Chương 8 TÁI THIẾT CHÍNH PHỦ VÀ NỀN DÂN CHỦ

Cộng hoà Estonia là một nước Baltic giáp Latvia ở phía nam và Nga ở phía đông. Với dân số vẻn vẹn 1,3 triệu người, nơi đây có số dân ít hơn cả thành phố Ottawa. 1 Khi Estonia giành lại độc lập từ Liên Xô (cũ) năm 1991, nơi đây có cơ hội để tư duy lại hoàn toàn về vai trò của chính phủ và tái thiết lập cách vận hành, những dịch vụ sẽ được cung cấp, và làm thế nào để đạt được những mục tiêu đã đề ra với sự hỗ trợ của công nghệ Internet.

Ngày nay, Estonia được khắp mọi nơi công nhận là quốc gia dẫn đầu thế giới về chính phủ số, và Thủ tướng của đất nước này, Toomas Hendrik Ilves, sẽ trở thành người đầu tiên nói rằng: “Chúng tôi tự hào với những gì đã làm được tại nơi đây. Và chúng tôi hy vọng cả thế giới có thể học hỏi từ thành công của chúng tôi.” 2

Estonia xếp thứ hai về chỉ số tiến trình xã hội về quyền cá nhân và quyền chính trị, theo sau là Úc và Anh. 3 Các nhà lãnh đạo Estonia đã thiết kế chiến lược chính phủ điện tử quanh các yếu tố phi tập trung, liên kết, có tính mở và an ninh mạng. Mục tiêu của họ là các cơ sở hạ tầng không lỗi thời trong tương lai để đáp ứng với cái mới. Tất cả dân cư có thể tiếp cận thông tin và các dịch vụ trực tuyến, dùng danh tính số của họ để thực hiện việc kinh doanh, và cập nhật hoặc chỉnh sửa những thông tin trong hệ thống của chính phủ. Trong khi phần lớn công việc tại Estonia đều có thể thực hiện trước khi có blockchain, chính phủ vẫn giới thiệu cơ sở hạ tầng chữ ký không khóa có thể tích hợp hoàn hảo với công nghệ blockchain.

Trung tâm của mô hình e-Estonia là danh tính số. Năm 2012, 90% người Estonia có thẻ ID điện tử để tiếp cận các dịch vụ chính phủ và di chuyển trong khối EU. 4 Chip gắn trong thẻ có chứa thông tin cơ bản về chủ thẻ cũng như hai chứng nhận – một để xác định danh tính và một để cung cấp chữ ký số – và một số danh tính cá nhân (PIN) tùy chủ thẻ lựa chọn.

Người Estonia dùng thẻ này để bầu cử, xem xét và chỉnh sửa mẫu khai thuế tự động trực tuyến, đăng ký các lợi ích an sinh xã hội, đăng nhập các dịch vụ ngân hàng và giao thông công cộng. Không cần thẻ ngân hàng hoặc thẻ Metro. Thay vào đó, người Estonia có thể làm điều tương tự với ID di động trên điện thoại của mình. Vào năm 2013, hơn 95% người Estonia đã nộp thuế điện tử và thực hiện 98% giao dịch ngân hàng trực tuyến.

Phụ huynh và học sinh sử dụng hệ thống trường học điện tử để theo dõi các bài tập lớn, phân phối chương trình học, điểm số và tương tác với giáo viên. Estonia tích hợp thông tin sức khỏe đa dạng ngay lập tức từ nhiều nguồn vào trong một hồ sơ duy nhất cho mỗi công dân, và hồ sơ đó sẽ không lưu trữ trên một cơ sở dữ liệu đơn lẻ. Mỗi người Estonia đều có quyền truy cập riêng biệt vào hồ sơ của mình và có thể kiểm soát việc bác sĩ hoặc thành viên gia đình nào có thể truy cập trực tuyến vào hồ sơ đó. 5

Từ năm 2005, công dân tại đây đã áp dụng bỏ phiếu điện tử cho bầu cử quốc gia. Bằng việc sử dụng thẻ ID hoặc ID di động, người Estonia có thể đăng nhập vào và bỏ phiếu từ bất cứ nơi đâu trên thế giới. Trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2011, gần 25% công dân đã bỏ phiếu trực tuyến, tăng tới 5,5% so với kỳ bầu cử quốc hội trước đó. Con người rõ ràng tỏ ra thích thú và tin tưởng vào hệ thống: Con số một lần nữa tăng lên tại kỳ bầu cử Quốc hội EU năm 2014 khi một phần ba số người bỏ phiếu tham gia qua mạng Internet từ 98 quốc gia khác nhau. Nội các Estonia áp dụng quy trình không giấy tờ và biến tất cả các bản dự thảo pháp luật thành phiên bản có thể tiếp cận trực tuyến. Độ dài trung bình cuộc họp nội các hằng tuần thay đổi từ trung bình 5 tiếng xuống dưới 90 phút. 6

Cơ quan đăng ký quản lý đất đai điện tử ở Estonia có khả năng chuyển đổi thành thị trường bất động sản, giảm thiểu việc chuyển đổi đất đai từ 3 tháng xuống trên dưới 1 tuần. 7 Trong một vài năm vừa qua, Estonia đã đưa vào sử dụng chương trình cư trú điện tử, tại đó bất cứ ai trên thế giới đều có thể đăng ký “danh tính số xuyên quốc gia” và xác nhận để tiếp cận các dịch vụ bảo mật, mã hóa, xác nhận và ký giấy tờ bằng số hóa. Doanh nghiệp khởi nghiệp tại bất cứ đâu trên thế giới đều có thể chưa mất đến 20 phút để đăng ký công ty trực tuyến và có thể quản trị nó. Những tính năng này đã giúp cải thiện hình ảnh của Estonia như một đất nước của số hóa. 8

Những vấn đề trên sẽ không thể hoạt động hoặc được chấp thuận nếu như không có nền tảng an ninh mạng vững chắc. Như Mike Gault, Giám đốc Điều hành của Guardtime đã nói, “Tính vẹn toàn chính là vấn đề số 1 của không gian ảo và đó là điều mà Estonia đã nhận ra 10 năm trước. Họ xây dựng công nghệ này nhằm mục đích xác nhận mạng lưới chính phủ mà không cần lòng tin giữa người với người…Chính phủ không thể nói dối công dân của mình được.” 9

Nền tảng an ninh mạng của Estonia bắt nguồn từ cơ sở hạ tầng chữ ký không khóa (KSI) giúp xác nhận bất kỳ hoạt động điện tử nào một cách chính xác trên blockchain mà không cần quản trị viên hệ thống, khóa mã hóa hoặc nhân viên chính phủ. Tính năng này giúp đảm bảo độ minh bạch và trách nhiệm giải trình; các bên liên quan có thể xem ai đã tiếp cận những thông tin này, khi nào, và họ đã sử dụng những thông tin này ra sao. Từ đó, nhà nước có thể chứng minh độ minh bạch của các hồ sơ và sự tuân thủ quy định, cũng như các cá nhân có thể xác nhận độ minh bạch của các hồ sơ mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba. Điều này giúp giảm chi phí: không cần phải bảo vệ chìa khóa và không cần ký lại giấy tờ theo định kỳ. Theo như e-Estonia.com, “Với KSI, lịch sử không thể được viết lại.” 10

Rõ ràng, công nghệ blockchain không những áp dụng cho các doanh nghiệp gắn liền với lợi nhuận mà còn cho các tổ chức công cộng tập trung vào sự thịnh vượng của mọi người, từ chính phủ, giáo dục, và chăm sóc sức khỏe cho đến mạng lưới năng lượng, hệ thống giao thông và dịch vụ xã hội. Vậy thì phải bắt đầu từ đâu?

