ yếu để chuyển tiền là ngựa và xe kéo.

Đó là nền tài chính khủng khiếp, đầy những mâu thuẫn kỳ quặc, thiếu nhất quán, sục sôi và đầy áp lực. Ví dụ như tại sao Western Union cần 500.000 điểm bán hàng trên toàn thế giới, khi hơn một nửa dân số thế giới có điện thoại thông minh? 8 Erik Voorhees, người tiên phong về bitcoin, đồng thời là người thường thẳng thắn phê bình hệ thống ngân hàng, nói với chúng tôi, “Gửi một cái đe tới Trung Quốc còn nhanh hơn là gửi tiền qua hệ thống ngân hàng tới Trung Quốc. Thật điên rồ! Giờ đã là thời đại tiền số rồi, việc chuyển tiền đâu còn giống như chuyển các khối tiền mặt khi bạn đánh điện tín nữa!” 9

Tại sao việc này lại không hiệu quả? Theo Paul David, nhà kinh tế học đã đặt ra thuật ngữ nghịch lý năng suất (productivity paradox), việc áp dụng những công nghệ mới trên cơ sở hạ tầng hiện tại là vấn đề “không hề bất bình thường trong quá trình đổi thay của lịch sử từ hình thái công nghệ cũ sang mới.” 10 Ví dụ, các nhà sản xuất cần 40 năm để có thể chuyển từ năng lượng hơi nước sang điện khí hóa, và người ta thường sử dụng cả hai hình thức này song song trước khi các nhà sản xuất chuyển đổi hoàn toàn. Trong giai đoạn cải tiến, năng suất thực ra đã giảm. Tuy nhiên, trong hệ thống tài chính, vấn đề còn phức tạp hơn vì không có quá trình chuyển đổi gọn gàng từ công nghệ này sang công nghệ khác; mà hình thành nhiều công nghệ kế thừa, trong đó nhiều loại hình đã vài trăm năm tuổi và chưa bao giờ được khai thác tối đa tiềm năng.

Tại sao lại như vậy? Một phần vì tài chính là một ngành kinh doanh độc quyền. Khi đánh giá về khủng hoảng tài chính, Joseph Stiglitz, nhà kinh tế học từng đoạt giải Nobel đã viết rằng các ngân hàng “đang làm mọi thứ có thể để tăng chi phí giao dịch theo mọi cách có thể”. Ông cho rằng, ngay cả ở cấp độ bán lẻ, các khoản thanh toán cho các hàng hoá và dịch vụ cơ bản “chỉ nên chiếm một phần cực nhỏ”. Nhưng họ sẽ lấy của chúng ta bao nhiêu?” ông tự hỏi. “1, 2 hoặc 3% giá trị của những gì được bán hoặc nhiều hơn thế nữa. Vốn và quy mô vững chắc, kết hợp với quy chế và giấy phép hoạt động cho phép các ngân hàng thu được càng nhiều lợi nhuận càng tốt, từ quốc gia này tới quốc gia khác, đặc biệt là ở Mỹ, ngân hàng có thể kiếm được hàng tỷ đô-la lợi nhuận.” 11 Về mặt lịch sử, các đơn vị trung gian tập trung có cơ hội rất lớn. Không chỉ các ngân hàng truyền thống (như Bank of America) mà còn cả các công ty thẻ tín dụng (Visa), ngân hàng đầu tư (Goldman Sachs), chứng khoán (NYSE), ngân hàng thanh toán (CME), dịch vụ chuyển tiền/chuyển kiều hối (Western Union), các công ty bảo hiểm (Lloyd’s), các công ty luật chứng khoán (Skadden, Arps), các ngân hàng trung ương (Cục Dự trữ Liên bang), các công ty quản lý tài sản (BlackRock), công ty kiểm toán (Deloitte), công ty tư vấn (Accenture) và giao dịch hàng hóa (Vitol Group) tạo ra một đế chế khổng lồ như những con thủy quái. Những bánh răng của hệ thống tài chính – các đơn vị trung gian quyền lực làm nhiệm vụ củng cố vốn, gây ảnh hưởng, áp đặt độc quyền lên nền kinh tế – tuy thúc đẩy toàn bộ hệ thống hoạt động, nhưng cũng khiến hệ thống đình trệ, tạo ra nhiều chi phí và lợi ích to lớn cho chính họ. Chính bởi vị trí độc quyền ấy mà nhiều doanh nghiệp không có động cơ cải tiến sản phẩm, nâng cao hiệu quả, cải thiện trải nghiệm người dùng hay thu hút thế hệ tiếp theo.

BỘ MẶT MỚI CHO NGÀNH CÔNG NGHIỆP LÂU ĐỜI THỨ HAI THẾ GIỚI

Khi thời kỳ của nền tài chính khủng khiếp kết thúc sẽ là lúc thời kì của công nghệ blockchain mở ra, hứa hẹn một thập kỷ đầy biến động lớn và xáo trộn nhưng cũng là cơ hội lớn cho những ai biết nắm bắt. Ngành công nghiệp dịch vụ tài chính toàn cầu hiện nay đang gặp nhiều trở ngại: lạc hậu, được xây dựng trên công nghệ cũ kỹ cáchđ ây cả thập kỉ, trái ngược với thế giới số hóa đang phát triển như vũ bão của chúng ta, càng khiến hệ thống cũ hoạt động chậm chạp và đầy rủi ro. Sự đặc thù của ngành công nghiệp này còn khiến hàng tỷ người không được sử dụng các công cụ tài chính cơ bản. Đó là sự tập trung quyền lực, dễ gây ra tình trạng xâm phạm dữ liệu người dùng, các cuộc tấn công khác, hoặc thất bại hoàn toàn. Và nó còn là sự độc quyền, bảo thủ giữ lấy cái cũ và ngăn cản sự đổi mới. Công nghệ blockchain hứa hẹn sẽ giải quyết những vấn đề này và hơn thế, với tư cách là những nhà cải cách và những doanh nhân đam mê khám phá để đưa ra cách thức mới nhằm tạo ra giá trị trên nền tảng mạnh mẽ này.

Có 6 lý do chính khiến blockchain sẽ là nhân tố thay đổi sâu sắc ngành công nghiệp này, ngăn chặn sự độc quyền về tài chính, cung cấp cho các cá nhân và tổ chức những lựa chọn thực sự trong việc tạo dựng và quản lý tài sản. Những người làm việc trong ngành công nghiệp này nên chú ý những điểm trên.

Về khả năng xác thực: Lần đầu tiên trong lịch sử, hai bên không biết nhau và không tin cậy lẫn nhau vẫn có thể cùng giao dịch và kinh doanh. Xác minh danh tính và thiết lập sự tín nhiệm không còn là quyền và đặc quyền của trung gian tài chính. Hơn nữa, trong bối cảnh dịch vụ tài chính, giao thức tín nhiệm còn bao hàm hai ý nghĩa. Blockchain cũng có thể thiết lập sự tín nhiệm khi cần thiết bằng cách xác minhdanh tính và khả năng của bất kỳ đối tác nào thông qua tập hợp lịch sử các giao dịch trong quá khứ (trên blockchain), điểm uy tín được dựa trên đánh giá tổng hợp và các chỉ số kinh tế, xã hội khác.

