Chương 7 GIẢI QUYẾT NGHỊCH LÝ THỊNH VƯỢNG:
KINH TẾ DUNG NẠP VÀ TINH THẦN DOANH NHÂN

KHÔNG PHẢI CON LỢN NÀO CŨNG LÀ ỐNG LỢN TIẾT KIỆM

Bờ biển Thái Bình Dương của Nicaragua là một trong những địa điểm đẹp nhất châu Mỹ, nơi màu xanh tươi ngát của rừng cây tiếp giáp với màu xanh vô tận của nước biển. Những ngọn đồi cùng bãi biển tuyệt đẹp đã biến nơi đây thành điểm đến hàng đầu cho những phượt thủ, những người thích tắm nắng hay những du khách thích đi du lịch sinh thái. Nicaragua cũng là một trong những nước nghèo và kém phát triển nhất trong khu vực. 60% dân số sống trong nghèo đói. Những người không làm việc trong ngành du lịch gần như tồn tại bằng cách làm nông và đánh bắt cá tự cung tự cấp. Nicaragua có tổng sản phẩm quốc nội danh nghĩa (NGDP) thấp thứ hai ở châu Mỹ, trong đó có 10% trong tổng GDP là kiều hối – tiền do người Nicaragua ở nước ngoài kiếm được và gửi về quê nhà. 19% người dân Nicaragua có tài khoản ngân hàng chính thức, nhưng chỉ có 14% có thể vay tiền và chỉ 8% người dân thực sự có tiền tiết kiệm trong tài khoản. 1 Tuy nhiên, 93% người dân có đăng ký thuê bao di động, và hầu hết là thuê bao trả trước. 2

Đó chính là thực tế mà Joyce Kim phải đối mặt khi bà cùng đội của mình đến Nicaragua. Kim là Giám đốc Điều hành của Stellar Development Foundation, một tổ chức chuyên về công nghệ blockchain phi lợi nhuận (không phải là công ty kiến trúc và xây dựng Stellar). Một tổ chức hoạt động tài chính vi mô ở Nicaragua muốn tìm hiểu thêm về nền tảng tài chính của Stellar. Ngành công nghiệp ngân hàng kém phát triển ở Nicaragua khiến hầu hết người dân không thể thoát khỏi vòng đói nghèo và đẩy các doanh nhân vào hoàn cảnh khó khăn hơn. Họ phải cố gắng bắt đầu các công việc kinh doanh mới, đăng ký sở hữu đất đai và các tài sản khác, giải quyết các khiếu nại bên ngoài từ chính sách thu hồi đất đai của chính phủ Sandinista trong những năm 1980. 3 Nền tảng của Stellar sẽ giúp người Nicaragua có thể chuyển tiền, tiết kiệm, đầu tư, vay tiền và cho vay tiền.

Kim vừa ấn tượng vừa ngạc nhiên khi nhận thấy người dân địa phương đều tập trung vào tín dụng vi mô. Bà biết rằng tiếp cận tín dụng là điều quan trọng nhất để hòa nhập kinh tế nhưng bà tin rằng tiết kiệm, một loại hình lưu giữ tài sản đáng tin cậy, là điều kiện tiên quyết cho hầu hết tất cả các dịch vụ tài chính khác. Khi Kim hỏi về tiết kiệm, bà nhận được câu trả lời: “Tiết kiệm không phải là vấn đề ở đây. Người dân có lợn mà.” 4

Vật nuôi chiếm phần lớn trong tài sản ròng của nông dân ở các nền kinh tế lấy nông nghiệp làm trọng bởi các dịch vụ tài chính không phổ biến rộng rãi và các cá nhân không hoàn toàn có quyền sở hữu đất đai. Ở Nicaragua, điều đó có nghĩa là người dân sở hữu rất nhiều lợn. Lúc đầu Kim rất ngạc nhiên, nhưng sau đó bà đã nhanh chóng hiểu ra: “Bạn bước ra khỏi phòng họp, nhìn xung quanh và phát hiện thấy lợn ở khắp mọi nơi.” 5 Vật nuôi từ lâu đã được coi là một phương thức tiết kiệm hữu ích. Với những người không thạo trong nền kinh tế số, động vật là tài sản có thể sở hữu, thậm chí hơn thế do chúng có thể cung cấp sữa, và còn có thêm lợn con, trứng, cừu, bê và đôi khi là phô mai nữa.

Sự thịnh vượng là một khái niệm tương đối. Ở Kenya, những người trong bộ tộc Masai sở hữu 400 đến 500 đầu dê được coi là giàu có, nhưng họ vẫn có cuộc sống bấp bênh, tính tình hung dữ và tuổi thọ ngắn. Giàu có dựa trên vật nuôi có tính “địa phương hóa rất lớn, do đó bạn không thể thực sự giao dịch với ai trừ khi họ đứng ngay trước mặt bạn.” Kim chia sẻ. “Bạn phải chịu rủi ro rất lớn khi vật nuôi chạy trốn, mắc bệnh, và nếu có một vụ hỏa hoạn dữ dội thì nó có thể quét sạch tất cả vốn tiết kiệm của bạn.” 6

Tiền thậm chí còn là vấn đề khó giải quyết hơn cả tiết kiệm. Một người đánh bắt cá địa phương, thành viên của hợp tác xã, đã giải thích cho Kim biết rằng không một người đánh cá nào từng có đủ tiền để trang bị đầy đủ đồ nghề. Theo Kim, “Họ tạo nên một đội đánh cá, trong đó có người vay tiền để mua lưới, người vay tiền để mua mồi, người khác lại vay tiền để mua thuyền, có người vay tiền để mua động cơ, và sau đó họ đến với nhau và lập nên một đội thủy thủ.” Không ai có thể tự mạo hiểm một mình, vì tiếp cận tín dụng rất khó khăn. Mô hình đó có hiệu quả, nhưng liên quan đến nhiều người trung gian vì họ chỉ là dân đánh cá.

Những ngư dân và nông dân ở Nicaragua phải liên tục tranh đấu về mặt tài chính cả đời. Đây là câu chuyện của hầu hết những người không có tài khoản ngân hàng, chiếm khoảng 2 tỷ người trên thế giới ngày nay. 7 Cái mà họ thiếu là một loại hình lưu trữ tài sản, thứ sẽ không bị mắc bệnh như bệnh bò điên hay chết vì già; nói cách khác, đó là một cơ chế thanh toán có thể vươn ra ngoài phạm vi một ngôi làng, những điều mà chúng ta coi thường.

Tài chính toàn diện* là điều kiện tiên quyết cho nền kinh tế dung nạp**. Ảnh hưởng của nó còn vượt xa cả tiền bạc. Kim chia sẻ, “Tôi không xem tiếp cận tài chính và tài chính toàn diện là mục tiêu cuối cùng. Đó chỉ là con đường để tiến tới giáo dục hiệu quả hơn, chăm sóc sức khoẻ tốt hơn, đảm bảo quyền bình đẳng cho phụ nữ và phát triển kinh tế.” 8 Tóm lại, tài chính toàn diện là một quyền cơ bản.

[*]: Tài chính toàn diện là cung cấp dịch vụ tài chính phù hợp và thuận tiện cho mọi cá nhân và tổ chức, đặc biệt là đối với người có thu nhập thấp và dễ bị tổn thương nhằm tăng cường cơ hội tiếp cận tài chính, góp phần tạo cơ hội sinh kế, luân chuyển dòng vốn đầu tư và tiết kiệm trong xã hội, qua đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

[**]: Kinh tế dung nạp khuyến khích mọi thành phần trong xã hội tham gia vào các hoạt động kinh tế, cho họ cơ hội phát huy tài năng và cống hiến, quyền lực được chia sẻ rộng rãi. Để làm được như vậy, xã hội cần phải đảm bảo quyền sở hữu, luật pháp không thiên vị, và cung cấp các dịch vụ công cho mọi tầng lớp để đảm bảo sự công bằng trong quá trình trao đổi, giao dịch. Ngoài ra, xã hội cũng cần khuyến khích sự phát triển của các doanh nghiệp mới và cho mọi người cơ hội lựa chọn ngành nghề của họ.