CÓ GÌ ĐÓ ĐÃ BỊ THA HOÁ TRONG CHÍNH PHỦ

Vào năm 1863 tại Gettusburg, Abraham Lincoln đã nói rằng mục tiêu vĩ đại nhất của xã hội là tạo dựng một “chính phủ của dân, do dân, vì dân”. 12 thập kỷ sau, Tổng thống Ronald Reagan đã đọc diễn văn nhậm chức năm 1981, “Chính phủ không phải là giải pháp cho vấn đề của chúng ta; chính phủ chính là vấn đề.” Và nhiều người trong hệ sinh thái blockchain sơ khai đã đồng ý với điều này. Trong một khảo sát vào năm 2013, hơn 44% người dùng bitcoin tuyên bố mình theo “chủ nghĩa tự do hoặc chủ nghĩa tư bản mong muốn loại bỏ nhà nước”. 11

Người theo chủ nghĩa tự do thuộc tất cả các tầng lớp xã hội đều có xu hướng ủng hộ bitcoin. Vì nó phi tập trung và không chịu sự kiểm soát của chính phủ. Nó còn ẩn danh và khó bị đánh thuế nữa. Nó tương tự như vàng trong giai đoạn khan hiếm, và những người theo chủ nghĩa tự do thì lại ưa thích bản vị vàng. Đó là một thị trường thuần khiết, hoạt động dựa trên cung và cầu chứ không phải bằng việc nới lỏng định lượng. Và không có gì đáng ngạc nhiên, ứng cử viên cho vị trí thủ tướng năm 2016 đầu tiên tán thành sử dụng bitcoin cho việc thanh toán chi phí trong chiến dịch tranh cử chính là Rand Paul.

Khuynh hướng ủng hộ sự tự do mang lại cho những người không ủng hộ tiền số cái cớ để chối bỏ hoàn toàn công nghệ blockchain. Jim Edwards, biên tập sáng lập của tờ Business Insider UK, khi viết về thiên đường của những người theo chủ nghĩa tự do đã nhắc tới Bitcoinistan, một đất nước như Somalia “có sự can thiệp của chính phủ ở mức thấp nhất có thể, trong một thị trường không bị đè nặng bởi quy định và thuế”. Ông miêu tả thiên đường này như “một cơn ác mộng thực sự… được vẽ ra bởi sự bất ổn cực đoan, náo loạn, sự gia tăng của tầng lớp trùm tội phạm, những kẻ ám sát người chúng không thích, và của cải được chuyển giao cho thiểu số thậm chí còn nhỏ hơn 1% số hiện đang được biểu dương tại Mỹ.” 12

Rõ ràng, chúng ta đang sống trong một thế giới được đúc kết từ khủng hoảng. “Thế giới chưa từng chứng kiến sự hỗn loạn như thế suốt nhiều thế hệ. Mùa Xuân Ả Rập* đã báo trước gần như tất cả những nơi có thể xảy ra xung đột và đàn áp,” Kenneth Roth, Giám đốc Điều hành của Human Right Watch, tổ chức được thành lập vào những năm 1970 với mục đích hỗ trợ các nhóm công dân, đã viết, “Một số chính phủ đã phản ứng với tình trạng hỗn loạn bằng cách hạ thấp hoặc xóa bỏ nhân quyền,” sử dụng Internet để theo dõi công dân, sử dụng máy bay không người lái để thả thuốc nổ vào khu dân cư, và bỏ tù những kẻ chống đối tại những sự kiện công cộng quy mô lớn như Olympics. 13

[*]: Mùa xuân Ả Rập (Arab spring) là làn sóng cách mạng với các cuộc nổi dậy, diễu hành và biểu tình phản đối chưa có tiền lệ tại các quốc gia Ả Rập.

Đó không phải là cách phản ứng đúng đắn với tình trạng hỗn loạn, theo như nhà kinh tế người Peru nổi tiếng Hernando de Soto. “Mùa Xuân Ả Rập về cơ bản vẫn là cuộc cách mạng của những người có tinh thần làm chủ, những người bị tước đoạt nhiều thứ,” Soto chia sẻ. “Về cơ bản, đây là một cuộc nổi loạn lớn chống lại thực tại,” và thực tại muốn nói ở đây là việc tịch thu hoàng loạt – việc xâm hại liên tục đến quyền sở hữu tài sản công dân của chính phủ cho tới khi họ không còn sự lựa chọn nào khác ngoài việc lao động ngoài hệ thống để kiếm sống. 14

Do đó, việc xâm hại thêm các quyền lợi khác là cách phản ứng tệ nhất có thể vì nó sẽ càng đẩy thêm nhiều người – như các nhà báo, nhà hoạt động chính trị và doanh nhân khởi nghiệp – ra khỏi hệ thống. Trong suốt hơn 20 năm qua, số lượng người bỏ phiếu đã giảm dần ở phần lớn nền dân chủ phương Tây, bao gồm cả Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Ý, Thuỵ Điển và Canada. Cụ thể, giới trẻ đang tìm cách tạo ra sự thay đổi trong xã hội bên ngoài hệ thống và chắc chắn là không phải qua bỏ phiếu. Phần lớn người dân Mỹ nghĩ Quốc hội của họ không hề hoạt động và xảy ra tham nhũng sâu sắc. Lý do đưa ra hoàn toàn chính đáng: Cũng như tại một số quốc gia, các chính trị gia người Mỹ đều mang ơn những người đã từng ủng hộ tiền bạc cho họ và bị ảnh hưởng bởi các nhóm lợi ích, một số thành viên Quốc hội đang dần trở thành những nhà vận động hành lang. Ví dụ cụ thể như 92% người Mỹ muốn kiểm tra lý lịch những người mua súng, nhưng Hiệp hội Súng trường Quốc gia giàu có và quyền lực lại cản trở tất cả các quy định nào muốn thay đổi. Quá nhiều thứ cần phải bàn cho một “chính phủ của dân, do dân, vì dân”.

Càng nhiều người dân không cảm thấy các tổ chức chính trị có thể phản ánh được mong muốn cũng như hỗ trợ quyền lợi cho họ, thì càng nhiều những tổ chức như vậy vượt quá quyền hạn, càng nhiều người dân đặt dấu hỏi về tính minh bạch và sự liên quan của các tổ chức này. Nhà xã hội học chính trị Seymour Martin Lipset đã viết rằng sự hợp pháp là “khả năng một hệ thống chính trị có thể tạo ra để duy trì lòng tin mà trong đó các tổ chức chính trị hiện có là thành phần thích hợp và phù hợp nhất đối với xã hội”. 15 Và sự gia tăng số lượng người trẻ mong muốn mang đến sự thay đổi thông qua những việc ý nghĩa hơn là bỏ phiếu cho chính phủ và thậm chí là nền dân chủ. Những khẩu hiệu với dòng chữ “ĐỪNG BỎ PHIẾU! ĐIỀU ĐÓ CHỈ THÊM KHUYẾN KHÍCH HỌ THÔI” đã nói lên tất cả.

“Có thể các cá nhân sẽ không mong muốn nằm trong cơ sở dữ liệu với lịch sử có thể tìm kiếm, đi cùng với đó là việc xác nhận chính phủ có khả năng sử dụng chúng để khai thác hoặc điều khiển mọi người,” de Soto chia sẻ. “Quy định tại phần lớn các nước trên thế giới thường quá tệ, không được đón nhận, và chi phí áp dụng những quy định đó vào hệ thống pháp luật dường như không có ý nghĩa gì đối với những người nghèo. Một đất nước có quá nhiều người nghèo và không được kết nối sẽ gây ra rất nhiều vấn đề.” 16

Khi tính hợp pháp biến mất thì chủ nghĩa tự do lên ngôi. Nhưng đó vẫn chưa phải là câu trả lời cho những gì đang làm suy yếu bộ máy chính trị. Trong thế giới nhiều vấn đề này, chúng ta cần một chính phủ đủ mạnh, và một chính phủ có sự thể hiện tốt, hiệu quả, phản hồi nhanh và có trách nhiệm với công dân.

