PHẦN III: TRIỂN VỌNG VÀ THÁCH THỨC - CHƯƠNG 10 VƯỢT QUA CHƯỚNG NGẠI:
10 THÁCH THỨC

Lev Sergeyevich Termen là một thiên tài âm nhạc, nhưng ông lại thích tìm hiểu vật lý hơn. Sinh ra trong một gia đình nghệ thuật người Nga trước thế kỷ 20, Termen cùng những người Bôn-sê-víc đã lật đổ chế độ Sa Hoàng chuyên quyền. Một trong những nhiệm vụ đầu tiên của ông là tạo ra một thiết bị có thể đo đạc độ dẫn điện và thể tích của các loại khí. Ông đã thử nghiệm với ống phóng điện khí, máy phát dao động tần số cao, thậm chí là cả thuật thôi miên. 1 Máy phát dao động hoạt động rất tốt nên cấp trên của Termen khuyến khích ông tìm thêm các cách sử dụng khác của nó. Hai cách sử dụng khác đó đã trở thành huyền thoại. Đáng ngạc nhiên hơn là hai cách sử dụng đó lại nảy sinh từ hai đầu kim loại không có gì ở giữa, tương tự một chiếc bóng đèn không có thủy tinh. Termen đã khám phá ra rằng nếu ông bơm một loại khí vào khoảng trống giữa hai đầu, ông có thể xác định tính dẫn điện của khí đó. Thiết kế của ông quá tuyệt vời: Ông sử dụng tai nghe khi quay số để có thể nghe âm thanh thay vì nhìn và ghi lại cường độ tín hiệu mà mỗi loại khí tạo ra. Đây là bước tiến vượt thời đại, chẳng khác nào những món đồ của Tiến sĩ Emmett Brown trong phim Back to the Future (Trở lại tương lai).

Những tín đồ của chương trình TED talk và sinh viên theo học lịch sử công nghệ đều đã biết kết cục của câu chuyện này: Termen tình cờ tìm ra cách tạo ra âm nhạc từ không khí. Mỗi khi ông đặt tay gần phần đầu cuối của kim loại, cường độ của tín hiệu sẽ thay đổi. Ông hiểu rằng mình có thể điều khiển cường độ âm thanh bằng các vị trí và cử động nhất định của bàn tay. Ông gọi thiết bị của mình là “etherphone”, thứ ngày nay được gọi là đàn theremin, một biến thể tiếng Anh của tên ông. Còn một ứng dụng khác được sử dụng rộng rãi hơn thiết bị trên, nó rất nhạy với chuyển động trong bán kính rộng hàng mét. Nó là máy dò chuyển động đầu tiên – một người lính của bầu trời. Termen giới thiệu cả hai công cụ này ở điện Kremlin, chơi đàn etherphone hết mình cho Lenin nghe. Lenin thích thú nghe đàn và ông đã ngay lập tức giao nhiệm vụ coi giữ kho vàng bí mật của Xô-viết cho máy dò chuyển động. Nếu có bất kỳ ai bước qua trường điện từ xung quanh kho vàng, nó sẽ tạo ra báo động câm. Anh Cả Liên Xô bỗng nhiên mọc thêm một cặp mắt điện tử.

Bài học đạo đức của câu chuyện rất đơn giản: Thiết bị của Termen đã mang cả ánh sáng và bóng tối tới với thế giới. Trong một cuộc tranh cãi, Maciej Ceglowski đã nhằm vào điểm đó trong tất cả các phát minh của Termen mà mỉa mai “Đồng chí Điện tử của chúng ta”: Ngay khi công nghệ mới được hình thành, chúng đã bị các thế lực đen tối chiếm đoạt. Thậm chí Lenin còn sử dụng điện trong công tác tuyên giáo, coi chủ nghĩa cộng sản bằng chính quyền Xô-viết cộng với điện khí hóa toàn quốc. 2 Stalin còn bắt Termen và các đồng nghiệp của ông vào trại cải tạo Kolyma, ép họ phát minh cho chế độ độc tài.

Chúng ta đã được nghe rằng bitcoin sử dụng sự độc đoán tương tự trong tất cả các loại chiến dịch. Giống như tất cả các công nghệ đột phá khác, blockchain bitcoin có ưu và nhược điểm riêng. Trong các chương trước, chúng tôi đã cho các bạn thấy rất nhiều lời hứa hẹn về công nghệ này. Chương này sẽ đề cập tới 10 chướng ngại – gồm các vấn đề cần giải quyết và những mối nguy hại tiềm tàng. Hãy thứ lỗi nếu chúng tôi trình bày một số điều quá phức tạp về mặt công nghệ. Chúng tôi cho rằng đơn giản hóa vấn đề là sự cẩu thả: Chúng ta cần phải đi sâu vào chi tiết ở mức nhất định để có thể hiểu mọi chuyện một cách chính xác.