Chương này tập trung vào cơ hội dành cho các nhà cung cấp dịch vụ di động, tài chính và các ngành nghề kinh doanh trong việc sử dụng blockchain khai thác tiềm năng kinh tế ở đáy kim tự tháp thu nhập. Chúng tôi đang nói về hàng tỷ khách hàng, doanh nghiệp, các chủ sở hữu tài sản mới trong bối cảnh này và sẵn sàng triển khai kế hoạch. Hãy nhớ rằng, giao dịch blockchain có thể là một loại hình rất nhỏ, tiền chỉ tính bằng một phần nhỏ của một xu và chi phí bỏ ra cũng rất thấp. Bất kể cá thể nào, dù chỉ sở hữu một lượng tài sản nhỏ nhất – ví dụ một người có tài thêu thùa hay năng khiếu âm nhạc, một người chỉ biết tích trữ nước, một con gà biết đẻ trứng, một chiếc điện thoại có thể lưu trữ dữ liệu, âm thanh và hình ảnh – đều có thể trao đổi giá trị. Nền tảng mới cũng loại bỏ hàng rào điểm truy cập. Nếu có thể truy cập vào Internet bằng thiết bị di dộng thì bạn có thể truy cập vào các tài sản mà không cần phải điền mẫu đơn hay đọc viết gì cả. Đây là những bước đột phá nhỏ nhưng vô cùng quan trọng. Nếu chúng ta làm đúng, công nghệ blockchain có thể sẽ giúp giải phóng nguồn vốn nhân lực chưa từng được khai thác lớn nhất từ trước đến giờ, biến hàng tỷ người thành doanh nhân thành đạt trong nền kinh tế toàn cầu.

NGHỊCH LÝ THỊNH VƯỢNG MỚI

Lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, nền kinh tế toàn cầu tuy phát triển nhưng mang lại lợi nhuận ít hơn. Một mặt, kỷ nguyên số đang mở ra khả năng vô hạn cho sự đổi mới và phát triển kinh tế. Lợi nhuận hợp tác ngày càng nâng cao. Mặt khác, sự thịnh vượng ấy đang đình trệ. Trong suốt lịch sử hiện đại, hơn 51% các cá nhân và hộ gia đình đã phát đạt hơn. Dù có suy thoái và biến động, nhưng sự giàu có của những cá nhân này nói riêng và xã hội nói chung đều tăng lên nhanh chóng. Nhưng giờ điều đó không còn đúng nữa. Mức sống của người dân thậm chí đang giảm đi ở các nước phát triển và mức lương trung bình thì đang trì trệ ở các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Theo báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) 9 , tỷ lệ thất nghiệp ở khắp nơi trên thế giới thường ở mức 20%. “Người trẻ tuổi có nguy cơ thất nghiệp cao gấp 3 lần so với người trưởng thành.” Ở các nước đang phát triển, con số này còn cao hơn nữa. Tình trạng thất nghiệp ăn mòn mọi xã hội, dù cho xã hội đó đang ở mức phát triển nào đi chăng nữa. Hầu hết mọi công dân đều muốn đóng góp cho cộng đồng. Ai từng thất nghiệp cũng đều biết hoàn cảnh ấy khiến lòng tự trọng và niềm hạnh phúc bị xói mòn như thế nào. Những người giàu có và có quyền lực thì tiến lên phía trước, còn những người nghèo khổ thì bị rớt lại phía sau.

Chúng ta không được nhầm lẫn nghịch lý thịnh vượng mới này với “Nghịch lý của sự thịnh vượng” do các nhà kinh tế học như Gilbert Morris tạo ra. Chính nghịch lý này đã khiến những nhà hoạch định chính sách ở phương Tây đau đầu. Một trong những cuốn sách kinh tế bán chạy năm 2014, Capital in the Twenty-First Century (Vốn trong thế kỉ 21) của Thomas Piketty, đã trở thành cuốn sách bán chạy trong danh sách những cuốn sách bìa cứng thuộc thể loại phi hư cấu của tờ New York Times năm 2014. Với sự thành công tuyệt vời về mặt học thuật, cuốn sách giải thích tại sao sự bất bình đẳng ngày càng gia tăng và sẽ tiếp tục gia tăng với điều kiện lợi tức trên vốn vượt qua mức tăng trưởng kinh tế dài hạn. Người giàu càng giàu thêm vì tiền của họ tạo ra nhiều tiền hơn so với công việc họ làm. Do đó, ngày càng có nhiều triệu phú và tỷ phú xuất hiện. Tuy nhiên, giải pháp của ông cho vấn đề ngăn chặn bất bình đẳng xã hội (bằng cách đánh thuế vào tài sản của những người có nhiều tài sản nhất trong xã hội) lại ít được đón nhận, bởi chúng ta cũng từng nghe đến giải pháp này trước đây. 10 Thật vậy, chừng nào chủ nghĩa tư bản vẫn là mô hình sản xuất chủ yếu thì cuộc tranh cãi về việc làm thế nào để chia sẻ lợi nhuận một cách công bằng hơn sẽ vẫn dậm chân tại chỗ so với việc tái phân phối tài sản (thường là bằng cách đánh thuế người giàu và cung cấp dịch vụ công cộng cho người nghèo). Những người ủng hộ mô hình kinh tế hiện tại đã chỉ ra rằng hàng trăm triệu người ở các nước đang phát triển (chủ yếu là châu Á) đã thoát khỏi tình trạng đói nghèo tồi tệ, nhưng thường bỏ qua các lợi ích bất đối xứng khiến cho khoảng cách giàu nghèo giữa những người siêu giàu và những người thuộc phần còn lại ở các quốc gia đó lại trở nên lớn hơn. Ngày nay, chỉ 1% số người giàu sở hữu 50% của cải của thế giới trong khi vẫn có 3,5 tỷ người kiếm được chưa đến 2 đô-la mỗi ngày.

Những người ủng hộ tình trạng này nhanh chóng chỉ ra rằng những người siêu giàu trên thế giới trở nên giàu có hơn bằng cách thành lập công ty, chứ không phải thông qua thừa kế. Tuy nhiên, sau thành công của một số ít người vẫn tồn tại những con số thống kê đáng giật mình. Ở Mỹ, giá trị cổ phiếu của các doanh nghiệp trẻ dưới một năm hoạt động đã giảm gần một nửa từ năm 1987 đến 2011, từ 15% xuống 8%. Thế hệ Y (sinh ra trong giai đoạn từ năm 2000 trở đi) vốn được coi là những doanh nhân mạo hiểm cũng không hành động phá cách và có thể cũng góp phần vào xu hướng này. Phép phân tích gần đây của Cục Dự trữ Liên bang cho thấy chỉ có 3,6% chủ hộ gia đình ở Mỹ dưới 30 tuổi có cổ phần ở một công ty tư nhân. Con số này đã giảm từ con số 10,6% năm 1989. 12

Ở các nước đang phát triển, cách mạng số đã góp phần xóa bỏ lối kinh doanh của các băng đảng và hoạt động tham nhũng. Chi phí bỏ ra chỉ chiếm 3,4% thu nhập bình quân đầu người để bắt đầu kinh doanh ở các nước OECD, con số này là 31,4% ở các nước Mỹ Latinh và lên tới 56,2% ở các nước phía nam Sahara châu Phi. Ở Brazil, một doanh nghiệp cần đợi 103 ngày để thành lập so với bốn ngày ở Mỹ và nửa ngày ở New Zealand. 13 Bị quấy nhiễu bởi cơ chế chính phủ quan liêu và thiếu hiệu quả, nhiều doanh nghiệp có tiềm năng phát triển vươn ra thế giới đã lựa chọn hoạt động trong nền kinh tế phi chính thức. “Ở phương Tây, có rất nhiều thứ không được coi trọng. Chẳng hạn như hồ sơ tài sản bị chỉnh sửa. Ở bán cầu Nam của thế giới, các doanh nghiệp thích chính phủ không biết đến sự tồn tại của họ hơn. Chúng ta cần phải biến danh tính thành một triển vọng sinh lời”, ông Hernando de Soto chia sẻ. Hiện tại, việc làm ăn ngầm sẽ giúp những doanh nghiệp này tránh khỏi các quan chức tham nhũng và hạch sách, nhưng điều đó cũng làm hạn chế đáng kể khả năng phát triển kinh doanh của họ, giới hạn quyền, và khiến tiền trở thành “vốn chết” trong khi nó có thể được triển khai một cách hiệu quả hơn. 14 Hơn nữa, dù là doanh nghiệp kinh doanh công khai thì luật pháp của nhiều nước cũng không có quy định về trách nhiệm pháp lý đối với các công ty. Nếu công việc kinh doanh thất bại, bạn chỉ phải chịu trách nhiệm cá nhân với các khoản nợ. Nếu xuất trình séc doanh nghiệp ở nhiều quốc gia Ả Rập, bạn sẽ bị tống thẳng vào tù – “đừng làm liều” hoặc các tổ chức có thẩm quyền khác sẽ gô cổ bạn lại. 15