Vậy các chính phủ phải làm gì? “Xây dựng, sắp xếp hợp lý và củng cố luật pháp cũng như cấu trúc nhằm hỗ trợ sự phát triển của chủ nghĩa tư bản,” de Soto đã viết trên tờ The Wall Street Journal. “Như bất kỳ ai đi qua các con phố ở Lima, Tunis và Cairo sẽ biết, tư bản không phải là vấn đề – đó là giải pháp.” 17 Vậy thì vấn đề là gì? “Họ đã bắt người dân phải xác minh danh tính,” ông chia sẻ. “Một chính phủ không thể nào cứ thế ép mọi người đóng góp vào hệ thống cũ. Vì vậy, tôi nghĩ rằng các chính phủ trên toàn thế giới ngay lúc này đang có ý muốn thay đổi toàn bộ hệ thống.” 18

Đó là nơi blockchain xuất hiện. Nguyên lý thiết kế của blockchain có thể lèo lái sự chuyển đổi vì nó hỗ trợ và cho phép tiến lên cấp độ cao hơn như sau:

Sự liêm chính. Để tái thiết lòng tin của công chúng ở các tổ chức chính trị, các cuộc bầu cử chính thức phải đảm bảo sự liêm chính. Sự tín nhiệm phải ở trong nội tại của hệ thống, được mã hóa ở từng quy trình, không được trao quyền cho bất kỳ cá nhân thành viên nào. Vì blockchain hỗ trợ sự minh bạch triệt để, nó sẽ trở thành yếu tố trung tâm để tái thiết lòng tin giữa các bên liên quan và người đại diện của họ. Và sự minh bạch tiếp diễn sẽ là mục tiêu thiết yếu để duy trì mối quan hệ này.

Quyền lực. Tất cả mọi người đều có quyền tham gia vào chính phủ, trực tiếp hoặc thông qua bỏ phiếu. Bất cứ ai được bầu phải tiến hành công việc khi mọi thứ đều rõ như ban ngày, bình đẳng với tất cả mọi người. Với mạng Internet, công dân sẽ có thêm trách nhiệm với cộng đồng của họ, học hỏi cũng như được lợi từ các viên chức được bầu và ngược lại. Với blockchain, công dân có thể bước xa thêm một bước: Họ có thể phán xử những bưng bít trong hoạt động của chính phủ từ những hồ sơ ai cũng có thể xem trong một cuốn sổ cái trường tồn và không thể thay đổi. Không phải chỉ xem xét và cân đối chọn lựa quyết định của những người có quyền lực mà còn phải đạt được sự đồng thuận của nhiều người, như đưa việc kiểm tra lý lịch của người sở hữu súng vào thực hiện.

Giá trị. Các phiếu bầu phải có giá trị. Hệ thống phải cân đối quyền lợi của tất cả các bên liên quan, chịu trách nhiệm trước công dân hơn là chỉ quan tâm tới các khoản tiền lớn, và đầu tư từng đồng đô-la tiền thuế một cách khôn ngoan. Bộ máy chính phủ phải thể hiện tốt, tiến bộ hơn và tiết kiệm chi phí hơn khi có sự hỗ trợ của công nghệ.

Sự riêng tư và các quyền lợi khác. Không còn việc theo dõi công dân, không tùy tiện can thiệp vào sự riêng tư, vào gia đình hoặc nơi sinh sống, không tấn công vào danh dự và danh tiếng của bất kỳ ai. Không tùy tiện chiếm đoạt tài sản – bất động sản hoặc tài sản trí tuệ như các phát minh – mà không có sự thanh toán tương xứng. Không còn kiểm duyệt cơ quan thông tấn, và không can thiệp để thu thập tin tức. Người dân có thể đăng ký quyền bản quyền, tổ chức gặp mặt và trao đổi tin nhắn riêng tư và ẩn danh trên blockchain. Hãy cảnh giác với những chính trị gia muốn tranh luận về việc phải đánh đổi giữa sự riêng tư cá nhân và an ninh công cộng. Nhớ rằng, đó chỉ là một sự phân chia giả dối.

An ninh. Tất cả mọi người đều được pháp luật bảo hộ một cách công bằng, không phân biệt đối xử. Không được tùy tiện giam cầm hoặc bắt giữ. Không một cá nhân hay nhóm người nào phải sống trong sự sợ hãi từ chính phủ của họ hay những tổ chức thực thi pháp luật, hoặc bị đối xử tàn nhẫn, vô nhân tính, đê hèn từ thành viên của các tổ chức trên chỉ vì phân biệt chủng tộc, tôn giáo, hoặc xuất thân của họ. Các thành viên của lực lượng cảnh sát không được giấu sự thật về việc sử dụng vũ lực trái phép và bằng chứng không thể bị mất đi. Nó sẽ được ghi lại và theo dõi trên blockchain.

Sự hòa nhập. Khi sử dụng Internet, công dân có thể kết nối với nhau và học hỏi từ nhau. Với blockchain, hệ thống có thể gắn kết tất cả công dân, coi mọi người đều như nhau trước pháp luật, và cung cấp quyền truy cập bình đẳng tới các dịch vụ công cộng (như chăm sóc sức khỏe, giáo dục) và an ninh xã hội với chi phí hợp lý.

Công nghệ là một công cụ hữu hiệu nhưng một mình nó sẽ không giúp chúng ta đạt được những thay đổi cần thiết. Trên tinh thần “Tương lai không phải thứ có thể tiên đoán được, đó là thứ chúng ta có thể đạt được,” hãy cùng nhau thay đổi chính phủ vì một kỷ nguyên mới của sự hợp pháp và tín nhiệm. Đã đến lúc chúng ta dừng việc chỉ sửa chữa vặt lại rồi.

DỊCH VỤ VÀ HOẠT ĐỘNG CHÍNH PHỦ HIỆU SUẤT CAO

Các ý kiến phê bình về sự cồng kềnh của chính phủ chỉ đúng ở một mặt nào đó. Để đạt được sự hiệu quả, dịch vụ và hoạt động chính phủ vẫn còn cả một con đường dài phía trước phải đi. Chính phủ đang được tổ chức thành nhiều bộ phận và không có sự chia sẻ thông tin. Công chức thường có quyền lực nhiều hơn so với quy định. Công dân hiếm khi có thể giao dịch nhanh chóng ở những nơi có dịch vụ chính phủ. Đất nước nào cũng có rất nhiều chuyện kể về việc các chính trị gia và quan lại phung phí từng đồng của người nộp thuế.

Blockchain có thể cải thiện dịch vụ khách hàng, tăng năng suất và kết quả trong khi vẫn cho phép duy trì tính liêm chính và minh bạch của chính phủ. Tiềm năng để cải thiện tất cả các khía cạnh của chính phủ là rất lớn, trong đó có một số khía cạnh đặc biệt quan trọng trong việc phát triển thế giới, nơi chính phủ sẽ thiết lập quy trình mới và có thể phát triển vượt bậc, trở thành một chính phủ mở, một hệ thống lâu dài, bền vững.

Hãy nhìn vào hai khu vực rộng hơn có thể ứng dụng blockchain: chính phủ hợp nhất và khu vực công sử dụng IoT.

Chính phủ hợp nhất

Estonia đã cắt giảm các bước hành chính không hiệu quả và cung cấp dịch vụ tích hợp cho công dân và các nhà kinh doanh thông qua việc thiếp lập chứng minh thư (ID) điện tử cho tất cả mọi người và sử dụng công nghệ trụ cột là Internet tích hợp blockchain được biết đến với cái tên X-road để kết nối chéo đa chương trình và cơ sở dữ liệu cho cả khu vực công lẫn khu vực tư nhân. Các quốc gia khác đều có thể làm được điều đó.

Nhiều quốc gia như Canada, Anh và Úc đã dứt khoát bác bỏ khái niệm về cơ quan đăng ký dân số trung ương và chứng minh thư nhân dân như một phần của chính sách công. Quyết định này được bắt nguồn từ nỗi quan ngại về vấn đề riêng tư cá nhân và ác cảm với việc mở rộng quyền lực của nhà nước, đặc biệt là trong việc cấp và thu hồi ID.