Ngoài ra, sau khi đọc xong phần này, bạn có thể sẽ thấy các nhà cách tân blockchain nên nghỉ việc hết đi, vì họ đang phải đối mặt với những chướng ngại rất nghiêm trọng. Chúng tôi khuyến khích bạn tự xem xét liệu đây có phải là “lý do blockchain là ý tưởng tồi” hay “thách thức đương nhiên cần phải vượt qua”. Chúng tôi cho đó là vế sau, chúng tôi thích những nhà cải cách coi những chướng ngại đó là vấn đề quan trọng cần giải quyết khi chúng ta đang hướng tới kỷ nguyên thứ hai của Internet. Với mỗi thách thức, chúng tôi đề ra một số giải pháp. Trong chương cuối, chúng tôi sẽ trình bày suy nghĩ của mình về những gì chúng ta có thể làm để đảm bảo tương lai hứa hẹn của blockchain.

1. CÔNG NGHỆ CHƯA SẴN SÀNG TIẾN TỚI THỜI HOÀNG KIM

Trước khi đọc cuốn sách này, hầu hết mọi người đều ít hiểu biết về tiền mã hóa bitcoin, và càng ít người từng nghe về công nghệ blockchain. Các bạn chính là số ít độc giả đang nghĩ trước tới tương lai. Bitcoin đi lên như sơ đồ kim tự tháp, phát triển từ máy giặt bỏ xu tự động tới trạm thu phí không dừng E-ZPass trên các tuyến cao tốc sinh lời. Nhưng dù vậy, cơ sở hạ tầng hiện tại vẫn chưa sẵn sàng tiến tới thời kỳ hoàng kim và điều này vẫn còn gây tranh cãi.

Thách thức đang cản trở rất nhiều mặt. Mặt đầu tiên có trong tiểu thuyết khoa học của tác giả William Gibson, rằng tương lai đang ở đây; nhưng cơ sở hạ tầng của nó không được phân bố đồng đều. Nếu các công dân Hy Lạp biết về bitcoin trong khủng hoảng kinh tế năm 2015, họ vẫn khó có thể đặt điểm giao dịch hay máy ATM bitcoin ở bất cứ nơi nào tại Athens. Họ không thể chuyển đồng drachmas (đồng tiền Hy Lạp) thành bitcoin để ngăn tiền mất giá. Nhà khoa học máy tính Nick Szabo và chuyên gia an ninh thông tin Andreas Antonopoulos đều cho rằng vấn đề cơ sở hạ tầng rất quan trọng và nó không thể được bắt tay xây dựng trong thảm họa. Antonopoulos nói rằng cơ sở hạ tầng blockchain của Hy Lạp trong thời gian khủng hoảng đó đang thiếu hụt, và khả năng thanh khoản của bitcoin không đủ cho toàn bộ dân số chuyển đồng tiền đang gặp vấn đề của họ thành bitcoin.

Mặt khác, blockchain bitcoin chưa sẵn sàng với Hy Lạp. Thách thức thứ hai là: Khả năng đảm bảo an ninh của bitcoin sẽ sụt giảm khi lượng sử dụng gia tăng đột ngột như vậy. “Hệ thống không có khả năng giao dịch cho cùng lúc 10 triệu người. Điều đó sẽ tạo ra lượng người dùng tăng gấp 10 lần trong một đêm,” Antonopoulos phát biểu. “Bạn có nhớ những gì xảy ra khi AOL vẫn còn 2,3 triệu tài khoản email trên mạng không? Chúng ta nhanh chóng phát hiện ra rằng Internet vẫn chưa sẵn sàng, về khả năng ngăn chặn tin rác hay nghi thức mạng*, để nhận một lúc 2,3 triệu người dùng mới không quen với văn hóa của nó. Điều đó không tốt cho một công nghệ còn non trẻ.” 3 Công nghệ blockchain sẽ gặp vấn đề về dung lượng, lỗi hệ thống, lỗi không dự đoán trước được, và đáng ngại nhất có lẽ là sự thất vọng của những người dùng không có kinh nghiệm về công nghệ, những người nó không hề cần vào thời điểm đó.

[*]: Tập các quy tắc phản ánh các kinh nghiệm lâu đời về sự hòa hợp trong môi trường điện tử.