Thế giới luôn có kẻ giàu người nghèo. Ngày nay, có rất ít người chết vì đói, vì sốt rét hay do xung đột bạo lực. Số người sống trong cảnh thật sự nghèo đói cũng ít hơn so với năm 1990. 16 Một số nền kinh tế mới nổi hưởng lợi từ việc gia công sản xuất và tự do hóa các chính sách kinh tế – Trung Quốc chính là ví dụ điển hình cho cả hai điều này – và mức thu nhập trung bình của người dân ở các nước đang phát triển đã tăng lên. Công bằng mà nói thì cuộc sống con người đang trở nên tốt hơn xưa đúng không? Vậy nếu người giàu sở hữu một lượng của cải nhiều hơn đáng kể thì sao? Họ không nên giữ lại thành quả có được là nhờ chính công sức của mình hay sao? Vấn đề ở đây là gì?

Piketty đã chỉ đích danh chủ nghĩa tư bản. Nhưng chủ nghĩa tư bản chỉ là một hệ thống tổ chức kinh tế, nó chẳng làm gì sai. Thực tế, chủ nghĩa tư bản mới chính là con đường hoàn hảo dẫn đến của cải và sự thịnh vượng cho những người biết sử dụng nó đúng cách. Hầu hết mọi người đều không nhìn ra được lợi ích của hệ thống này là bởi cơ chế phức tạp của nền tài chính hiện đại đã ngăn họ tiếp cận nó.

Việc cản trở người khác tham gia vào hoạt động kinh tế tài chính mới là vấn đề ở đây. 15% dân số ở các nước thuộc OECD chưa từng làm việc với bất kỳ tổ chức tài chính nào. Có những quốc gia như Mexico thậm chí còn có tới 73% dân số không được tiếp cận với các loại hình ngân hàng. Ở Mỹ, 15% người dân ở độ tuổi trên 15, tức là 37 triệu người, không đủ điều kiện để sử dụng dịch vụ ngân hàng. 17

Bất bình đẳng tài chính là điều kiện kinh tế có thể nhanh chóng dẫn đến nguy cơ khủng hoảng xã hội. 18 Năm 2014, Diễn đàn Kinh tế Thế giới – một tổ chức đa phương với thành viên là những doanh nghiệp lớn nhất và các chính phủ quyền lực nhất thế giới – tuyên bố rằng bất bình đẳng mới là vấn đề sống còn của thế giới hiện nay, vượt trên cả các vấn nạn như hiện tượng ấm lên toàn cầu, chiến tranh, dịch bệnh hay các thảm họa khác. 19 Blockchain có thể sẽ là giải pháp cho vấn đề này. Bằng cách hạ thấp các rào cản tài chính và thúc đẩy tinh thần kinh doanh gây dựng sự nghiệp, blockchain giống như một liều thuốc bổ cho thị trường, ảnh hưởng đến giấc mơ và ý tưởng của những người dân không được ngân hàng hỗ trợ.

Chốn đau khổ của sự thịnh vượng: Việc làm vô ích

Trong nhiều thế kỷ, các ngân hàng đã quá phụ thuộc vào các hiệu ứng mạng lưới.* Mỗi khách hàng, chi nhánh, sản phầm, mỗi đồng tiền ra và vào nối tiếp nhau đều làm tăng giá trị cho mạng lưới ngân hàng. Tuy nhiên, việc xây dựng mạng lưới này cũng đi kèm với cái giá phải bỏ ra. Cụ thể là chi phí bỏ ra để có được một khách hàng có thể đem về lợi nhuận sẽ ngày một tăng chứ không giảm. Nếu không kiếm được gì từ chỗ tiền gửi của khách hàng thì ngân hàng cũng không muốn giữ nó lại. Bởi vậy, các ngân hàng không có nhiều động lực kinh tế để tìm kiếm khách hàng ở khu vực nửa dưới của kim tự tháp. Theo Tyler Winklevoss, ngân hàng không phục vụ cho hầu hết mọi người trên thế giới và cũng không có ý định sẽ phục vụ họ. Tuy nhiên, công nghệ mới có thể loại bỏ hiệu ứng mạng lưới. Ông nói, “Rất nhiều nước ở châu Phi đã có sự phát triển vượt bậc về cơ sở hạ tầng viễn thông. Họ đã bỏ qua hiệu ứng mạng lưới. Blockchain sẽ có tác động mạnh mẽ đến các khu vực chưa có mạng lưới thanh toán hoặc rất hiếm.” Blockchain sẽ thúc đẩy nhiều sáng kiến mới, chẳng hạn như các nhà cung cấp dịch vụ tiền di động M-Pesa ở Kenya thuộc sở hữu của Safaricom hay các công cụ tín dụng vi mô trên toàn thế giới, hoạt động hiệu quả hơn bằng cách khiến chúng trở nên mở hơn trên phạm vi toàn cầu và hoạt động với tốc độ nhanh.

[*]: Hiệu ứng mạng lưới (network effect): chỉ hiệu ứng theo đó giá trị của một thứ càng trở nên lớn hơn khi càng có nhiều người sử dụng nó.

Vì ngân hàng là tổ chức tài chính quen thuộc nhất nên chúng ta sẽ lấy nó làm ví dụ. Làm thế nào để mở một tài khoản ngân hàng? Dù đang sống trong một thế giới phát triển từng ngày, bạn vẫn phải tự mình ra chi nhánh ngân hàng. Tại Nicaragua, chỉ có 7 chi nhánh ngân hàng trên tổng số 100.000 người so với 34 trên 100.000 ở Mỹ. Nicaragua vậy mà vẫn còn khá khẩm hơn nhiều nước châu Phi khác. Có những nơi thậm chí con số chỉ là 2 chi nhánh trên 100.000 người. 21 Vậy là bạn sẽ phải đi rất xa để mở được một tài khoản ngân hàng. Khi đi bạn cần mang theo chứng minh nhân dân có dấu xác nhận của chính quyền, nếu bạn chưa có thì vấn đề lại càng trở nên nan giải hơn.