Về chi phí: Trên blockchain, mạng lưới sẽ xác minh và thanh toán những giao dịch ngang hàng, và công việc này được thực hiện liên tục nên sổ cái giao dịch luôn cập nhật. Theo ngân hàng Tây Ban Nha Santander, với những đơn vị mới sử dụng, nếu ngân hàng khai thác được khả năng đó, họ có thể giảm bớt được khoảng 20 tỷ đô-la hoạt động vận hành mà không cần thay đổi mô hình kinh doanh, mặc dù con số thực tế chắc chắn lớn hơn nhiều. 12 Với chi phí thấp hơn triệt để, các ngân hàng có thể cung cấp nhiều hơn cho cá nhân và doanh nghiệp các dịch vụ tài chính, thị trường và vốn trong những cộng đồng kém may mắn. Lợi ích đem lại không chỉ đối với những người đang được hưởng lợi mà còn cả những nhà khởi nghiệp và doanh nhân ở mọi nơi. Bất cứ ai, dù đang ở đâu, chỉ cần có một chiếc điện thoại thông minh được kết nối Internet đều có thể tham gia vào những hoạt động chính của nền tài chính toàn cầu.

Về tốc độ: Ngày nay, việc chuyển tiền phải mất 3 đến 7 ngày để thanh toán. Giao dịch cổ phiếu mất 2đến 3 ngày, trong khi các giao dịch cho vay ngân hàng trung bình phải mất một khoảng thời gian lâu đến đáng ngạc nhiên là 23 ngày để giải quyết. 13 Mạng lưới SWIFT xử lý 15 triệu lệnh thanh toán mỗi ngày giữa 10 nghìn tổ chức tài chính trên toàn cầu nhưng lại phải tốn nhiều ngày để xác minh và thanh toán. 14 Điều này xảy ra tương tự đối với Hệ thống Thanh toán Tự động (ACH), có nhiệm vụ xử lý hàng nghìn tỷ đô-la thanh toán của Mỹ mỗi năm. Mạng bitcoin mất trung bình 10 phút để xác minh và giải quyết tất cả các giao dịch được tiến hành trong thời gian đó. Các mạng blockchain khác thậm chí còn nhanh và tân tiến hơn, chẳng hạn như Bitcoin Lightning Network*, nhằm làm tăng đáng kể dung lượng của blockchain bitcoin trong khi giảm thời gian xác minh và thanh toán xuống một phần nhỏ của giây. 15 “Trong thế giới mà các ngân hàng được ủy thác, nơi người gửi và người nhận ở hai mạng lưới khác nhau, quá trình này phải qua nhiều sổ cái, nhiều tổ chức trung gian, nhiều lần qua tay. Mọi thứ có thể sụp đổ giữa chừng. Tất cả các loại vốn đều yêu cầu quy trình như vậy,” ông Chris Larsen, Tổng Giám đốc Điều hành Ripple Labs cho biết. 16 Thật vậy, việc thay đổi sang loại hình chuyển tiền nhanh chóng và thuận lợi sẽ giải phóng nguồn vốn lẽ ra bị mắc kẹt trên đường vận chuyển, đây là tin xấu cho những ai hưởng lợi khi tiền đang trôi nổi.

[*]: Bitcoin Lightning Network: là một phương thức thực hiện HTLC sử dụng các kênh thanh toán hai chiều, cho phép chuyển khoản an toàn qua nhiều kênh thanh toán ngang hàng. Nhờ vậy, có thể hình thành một mạng lưới trong đó bất cứ ai trên mạng này cũng có thể thanh toán cho bất cứ ai khác, dù giữa họ không mở một kênh liên lạc trực tiếp nào.

Về quản lý rủi ro: Công nghệ blockchain hứa hẹn giảm thiểu nhiều dạng rủi ro tài chính. Thứ nhất là rủi ro thanh toán, tức rủi ro về việc giao dịch của bạn sẽ bị hoàn lại do một số trục trặc trong quá trình thanh toán. Thứ hai là rủi ro về đối tác, xảy ra khi đối tác vỡ nợ trước khi thanh toán giao dịch. Rủi ro lớn nhất là rủi ro hệ thống, là tổng hợp rủi ro của các bên tham gia trong hệ thống. Vikram Pandit gọi đây là rủi ro Herstatt, được đặt tên theo một ngân hàng của Đức không thể có khả năng trả nợ và phá sản sau đó: “Chúng tôi nhận ra một dạng rủi ro nữa từ khủng hoảng tài chính là khi giao dịch với ai đó, làm thế nào tôi biết họ có thanh toán hay không?” Theo Pandit, việc thanh toán ngay lập tức trên blockchain có thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro đó. Kế toán viên có thể nhìn vào các hoạt động nội bộ của một công ty tại bất kỳ thời điểm nào, xem những giao dịch đang xảy ra và cách thức mạng lưới ghi lại chúng. Do giao dịch không thể hủy bỏ và báo cáo tài chính có thể đối chiếu nhanh chóng, blockchain sẽ loại bỏ khía cạnh rủi ro về nhân viên – rủi ro đến từ việc những giám đốc gian dối sẽ lợi dụng giấy tờ kiểm toán rườm rà và thời gian giao dịch chậm trễ để che giấu việc làm sai trái của mình.

Về cải tiến giá trị: Blockchain bitcoin được thiết kế để thanh toán bitcoin, không phải để xử lý các tài sản tài chính khác. Tuy nhiên, công nghệ này là nguồn mở, khuyến khích các hoạt động thử nghiệm. Một số nhà cách tân đang phát triển các blockchain riêng biệt, được gọi là altcoin*, được xây dựng với nhiều mục đích khác ngoài thanh toán bitcoin. Một số khác lại muốn cải thiện dung lượng blockchain bitcoin và tính thanh khoản nhằm tạo ra những đồng tiền ảo “mới” hay còn được gọi là chuỗi phân nhánh**, có thể được “đánh dấu” để đại diện cho bất kỳ tài sản hoặc khoản tiền nào đó, từ dạng vật chất đến dạng số – cổ phiếu hay trái phiếu doanh nghiệp, một thùng dầu, một thỏi vàng, một chiếc xe ô tô, khoản tiền thanh toán ô tô, khoản tiền phải thu hoặc phải trả, hoặc tất nhiên chỉ là tiền tệ. Chuỗi phân nhánh là các blockchain có đặc điểm và chức năng khác so với blockchain bitcoin nhưng sử dụng mạng lưới cấu thành bitcoin và cơ sở phần cứng mà không làm giảm các tính năng bảo mật. Chuỗi phân nhánh tương tác với blockchain thông qua cơ chế chốt hai chiều (two-way peg), một phương thức mã hóa cho phép chuyển tài sản từ blockchain này sang blockchain khác mà không cần thông qua bên thứ ba. Nhiều cá nhân khác lại đang cố gắng loại bỏ hoàn toàn tiền mã hóa hoặc token, xây dựng nền tảng kinh doanh trên blockchain riêng biệt. Các tổ chức tài chính đã và đang sử dụng công nghệ blockchain để ghi chép, trao đổi, giao dịch tài sản và tiền; sau cùng chúng ta có thể sử dụng công nghệ này để thay thế các giao dịch truyền thống và thị trường tập trung, điều này hứa hẹn sẽ làm đảo lộn cách định nghĩa và trao đổi giá trị.