Điều này liên quan tới mặt thứ ba của những chướng ngại, những người dùng bình thường sẽ khó có thể tiếp cận bitcoin. Hiện không có đủ ví và rất nhiều giao diện không thân thiện với người dùng, đòi hỏi họ phải kiên nhẫn với những mã chữ và số phức tạp cùng những thuật ngữ chuyên ngành. Hầu hết các địa chỉ bitcoin chỉ là một chuỗi đơn giản bao gồm từ 26 tới 35 ký tự bắt đầu bằng số 1 hoặc 3, trông có vẻ rất nhàm chán. Như Tyler Winklevoss đã nói, “Khi bạn vào Google.com, bạn không gõ một chuỗi số. Bạn không gõ một địa chỉ IP. Bạn gõ ra một cái tên, một từ mà bạn nhớ được. Với địa chỉ bitcoin cũng thế. Địa chỉ bitcoin không nên bị lộ ra với những người dùng bình thường. Những điều nhỏ nhặt đó có thể tạo ra khác biệt lớn.” 4 Do đó, còn rất nhiều việc cần làm để tạo ra giao diện và trải nghiệm cho người dùng bình thường.

Khủng hoảng cũng làm dấy lên lo ngại về tính thanh khoản dài hạn của bitcoin vì bitcoin bị giới hạn về số lượng – nó sẽ đạt ngưỡng giới hạn 21 triệu vào năm 2140 – và được khai thác với tỷ lệ giảm dần. Chính sách tiền tệ dựa trên luật lệ được tạo ra nhằm ngăn ngừa lạm phát sẽ bị kích động bởi các chính sách tiền tệ độc đoán và tùy tiện, một hiện tượng phổ biến gây nên những đồng tiền mất giá. Satoshi đã viết, “Bitcoin còn phổ biến hơn cả kim loại quý. Thay vì thay đổi để giữ nguyên giá trị, mức cung được giữ nguyên còn giá trị lại thay đổi. Và khi số lượng người dùng tăng, giá trị mỗi đồng sẽ tăng. Nó có khả năng tạo nên một vòng lặp phản hồi tích cực; khi lượng người dùng tăng, giá trị của nó cũng sẽ tăng theo, thu hút nhiều người dùng hơn để thu lợi từ phần giá trị gia tăng.” 5

Về phần giá trị gia tăng, số coin nằm trong các ví bị mất hoặc được gửi tới những địa chỉ mà người sở hữu đã đánh mất khóa bí mật sẽ không thể phục hồi; chúng chỉ nằm bất động trên blockchain, nên mạng lưới sẽ không thể có đủ 21 triệu coin lưu thông. Những người tiếp nhận tiền mã hóa sớm thường có xu hướng giữ bitcoin như giữ vàng vì hi vọng chúng sẽ tăng giá trị sau này, họ coi bitcoin là tài sản chứ không phải là công cụ trao đổi. Theo các nhà lý luận kinh tế, tỷ lệ lạm phát thấp hoặc không có sẽ khiến người ta giữ bitcoin chứ không tiêu dùng nó. Tuy nhiên, với càng nhiều giao dịch bitcoin đáng tin cậy, khách hàng sẽ càng dễ sử dụng, và mức độ sử dụng cũng như khối lượng sử dụng trong trao đổi cũng sẽ tăng lên. Nếu có nhiều thương gia chấp nhận bitcoin là công cụ trao đổi, thì những người đang giữ bitcoin sẽ sử dụng số coin dự trữ của mình để mua hàng và giải phóng nhiều bitcoin ra thị trường hơn. Nếu các nhà bán buôn bắt đầu phát hành thẻ quà tặng theo giá trị bitcoin, thì sẽ có nhiều người được tiếp xúc với tiền mã hóa hơn và cảm thấy thoải mái hơn khi giao dịch bằng bitcoin. Và cứ thế, theo giả thuyết, người ta sẽ có ít lý do để giữ bitcoin. Những người ủng hộ giao thức bitcoin tranh luận rằng, vì bitcoin được chia nhỏ tới 8 chữ số thập phân – đơn vị nhỏ nhất được gọi là Satoshi, giá trị chỉ bằng một phần trăm triệu của bitcoin – giá trị nhỏ nhất đó có thể mua được nhiều hàng hơn nếu nhu cầu sử dụng bitcoin tăng lên. Người ta còn có thể chỉnh sửa các giao thức để chia nhỏ bitcoin ra nhiều hơn, ví dụ như, picopayment (một phần nghìn tỉ bitcoin) và điều chỉnh để những bitcoin bị khóa được giải phóng sau một thời gian.