Tại các nước phát triển, như Mỹ chẳng hạn, bạn cần phải đáp ứng những yêu cầu nhất định. Mặc dù tùy từng ngân hàng và tiểu bang mà những điều kiện này sẽ ít nhiều khác nhau, nhưng nhìn chung bạn sẽ phải chứng minh được danh tính hợp pháp của mình và duy trì được số dư trong tài khoản tối thiểu ở mức từ 100-500 đô-la. Các ngân hàng hoạt động trên nước Mỹ phải đảm bảo được những quy định “tìm hiểu khách hàng”, “chống rửa tiền” và “chống viện trợ cho khủng bố”. 22 Bởi vậy, phía ngân hàng phải thực hiện nhiều thao tác kiểm tra lý lịch toàn diện hơn cho người đăng ký trước khi lập tài khoản cho họ. Cuối cùng, ngân hàng không mấy quan tâm đến việc đánh giá nhân cách của bạn, họ chỉ quan tâm xem bạn có phù hợp với yêu cầu từ phía cơ quan quản lý không. Điều đó nghĩa là có cả một bản liệt kê vô số những yêu cầu. Thứ nhất, bạn cần một tấm thẻ an sinh xã hội. Bạn không có ư? Thường thì vậy thôi là đã đủ để bị từ chối rồi. Thế bằng lái xe hoặc chứng minh nhân dân kèm theo ảnh thì sao? Bạn cũng không có nốt ư? Vậy bạn hãy quên việc mở tài khoản ngân hàng đi được rồi. Giả sử bạn có cả thẻ an sinh xã hội và ảnh nhận dạng cá nhân đi. Ngân hàng sẽ yêu cầu bạn cung cấp một hóa đơn đi kèm địa chỉ gần đây để xác nhận thường trú hoặc một số bằng chứng về tài khoản ngân hàng trước đó vì lý do an toàn. Nếu tình cờ bạn mới chuyển đến thị trấn, vẫn còn sống cùng cha mẹ hay xuất thân từ một khu vực hoàn toàn không được ngân hàng hỗ trợ thì khả năng cao là yêu cầu của bạn sẽ không được thông qua. Ngân hàng không muốn bạn trở thành khách hàng của mình trừ khi họ có thể xác định được danh tính của bạn thông qua một số loại giấy tờ ủy nhiệm nhất định. Họ không quan tâm việc bạn có phải là người tốt hay không. Họ chỉ coi bạn như một bản kê khai với cả đống tiêu chí. Những nỗ lực trước đây nhằm hợp lý hóa quá trình này cho dân nhập cư và người nghèo, chẳng hạn như kế hoạch của thành phố New York cho phép mọi người sử dụng thẻ ID của họ, đã thất bại thảm hại. 23

Hộ chiếu của sự thịnh vượng: Hành động hữu ích

May mắn thay cho những vùng không được ngân hàng hỗ trợ, blockchain đang tạo ra một hình thức danh tính tài chính mới – hình thức này không phụ thuộc vào mối quan hệ với ngân hàng của bạn mà dựa theo uy tín. Trong mô hình mới này, việc có sử dụng dịch vụ ngân hàng hay không không còn cần thiết. Thay cho các bài kiểm tra ID truyền thống, các cá nhân có thể tạo ra một ID số ổn định với uy tín được xác thực rồi đem triển khai một phần hoặc toàn bộ vào những mối quan hệ và giao dịch khác nhau. Blockchain mang đến cho ID số này sự tín nhiệm và khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính. Trước giờ khả năng này chưa từng được triển khai ở quy mô lớn. Joseph Lubin của ConsenSys nói, “Tất cả chúng ta đều có uy tín. Nó chỉ không dễ sử dụng như hệ thống kinh tế xã hội hiện đang được dựng lên. Hầu hết đều mang tính tạm thời. Trong tình huống khả quan nhất, hỗ trợ chưa hoàn thiện và bạn sẽ phải trình bày các tài liệu sơ bộ mỗi khi các bên liên quan yêu cầu. Còn trong tình huống xấu nhất, hàng tỷ người sẽ không có cách nào chứng minh được uy tín của họ cho ai ngoài những nhóm người thân thiết trong xã hội.” 24 Vậy thì họ cũng đâu khác gì lợn hoặc bò đâu. Tuy nhiên, với việc xây dựng các khối cơ bản, mọi người có thể tạo ra những danh tính số không còn phân mảnh hay cao siêu nữa, mà sẽ trở nên phổ biến và theo tiêu chuẩn hơn, với sự chứng thực mạnh mẽ trong các khía cạnh của bản thân người dùng cũng như những mối quan hệ của họ. Họ có thể chia sẻ những giá trị cốt lõi của các ID số – tức là những thông tin rất cụ thể về danh tính – để tạo thuận lợi hơn cho việc tương tác và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cá nhân cũng như cho sự thịnh vượng. David Birch, một nhà mật mã học và lý luận gia blockchain, tổng kết rằng: “Danh tính chính là loại tiền mới.” 25

Hãy xem xét các khả năng: Tầng lớp không đủ điều kiện tiếp cận ngân hàng trên thế giới có thể tự giải phóng bản thân bằng cách tương tác với những đơn vị chuyên cung cấp các khoản vay nhỏ. Các nhà cung cấp tài chính hoặc cho vay tiềm năng có thể theo dõi việc sử dụng và thanh toán các khoản vay nhỏ (trước đây là điều bất khả thi) trên blockchain, tốt hơn việc dựa trên thang điểm tín dụng. “Khi một người từng bị ngân hàng từ chối cho vay trả được khoản nợ nhỏ của mình, họ sẽ có thêm động lực đến với các khoản vay lớn hơn để gây dựng cơ nghiệp,” 26 Lubin nói. Mỗi khi người đi vay lặp lại hành động này, họ sẽ được cộng thêm điểm uy tín. Kết hợp với nền tảng thanh toán toàn cầu không có tương tác vật lý, các cá nhân và chủ doanh nghiệp nhỏ có thể làm được những điều trước đây họ chỉ dám mơ: trả tiền cho một nhà cung cấp hàng hóa hoặc dịch vụ ở xa, từ đó nâng cao triển vọng của bản thân trong nền kinh tế toàn cầu. Joyce Kim ngẫm nghĩ, “Nếu chúng ta có thể cho điểm tín dụng cho phụ nữ dựa trên lý lịch gia đình của họ thì sẽ thế nào nhỉ?” 27

Các đứt gãy trong kinh tế và tài chính thường chạy dọc theo ranh giới giới tính, khiến cho công nghệ này trở nên hữu ích đối với những người phụ nữ bị tước mất quyền lợi. Quy về vấn nạn đói nghèo toàn cầu, Soto nói, “Đâu phải họ không muốn tham gia vào nền kinh tế toàn cầu. Chỉ là những tiêu chuẩn và thông tin giúp họ được trở thành một phần của hệ thống vẫn chưa thành hình mà thôi. Blockchain sẽ là cứu cánh tuyệt vời, nó đem tới một nền tảng chung khiến mọi người xích lại gần nhau hơn.” 28

Uy tín bền vững này có ý nghĩa như thế nào đối với tinh thần kinh doanh trên khắp thế giới? Nếu bạn có một danh tính đáng tin cậy, duy nhất và có giá trị, người khác sẽ đánh giá bạn là người đáng tin cậy, các đối tác sẽ cảm thấy thoải mái hơn khi cho phép bạn tiếp cận với giá trị. Đây không phải là tái phân phối của cải mà là phân phối cơ hội rộng rãi hơn. Haluk Kulin, Giám đốc Điều hành của Personal BlackBox, cho biết, “Sự tái phân phối lớn nhất sắp xảy ra không phải là tái phân phối của cải. Nó là tái phân phối giá trị. Của cải chỉ là số tiền bạn có. Giá trị là nơi bạn tham gia.” 29 Blockchain cho phép mọi người sở hữu một danh tính độc nhất và được xác thực dựa trên uy tín, giúp họ tham gia vào nền kinh tế một cách bình đẳng. Các hàm ý của sự bình đẳng này rất sâu xa. Lubin tưởng tượng ra một tương lai nơi “những người không có tài khoản ngân hàng và những người không thể tiếp cận với các dịch vụ ngân hàng sẽ ngày càng có thêm cơ hội, bởi những dịch vụ cho vay nhỏ sẽ cho phép các nhà đầu tư trên toàn cầu xây dựng danh mục đầu tư đa dạng với nhiều khoản vay nhỏ mà trong đó, họ có thể theo dõi chi tiết việc sử dụng cũng như thanh toán chúng trên blockchain, như sử dụng hệ thống kế toán tam phân Balanc3”. Trong tương lai không xa, khi thanh toán các khoản vay nhỏ, con người sẽ tiến xa hơn trên con đường đến với những khoản vay lớn để gây dựng sự nghiệp.

BẢN ĐỒ ĐẾN VỚI SỰ THỊNH VƯỢNG

Danh tính tài chính là nguồn gốc của hàng loạt các cơ hội tài chính và kinh tế mà hơn 2 tỷ người trên thế giới không dám mơ đến trước đây. Công nghệ blockchain cho phép mọi người từ khắp nơi trên thế giới được vẽ nên tấm bản đồ dẫn đến sự thịnh vượng của riêng mình. Hãy tưởng tượng ra sự giàu có của một người, rồi nhân lên với hàng tỷ người.