[*]: Altcoin (Alternative coin): Theo nghĩa chung nhất, alternative coin là thuật ngữ chỉ chung cho những loại tiền tệ thay thế tiền tệ truyền thống, điển hình là bitcoin. Trong lĩnh vực tiền mã hóa, altcoin là các loại tiền mã hóa khác ra đời sau sự thành công của bitcoin. Thông thường, các loại tiền này thường thể hiện rằng chúng là sự thay thế tốt hơn cho bitcoin; nhiều altcoin tập trung vào những điểm bị coi là hạn chế của bitcoin và cho ra đời những phiên bản mới hơn với các lợi thế cạnh tranh. Hiện có rất nhiều loại altcoin khác nhau.

[**]: Chuỗi phân nhánh (sidechain) là mạng phân cấp, ngang hàng cung cấp các cải tiến hữu ích (như bảo mật, rủi ro và hiệu suất) và chạy song song với một blockchain chính. Ví dụ: Chúng cho phép các nhà phát triển phát triển các ứng dụng mới một cách an toàn mà không gặp rủi ro. Ý tưởng đằng sau chuỗi phân nhánh là cho phép nhiều đồng tiền với các bộ quy tắc khắc nhau được gắn liền với bitcoin.

Về mã nguồn mở: Ngành công nghiệp dịch vụ tài chính đang kế thừa các công nghệ đã quá cũ kỹ và có nguy cơ sụp đổ. Chúng ta gặp rất nhiều khó khăn trong thay đổi vì mọi cải tiến vẫn phải tương thích với hệ thống cũ. Với công nghệ mã nguồn mở, blockchain có thể liên tục đổi mới, lặp lại và cải tiến, dựa trên sự đồng thuận trong mạng lưới.

Những lợi ích như khả năng chứng thực, giảm chi phí, tốc độ nhanh chóng, giảm thiểu rủi ro, khả năng cải tiến giá trị, khả năng tương thích – có tiềm năng không chỉ trong thay đổi thanh toán mà còn cả ngành chứng khoán, ngân hàng đầu tư, kế toán và kiểm toán, đầu tư mạo hiểm, bảo hiểm, quản lý rủi ro, ngân hàng bán lẻ, và nhiều trụ cột khác của ngành công nghiệp. Mời độc giả tiếp tục theo dõi để tìm hiểu thêm.

8 CHỨC NĂNG VÀNG: CÁCH THỨC NGÀNH DỊCH VỤ TÀI CHÍNH THAY ĐỔI

Chúng tôi tin rằng 8chức năng cốt lõi của blockchain dưới đây sẽ làm đảo lộn những gì đang có. Chúng cũng được tóm tắt trong chương này.

1. Xác thực danh tính và giá trị: Ngày nay, chúng ta dựa vào các đơn vị trung gian quyền lực để thiết lập sự tín nhiệm và xác minh danh tính trong mỗi giao dịch tài chính. Những nhà trung gian này là các trọng tài tối cao trong việc tiếp cận các dịch vụ tài chính cơ bản, như tài khoản ngân hàng và các khoản vay. Blockchain giảm thiểu và đôi khi loại bỏ tín nhiệm hoàn toàn trong một số giao dịch nhất định. Công nghệ này cũng sẽ cho phép các thành viên ngang hàng thiết lập danh tính trong khi vẫn đảm bảo tính xác thực, quyền lực, mã hóa an toàn và thiết lập tín nhiệm khi cần thiết.

2. Chuyển giao tài sản: Hằng ngày, hệ thống tài chính chuyển tiền trên khắp thế giới, đảm bảo rằng không có đồng đô-la nào được tiêu hai lần: Từ 99 xu để mua bài hát trên iTunes đến chuyển hàng tỷ đô-la để thanh toán quỹ trong công ty chuyển nhượng, mua tài sản hoặc mua lại công ty. Blockchain có thể trở thành tiêu chuẩn chung cho việc chuyển giao của bất cứ thứ gì có giá trị – tiền tệ, cổ phiếu, trái phiếu và các giấy tờ xác nhận quyền sở hữu – dù lô hàng lớn hay nhỏ, khoảng cách gần hay xa, các đối tác quen biết hay xa lạ. Do đó, blockchain tạo điều kiện chuyển giao giá trị tương đương chuyển hàng bằng container: giảm đáng kể chi phí, cải thiện tốc độ, giảm thiểu rào cản, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giàu mạnh.

3. Lưu trữ tài sản: Các tổ chức tài chính là nơi lưu trữ tài sản cho con người, các tổ chức và chính phủ. Với một khách hàng bình thường, ngân hàng lưu trữ giá trị dưới dạng két sắt, tài khoản tiết kiệm, hoặc tài khoản giao dịch. Đối với các tổ chức lớn có nhu cầu sẵn sàng thanh khoản trong khi vẫn đảm bảo một khoản lợi tức nhỏ tương đương với tiền mặt, hay còn được gọi là đầu tư phi rủi ro, thì những tổ chức như quỹ thị trường tiền tệ hoặc các kho bạc sẽ đảm nhận. Các cá nhân không cần phải dựa vào ngân hàng để lưu giữ giá trị hay cung cấp tài khoản tiết kiệm và thanh toán, các tổ chức sẽ có một cơ chế hiệu quả hơn để mua và nắm giữ các tài sản tài chính phi rủi ro.

4. Cho vay tài sản: Từ các khoản thế chấp gia đình đến tín phiếu kho bạc, các tổ chức tài chính tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hành tín dụng như ghi nợ thẻ tín dụng, thế chấp, trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu chính quyền địa phương, trái phiếu chính phủ và chứng khoán bảo đảm bằng tài sản. Hoạt động cho vay đã tạo ra một số ngành công nghiệp phụ trợ thực hiện kiểm tra tín dụng, cho điểm tín dụng và xếp hạng tín dụng. Đối với cá nhân là cho điểm tín dụng. Đối với một tổ chức, đó là xếp hạng tín dụng – từ cấp nhà đầu tư trở xuống. Trên blockchain, ai cũng có thể phát hành, giao dịch, và giải quyết giấy ghi nợ truyền thống một cách trực tiếp, từ đó giảm thiểu cản trở và rủi ro bằng việc gia tăng tốc độ và sự minh bạch. Người dùng có thể tiếp cận các khoản vay từ các bên ngang hàng. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người không sử dụng ngân hàng và đối với doanh nhân ở khắp mọi nơi.

5. Giao dịch tài sản: Hằng ngày, các thị trường trên toàn cầu tạo điều kiện cho việc giao dịch hàng nghìn tỷ đô-la tài sản tài chính. Thương mại là việc mua bán tài sản và chứng khoán tài chính nhằm mục đích đầu tư, đầu cơ, bảo hiểm rủi ro, kiếm lời chênh lệch giá, trong đó bao gồm chu trình xác minh, thanh toán và lưu trữ giá trị. Blockchain cắt giảm thời gian tính bằng ngày, tuần để giải quyết tất cả các giao dịch xuống còn vài phút và giây. Chính tốc độ và tính hiệu quả đã tạo cơ hội cho những người không sử dụng ngân hàng hoặc không đủ điều kiện sử dụng ngân hàng được tham gia vào việc tạo ra lợi nhuận.