Tuy nhiên, thực tế của Estonia đã cho thấy nếu chúng ta làm rối loạn các văn bản chính thức (hộ chiếu, giấy khai sinh, đăng ký kết hôn, giấy chứng tử, bằng lái xe, thẻ y tế, sổ đỏ, mã số bỏ phiếu, đăng ký kinh doanh, chứng nhận đóng thuế, số sổ lao động, bảng điểm, v.v...) hiện đang tồn tại trên một số cơ sở dữ liệu và gộp nó thành một trên blockchain, thì hệ thống tích hợp blockchain có thể cung cấp dịch vụ tích hợp mà không cần thông qua bất kỳ quy trình tập trung nào. Mô hình này không chỉ bảo đảm được tính riêng tư, mà còn tự tăng cường bằng cách cho phép con người xác nhận tính chính xác của những thông tin đó, và được xem những ai đã tiếp cận hoặc thêm thông tin vào đó (ví dụ, kiểm định thông tin vĩnh viễn).

Thực tế, điều này sẽ mang nhiều ý nghĩa hơn trong tương lai khi mỗi công dân đều sở hữu thông tin danh tính của mình chứ không phải là chính phủ. Như chúng tôi đã giải thích ở Chương 1, chỉ khi các mạng lưới và sự hợp tác diện rộng có thể loại bỏ được sự cần thiết của chính phủ trong việc phát hành tiền tệ hoặc sự cần thiết của ngân hàng trong việc thiết lập lòng tin, thì khi đó con người mới thực sự không cần đến ID do chính phủ phát hành. Carlos Moreira của công ty an ninh tiền tệ ảo WISeKey chia sẻ, “Giờ đây, tôi cần một tổ chức được cấp quyền để cung cấp danh tính cho bạn, giống như thẻ ngân hàng, một loại thẻ giao dịch thường xuyên hoặc là thẻ tín dụng. Nhưng danh tính đó bây giờ thuộc về bạn và dữ liệu từ những tương tác của danh tính đó trên thế giới lại được sở hữu bởi người khác.” 19 Trên blockchain, mỗi cá nhân sẽ sở hữu danh tính của họ. “Avatar hiện thân” của bạn có thể quyết định những thông tin nào được phép cung cấp cho ai dưới sự chỉ đạo của bạn. Điều đó cũng mang lại sự lựa chọn về dữ liệu tích hợp. Tuy nhiên, thay vì bất kỳ hoạt động nào của bạn với chính phủ đều được tích hợp vào một cơ sở dữ liệu khổng lồ của chính phủ thì sự tích hợp sẽ đạt được thông qua hình mẫu cá nhân ảo của bạn – do bạn sở hữu và kiểm soát.

Sự tích hợp tốt hơn có thể hỗ trợ các sự kiện trong cuộc sống, ví dụ như kết hôn. Melanie Swan, nhà sáng lập của Học viện Nghiên cứu Blockchain, lý giải: “Blockchain – với cấu trúc chứa đặc tính bảo mật, đa hợp đồng và quản trị tài sản – giúp giải quyết các tình huống như kết hôn vì điều đó có nghĩa là một cặp đôi có thể trói buộc hợp đồng hôn nhân bằng một tài khoản tiết kiệm chung, cùng hợp đồng chăm sóc trẻ, nhà đất và bất kỳ giấy tờ liên quan nào khác để đảm bảo cuộc sống tương lai cùng nhau.” 20 Một vài người còn gợi ý rằng blockchain có thể trở thành nơi đăng ký giấy tờ công cộng hoạt động bên ngoài sự phê chuẩn hoặc can thiệp của chính phủ. Blockchain đầu tiên trên thế giới – đã ghi lại một đám cưới diễn ra ở công viên Walt Disney, Florida, vào tháng 8 năm 2014. Hợp đồng tiền hôn nhân thông minh, có ai muốn không?

Trong dịch vụ tích hợp, chính phủ có thể đăng ký và quản lý tài liệu với sự minh bạch và đáng tin cậy. Hãy cân nhắc thời gian mà nhân viên phải dành để phát hành, phân tích, cập nhật, làm mới và thay thế hồ sơ chính thức của người dân. Ngoài việc đảm bảo tính xác thực của tài liệu, việc đăng ký trên blockchain thông qua các mạng ngang hàng sẽ hỗ trợ dịch vụ tự phục vụ, mọi người thẩm định một tài liệu thông qua mạng lưới mà không cần thông qua hộ tịch viên, đồng thời đem lại dịch vụ mang tính cá nhân – khi bạn tạo một tài liệu chính thức, nó sẽ tự động chứa thông tin có liên quan của bạn và quyền truy cập các thông tin đó, đồng thời theo dõi những người truy cập và sử dụng tài liệu này trong siêu dữ liệu.

Ví dụ: Chính phủ Vương quốc Anh đang nghiên cứu việc sử dụng blockchain để duy trì hồ sơ với số lượng lớn, chủ yếu nhằm đảm bảo tính liêm chính của chúng. Paul Downey, kiến trúc sư trong mảng Dịch vụ Số của Chính phủ Anh, lưu ý rằng cách thức nhập sổ hoàn hảo này “có thể chứng minh được dữ liệu không bị giả mạo” và lưu trữ những chỉnh sửa đã được thực hiện trước đó, cộng thêm “có tính mở để bất cứ ai cũng có thể giám sát”. 21

Các hệ thống dựa trên blockchain có thể đem tới sự hiệu quả và liêm chính cho việc ghi chép văn bản các loại cùng nhiều quy trình khác của chính phủ. Hãy kết hợp việc quản lý chuỗi cung ứng với IoT để dán nhãn một thiết bị mới bằng một con chip thông minh, nhằm truyền tải thông tin về nguồn gốc, bảo hành hoặc các thông tin đặc biệt. Các văn phòng quản lý mua sắm bằng tiền công quỹ của chính phủ có thể theo dõi mặt hàng và tự động hóa các quy trình ở từng bước: mua, thanh toán, trả thuế bán hàng, gia hạn hợp đồng cho thuê hoặc yêu cầu nâng cấp. Đơn giản là công việc quản lý tài sản sẽ hiệu quả hơn, giảm chi phí hành chính cho người đóng thuế trong khi lại giúp tăng doanh thu cho chính phủ. 22

Điều đặc biệt thú vị là các quốc gia và địa phương có cơ hội kết nối với các mạng lưới blockchain khác nhau để thực hiện công việc hiệu quả hơn trong phạm vi quyền hạn của mình. Ví dụ, các phòng ban quản lý xe cơ giới có thể kết nối tới cơ sở dữ liệu của người lái xe qua biên giới của tiểu bang hoặc tỉnh, để tạo một cơ sở dữ liệu ảo nhằm xác nhận danh tính, tình trạng và theo dõi vị trí. Blockchain cũng có thể ứng dụng trong hệ thống chăm sóc sức khỏe của Mỹ, “Giả sử bệnh nhân, công ty bảo hiểm, bác sĩ và nhân viên công quỹ chính phủ đều có hồ sơ tài chính đặt trên trên một cuốn sổ cái, tất cả mọi người đều nhìn thấy, với bất kỳ giao dịch nào. Sự minh bạch chỉ xảy ra khi chúng ta biết nắm lấy những cơ hội mới,” Swan nói. 23

Internet của Tài sản Công

Chúng tôi đã viết về vận tải công cộng trên IoT. Đó có thể là cơ hội IoT dễ áp dụng nhất dành cho chính phủ: ghi lại các thiết bị thông minh trong một sổ cái blockchain để quản lý vòng đời tài sản của các tòa nhà, nơi làm việc và gặp mặt, xe cộ, máy tính và các thiết bị khác. Cũng giống như bAirbnb, nhân viên chính phủ có thể tự động kết nối cung cầu có sẵn, giảm chi phí dành cho bảo mật, bảo trì, năng lượng tiêu thụ thông qua khả năng tự động truy cập, điều khiển ánh sáng và nhiệt độ tự động, theo dõi địa điểm, sửa chữa và đảm bảo điều kiện cho xe của chính phủ, cũng như sự an toàn của cầu, đường ray và đường hầm.