Công cụ mở ra những chân trời mới: Yêu cầu cơ bản nhất để tham gia vào nền kinh tế này là các công cụ như điện thoại di động và một số thiết bị có thể truy cập Internet, cổng thông tin mà thông qua đó người ta sẽ tương tác với các hệ thống giá trị khác nhau. Tiến sĩ Balaji Srinivasan, quản lý đối tác tại Andreessen Horowitz và là một giảng viên tại Đại học Stanford, cho biết, “Nếu có thể truy cập Internet trên điện thoại di động, thì bạn cũng có thể truy cập vào tất cả những thứ khác. Thậm chí bạn có thể truy cập vào cả ngân hàng hoặc ít nhất bạn cũng biết được các cơ chế của nó.” 31 Công nghệ blockchain sẽ tạo ra cả một tập hợp các mô hình kinh doanh mới khó ai tưởng tượng nổi, nó trao cho các cá nhân quyền lực tương đương với các tác nhân kinh tế.

Danh tính ổn định: Bạn có thể sử dụng và chuyển danh tính vào các mạng lưới khác nhau để thiết lập uy tín trong một giao dịch tài chính hoặc để tham gia vào các mạng xã hội khác nhau. Đột nhiên con lợn không còn là lợn tiết kiệm của gia đình nữa. Hệ thống đường ray thanh toán mới, hệ thống lưu giữ giá trị và giao dịch với các đối tác sẽ mở ra các biên giới mới. Thật vậy, việc hạ thấp các rào chắn tài chính sẽ giúp cho doanh nhân ở cả các nước phát triển và đang phát triển dễ dàng hơn trong việc làm ăn. Điều này bao gồm tất cả các việc, từ chuyển đổi cơ chế thanh toán, sở hữu phương tiện tích lũy giá trị cho đến sử dụng phần mềm blockchain để quản lý tình hình tài chính.

Dân chủ hoá nền kinh tế: Với những điều kiện hợp lý, doanh nhân chính là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong xã hội. Họ thổi những luồng gió tư duy tươi mới vào thị trường và thúc đẩy sự sáng tạo giúp cho nền kinh tế thị trường trở nên thịnh vượng. Công nghệ blockchain trao cho các cá nhân và công ty nhỏ ở bất kỳ đâu trên thế giới những khả năng tương tự các tổ chức lớn hơn. Các sổ cái dựa trên blockchain và các hợp đồng thông minh đã giảm bớt những rào cản thành lập công ty, đẩy nhanh việc khởi động công ty, xúc tiến công tác thành lập và khai trương, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, nơi thời gian thành lập công ty lâu gấp 3 lần còn chi phí thì gấp 5 lần bình thường.

Blockchain có thể tự động hóa, tinh giản, và ngoài ra còn cải thiện vượt bậc 3 thành tố trong việc xây dựng kinh doanh: tổ chức, gây quỹ, và bán hàng. Chi phí tổ chức sẽ giảm đáng kể, bởi blockchain được biết đến là một phương pháp đáng tin cậy để khởi nghiệp. Bạn có thể thấy được quyền sở hữu và duy trì các hồ sơ một cách dễ dàng, chúng đặc biệt hữu ích trong những khu vực thiếu vắng sự có mặt của luật pháp. Việc cấp vốn cho một công ty sẽ dễ dàng hơn khi bạn có thể tiếp cận vốn cổ phần và vốn vay trên quy mô toàn cầu, và nếu đang sử dụng vật ngang giá chung là bitcoin, bạn sẽ không cần phải lo lắng về tỷ giá hối đoái và tỷ lệ chuyển đổi nữa. Việc bán hàng đã thay đổi bởi giờ đây ai cũng có thể sở hữu thiết bị truy cập Internet. Người mua không cần thẻ tín dụng, tiền tệ địa phương hoặc tài khoản ngân hàng nữa.

Thông qua những cuốn sổ cái an toàn và bất biến, các doanh nhân sẽ có thể đăng ký kinh doanh và quyền sở hữu tài sản của doanh nghiệp; quản lý hàng tồn kho, các khoản phải trả và phải thu; và tận dụng các chỉ số tài chính khác thông qua kế toán tam phân và các ứng dụng dựa trên blockchain khác, từ đó giảm thiểu nhu cầu thuê kế toán, luật sư thuế và những nhà cung cấp, những chi phí đè nặng lên vai các doanh nghiệp vừa và nhỏ. 32 Các nhà quản lý có thể sẽ để cho các doanh nghiệp nhỏ cảm thấy dễ thở hơn vì đã lựa chọn hệ thống kế toán tam phân. Điều đó có nghĩa là lợi nhuận sau thuế sẽ tăng lên và tiết kiệm được thời gian hơn. Khi công ty phát triển, việc làm cho các hoạt động của công ty trơn tru và việc xử lý tài liệu sẽ trở nên ít phức tạp hơn. Thông qua hợp đồng thông minh, một doanh nhân có thể tự động hóa nhiều khía cạnh hoạt động của công ty: đặt mua hàng, trả lương, thanh toán lãi vay và kiểm toán tài chính trong thời gian thực. Hai mô hình mới cho tinh thần kinh doanh cá nhân sẽ gây được tiếng vang:

Đo lường năng lực dư thừa: Từ nền kinh tế chia sẻ tập trung sang nền kinh tế đo lường phi tập trung, cá nhân sẽ có thể cho vay cả những tài sản như giường thừa, xe cút kít, bò, các tài sản hữu hình và vô hình khác cho những người ngang hàng khác trên mạng lưới dựa trên điểm uy tín của họ. Blockchain đã mang đến những nguồn doanh thu không tưởng như Wifi, điện năng từ các tấm pin mặt trời trên mái nhà, đăng ký thuê bao trên Netflix, thậm chí cả năng lực máy tính trong điện thoại và các thiết bị gia dụng khác – tất cả đều thông qua các khoản thanh toán vi mô và hợp đồng thông minh. Các blockchain sẽ trở thành tiện ích mới cho các cá nhân để tạo ra giá trị và kiếm thêm thu nhập bằng những phương thức phi truyền thống chưa từng có tiền lệ.

Kiếm tiền vi mô từ dữ liệu: Các bậc cha mẹ vừa là những lao động chính trong gia đình vừa phải chịu trách nhiệm chăm sóc không ngừng nghỉ cho bầy con nhỏ và cha mẹ già, cuối cùng họ cũng có thể kiếm tiền từ công sức và những giá trị họ tạo ra mỗi giờ trong ngày đã được công nhận. Đây không phải là những cơ hội chỉ có ở các nước phát triển. Các công ty lớn đang tìm cách để quảng bá nó cho người dân ở các nước đang phát triển nhưng họ thường thiếu các dữ liệu đúng để đưa ra các quyết định kinh doanh. Ký kết hợp đồng cấp phép dữ liệu cá nhân có thể là một cơ hội tuyệt vời để thêm một nguồn thu nhập mới cho một doanh nhân trẻ khi lần đầu tiên phát hành cổ phiếu blockchain mới của mình. Ngày nay, các tập đoàn số hóa khổng lồ như Facebook và Google thu thập hàng petabyte dữ liệu về hàng tỷ người trên thế giới. Chúng ta thiết lập những thỏa thuận với quỷ, đánh đổi những giá trị cốt lõi dài hạn như dữ liệu để đổi lấy các dịch vụ tuyệt vời, nhưng chúng ta đồng thời cũng mất đi quyền riêng tư và toàn vẹn dữ liệu trong cả quá trình. Blockchain sẽ biến người mua thành người bán. Gỉả sử Nike có nhu cầu tìm hiểu xem bạn ăn gì vào bữa sáng, bao lâu thì bạn đi chạy một lần, và liệu bạn có đang nghĩ đến việc mua dụng cụ tập luyện mới. Tại sao bạn không mang những dữ liệu đó ra thỏa thuận để đổi lấy điểm thưởng của Nike hay tiền thật nhỉ? Hãy tiến xa thêm một bước: Các công ty bảo hiểm đang tìm kiếm những dữ liệu tốt nhất để tính toán định phí bảo hiểm. Những dữ liệu riêng của bạn – cường độ tập thể dục của bạn, bạn có hút thuốc không, bạn ăn gì – đều rất có giá trị đối với họ. Vậy hãy thiết lập một thỏa thuận cấp phép dữ liệu, để mỗi khi họ sử dụng dữ liệu của bạn cho mục đích thực hiện tính toán định phí bảo hiểm hoặc định giá cho một gói dịch vụ mới, bạn sẽ nhận được một khoản thanh toán nho nhỏ. 33