6. Tài trợ và đầu tư: Đầu tư vào một tài sản, công ty hoặc doanh nghiệp mới cho phép cá nhân có cơ hội kiếm được lợi nhuận, dưới hình thức tăng trị giá vốn, cổ tức, lãi suất, cho vay, hoặc một số hình thức kết hợp khác. Ngành công nghiệp này đã tạo ra thị trường: kết hợp các nhà đầu tư với các doanh nhân và các chủ doanh nghiệp ở mọi giai đoạn phát triển – từ nhà đầu tư thiên thần đến phát hành cổ phiếu lần đầu (IPO) và hơn thế nữa. Việc gọi vốn thông thường đòi hỏi các đơn vị trung gian – có thể kể đến các ngân hàng đầu tư, nhà đầu tư mạo hiểm và luật sư. Blockchain tự động hoá nhiều thứ trong số những chức năng này, tạo ra các mô hình mới cho hệ thống tài chính ngang hàng và cũng có thể thực hiện ghi nhận cổ tức, trả lãi hiệu quả, minh bạch, an toàn hơn.

7. Bảo đảm giá trị tài sản và quản lý rủi ro: Quản lý rủi ro, trong đó bảo hiểm là một phần nhỏ nhằm bảo vệ cá nhân và các công ty khỏi mất mát hoặc tai họa. Nói rộng hơn, quản lý rủi ro trong thị trường tài chính đã tạo ra vô số sản phẩm phát sinh và các công cụ tài chính khác để phòng ngừa các sự kiện bất ngờ hoặc khó kiểm soát. Thực tế cho thấy, giá trị trên danh nghĩa của tất cả chứng khoán phái sinh OTC (thị trường chứng khoán không tập trung) trên thị trường là 600 nghìn tỷ đô-la. Blockchain hỗ trợ các mô hình bảo hiểm phân quyền, tạo minh bạch trong sử dụng các công cụ phái sinh để quản lý rủi ro. Khi sử dụng các hệ thống uy tín dựa trên quan hệ xã hội, vốn kinh tế, hành vi, cùng những yếu tố uy tín khác của một cá nhân, các công ty bảo hiểm sẽ có một bức tranh rõ ràng hơn về rủi ro bảo hiểm và có thể đưa ra các quyết định sáng suốt hơn.

8. Kiểm toán tài sản: Kế toán là công việc đo lường, xử lý và truyền đạt thông tin tài chính về các thực thể kinh tế. Đây là ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô-la được kiểm soát bởi bốn công ty kiểm toán lớn – Deloitte Touche Tohmatsu, PricewaterhouseCoopers, Ernst & Young, KPMG. Các phương thức kế toán truyền thống sẽ không tồn tại được với tốc độ và sự phức tạp của nền tài chính hiện đại. Các phương pháp kiểm toán mới sử dụng công nghệ sổ cái phi tập trung (Distributed Ledger Technology) của blockchain sẽ giúp kiểm toán và việc báo cáo tài chính được minh bạch, thực hiện trong thời gian thực. Công nghệ này cũng sẽ cải thiện đáng kể năng lực của các nhà quản lý và các bên liên quan khác trong kiểm soát các hoạt động tài chính trong một công ty.

TỪ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TỚI THỊ TRƯỜNG KHỐI (BLOCK)

“Phố Wall đã trỗi dậy một cách mạnh mẽ,” 17 Austin Hill của công ty Blockstream chia sẻ. Ông bày tỏ sự quan tâm sâu sắc của ngành công nghiệp tài chính với công nghệ blockchain. Hãy lấy ví dụ về Blythe Masters, một trong những người có quyền lực nhất trên Phố Wall. Bà đã xây dựng các sản phẩm phái sinh và các loại hàng hoá của JPMorgan thành một thế lực lớn trên toàn cầu và đi tiên phong trong thị trường phái sinh. Sau một thời gian ngắn, bà đã tham gia vào công ty khởi nghiệp Digital Asset Holdings tại New York với vai trò Tổng Giám đốc Điều hành. Quyết định đó làm nhiều người ngạc nhiên. Bà hiểu rằng blockchain sẽ thay đổi công việc kinh doanh của bà giống như những gì Internet đã thay đổi các ngành công nghiệp khác: “Tôi sẽ áp dụng blockchain một cách nghiêm túc giống như cách mọi người đáng lẽ ra nên tiếp nhận khái niệm Internet ở thời điểm thập niên 1990. Đây là một vấn đề quan trọng và nó sẽ thay đổi cách thức ngành tài chính thế giới hoạt động.” 18

TÁM CHỨC NĂNG VÀNG

Cách mạng blockchain của ngành dịch vụ tài chính



Masters đã bỏ ngoài tai rất nhiều câu chuyện ban đầu về bitcoin, rằng hệ thống bị những kẻ buôn ma túy, những tay chơi cờ bạc lợi dụng nhưng lại được những người theo chủ nghĩa tự do ca ngợi như một loại hình trật tự thế giới mới. Vào cuối năm 2014, mọi thứ đã thay đổi. Masters nói với chúng tôi, “Tôi đã phải thốt lên khi bắt đầu nhận ra tiềm năng bên trong công nghệ này khi ứng dụng nó vào thế giới mà tôi biết rất rõ. Trong khi ứng dụng tiền mã hóa của sổ cái phân rất thú vị và có ý nghĩa với việc thanh toán, thì bản thân nền tảng cơ sở dữ liệu của công nghệ này còn có ý nghĩa lớn hơn.” 19 Theo Masters, blockchain có thể hạn chế sự thiếu hiệu quả và chi phí “bằng việc cho những bên tham gia sử dụng cùng dữ liệu hơn là sao chép, nhân bản và phải điều chỉnh lại nó cho hợp lý”. Theo bà, blockchain là cơ chế phục vụ cho việc ghi chép giao dịch chia sẻ, phân quyền và lặp lại, nó thực sự là “một mỏ vàng”. 20

“Hãy nhớ rằng cơ sở hạ tầng dịch vụ tài chính đã không phát triển trong nhiều thập kỷ. Tầng trên đã phát triển nhưng phần móng thì không,” Masters nói. “Đó là một cuộc chạy đua vũ trang trong đầu tư công nghệ hướng tới việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện giao dịch, do đó, ngày nay, lợi thế cạnh tranh được đo bằng một phần nano giây. Điều trớ trêu là cơ sở hạ tầng lại không thực sự phát triển.” Phải mất “vài ngày và có thể lên tới hàng tuần cho việc chậm trễ trong quá trình xử lý trước khi bắt đầu thanh toán giao dịch tài chính và giữ lại hồ sơ”. 21

Masters không phải người duy nhất có hứng thú với công nghệ blockchain. Tổng Giám đốc Điều hành của NASDAQ, ông Bob Greifeld, nói: “Tôi tin tưởng vào khả năng của blockchain có thể thay đổi cơ bản cơ sở hạ tầng của ngành dịch vụ tài chính.” 22 Greifeld đang tích hợp công nghệ sổ cái phi tập trung của blockchain vào nền tảng thị trường riêng của NASDAQ thông qua một nền tảng có tên là NASDAQ Linq. Thị trường chứng khoán thuộc kiểu thị trường tập trung và chúng đã sẵn sàng để thay thế. Vào ngày 1 tháng 1 năm 2016, NASDAQ Linq hoàn thành thương vụ đầu tiên trên blockchain. Theo Hill của Blockstream, một trong những nhà quản lý tài sản lớn nhất thế giới, “Số người tận tụy cống hiến trong các nhóm phát triển blockchain nhiều hơn số nhân viên của công ty chúng tôi.” Công ty của Hill đã thu được hơn 75 triệu đô-la và tuyển dụng hơn 20 người. “Những người này thực sự nghiêm túc bảo đảm rằng, họ biết cách dùng công nghệ này để thay đổi việc kinh doanh của chúng tôi.” 23 NYSE, Goldman Sachs, Santander, Deloitte, RBC, Barclays, UBS và hầu hết các công ty tài chính lớn trên thế giới cũng nghiêm túc quan tâm tới vấn đề này. Vào năm 2015, quan điểm của Phố Wall về công nghệ blockchain đa số đều lạc quan: Trong một nghiên cứu, 94% phản hồi cho biết blockchain có thể đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực tài chính. 24