Các nhà lãnh đạo cộng đồng cũng có thể đạt được kết quả tốt hơn trong việc quản lý cơ sở hạ tầng, năng lượng, chất thải và quản lý nước, giám sát môi trường cùng các dịch vụ khẩn cấp, giáo dục, y tế. Ngoài việc nâng cao hiệu quả về kinh tế, những ứng dụng sử dụng blockchain này cũng có thể cải thiện sự an toàn và sức khoẻ cho cộng đồng, giảm tắc nghẽn giao thông, giảm tiêu thụ năng lượng và chất thải (ví dụ, về đường ống bị rò rỉ), đây mới chỉ là một số lợi ích nó mang lại.

Cơ sở hạ tầng bảo mật nghiêm ngặt

Bằng việc phối hợp với các khu vực kinh tế tư nhân và các bên liên quan, chính phủ của Estonia đã xây dựng cơ sở hạ tầng công cộng nhằm tạo sự thuận tiện và tăng cường khả năng tiếp cận của công dân với chính phủ, ngân hàng, vận chuyển công cộng cùng các dịch vụ khác. Ngoài sự tiện lợi, Estonia còn đạt được lợi thế cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu, thu hút đầu tư và kinh doanh nơi khác vào đất nước.

Chính phủ còn cung cấp dịch vụ cho các khu vực có quyền lực pháp lý lân cận (cứu hỏa và cứu thương); thuê các khu vực khác (xử lý dữ liệu); cung cấp dịch vụ đại diện (chính phủ liên bang xử lý thuế thu nhập thay mặt cho cả chính phủ quốc gia, tỉnh/bang); cùng dịch vụ chia sẻ (chia sẻ tòa nhà văn phòng).

Dịch vụ e-Resident (cư dân điện tử) của Estonia rất hữu ích cho cá nhân trên toàn thế giới, những người cần có ID chính thức để khởi sự kinh doanh, đặc biệt là kinh doanh trực tuyến. Estonia đang định vị thương hiệu như một nhà cung cấp dịch vụ cho các công dân nước ngoài trong khi các nước khác nói không. Mặc dù dịch vụ này đang tồn tại khá nhiều hạn chế, nhưng không có giới hạn nào trong việc số hóa từ đầu đến cuối các dịch vụ do chính phủ cung cấp. Ví dụ: Đối với các thư viện có vốn cộng đồng miễn phí cho người dân địa phương, có thể cho phép những người nước ngoài và học giả ở bất kỳ nơi nào trên thế giới truy cập vào thư viện số với một khoản phí nhỏ. Những dịch vụ khác có thể áp dụng tương tự, đặc biệt là các dịch vụ số hóa trong đó việc quản lý và bảo vệ sự toàn vẹn cho dữ liệu là điều quan trọng?

Dịch vụ ở ngoài biên giới quốc gia do chính phủ cung cấp thường đi kèm với các rào cản về luật pháp. Tuy nhiên, chúng ta đang sống trong một thế giới toàn cầu hóa mạnh mẽ, nơi những thách thức lớn nhất không phải chỉ là về quyền tài phán. Các vấn đề toàn cầu đòi hỏi có những mô hình mới để giải quyết vấn đề, để hợp tác với các bên liên quan khác. Chính sách nới lỏng biên giới, kết hợp với công nghệ blockchain như IoT có thể tạo ra tác dụng trong việc giải quyết các vấn đề lớn và khó nhằn.

TRAO CHO MỌI NGƯỜI QUYỀN TỰ PHỤC VỤ VÀ NHỮNG VIỆC KHÁC

Việc ứng dụng các mạng lưới blockchain khiến cho các dịch vụ mà chính phủ cung cấp trở nên mạnh mẽ hơn và đáp ứng nhanh hơn. Nó sẽ tự vận hành trong bất cứ trường hợp nào từ việc gia hạn giấy phép cho đến việc tiếp nhận các văn bản công việc, điều này sẽ cải thiện cách thức hoạt động của chính phủ. Bằng cách giải phóng thời gian, loại bỏ hành vi tham nhũng tiềm ẩn hoặc các rào cản do con người tạo ra, cung cấp các khóa tự đào tạo trực tuyến và trả tiền cho các quỹ an sinh xã hội đúng thời hạn, các chính phủ đang trao quyền cho công dân của mình.

Các mô hình mới, trong đó một số đã được xem xét, có thể trao quyền cho mọi người cùng hợp tác dựa trên các mục tiêu chung. Thông qua blockchain, chúng ta có thể tạo ra sự cân đối hợp lý mới giữa yêu cầu kiểm soát của chính phủ với khả năng giải trình toàn bộ ngân sách, giữa yêu cầu cá nhân hoặc nhóm có quyền kiểm soát với trách nhiệm đóng góp vào một phần trong ngân sách đó. Một số nhà cầm quyền đã tìm hiểu các mô hình rồi mới cấp quyền kiểm soát ngân sách cho các cá nhân (người hưởng lợi từ các chương trình đa chính phủ), cộng đồng (như khu phố) hoặc thậm chí toàn bộ dân cư (toàn thành phố), thứ trước đây nằm dưới quyền kiểm soát của các công chức.

Ví dụ, thay vì yêu cầu mọi người tham gia các chương trình do chính phủ tài trợ để đạt được nhiều lợi ích khác nhau, mỗi loại lại yêu cầu một tiêu chuẩn riêng (thu nhập, tài sản, có bao nhiêu con và tuổi của chúng, loại nhà ở, trình độ học vấn, v.v...), thì chính phủ có thể cá nhân hóa ngân sách dựa trên danh tính, thông tin được lưu trữ, mô hình sản xuất và tiêu dùng, bao gồm các nguy cơ như họ có cư trú trong vùng có mã bưu điện được đánh giá là khó khăn không, trình độ học vấn và tỷ lệ mua thuốc lá, rượu và thực phẩm chế biến thế nào. Cá nhân sau đó có thể quyết định cách sử dụng các nguồn lực để đạt được mục tiêu tùy vào hoàn cảnh của bản thân.

Hãy tưởng tượng, thay vì thuyết phục các công chức quan liêu rằng con bạn cần một cái áo ấm, bạn có thể tự quyết định điều đó! Kết quả là tăng cường trách nhiệm cá nhân và trao nhiều quyền lực hơn cho mọi người. Chúng ta có thể thực hiện việc tương tự ở cấp độ cộng đồng (một phần ngân sách liên quan đến các dịch vụ đặc thù của cộng đồng như các công viên và các trung tâm công cộng) hoặc ở cấp liên bang (thiết lập quyền ưu tiên và sau đó sử dụng ngân sách tùy ý).

Một số nhà cầm quyền đã và đang trao thêm quyền về tay những người có vị trí thấp kém trong xã hội. 24 Công nghệ blockchain có thể đẩy nhanh khuynh hướng này, nó cho phép người đóng thuế biết được tiền của họ được đổ vào đâu, nguồn công quỹ được sử dụng ra sao, và liệu các chương trình của chính phủ có đạt được kết quả hay không (thay đổi thu nhập cho người dân, đạt được mục tiêu đề ra cho giáo dục hay tìm nhà ở cho người nghèo, v.v...). Nền tảng công nghệ này có thể làm giảm bớt, thậm chí loại bỏ việc bắt buộc phải mất thời gian, phức tạp trong hoạt động giám sát và báo cáo. Mặc dù dữ liệu có phạm vi rộng lớn cùng với cách dữ liệu được theo dõi thông qua các mạng ngang hàng nghe có vẻ đáng sợ và “Orwellian”*, thực tế lại diễn ra ngược lại. Thay vì tất cả các dữ liệu và quyền lực nằm trong tay một số cơ quan trung ương hoặc các quan chức giấu tên, cá nhân và cộng đồng có thể hành động dựa trên thông tin được xác minh và đáng tin cậy. Đồng thời, sổ cái blockchain sẽ đảm bảo khả năng giải trình cho việc sử dụng các quỹ công. Bây giờ chúng ta có thể đạt được hai mục tiêu nghe có vẻ mâu thuẫn trước đấy: “quyền lực nhiều hơn” qua việc nắm được nhiều thông tin và bối cảnh hiện tại hơn; và “ít sự kiểm soát từ chính phủ hơn” qua việc cung cấp thông tin cùng các công cụ tốt hơn cho việc cá nhân và tập thể ra quyết định cùng hành động của họ trong phạm vi có thể.