Sở hữu và đầu tư phi tập trung

Chúng ta đang bước sang giai đoạn quan trọng trong lịch sử nhân loại với việc rất nhiều người có thể trở nên giàu có thông qua công nghệ sổ cái phi tập trung. Nó giúp chúng ta tiếp cận thị trường tài chính thế giới và tiếp đó là vô số các cơ hội đầu tư, từ các khoản đầu tư thông thường cho tới việc tham gia vào các chương trình liên doanh tập thể khổng lồ, kế hoạch cho vay vi mô, các đợt IPO blockchain và cho vay vi mô dựa trên uy tín sẽ mở ra cả một chân trời khả năng tiếp cận vốn. Huy động vốn cộng đồng đã và đang thay đổi bộ mặt của ngành tài chính. Trong năm 2012, các chiến dịch huy động vốn cộng đồng không thực hiện trên blockchain đã thu được 2,7 tỷ đô-la trên toàn thế giới, tăng tới 80% so với năm trước đó. Với việc huy động vốn cộng đồng trực tiếp trên blockchain từ mạng ngang hàng, những con số này đang trên đà phát triển ngày càng mạnh mẽ hơn. Các cá nhân có thể đóng góp một khoản tiền nhỏ thông qua các chiến dịch huy động vốn cộng đồng. Hãy tưởng tượng một chiến dịch thu hút 1 triệu người, mỗi người chỉ cần quyên góp 1 đô-la. Người ta gọi đó là quyền sở hữu phi tập trung. Bạn thấy nó thật vô nghĩa sao? Augur, một nền tảng thị trường dự đoán phi tập trung, đã quyên được hàng triệu đô-la tiền lãi từ những khoản đóng góp nhỏ bởi hàng ngàn người trên khắp hành tinh. Phạm vi của khả năng này là rất lớn. Việc IPO blockchain không chỉ có thể nâng cao hiệu suất và hiệu quả của việc quyên góp tiền và giảm chi phí cho người phát hành, mà còn có thể bao trùm rộng khắp, cho phép các nhóm nhà đầu tư non trẻ được tham gia. Cho đến nay, nhiều đề xuất thay đổi chênh lệch trong thu nhập và của cải vẫn chưa thu được kết quả gì ngoài việc tăng thuế áp lên người giàu, mà dưới cái nhìn cực đoan thì đây chính là hành vi công khai bóc lột của chính quyền. Thay vì tái phân phối hoặc chiếm đoạt tài sản, hãy tưởng tượng xem blockchain có thể tạo ra những cơ hội chia sẻ bình đẳng của cải được tạo ra bởi xã hội như thế nào.

KIỀU HỐI: CÂU CHUYỆN CỦA ANALIE DOMINGO

Analie Domingo 34 đã làm vú em và giúp việc trong vòng 25 năm qua. Là một trong số 200.000 người gốc Philippines sống tại Toronto, 35 câu chuyện của cô là một ví dụ điển hình: Cô rời quê hương Philippines khi còn rất trẻ để tới định cư tại Canada mà không có tiền tiết kiệm, không được học hành đầy đủ và hiểu biết ít ỏi về quê hương mới. Analie đã làm việc rất chăm chỉ và tạo dựng cuộc sống cho bản thân và gia đình mình. Mười năm trước, cô sử dụng tiền tiết kiệm để mua một căn nhà, đó gần như là một kỳ tích vì cô đã dành dụm gửi tiền về cho gia đình ở Philippines trong suốt 300 tháng qua. Analie gửi nhiều tiền về nhà đến nỗi mẹ của cô, giờ đã 70 tuổi, có thể tự mua một căn hộ ở Manila.

Analie vui vẻ đồng ý để chúng tôi đi cùng cô vào ngày gửi tiền để ghi lại trải nghiệm ấy. Vào chiều thứ Sáu, Analie nhận được séc tiền lương có chữ ký của ông chủ và đi bộ tới ngân hàng địa phương. Cô mất 15 phút di chuyển và tổng cộng 20 phút nếu tính cả thời gian chờ đợi ở quầy thu ngân. Sau khi gửi tiền, cô rút 200 đô-la Canada. Cầm những đồng tiền vất vả mới kiếm được trong tay, cô đi bộ qua một dãy phố nữa để bắt xe buýt. Thay vì hướng về nhà, cô đi ngược 2 dặm và xuống xe ở một địa điểm được coi là khu tệ nạn. Cô tiếp tục đi bộ qua bốn dãy nhà nữa và cuối cùng tới một “tổ chức tài chính” để gửi tiền: quầy dịch vụ iRemit ở cuối một dãy nhà trên phố James Town của Toronto – một trong những khu dân cư nghèo nàn và nguy hiểm nổi tiếng nhất ở Canada. Do rất nhiều người sử dụng dịch vụ của iRemit mà không gửi tiền qua ngân hàng, công ty này bắt đầu cung cấp các dịch vụ tài chính khác như kiểm tiền. Analie điền vào mẫu giấy tờ như đã từng làm hàng trăm lần trước đây rồi đưa nộp khoản tiền mà cô nhọc nhằn mới kiếm được ấy. Để gửi một khoản 200 đô-la, Analie phải trả phí là 10 đô-la. Ở đầu nhận tiền bên kia, người mẹ 70 tuổi của cô cũng phải mất khoản thuế tương tự (và cũng nực cười) để nhận được tiền. Tất nhiên, người mẹ phải đợi ba đến bốn ngày trước khi tới ngân hàng, đây là khoảng thời gian trung bình để xử lý kiều hối. Analie đi bộ quay lại bến xe buýt, lên xe, đi tàu điện ngầm rồi một chuyến buýt và cuối cùng mới về đến nhà sau một giờ đồng hồ.

Chi phí 10 đô-la để gửi tiền tương đương với 5% tổng giá trị khoản gửi. Thêm vào đó, vẫn có một khoản chênh lệch tương đối trong tỷ giá hối đoái từ 1% đến 2%. Khoảng 7% vẫn là mức thấp hơn so với tỷ giá trung bình của quốc tế là 7,68%. 36 Đó là chưa kể cả hai mẹ con họ đều “gửi tiền ngân hàng” mà vẫn phải trải qua quá trình càng nực cười này. Chi phí cứng không đủ cho tổng chi phí. Ví dụ, giá trị của khoảng thời gian hai tiếng để Analie gửi tiền tương đương 40 đô-la, dựa trên mức lương của cô. Bên cạnh đó, cô phải nghỉ làm sớm vì thấy bất an khi phải tới khu vực đó khi trời đã tối. Còn người mẹ, một bà cụ 70 tuổi sống tại Manila, cũng mất công sức tương tự khi phải đến tận nơi lấy tiền. Số tiền 10 đô-la chi trả cho dịch vụ chuyển tiền mà Analie bỏ ra chắc chắn là số tiền mồ hôi nước mắt của cô nhưng nó còn có ý nghĩa quan trọng hơn nhiều với người mẹ. Trong khi ở Canada, 10 đô-la chỉ đủ cho một bữa ăn và một chiếc vé xe buýt thì ở Manila, số tiền ấy lại đủ mua được thức ăn cho cả tuần. Suốt cả cuộc đời, Analie đã phải trả hàng nghìn đô-la cho các bên trung gian như Western Union để gửi tiền về nhà. Chi phí hằng tháng đó sẽ góp phần tạo ra 38 tỷ đô-la tổng phí giao dịch quốc tế hằng năm chỉ tính riêng trong dịch vụ kiều hối. 37

Quỹ kiều hối gửi về cho gia đình xuất phát từ những người định cư ở các khu vực khác nhau cùng kết nối thành một mạng lưới hải ngoại toàn cầu. Đây là cộng đồng quốc tế gồm những công dân sống xa quê cha đất tổ nhưng có chung nền văn hóa và bản sắc quê hương.