Mặc dù blockchain còn có nhiều ứng dụng khác nữa khiến Phố Wall phải để ý, tuy nhiên điều khiến các nhà quản lý tài chính ở khắp mọi nơi quan tâm là ý tưởng sử dụng blockchain trong xử lý an toàn mọi giao dịch từ đầu tới cuối, giúp giảm đáng kể chi phí, tăng tốc độ và hiệu quả, và giảm rủi ro trong kinh doanh. Masters nói: “Toàn bộ chu trình của một giao dịch bao gồm việc thực hiện, bù trừ ròng giữa các giao dịch với nhau, đối chiếu ai đã làm gì và làm với ai, liệu họ có đồng ý hay không, có thể xảy ra ở giao dịch cấp thấp, sớm hơn nhiều trong tiến trình công việc, hơn là xảy ra trong thị trường tài chính hiện đại.” 25 Greifeld kết luận rằng: “Chúng ta giờ đang xử lý thanh toán giao dịch mất ‘T + 3’ (nghĩa là ba ngày). Tại sao lại không phải là giải quyết trong 5 đến 10 phút?” 26

Các giao dịch của Phố Wall tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, và công nghệ này có thể làm giảm đáng kể rủi ro đối tác, rủi ro thanh toán, cùng với rủi ro hệ thống. Jesse McWaters, người đi đầu trong việc thay đổi ngành tài chính tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới, nói với chúng tôi: “Điều thú vị nhất về công nghệ sổ cái phi tập trung nằm ở khả năng truy xuất nguồn gốc có thể cải thiện sự ổn định hệ thống.” Ông tin rằng “những công cụ mới sẽ cho phép các nhà quản lý xử lý công việc đơn giản hơn.” 27 Những đặc tính mở của blockchain – tính minh bạch, khả năng tìm kiếm thuận tiện – cộng với khả năng thanh toán tự động và nhãn thời gian bất biến, cho phép các nhà quản lý thấy được những gì đang xảy ra, thậm chí nó còn có thể thiết lập các cảnh báo để họ không bỏ lỡ bất cứ điều gì.

GIAO KÈO BLOCKCHAIN CỦA TIẾN SĨ FAUST

Ngân hàng hiếm khi đảm bảo được sự minh bạch. Hầu hết những người làm trong ngành tài chính đều có được lợi thế cạnh tranh từ sự bất cân xứng thông tin và nắm được nhiều bí quyết hơn so với các đối tác của họ. Tuy nhiên, blockchain bitcoin được xây dựng là một hệ thống hoàn toàn minh bạch. Đối với ngân hàng, điều này cũng như áp dụng chính sách mở cửa vậy. Làm thế nào ta có thể hòa hợp một nền tảng mở với chính sách đóng của các ngân hàng?

Austin Hill gọi đó là “thỏa thuận với quỷ”* của phố Wall, một cuộc đánh đổi lớn. 28 Hill nói: “Mọi người thích ý tưởng không phải đợi 3 ngày để thanh toán giao dịch mà chỉ phải giải quyết trong vòng vài phút, và biết rằng họ đã hoàn tất chính xác giao dịch. Bản sao tương ứng với giao dịch đó chính là tất cả các giao dịch hoàn toàn công khai trên blockchain [bitcoin]. Điều này khiến một số người ở Phố Wall không yên tâm.” Giải pháp ở đây là gì? Giao dịch bí mật hay còn gọi là blockchainđược cấp quyền**, hay còn được gọi là blockchain riêng tư. Trong khi blockchain bitcoin là hoàn toàn mở và không cần cấp quyền – nghĩa là mọi người có thể truy cập và tương tác với nó – thì blockchain được cấp quyền yêu cầu người dùng cung cấp thông tin để xác thực, cấp cho họ giấy phép để hoạt động trên loại blockchain đó. Hill đang phát triển công nghệ theo đó chỉ có những bên liên quan nhìn thấy các thông tin của giao dịch và điều này có thể đảm bảo được tính liêm chính của thông tin.

[*]: Thỏa thuận với quỷ (Faustian bargain) được lấy cảm hứng từ Faust, một nhân vật trong truyền thuyết của Đức, người đã đổi linh hồn của mình cho quỷ dữ để lấy những lợi ích vật chất. Theo đó, “thỏa thuận với quỷ” ám chỉ những thỏa thuận đánh đổi các lợi ích cốt lõi dài hạn (thường là với đối thủ) để lấy những lợi ích ngắn hạn trước mắt.

[**]: Blockchain được cấp quyền (permissioned blockchain). Như ta đã biết, bất kỳ ai cũng có quyền đọc và ghi dữ liệu trên blockchain. Tuy nhiên, đối với các blockchain được cấp quyền, người dùng chỉ có thể đọc dữ liệu mà không có quyền ghi dữ liệu vì quyền này thuộc về một bên thứ ba khác. Vì thế, thời gian xác nhận giao dịch trên đây khá nhanh vì chỉ cần một lượng nhỏ thiết bị tham gia xác thực giao dịch.

Ngay từ đầu, blockchain riêng tư và được cấp quyền dường như đã có một vài lợi thế rõ ràng. Đầu tiên, thành viên của nhóm có thể dễ dàng thay đổi quy định của blockchain nếu họ muốn. Chi phí có thể được hạ xuống vì các giao dịch chỉ cần xác nhận từ các thành viên, loại bỏ việc cần phải sử dụng các thợ đào gây tốn kém điện năng. Ngoài ra, vì tất cả các bên đều đáng tin cậy, nên khả năng tấn công quá bán (với 51% số phiếu biểu quyết) là không có. Các nút được cho là có quan hệ rộng lớn, trong hầu hết các trường hợp là những tổ chức tài chính lớn. Chưa kể, việc này còn giúp các nhà quản lý theo dõi dễ dàng hơn. Tuy nhiên, những lợi thế này cũng tạo ra những điểm yếu. Càng dễ thay đổi quy tắc, càng dẫn tới việc coi thường luật. Các blockchain riêng tư cũng ngăn cản hiệu năng của mạng, yếu tố giúp công nghệ có thể mở rộng quy mô nhanh chóng. Cố ý hạn chế các quyền tự do thông thường bằng cách tạo ra các luật lệ mới có thể cản trở sự trung lập. Cuối cùng, nếu không mở cửa phát triển, công nghệ này nhiều khả năng sẽ trở nên trì trệ và dễ bị tổn thương. 29 Điều này không có nghĩa là các blockchain riêng tư không có tiềm năng, nhưng các bên liên quan đến dịch vụ tài chính vẫn phải quan tâm tới những mối lo ngại trên một cách nghiêm túc.