[*]: Orwellian: Chỉ con người bị theo dõi và mất đi sự riêng tư, lấy ý tưởng từ tác phẩm 1984 của George Orwell.

Truyền tải trực tiếp dữ liệu mở đáng tin cậy

Perianne Boring, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch của Phòng Thương mại số đã tuyên bố rằng sổ cái phi tập trung sẽ mở ra một chính quyền tốt hơn. Đối với bà, “Blockchain mang lại sự minh bạch từ gốc rễ vì nó cung cấp cho mọi người thông tin về những sự kiện có thể xảy ra. Bất cứ ai cũng đều có thể thấy bất kỳ giao dịch nào từng xảy ra trên blockchain.” 25

Chính phủ có thể dễ dàng cung cấp dữ liệu cho người khác sử dụng vì lợi ích cá nhân và lợi ích công cộng. Điều này khác với cái gọi là luật về tự do thông tin khi công dân phải yêu cầu để truy cập thông tin quan trọng của chính phủ. Thay vào đó, nó liên quan đến việc đưa ra một loại tài sản, đó là dữ liệu thật sự. Chính phủ có thể đưa ra hàng nghìn loại dữ liệu thô, loại bỏ thông tin nhận dạng cá nhân trong đó như dữ liệu về giao thông, giám sát sức khỏe, sự thay đổi của môi trường, tài sản của chính phủ, hoạt động sử dụng năng lượng, ngân sách và các khoản chi tiêu của chính phủ, bản tính phí công vụ. Công dân, các công ty, tổ chức phi chính phủ, viện nghiên cứu cùng các tổ chức khác có thể phân tích những dữ liệu này, đưa vào các ứng dụng, lập bản đồ, sử dụng chúng để hiểu các xu hướng nhân khẩu học của người tiêu dùng, nghiên cứu mô hình sức khỏa con người hay chỉ để biết liệu xe buýt có tới đúng giờ không.

Từ tháng 8 năm 2015, chính phủ Mỹ đã xuất bản 165.000 bộ dữ liệu và công cụ trên trang web mở của chính phủ. 26 Nhà cầm quyền Mỹ trở thành người tiên phong trong phong trào minh bạch hóa, cho rằng dữ liệu do chính phủ nắm giữ là dữ liệu công cộng. Các chính phủ khác cũng đang hướng tới sự minh bạch. Từ tháng 8 năm 2015, chính phủ Vương quốc Anh đã phát hành tới 22.000 bộ dữ liệu. 27

Việc phát hành dữ liệu thông qua mạng ngang hàng và blockchain sẽ nâng sự hiệu quả, tính đồng nhất, tiện ích và sự tín nhiệm lên tầm cao mới. Việc đưa dữ liệu công khai tới công chúng là động lực đảm bảo tính chính xác của dữ liệu. Mọi người có thể xem, đánh dấu dữ liệu khi họ tìm thấy lỗi hoặc có thể chứng minh rằng dữ liệu đã bị thay đổi hoặc bị hỏng.

Nếu bạn đăng ký một bộ dữ liệu hoàn chỉnh trong mạng lưới blockchain, mạng lưới có thể ghi lại việc thêm và thay đổi dữ liệu, từ đó có thể ngăn chặn những nỗ lực làm xáo trộn dữ liệu. Không cần đến quản trị viên trung tâm. Chính phủ có thể đưa ra nhiều dữ liệu lập trình hơn để giúp nhà phân tích và công chúng hiểu rõ các chương trình này và tác động của chúng.

Hợp tác để tạo ra giá trị cộng đồng

Chúng ta đã thấy việc tạo ra nhiều thông tin đáng tin cậy được sử dụng để tạo nên giá trị kinh tế và xã hội tích cực dễ dàng ra sao và cách mà các cá nhân và cộng đồng được trao quyền nhằm cải thiện cuộc sống của họ. Các mạng lưới ngang hàng áp dụng công nghệ blockchain sẽ đòi hỏi chúng ta phải suy nghĩ lại cách phân chia trách nhiệm trong việc tạo ra giá trị cộng đồng. Khi chính phủ đưa ra dữ liệu thô, họ sẽ trở thành nền tảng mà ở đó các công ty, xã hội dân sự, cơ quan chính phủ và công dân khác có thể tự tổ chức để tạo ra các dịch vụ. Chúng tôi đã sử dụng mô hình “trả giá cho thành công”* trong vài năm gần đây nhằm thu hút các doanh nhân trong việc giải quyết các vấn đề dân sự. Ví dụ như Bộ Lao động Mỹ đã tài trợ cho sáng kiến thuê người từng phạm tội nhiều lần và từ đó giảm bớt việc tái phạm, thành phố Chicago đã nâng cao trình độ giáo dục cho các trẻ em khó khăn ở tuổi mẫu giáo. 28

[*]: Mô hình trả giá cho thành công: là một mô hình hợp đồng sáng tạo nhằm thúc đẩy các nguồn lực của chính phủ hướng tới các chương trình xã hội có hiệu suất cao. Hợp đồng trả giá cho thành công (hay còn được gọi là trái phiếu xã hội) được cho là một cách thông minh để lấp đầy nguồn vốn thiếu hụt trong các chương trình xã hội bằng cách thu hút hàng tỷ đô-la tiền vốn tư nhân.

Mô hình này cũng khuyến khích sự đổi mới và mô hình phần thưởng khuyến khích khi đạt kết quả như ý muốn bằng cách giải ngân chỉ khi đạt được, tính được kết quả đề ra. Hãy suy nghĩ về sức mạnh đang diễn ra của thanh toán vi mô đối với một nhóm nhỏ phi lợi nhuận hoạt động trong cộng đồng thực hiện sáng kiến về năng lượng bền vững. Một chương trình của chính phủ có thể liên kết nguồn tài chính với sự sụt giảm tiêu dùng. Tổ chức phi lợi nhuận có thể tự hỗ trợ mà không phải dựa vào giấy tờ phức tạp để hoàn trả, thậm chí nhận được sự đảm bảo tài chính dựa trên cam kết của chính phủ đối với sự tham gia của họ trong mô hình trả giá cho thành công.

Hợp nhất các hợp đồng xã hội thông minh với uy tín chính trị

Cũng như mạng bitcoin sử dụng công nghệ blockchain để đảm bảo tính liêm chính của hoạt động thanh toán, hệ thống chính phủ có thể sử dụng blockchain để đảm bảo tính liêm chính của các giao dịch, hồ sơ và quyết định quan trọng. Các quan chức sẽ không thể giấu diếm những khoản thanh toán “không nằm trong sổ sách” hoặc các hồ sơ chính phủ khác, bao gồm hồ sơ email, hồ sơ về các quyết định và cơ sở dữ liệu. Trong khi an ninh thường bắt đầu từ hàng rào, tường, hoặc bảo vệ theo vành đai, công nghệ blockchain có thể ngăn chặn kẻ xấu từ cả bên trong lẫn bên ngoài. Vì vậy, nó giúp cho“những người trung thực hành xử theo cách trung thực”.

Sự minh bạch là yếu tố rất quan trọng để thay đổi hành vi của một tổ chức. Dù chúng ta không thể buộc những người đại diện của mình thực hiện đúng những giá trị và hành vi này, nhưng chúng ta có thể hạn chế các quyết định và hành động của chúng thông qua các hợp đồng thông minh, từ đó xác định vai trò và trách nhiệm của họ với tư cách là người đại diện cho nhân dân, rồi giám sát và đánh giá họ thông qua blockchain.