Một trong những chức năng của nhiều cộng đồng hải ngoại hiện nay là xác định và giúp giải quyết các vấn đề toàn cầu chung. Kiều hối là một trong những dòng vốn lớn nhất đổ vào các quốc gia đang phát triển và có ảnh hưởng tích cực đáng kể đến chất lượng cuộc sống của những người thiệt thòi nhất trên thế giới. Tại nhiều quốc gia, kiều hối là một yếu tố to lớn và quan trọng của nền kinh tế. Ví dụ, tại Haiti, kiều hối chiếm 20% tổng GDP. Hằng năm, Philippines nhận được 24 tỷ đô-la kiều hối, tương đương với 10% tổng GDP. 38 Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, nước nhận tiền thường sử dụng kiều hối vào những nhu cầu thiết yếu như thức ăn, quần áo, thuốc men và nơi ăn chốn ở, đồng nghĩa với việc kiều hối “giúp rất nhiều người thoát khỏi nghèo đói bằng cách hỗ trợ tiêu dùng cao hơn khả năng thực tế của họ”. 39 Dòng kiều hối tới các quốc gia đang phát triển ước tính gấp 3 đến 4 lần viện trợ nước ngoài. 40 Những ảnh hưởng tích cực của kiều hối đến tầng lớp người nghèo ở các nước đang phát triển được ghi nhận, tuy vậy dù đóng góp lượng lớn cho nền kinh tế, chi phí kiều hối vẫn rất cao. Ở những hành lang kinh tế đắt đỏ nhất trên thế giới giữa các quốc gia, chi phí gửi tiền có thể lên đến 20%. 41

Canada là một trong những quốc gia gửi kiều hối lớn nhất trên thế giới. Ở Ontario, thành phố lớn nhất Canada về mặt dân số và kinh tế, có 3,6 triệu dân được sinh ra ở nước ngoài và mỗi năm, hàng tỷ đô-la kiều hối lại được chuyển đi từ thành phố này. 42 Câu chuyện của Analie rất đáng chú ý vì đây là hành vi phổ biến ở Canada.

Hãy xem xét Trung tâm Thương mại Dufferin cũng ở Toronto. Trong hầu hết các ngày, trung tâm thương mại này có lượng người ghé thăm ổn định cũng như bao trung tâm thương mại khác ở Canada hoặc Mỹ. Nhưng mỗi ngày thứ Năm và thứ Sáu, vào khoảng 5 giờ chiều, ở đây lại xuất hiện những hiện tượng hoàn toàn khác. Hàng nghìn người Canada hải ngoại cầm tiền trong tay, đi tới trung tâm để gửi tiền từ rất nhiều ngân hàng và cơ sở ngoại tệ ở đây về cho các thành viên gia đình nghèo khổ nơi quê nhà. Một nền công nghiệp ngoại hối dã chiến và các chi nhánh của Western Union phát triển nở rộ tại các cửa hàng bách hóa, các quầy rượu và các nhà hàng xung quanh khu vực để đáp ứng nhu cầu này.

Với việc thường xuyên sử dụng phương tiện di chuyển là xe buýt, tàu điện hoặc tàu điện ngầm và dắt theo con cái sau một ngày làm việc mệt nhoài, những người dân Toronto nói tiếng Philippines, Trung Quốc, Tây Ban Nha, Punjab, Tamin, Ả Rập, Ba Lan và các ngôn ngữ khác tới trung tâm thương mại, xếp hàng dài để có cơ hội gửi những đồng tiền vất vả kiếm được về nhà. Vào những ngày này, rất nhiều người giết thời gian bằng cách sử dụng điện thoại thông minh, chuyện trò trên WhatsApp, gọi Skype cho bạn bè, gia đình ở Toronto và nước ngoài hoặc chơi điện tử, xem video. Thông thường phải mất hơn một tuần thì số kiều hối mới đến đúng nơi nhận, lúc này người nhận cũng phải trải qua một quá trình tẻ nhạt và tốn thời gian tương đương.

Có vấn đề gì ở kịch bản này? Chính là tất cả mọi thứ. Hãy chỉ ra những điểm rõ ràng ở đây. Hãy nhớ rằng, hầu hết những người phải xếp hàng gửi tiền đều sử dụng điện thoại thông minh, thứ đồ công nghệ tràn ngập khắp Canada và ngày càng phổ biến trên toàn cầu này. 73% người Canada sở hữu điện thoại thông minh và ở Toronto, con số này chắc chắn còn cao hơn. Quốc gia này có cơ sở hạ tầng mạng không dây hiện đại bậc nhất thế giới, có nghĩa là không chỉ hầu hết người Canada có điện thoại thông minh (hiệu quả như siêu máy tính) mà họ còn có thể tận dụng sức mạnh của mạng di động theo nhiều cách mà chỉ 2 thập kỷ trước đây, những việc đó tưởng chừng như chỉ có trong sách khoa học viễn tưởng. Tại sao những người đó phải xếp hàng gửi tiền qua một địa điểm kinh doanh cụ thể sử dụng loại hình công nghệ cũ kỹ thay vì thứ họ đang cầm trên tay? Tiền đô-la còn tốn ít dữ liệu tải hơn video có độ phân giải lớn. Trên thực tế, theo Skype, gọi video tiêu tốn 500 kilobit/giây. 43 Gửi 1 bitcoin mất 500 bit hay tương đương 1/1000 lượng dữ liệu tiêu tốn khi gọi 1 giây video Skype!

Bằng cách loại bỏ bên trung gian thứ ba truyền thống và đơn giản hóa triệt để quy trình, cuối cùng blockchain có thể đảm bảo thanh toán nhanh chóng, không mất phí để mọi người không cần xếp hàng cả tiếng đồng hồ hay lâu hơn nữa, cũng không cần thiết phải đi lại xa xôi hay mạo hiểm cả tính mạng để tới những khu dân cư nguy hiểm vào buổi tối chỉ để gửi tiền. Ngày nay, rất nhiều công ty và tổ chức đã tận dụng giao thức bitcoin để cắt giảm chi phí kiều hối. Mục đích của họ là trao hàng tỷ đô-la đến tận tay những người nghèo khổ nhất thế giới. Ngành công nghiệp này được quản lý bởi hàng loạt những công ty sử dụng chiến lược định vị độc đáo và cơ sở hạ tầng lạc hậu để tạo ra một nền kinh tế độc quyền. Nhưng họ cũng nhìn nhận rủi ro từ loại hình công nghệ này và cũng lo sợ. Theo Eric Piscini, người đứng đầu nhóm tiền mã hóa của Deloitte, các công ty trong thị trường thanh toán ngày nay “thực sự lo lắng về lợi ích mà blockchain mang lại. Western Union, MoneyGram, iRemit và các công ty khác lại lo lắng về hành vi phá vỡ mô hình kinh doanh của họ”. 44 Đúng là họ nên e dè vì các công ty phi truyền thống dự định sẽ chiếm thị phần trong nền công nghiệp mới mẻ này.

Vậy Luke, bạn của tôi, còn Analie trẻ tuổi thì sao?

Có hai khó khăn chính trong việc kiến tạo một mạng lưới thanh toán dựa trên blockchain cho người nghèo trên thế giới. Đầu tiên, rất nhiều người có nhu cầu gửi kiều hối nhận lương bằng tiền mặt và người nhận sống trong nền kinh tế chủ yếu dựa vào chi trả bằng tiền mặt. Thứ hai, đa phần dân số sống ở các quốc gia phát triển và đang phát triển không có kiến thức và công cụ tương đương để sử dụng blockchain một cách hiệu quả. Trong khi tiền mặt có thể trở nên lỗi thời, cho đến khi chủ doanh nghiệp bắt đầu nhận thấy giá trị của ví thông minh ở các nước phát triển và một số lượng ít các cơ sở tự phát ở Manila, Port-au-Prince và Lagos bắt đầu chấp nhận thanh toán điện tử thì chúng ta vẫn cần tiền mặt truyền thống. Western Union hiểu rằng đây là lý do mà dịch vụ của họ vẫn còn chỗ đứng ngày nay, với hơn 500.000 đại lý trên toàn thế giới. 45 Nếu muốn đổi kiều hối thành tiền mặt, bạn không có nhiều lựa chọn. Western Union không thể hoạt động hiệu quả nếu chỉ có một đại lý. Mạng lưới này cho phép công ty duy trì vị trí độc quyền trên toàn thị trường nhiều thập kỷ nay. Nếu công ty nào cũng sử dụng loại công nghệ “phần mềm hiệu quả”, hoạt động trơn tru và dễ sử dụng này thì họ đã khẳng định được vị thế tương tự trên thị trường. Cho đến thời điểm này.