Ripple Labs, một công ty khá có tiếng tăm trong giới ngân hàng, đang phát triển những cách thức thông minh khác để hạn chế thỏa thuận với quỷ. “Ripple Labs nhắm đến các ngân hàng bán buôn, và chúng tôi sử dụng một phương pháp đồng thuận, thay vì bằng chứng công việc,” Giám đốc Điều hành Chris Larsen nói, điều này có nghĩa là không có thợ đào và nút nặc danh nào được phép xác nhận các giao dịch. 30 Công ty Chain lại có chiến lược riêng. Với 30 triệu đô-la vốn từ các dự án Visa, NASDAQ, Citi, Capital One, Fiserv và Orange, Chain có kế hoạch xây dựng các giải pháp blockchain tập trung vào doanh nghiệp, trước hết là nhắm vào ngành dịch vụ tài chính, thị trườngđã thỏa thuận với NASDAQ. “Tất cả các tài sản trong tương lai sẽ là những công cụ sinh lợi số hóa chạy trên nhiều blockchain”, Adam Ludwin, Giám đốc Điều hành của Chain tranh luận. Nhưng đó sẽ không phải là một thế giới bị bưng bít theo cách Phố Wall đã quen thuộc, “bởi tất cả mọi người sẽ làm giàu dựa trên những khoản đầu cơ minh bạch”. 31 Phố Wall có thể muốn nắm bắt công nghệ này, nhưng họ sẽ phải đối mặt với việc cải tiến giá trị, có một số thứ họ không thể kiểm soát hoặc biết trước.

Masters cũng nhìn thấy những phẩm chất đặc biệt của mô hình blockchain được cấp quyền. Đối với bà, chỉ có một nhóm nhỏ những người tham gia giao dịch, người bán và các đối tác khác, cùng nhà quản lý cần có quyền truy cập. Những người chọn phương án thiểu số này sẽ được cấp giấy phép tham gia. Theo bà, “lợi thế của sổ cái được cấp quyền là nó không bao giờ tiết lộ cho tổ chức quản lý tài chính biết rủi ro mỗi khi giao dịch với một tổ chức nào đó, và điều này là không thể chấp nhận được xét theo quan điểm của các nhà quản lý, hay tạo dựng phần phụ thuộc theo một nhà cung cấp dịch vụ không rõ tên tuổi, chẳng hạn như một công ty chuyên xử lý giao dịch, cũng là điều khó chấp nhận nếu xét trên quan điểm của các nhà quản lý.” 32 Mô hình blockchain được cấp quyền, hay chuỗi riêng tư, rất hấp dẫn đối với các tổ chức tài chính truyền thống có thái độ thận trọng với bitcoin và những thứ liên quan tới nó.

Khi Blythe Masters còn là Giám đốc Điều hành của một công ty khởi nghiệp, bà đã quan tâm tới sự có mặt rộng rãi của các nhà hoạt động tài chính truyền thống trong lĩnh vực này. Sự tiếp nhận công nghệ mới cho thấy các công nghệ này có thể phát triển cả ngành tài chính cấp cao. Theo Eric Piscini của Deloitte, khách hàng của họ như vừa choàng tỉnh giấc vào năm ngoái, “việc đột nhiên quan tâm tới công nghệ là rất bất ngờ”. 33 Sự hứng khởi này như thứ dịch bệnh, nó lây lan đến cả một trong số những doanh nghiệp lớn và lâu đời nhất thế giới.

Barclays là một trong hàng chục tổ chức tài chính tìm kiếm các cơ hội trong công nghệ blockchain. Theo Derek White, Giám đốc mảng thiết kế và số hóa của Barclays, “những công nghệ như blockchain sẽ định hình lại ngành công nghiệp của chúng tôi”. White đang xây dựng một nền tảng đổi mới mở cho phép ngân hàng kết nối với một loạt các nhà phát triển và nhà tư tưởng trong ngành công nghiệp này. “Chúng tôi thích trở thành những người định hình thị trường. Nhưng chúng tôi cũng quan tâm đến việc kết nối với những người định hình và truyền tải những công nghệ này,” ông nói. 34 Barclays đang chứng minh lời nói của mình là đúng đắn, bằng việc cắt giảm hàng chục nghìn việc làm ở các khu vực truyền thống và đầu tư gấp đôi cho công nghệ, đặc biệt là bằng cách tung ra mô hình tăng tốc doanh nghiệp trong công nghệ tài chính (Vườn ươm khởi nghiệp Barclays). Theo White, “3 trong 10 công ty trong đợt “ươm” cuối cùng của chúng tôi là các công ty blockchain hoặc bitcoin. Blockchain là dấu hiệu rõ ràng nhất cho việc thế giới đang chuyển từ hệ thống khép kín sang các hệ thống mở và có tác động rất lớn đến tương lai của không chỉ dịch vụ tài chính mà còn cho cả các ngành công nghiệp khác nữa.” 35 Lạy Chúa! Các ngân hàng đang bàn về hệ thống mở!

Lợi ích tài chính

Vào mùa thu năm 2015, 9 trong số các ngân hàng lớn nhất thế giới – Barclays, JPMorgan, Credit Suisse, Goldman Sachs, State Street, UBS, Ngân hàng Hoàng gia Scotland, BBVA và Ngân hàng Liên bang Úc – đã thông báo kế hoạch thống nhất các tiêu chuẩn chung cho công nghệ blockchain, được gọi là Hiệp hội R3. Từ đó đến nay đã có hơn 32 thành viên tích cực tham gia, và cứ cách vài tuần lại có tổ chức nằm trong danh sách Who’s Who (danh sách và lược sử những người có cống hiến to lớn trong các ngành nghề) đăng ký tham gia. 36 Những nghi vấn về mức độ quan tâm thật sự của các ngân hàng này cũng bắt đầu nảy sinh. Sau cùng, R3 đã yêu cầu lệ phí để gia nhập nhóm là một khoản đóng góp trị giá 250.000 đô-la, và như vậy, sự hình thành của R3 đánh dấu bước tiến rõ rệt cho ngành công nghiệp này. Việc thiết lập các tiêu chuẩn rất quan trọng trong việc đẩy nhanh triển khai và áp dụng công nghệ mới, do đó chúng ta có thể lạc quan về sáng kiến này. R3 đã chiêu mộ những nhà lãnh đạo có tầm nhìn xa và những bậc thầy kỹ thuật trong khu vực để xúc tiến quá trình này. Mike Hearn tham gia vào tháng 11, trong nhóm còn có Richard Gendal Brown, trước đây là kiến trúc sư điều hành quá trình đổi mới tài chính tại IBM, và James Carlyle, cựu kỹ sư trưởng ở Barclays, và hiện là kỹ sư trưởng của R3. 37

Vào tháng 12 năm 2015, tổ chức Linux Foundation hợp tác với một nhóm đối tác là các công ty nổi tiếng để cho ra mắt một sáng kiến blockchain khác, gọi là dự án Hyperledger. Đây không phải là đối thủ cạnh tranh với R3; thực tế, dự án Hyperledger coi R3 là một thành viên sáng lập, cùng với Accenture, Cisco, CLS, Deutsche Börse, Digital Asset Holdings, DTCC, Fujitsu Limited, IC3, IBM, Intel, JPMorgan, London Stock Exchange Group, Tập đoàn Tài chính Mitsubishi UFJ (MUFG), State Street, SWIFT, VMware và Wells Fargo. 38 Điều đó càng cho thấy ngành công nghiệp dịch vụ đang áp dụng công nghệ nghiêm túc và quyết tâm đến mức nào để phổ cập rộng rãi các blockchain hoàn toàn mở và phi tập trung như bitcoin. Không giống như R3, dự án Hyperledger là một dự án nguồn mở mang nhiệm vụ cộng đồng nhằm phát triển một “blockchain cho thương mại”. Điều này rất đáng khen ngợi và có thể thu được hiệu quả tốt. Nhưng đừng nhầm lẫn: Đây là một dự án mã nguồn mở được thiết kế để xây dựng nên công nghệ kiểm soát đầu vào, như giới hạn số lượng các nút trong một mạng hoặc yêu cầu giấy ủy quyền. Giống như R3, một trong những ưu tiên của Hyperledger là thiết lập tiêu chuẩn. David Treat của Accenture, một thành viên sáng lập của hiệp hội, đã nói rằng, “chìa khóa cho cuộc hành trình này là các tiêu chuẩn và các nền tảng chung được sử dụng bởi xuyên suốt tất cả thành viên trong ngành”.