Hãy nhớ rằng, hợp đồng thông minh là các thỏa thuận tự tiến hành được lưu trữ trên blockchain, không ai có thể điều khiển nó nên mọi người có thể tin tưởng được. Các phe phái chính trị như Đảng Cộng hòa có thể sử dụng chúng để những ứng cử viên như Donald Trump có thể sử dụng nguồn lực của đảng để tranh luận và vận động trong các cuộc bầu cử sơ bộ nhưng không thể phản bội lại đảng trong cuộc tổng tuyển cử. Chúng ta có thể áp dụng hợp đồng thông minh với các hoạt động khác nhau của chính phủ (như chuỗi cung ứng, các dịch vụ pháp lý bên ngoài, hợp đồng trả giá cho thành công), thậm chí áp dụng với nhiều vai trò phức tạp hơn của chính phủ và những người được bầu để dại diện cho chúng ta. Chúng tôi dự đoán rằng mạng lưới ngang hàng sẽ theo dõi các cam kết của chính phủ được bầu cùng với việc hoàn thành những cam kết này. Hệ thống giám sát đã làm vậy thông qua các mạng ngang hàng chính thức và không chính thức trên web.

Mặc dù cách tiếp cận này không thể áp dụng cho tất cả những thứ chúng ta mong đợi từ các nhà cầm quyền, song chúng ta có thể áp dụng cho tất cả các cam kết và hành động cụ thể. Trong khi việc đánh giá kết quả cuối cùng là một thách thức (như kết quả đạt được trong việc chi tiêu), qua thời gian chúng ta sẽ xây dựng được các chỉ số dựa vào kinh nghiệm và chuyên môn để đánh giá hơn là dùng cách hiện tại. Đây không phải là chuyện trên trời – ở London, một ứng viên trong chiến dịch vận động tranh cử năm 2016 đã kêu gọi sử dụng công nghệ blockchain để khiến các quan chức được bầu phải chịu trách nhiệm về các vấn đề đất nước. 30

Các nhà quản lý có thể áp dụng quy trình sử dụng blockchain như một phương tiện kiểm chứng, nhằm theo dõi các cam kết của ngành công nghiệp bị kiểm soát theo thời gian thực, đánh giá xem liệu họ có tuân thủ những lời hứa đã cam kết (như đầu tư vào năng lượng bền vững) hay tuân thủ các quy định (như giao hàng đúng hẹn, an toàn cho các đối tượng kinh doanh). Khi việc công bố các chỉ số và kết quả hoạt động chính yếu lên trang web công cộng ngày càng phổ biến, blockchain sẽ cho phép những quy trình này được tự động với độ chính xác bảo đảm khi đưa ra các kết quả đo được.

Dữ liệu được tạo ra bởi các quá trình này cho phép công chúng luôn nhận thức được ai đang hành động liêm chính. Ông ấy xuất hiện trong các cuộc họp bao nhiêu lần? Ông ấy đã bỏ phiếu như thế nào? Liệu ông ấy có tuân theo những cam kết của mình không? Ai đã đóng góp cho chiến dịch tranh cử của bà ta? Ai đã vi phạm các điều khoản trong hợp đồng thông minh của bà ấy? Các quan chức và các nhà quản lý được bầu phải tôn trọng những cam kết của họ hoặc phải giải thích tại sao họ không thực hiện được. Nó cũng cung cấp phản hồi về yêu cầu của cử tri như các yêu cầu có hợp lý và công bằng không, có phản động không. Cử tri thường muốn có nhiều dịch vụ hơn nhưng lại muốn thuế thấp hơn hoặc nhiều nhà máy không ở gần nhà họ hơn, hay đòi hỏi phải hạ giá cả thấp hơn nhưng mức lương cao hơn. Như vậy, dữ liệu mở cung cấp một phương tiện cho sự thỏa hiệp hợp lý và tăng trách nhiệm giải trình của tất cả các bên tham gia.

KỶ NGUYÊN TIẾP THEO CỦA NỀN DÂN CHỦ

Mặc dù hình thức dân chủ đại biểu khá phức tạp và khác nhau ở mỗi nơi, có một điều không hề thay đổi là người dân đều bị thụ động. Đến nay, những cuộc thảo luận đều tập trung vào việc làm thế nào để công nghệ blockchain có thể tạo điều kiện cho sự công bằng, an toàn và thuận tiện trong quá trình bỏ phiếu. Chắn chắn một điều là chúng ta đang đứng trước một cơ hội lớn. Bỏ phiếu trực tuyến dựa trên blockchain có thể cho phép công dân đưa ra quan điểm thường xuyên hơn. Nhưng những cố gắng để thay thế hình thức dân chủ đại biểu sẽ là sai lầm. “Những vấn đề cần được đưa ra bình chọn thường là những vấn đề lớn và phức tạp. Chúng là kết quả của một quá trình lâu dài liên quan đến xung đột, mâu thuẫn và sự thỏa hiệp. Để hiểu được một động thái và bỏ phiếu một cách có trách nhiệm, người dân cần phải tham gia vào một số quá trình có thể nâng cao nhận thức”, Don đã viết trong cuốn The Digital Economy cách đây hơn 20 năm. 31 Tuy nhiên, nếu hiểu được những bức phác thảo của mô hình mới, chúng ta sẽ thấy công nghệ blockchain có thể giúp chúng ta vượt xa việc bỏ phiếu trước đây như thế nào.

Công nghệ và nền dân chủ: một câu chuyện không vui vẻ

Công nghệ đã ảnh hưởng đến nền dân chủ như thế nào? Đáng ngạc nhiên là câu chuyện này được pha trộn rất nhiều thứ. Truyền hình được cho là nguyên nhân gây ảnh hưởng tới các cuộc thảo luận về nền dân chủ, biến cái mà Al Gore gọi là “thị trường của ý tưởng” 32 trở thành những cuộc đối thoại một chiều. Và thêm cả những bản tin truyền hình cáp độc hại không kém – nơi những người tham gia chương trình thu hút người xem bằng cách tấn công đối thủ chứ không phải thảo luận về những ý tưởng – và bạn đã được xem những trận chiến cực đoan tới đỉnh điểm. Như người dẫn chương trình Howard Beale trong phim Network (Mạng lưới) từng nói, “Tôi đang tức phát điên và tôi sẽ không làm việc này thêm lần nào nữa!”

Cho đến nay, Internet vẫn chưa thể khiến nền dân chủ thay đổi theo chiều hướng tốt hơn. Nếu có việc gì xảy ra, chính phủ sẽ viện cớ vì an ninh quốc gia mà tăng cường giám sát và vi phạm quyền riêng tư, họ hành động như thể những nhà độc tài vậy. Chúng tôi muốn tập trung vào 3 thách thức cụ thể.

1. Sự tan rã của công luận

Al Gore hy vọng kỷ nguyên số sẽ đổi chiều sự tiêu cực đang ăn mòn các thể chế xã hội cơ bản của chúng ta. “Internet là nguồn hy vọng lớn nhất cho việc tái thiết lập một thị trường ý tưởng lành mạnh và có thể dễ dàng tiếp cận.” 33 Không phải chỉ có ông mới nhận ra điều này. Từ lâu, chúng tôi đã nói rằng khi mở rộng việc sử dụng tài nguyên và kết nối, tăng khả năng tiếp cận thông tin thực tế của web thì chất lượng công luận cũng sẽ được nâng cao.

Tuy nhiên, có vẻ như điều ngược lại đang xảy ra do sự chia rẽ quan điểm trong nước và sự khai thác các công cụ mới của những kẻ định hướng dư luận được tổ chức bài bản. Ngày nay, khi việc sản xuất nội dung được phân bố rộng rãi hơn, nguồn thông tin và ý kiến đã trở nên đa dạng, bất cứ ai cũng có thể trình bày một quan điểm nhất định và thu hút những người cùng quan điểm, có thể chỉ ở phạm vi nhỏ nhưng lại sôi nổi mãnh liệt.