Hãy tới Abra và các công ty tương tự để xem xét. Với một cái tên như Abra, một người có thể nghĩ ngay đến câu thần chú Abracadabra (Vừng ơi, mở ra) và công ty này không làm chúng ta thất vọng. Abra xây dựng một hệ thống quản lý tài sản số toàn cầu dựa trên blockchain bitcoin. Nhiệm vụ của công ty là biến mỗi chiếc điện thoại thông minh thành máy thu ngân có thể phân phối tiền thực tới những thành viên khác trong mạng lưới. Chúng tôi muốn kiểm tra xem liệu giải pháp này có cải thiện được hoàn cảnh của Analie không.

Analie và mẹ của cô đều tải phần mềm về máy điện thoại thông minh chạy Android. Tài khoản khởi điểm của Analie là tiền đô-la Canada. Chỉ bằng một thao tác nhấn nút, Analie bắt đầu giao dịch cho mẹ cô. Bà nhận được tiền theo mệnh giá peso gần như ngay lập tức. Tới đây, mẹ cô có thể lựa chọn để tiền peso trong điện thoại như một ví tích lũy giá trị và tiêu dùng tại nhiều cửa hàng hiện nay đã chấp nhận hệ thống thanh toán của Abra. Bằng cách tạo ra một cơ chế thanh toán và lưu trữ giá trị, Abra đã thay thế hai vai trò quan trọng nhất của hệ thống ngân hàng truyền thống một cách hiệu quả: thanh toán và tích trữ giá trị. Cơ chế này là một khái niệm mang tính cách mạng nhưng đây mới là điểm thú vị: Người mẹ muốn tiền mặt. Bà phải trả tiền thuê nhà, mua thực phẩm và thanh toán, gần như mọi thứ bằng tiền mặt. Bà kiểm tra phần mềm và nhận thấy có 4 người dùng Abra khác trong vòng bán kính bốn tòa nhà quanh chỗbà. Bà gửi tin nhắn đến mọi người để xem có ai sẵn lòng đổi tiền peso số thành tiền mặt và với giá nào. Cả bốn người đều trả lời và đưa ra mức “thầu” khác nhau cho dịch vụ của họ. Một người đòi 3%, người khác muốn 2% và hai người kia chỉ cần 1,5%. Người mẹ quyết định đồng ý với giao dịch viên đề xuất 2%, không phải bởi đây là mức rẻ nhất mà bởi người này có mức đánh giá 5 sao và đồng ý gặp bà để thỏa thuận. Họ gặp nhau và bà đã đổi tiền peso Abra lấy peso tiền mặt, cả hai người tiến hành giao dịch và họ đều vui vẻ ra về. Abra nhận phí 25 điểm cơ sở cho vụ trao đổi này.

Toàn bộ quá trình trên, từ khi tiền rời khỏi Toronto để đến với người nhận tiền mặt ở Philippines, diễn ra trong vòng chưa đến một tiếng và chỉ mất phí là 25 điểm cơ sở, đã bao gồm chi phí ngoại tệ và các loại phí trao đổi khác. Trong khi mỗi giao dịch của Western Union cần 7 đến 8 bên trung gian như ngân hàng đại lý, ngân hàng địa phương, Western Union, nhiều đại diện cá nhân và những yếu tố khác thì giao dịch Abra chỉ yêu cầu ba đối tượng: hai bên và nền tảng Abra. “Giờ tôi đã hiểu rồi. Thật là hay quá!” Analie vui sướng nói. 46

Để trở nên phổ biến toàn cầu, Abra phải xác định hai thách thức chính. Thứ nhất, mạng lưới này cần một lượng lớn giao dịch viên để có thể trở nên tiện dụng. Mẹ của Analie sẽ không thể đổi tiền được nếu giao dịch viên gần nhất cũng cách bà 20 dặm. Abra hiểu điều này và những giao dịch viên ký trước của mạng lưới này hiện đã lên tới hàng nghìn người, chỉ tính riêng ở Philippines theo con số cập nhật mới nhất. Những người này sẵn sàng tiến hành giao dịch khi có yêu cầu. Thứ hai, mô hình này làm việc với giả thiết rằng các giao dịch viên và khách hàng sẽ chấp nhận thỏa thuận khi chuyển tiền số thành tiền mặt. Việc này không còn đáng ngại nữa. Những doanh nghiệp như Airbnb, Lending Club và Zipcar đã xóa bỏ định kiến rằng mọi người không thể tin tưởng lẫn nhau. Trên thực tế, với Giám đốc Điều hành Abra, ông Bill Barhydt, sự phát triển chóng mặt về số lượng của những tổ chức gọi là công ty chia sẻ lợi ích kinh tế thuyết phục ông rằng đây không phải vấn đề lớn. “Mọi người sẵn sàng tin tưởng nhau nhanh hơn việc họ phải tin tưởng một cơ sở tài chính,” ông nói. 47

Điện thoại thông minh là vấn đề then chốt của công nghệ này. Tương tự, điện thoại thông minh có thể cho phép khách hàng thuê nhà, thuê xe của bạn hoặc cung cấp dịch vụ đi chung xe với người khác hay được sử dụng như một máy rút tiền tự động. Barhydt phát biểu, “Thật tuyệt vời khi mọi người sẵn sàng sử dụng mô hình chia sẻ kinh tế mà không quan tâm đến lợi ích kinh tế, có thể chỉ trừ việc cho vay ngang hàng.” Thêm nữa, ông nói, “Điều quan trọng hơn là chúng ta tin tưởng lẫn nhau hơn là tin tưởng Abra. Nếu tin tưởng lẫn nhau thì khả năng cao bạn sẽ tìm hiểu, yêu thích và có những trải nghiệm vui vẻ với Abra,” và cuối cùng là hoàn toàn tin tưởng nền tảng này. 48

Abra không phải là một ứng dụng kiều hối mà thay vào đó, nó là một nền tảng toàn cầu cho phép trao đổi giá trị kết hợp sử dụng mạng lưới blockchain phi tập trung và phi tín nhiệm, sức mạnh của công nghệ điện thoại thông minh cùng xu hướng tin tưởng những người ngang hàng trong cùng mạng lưới. Bằng cách cung cấp cho người dùng khả năng tích trữ giá trị tiền tệ truyền thống, chuyển giao giá trị trong mạng lưới và thanh toán trong mạng lưới buôn bán đang phát triển, Abra không chỉ đóng vai trò như Western Union mà còn như những mạng lưới thẻ tín dụng như thẻ Visa. Theo Barhydt:

Trình tự thanh toán cho một giao dịch Western Union rất khác với giao dịch tín dụng. Nhưng loại trình tự cho mỗi giao dịch Abra dùng cho thanh toán giữa cá nhân hoặc thanh toán mua hàng lại giống nhau. Lần đầu tiên, chúng tôi đã nghĩ ra một giải pháp có thể dùng trong cả thanh toán cá nhân và thanh toán mua hàng. 49

Abra có thể cuối cùng sẽ trở thành một cơn bão toàn cầu, làm rung chuyển những bức tường của các thể chế tài chính lớn nhất trên thế giới. Nhưng hiện tại, đây là một giải pháp hiệu quả và đơn giản cho vấn đề toàn cầu này. Với lượng kiều hối tăng đến 1.000 tỷ đô-la trong năm tới, chúng ta không thể xem thường cơ hội về thị trường này.

VIỆN TRỢ N