Blockchain đã mở ra một cuộc tranh cãi lớn về vai trò của chính phủ trong việc kiểm soát ngành công nghiệp dịch vụ tài chính. Một “tiện ích” khơi gợi hình ảnh độc quyền một cách tự nhiên, được nhà nước quy định nghiêm ngặt. Tuy nhiên, vì công nghệ blockchain hứa hẹn giảm rủi ro, gia tăng tính minh bạch và phản hồi nhanh, nên một số người trong ngành gợi ý rằng nên để nó tự vận hành như một nhà quản lý. 39 Nếu nhà quản lý có thể theo dõi hoạt động bên trong của các ngân hàng và thị trường, thì chắc chắn chúng ta có thể đơn giản hóa hoặc bãi bỏ một số điều luật, đúng chứ các bạn? Đây cũng là một câu hỏi khó trả lời. Một mặt, các nhà quản lý sẽ phải xem xét lại vai trò giám sát của họ nhằm đem lại sự đổi mới. Mặt khác, các ngân hàng đều có hồ sơ đen ghi lại những hành động ngầm để trốn tránh cơ quan nhà nước.

Liệu các ngân hàng lớn có thể nắm quyền kiểm soát tuyệt đối bằng cách triển khai blockchain mà không dùng bitcoin, chọn lọc các yếu tố có liên quan đến công nghệ sổ cái phi tập trung và gắn chúng với các mô hình kinh doanh hiện tại hay không? R3 chỉ là một trong rất nhiều các hiệp hội đang đi theo hướng này. Vào ngày 19 tháng 11 năm 2015, Goldman Sachs đã đăng ký bằng sáng chế cho “các phương pháp thanh toán chứng khoán trong thị trường tài chính bằng cách sử dụng kỹ thuật phi tập trung, ngang hàng và các kỹ thuật mật mã”, sử dụng một đồng tiền độc quyền gọi là SETLcoin. 40 Chúng tôi và bạn cũng nên vậy, có thể thấy rõ cái hài hước của việc một ngân hàng lại xin bằng sáng chế cho một công nghệ vốn từ đầu đã được thiết kế làm món quà tặng nguồn mở cho nhân loại. Có lẽ đây là những gì mà Andreas Antonopolousđã e ngại khi ông cảnh báo khán giả rằng các ngân hàng sẽ biến bitcoin từ “thể loại nhạc punk rock sang nhạc smooth jazz?” 41 Hay có lẽ các ngân hàng sẽ phải cạnh tranh với các sản phẩm và dịch vụ tốt nhất trong các tổ chức, nơi các nhà lãnh đạo phản đối tất cả những gì mà các ngân hàng này đại diện.

Các tiện ích tài chính trong tương lai sẽ như khu vườn được rào cẩn thận và chăm sóc tốt, được thu hoạch bởi một nhóm các bên liên quan có tầm ảnh hưởng. Hoặc nó sẽ là một hệ sinh thái hữu cơ và rộng lớn, nơi mà sự giàu có về kinh tế của người dân sẽ tăng theo bất cứ nơi nào ánh sáng chiếu rọi. Cuộc tranh luận vẫn đang hồi căng thẳng, nhưng nếu chúng ta đã học được bài học từ thế hệ Internet đầu tiên thì rõ ràng hệ thống mở sẽ tăng quy mô dễ dàng hơn so với những hệ thống đóng.

ỨNG DỤNG NGÂN HÀNG: AI SẼ THẮNG TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG BÁN LẺ

Google cho thị trường vốn – đó là những gì mà Jeremy Allaire đang xây dựng, “một công ty tài chính tiêu dùng cung cấp các sản phẩm giúp người tiêu dùng giữ tiền, gửi tiền, gửi và nhận thanh toán; các lợi ích chính mà mọi người mong muốn từ ngân hàng bán lẻ.” 42 Ông nhận thấy đây là một tiện ích miễn phí cho bất kỳ ai có quyền truy cập vào thiết bị có hỗ trợ Internet. Công ty của ông, Circle Internet Financial, là một trong những công ty lớn nhất và gây quỹ thành công nhất trong lĩnh vực này.

Có thể gọi Circle bằng bất cứ cái tên nào bạn thích, nhưng đừng gọi nó là một công ty bitcoin. “Amazon không phải là một công ty chỉ cung cấp giao thức HTTP và Google không phải là một công ty chỉ cung cấp giao thức SMTP. Circle không phải là một công ty bitcoin,” Allaire nói. “Chúng tôi coi bitcoin như một giao thức Internet cơ bản thế hệ tiếp theo, được sử dụng trong xã hội và kinh tế.” 43

Allaire cho rằng các dịch vụ tài chính là những đối tượng trì hoãn cuối cùng, và có lẽ là đối tượng lớn nhất, được chuyển đổi bởi công nghệ. “Nếu quan sát các ngân hàng bán lẻ, bạn sẽ thấy có 3 hoặc 4 điều mà các ngân hàng bán lẻ đang làm. Một là họ tạo ra một nơi để lưu trữ tài sản. Hai là họ cung cấp một vài lợi ích thanh toán. Ngoài ra, họ còn tăng tín dụng và cho bạn một nơi để có thể cất giữ tài sản và tạo ra thu nhập về sau.” 44 Tầm nhìn của ông là: “Trong vòng 3 đến 5 năm tới, mọi người có thể tải ứng dụng, lưu trữ tài sản theo cách số hóa bằng bất cứ đơn vị tiền nào họ muốn – đô-la, euro, yên, NDT, tương tự đối với đơn vị tiền ảo – và có thể thanh toán ngay lập tức hoặc gần như ngay lập tức với khả năng tương tác toàn cầu vàmức độ bảo mật cao mà không có leo thang đặc quyền. Quan trọng nhất là nó miễn phí.” 45 Như Internet đã làm thay đổi dịch vụ thông tin, blockchain sẽ thay đổi dịch vụ tài chính, thúc đẩy những khả năng mới mà chúng ta không tưởng tượng được.