Các công cụ mới về phân tích dữ liệu và truyền thông cũng đang cho phép những kẻ định hướng dư luận tấn công vào các cuộc tranh luận về xã hội và chính trị. Những người theo chủ nghĩa tự do và cả những người bảo thủ cũng đang sử dụng những công cụ này để tạo ra các buồng cách ly làm suy yếu khả năng cuộc tranh luận sẽ bị thỏa hiệp, chưa nói tới việc đạt được sự đồng thuận.

2. Xóa bỏ sự thiếu hiểu biết trên World Wide Web

Cũng như mọi người không thể biết được ai đó là người như thế nào chỉ qua việc theo dõi họ trên Internet, không phải lúc nào họ cũng nhận ra được sự thật. Những người theo thuyết âm mưu thường xuyên đưa ra quan điểm vô căn cứ hằng ngày thậm chí hằng giờ, 34 gần đây nhất là đưa ra những lời đồn đại xung quanh vụ tai nạn trong chuyến bay MH370 của hãng hàng không Malaysia. Có một sự thật là cứ 10 người Mỹ thì có 3 người giờ đây tin rằng con người là loài vật xuất hiện đầu tiên. 35 Bất chấp việc có rất nhiều bằng chứng khoa học cho rằng lượng khí cacbon thải ra đang đe dọa sự sống trên Trái đất, một số người chỉ vì lợi ích ngắn hạn đã làm tổn hại đến khoa học chân chính và ngăn chặn những cuộc thảo luận thật sự về khoa học, nói gì tới việc đưa ra được kế hoạch hành động vì khoa học. Một số thì sử dụng web như một lợi thế khiến ngày càng nhiều người trở nên thiếu hiểu biết và xa rời thực tế. Các quốc gia hạn chế tiếp xúc với quốc tế như Iran và Triều Tiên đang tạo ra các phiên bản riêng tư, hạn chế của Internet cho công dân của mình sử dụng, làm cho web trở thành một công cụ mạnh mẽ hơn để lấn lướt suy nghĩ của người dân, áp đặt vào đó hệ tư tưởng của nhà cầm quyền.

3. Sự phức tạp trong các chính sách và hành động

Trong thời kỳ đầu của kỷ nguyên số, việc ban hành và thực thi chính sách ít phức tạp hơn. Các chuyên gia về chính sách và các cố vấn tổng thống đã đưa ra những yêu cầu mạnh mẽ về mọi vấn đề. Hiện nay, họ hầu như luôn đi sau trong việc xác định vấn đề, chứ đừng nói tới việc đưa ra giải pháp hoặc giải thích vấn đề đang xảy ra trước công chúng. Thật tệ là Tổng thống Obama đã ký một đạo luật năm 2010 đòi hỏi các cơ quan liên bang phải sử dụng ngôn ngữ tuyên truyền để đại chúng cũng có thể hiểu. 36

Ngày nay, có nhiều vấn đề không lường trước được phát sinh trong giai đoạn bầu cử đang diễn ra. Không chính phủ nào có thể tự tin khẳng định rằng họ có sự ủy nhiệm từ cử tri để thực hiện các hành động cụ thể đối với những vấn đề đang xảy ra. Hơn nữa, các chính phủ cũng còn thiếu chuyên môn trong việc đưa ra chính sách giải quyết những vấn đề nội bộ. Vì vậy, ngay cả khi chính phủ đã tạo một cuộc thăm dò dư luận để lấy ý kiến công chúng, thì quá trình bỏ phiếu cũng không thể tận dụng những quan điểm sáng suốt và sâu sắc của người dân.

Giao nền dân chủ cho công nghệ blockchain

Tất cả những vấn đề này cho thấy chúng ta cần một một mô hình dân chủ mới chú trọng đến việc tăng cường công luận và sự tham gia của người dân. Đừng nhầm lẫn sự tham gia của người dân với cái gọi là chế độ dân chủ trực tiếp, nơi chúng ta xem tin tức buổi tối và bỏ phiếu các vấn đề sống còn thông qua các thiết bị di động hoặc các kênh truyền hình tương tác. Người dân không có thời gian, hứng thú và không có chuyên môn để được thông báo về các vấn đề đang xảy ra. Chúng ta muốn có những quan điểm hợp lý, không chỉ là quan điểm nào cũng được. Chúng ta vẫn cần hội đồng lập pháp để tranh luận, hoàn chỉnh và giải quyết các vấn đề.

Nhưng chắc chắn là một mô hình hợp tác dân chủ hơn – như mô hình này sẽ trả công cho những ai có đóng góp – có thể khuyến khích sự tham gia và học hỏi của người dân, đồng thời tăng cường sức mạnh cho cơ quan công quyền vì có sự đóng góp của cả quốc gia. Liệu chúng ta có thể tạo ra một nền văn hóa nơi mọi người đều bắt tay vào hành động bằng cơ chế dân chủ thực sự, không phải như thời đại hiện nay, khi mà các đại biểu đang lạm dụng vai trò của họ?

Tại sao cho tới giờ những điều kể trên vẫn không xảy ra? Vấn đề chính không nằm ở kỹ thuật. Hầu hết các chính trị gia dù theo đảng phái chính trị nào dường như cũng chỉ quan tâm nhiều hơn đến việc giành chiến thắng trong cuộc bầu cử hơn là giải quyết khủng hoảng về tính hợp pháp trong sự tham gia của người dân.

Hãy bắt đầu với những điều cơ bản. Quá trình cơ bản nhất đặc trưng cho một nền dân chủ là bầu cử. Bỏ phiếu là quyền (và ở một số quốc gia như Bỉ là trách nhiệm) của tất cả các công dân đủ điều kiện trong một nền dân chủ. Tuy nhiên, xung quanh các cuộc bầu cử trên thế giới, vẫn còn tồn tại nhiều thiếu sót lớn. Các quan chức tham nhũng làm giả kết quả hoặc thậm chí công khai gian lận. Việc bỏ phiếu có thể bị đàn áp bằng nhiều cách như hối lộ hay hăm dọa cử tri. Điều hành bầu cử là một việc phức tạp nhưng có thể thực hiện ở bất cứ nơi đâu. Liệu công nghệ blockchain có thể cải tiến quá trình bỏ phiếu không?

Mặc dù có lợi thế về công nghệ, cơ chế bỏ phiếu trong bầu cử vẫn không thay đổi phần lớn trong hàng trăm năm nay. Ở nhiều nơi trên thế giới, để bầu cử, bạn đi đến một trạm bỏ phiếu, ghi danh, tích vào một lá phiếu, đặt vào một chiếc hộp an toàn và cần con người để có thể kiểm phiếu.

Bỏ phiếu điện tử là một thuật ngữ chỉ việc bỏ phiếu với sự trợ giúp của bất kỳ hệ thống điện tử nào. Trong nhiều trường hợp, bỏ phiếu điện tử tỏ ra không đáng tin cậy khi so sánh với bỏ phiếu theo cách thông thường. Bỏ phiếu điện tử ngày nay có 3 vấn đề: bị tấn công vào phần mềm và phần cứng, nhầm lẫn hoặc có lỗi trong việc lập trình và lỗi từ con người. Năm 2004 trong cuộc tổng tuyển cử ở Bắc Carolina, một chiếc máy bỏ phiếu vô tình bị thiết lập để chỉ có thể lưu trữ 3.000 phiếu bầu. Chiếc máy khiến 4.438 phiếu bầu bị hủy không thể phục hồi trong một cuộc đua mà thắng thua ngã ngũ chỉ chênh nhau 2.287 phiếu. 37

BỎ PHIẾU ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ BLOCKCHAIN

Việc bỏ phiếu áp dụng công nghệ blockchain sẽ hoạt động ra sao? Hãy tưởng tượn