Theo Allaire, những lợi ích của công nghệ blockchain – thanh toán nhanh, khả năng tương tác toàn cầu, mức độ bảo mật cao, và các giao dịch gần như liên tục – sẽ mang lại lợi ích cho bất cứ ai dù là cá nhân hay doanh nghiệp. Và điều gì đã thôi thúc anh xây dựng nó miễn phí? Thật trái với lẽ thường! Các ngân hàng trên thế giới sẽ phải thốt lên như vậy. Chắc chắn là, Goldman Sachs và các nhà đầu tư từ IDG của Trung Quốc sẽ không bỏ ra 50 triệu đô-la để tạo ra một công ty không sinh lời! 46 “Nếu chúng tôi thành công trong việc xây dựng một thương hiệu toàn cầu với hàng chục triệu người dùng và trở thành trung tâm trong việc xử lý hành vi giao dịch của người dùng, thì đích thực là chúng tôi đang ngồi trên một núi tài sản cực kỳ giá trị.”Allaire kỳ vọng Circle sẽ có đủ “năng lực tối thiểu để cung cấp các sản phẩm tài chính khác.” Mặc dù ông không nói cụ thể, nhưng ta có thể hiểu ngầm rằng số liệu tài chính của hàng triệu khách hàng có thể có giá trị đối với công ty hơn cả tài sản tài chính. “Chúng tôi cải tiến trải nghiệm của người dùng và mối quan hệ của họ với tiền cũng như chỉ cho họ lựa chọn cách thức sử dụng tiền, làm thế nào để tiền đẻ ra tiền.” 47 Các nhà lãnh đạo của mô hình cũ, hãy chú ý đến điều này.

Các công ty như Circle không bị gánh nặng của di sản và văn hoá cản trở. Họ có lợi thế lớn trong việc tiếp cận với những phương pháp mới. Nhiều nhà cách tân vĩ đại của quá khứ đã từng là những kẻ ngoài cuộc khôn ngoan. Blockbuster không sáng tạo ra Netflix. Tower Records không sáng tạo ra iTunes. Barnes & Noble không sáng tạo ra Amazon – bạn hiểu chứ.

Stephen Pair, Giám đốc Điều hành của BitPay, người tiên phong trong ngành công nghiệp này, tin rằng những người đi sau có một lợi thế khác biệt. “Họ có thể đưa các tài sản có thể thay thế như cổ phần, trái phiếu và tiền lên trên hệ thống blockchain và xây dựng cơ sở hạ tầng cần thiết để mở rộng và thương mại hóa mà không cần bản thẩm tra của các ngân hàng,” ông nói. Thứ nhất, “Bạn không nhất thiết phải có các cơ sở hạ tầng hay các tổ chức tạo nên Phố Wall ngày nay…. Không chỉ phát hành tài sản trên blockchain, bạn còn có thể tạo ra các hệ thống mà ở đó tôi có thể thực hiện một giao dịch nguyên tử tức thời, tôi có cổ phiếu của Apple trong ví và tôi muốn mua thứ gì đó của bạn. Nhưng bạn lại muốn nhận đô-la. Với nền tảng này, tôi có thể nhập một giao dịch nguyên tử đơn lẻ (tức là, tôi có thể nhập toàn bộ giao dịch hoặc không cần gì cả) và sử dụng cổ phiếu Apple của tôi để gửi cho bạn đô-la.” 48

Điều này có thực sự dễ dàng không? Cuộc chiến nhằm tái sáng tạo ngành công nghiệp dịch vụ tài chính khác với cuộc chiến thương mại điện tử trong thời kỳ đầu của web. Đối với các doanh nghiệp như doanh nghiệp của Allaire, để mở rộng quy mô, họ phải tạo điều kiện thuận lợi cho một trong những thương vụ chuyển giao tài sản lớn nhất trong lịch sử nhân loại, chuyển hàng tỷ đô-la từ hàng triệu tài khoản ngân hàng truyền thống đến hàng triệu ví của công ty Circle. Không dễ thế đâu. Các ngân hàng, mặc dù rất tâm huyết với blockchain, cũng cảnh giác với những công ty này, họ lập luận rằng doanh nghiệp blockchain là những doanh nghiệp “có rủi ro cao”. Sự miễn cưỡng đó có lẽ xuất phát từ việc các ngân hàng lo sợ những doanh nghiệp này sẽ nhanh bị phá sản. Giai đoạn trung gian là bước nhảy vọt giữa thế giới cũ và mới. Vogogo, một công ty của Canada, đã làm việc với Coinbase, Kraken, BitPay, Bitstamp, và những công ty khác để mở tài khoản ngân hàng, đáp ứng các tiêu chuẩn yêu cầu, và cho phép khách hàng chuyển tiền vào ví bitcoin thông qua các phương thức thanh toán truyền thống. 49 Ôi, mỉa mai thay, trong khi Amazon đã bứt phá trước tất cả nhà bán lẻ cùng thời một cách dễ dàng, các lãnh đạo của mô hình mới này lại phải đối xử tử tế với các lãnh đạo của mô hình cũ.

Có lẽ chúng ta cần một chủ ngân hàng, người có tính cách liều lĩnh đến từ Thung lũng Silicon. Suresh Ramamurthi rất phù hợp với tiêu chuẩn đó. Vị kỹ sư phần mềm kiêm cựu giám đốc của Google gốc Ấn nàyđã khiến tất cả ngạc nhiên khi ông quyết định mua ngân hàng CBW ở Wier, Kansas với 650 nhân sự. Đối với ông, ngân hàng là một phòng thí nghiệm để sử dụng giao thức blockchain và áp dụng phương thức thanh toán qua bitcoin để chuyển tiền qua biên giới miễn phí. Theo quan điểm của ông, nếu những doanh nhân blockchain tương lai không nắm rõ các khía cạnh của dịch vụ tài chính, họ sẽ phải đối mặt với nguy cơ thua lỗ. Ông nói, “Họ đang vẽ cửa sổ cho tòa nhà, làm cho tòa nhà trở nên đẹp đẽ và đầy màu sắc. Nhưng bạn không thể đánh giá vấn đề từ bên ngoài. Bạn cần nói chuyện với những người ở bên trong tòa nhà đó, người biết đến từng đường ống nước.” 50 Suốt 5 năm qua, Suresh là Giám đốc Điều hành của ngân hàng kiêm Giám đốc Công nghệ Thông tin, trưởng phòng, nhân viên bán hàng, và, vâng, thợ sửa ống nước. Suresh giờ cũng nắm được hệ thống ống dẫn của các ngân hàng.

Nhiều cựu binh trên thương trường Phố Wall không nhận ra trận chiến giữa cái cũ và cái mới. Blythe Masters tin rằng “ít nhất các ngân hàng có rất nhiều cách để nâng cao hiệu quả và hoạt động của Phố Wall, bởi những tay lính mới vẫn còn rất nhiều cơ hội cạnh tranh”. 51 Chúng ta không thể cảm nhận được xu hướng hướng tới những điều hoàn toàn mới mẻ. Đó là lý do tại sao ba ông lớn trong ngành truyền hình đã không bắt tay với YouTube, tại sao ba ông lớn trong ngành sản xuất ô tô đã không bắt tay với Uber, tại sao ba đại gia trong ngành khách sạn lại không bắt tay với Airbnb. Đến khi lãnh đạo của các công ty trong danh sách Fortune 100 quyết định theo đuổi con đường phát triển mới, thì một công ty mới đã kịp dồn dập tấn công họ bằng tốc độ, sự nhanh nhẹn và những sản phẩm dịch vụ vượt trội. Không tính tới những đại gia hàng đầu, bất cứ ai cũng có thể nhận ra sự va chạm giữa sức mạnh không gì ngăn cản được của việc chuyển giao công nghệ với sự bất động của các dịch vụ tài chính, ngành công nghiệp bảo thủ nhất trên thế giới, và đây hứa hẹn sẽ là một cuộc chiến khốc liệt.

GO