Mặt thứ năm là độ trễ cao: trong mạng lưới blockchain bitcoin, quá trình ghi nhận và hoàn tất một giao dịch mất khoảng 10 phút, nhanh hơn rất nhiều so với hầu hết cơ chế thanh toán khác. Tuy việc hoàn tất giao dịch trong quá trình bán hàng trực tiếp không gây ra vấn đề gì; nhưng 10 phút lại là quá dài đối với IoT, nơi các thiết bị cần tương tác liên tục. Nhà phát triển cốt lõi Gavin Andresen nói rằng giải pháp cho 1000 tỷ vật kết nối với nhau là “một không gian được thiết kế khác với những nơi sử dụng bitcoin”, một không gian mà độ trễ thấp bị chỉ trích và ít gian lận hầu như không có và các bên có thể xây dựng lòng tin đáng kể với nhau mà không cần mạng lưới bitcoin. 10 phút cũng là quá dài đối với các giao dịch tài chính nơi mà chỉ chệch đi một giây thôi tài sản sẽ có giá trị khác hẳn, độ trễ sẽ khiến thị trường dễ bị tấn công hơn do điểm yếu của mô hình dựa theo thời gian. 6 Giải pháp tức thời cho các doanh nghiệp là chia nhánh nền tảng mã bitcoin để sửa đổi mã nguồn bằng cách tinh chỉnh một số tham số, và khởi động một blockchain mới bằng một altcoin thế chỗ cho bitcoin nhằm khuyến khích mọi người tham gia. Litecoin là một altcoin nổi tiếng với thời gian xây dựng block là 2,5 phút, còn Ripple và Ethereum là hai nền tảng blockchain được thiết kế lại hoàn toàn để độ trễ chỉ kéo dài vài giây, chứ không phải vài phút.

Mặt thứ sáu là sự thay đổi hành vi trong việc nâng cao ý thức hơn là nghi thức mạng. Ngày nay, rất nhiều người bị phụ thuộc vào các ngân hàng hay công ty tín dụng, thậm chí họ còn nói hết với người khác khi gặp lỗi tài khoản, quên mật khẩu, mất ví hay sổ séc. Phần lớn những người có tài khoản ngân hàng không có thói quen sao lưu thông tin về tiền bạc trên thẻ nhớ hay một thiết bị nào khác, hay bảo đảm an toàn mật khẩu mà không cần dựa vào nhà cung cấp dịch vụ có chức năng cài đặt lại mật khẩu, hoặc giữ những thông tin sao lưu ở một nơi riêng rẽ để nếu mất máy tính và những tài sản khác trong hỏa hoạn, họ cũng không bị mất tiền. Với thói quen đó, họ có nhét tiền xuống thảm cũng chẳng vấn đề gì. Cùng với việc được tự do hơn – bảo đảm riêng tư tốt hơn, an ninh tốt hơn và quyền tự chủ thoát khỏi cấu trúc chi phí và các lỗi hệ thống – là trách nhiệm lớn hơn. Với những khách hàng không tin tưởng bản thân có thể giữ bản sao lưu thông tin khóa bí mật an toàn, bên thứ ba có thể cung cấp dịch vụ lưu trữ thông tin sao lưu.

Mặt thứ bảy là thay đổi xã hội. Tiền tệ hiện vẫn là một kết cấu xã hội thể hiện giá trị của xã hội. Nó sinh ra từ xã hội, xuất hiện vì những mối quan hệ của loài người và thích nghi với nhu cầu phát triển của con người. “Không thể tách xã hội ra khỏi tiền tệ được,” Isabella Kaminska, phóng viên tờ Financial Times phát biểu. “Rất nhiều giao thức đã thử làm thế bằng cách tạo ra một hệ thống độc đoán và khách quan. Nó không phản ánh đúng cách thế giới này vận hành.” Cô cho rằng hệ thống đồng Euro chính là ví dụ lý giải tại sao một giá trị – một bộ các giao thức – không phù hợp với tất cả các nước. 7 Cô lặp lại những gì Antonopoulos đã nói về nhu cầu thiết yếu của con người đối với giao tiếp, con người cần tha thứ và quên lãng để tiếp tục sống. “Truyền thống xóa bỏ bớt hồ sơ trong tài chính đã kéo dài từ lâu, vì xã hội của chúng ta tin rằng việc khước từ hoặc phân biệt đối xử đối với các cá nhân vì những chuyện họ đã làm 10, 15 năm trước là sai. Chúng ta có tâm lý xóa bỏ nợ cũ vì chúng ta tin rằng con người nên được trao cơ hội thứ hai. Việc tạo ra một hệ thống không bao giờ biết quên có vẻ khá chống đối xã hội,” cô nói. 8

Điều này dẫn chúng ta tới khía cạnh thứ tám: thiếu vắng cơ sở pháp lý trong thế giới của những hợp đồng không thể hủy ngang và những hợp đồng thông minh không thể xóa bỏ. Theo học giả pháp luật Primavera De Filippi và Aaron Wright, “Người ta thực ra vốn được tự do chọn lựa bộ quy định mà họ muốn tuân theo, nhưng – sau khi lựa chọn – họ không bao giờ có thể làm trái những quy định đó, về mặt này thì các hợp đồng thông minh được thi hành tự động bởi các mật mã công nghệ, chứ không phải bởi nguyện vọng của các bên.” 9 Mức độ chắc chắn cao như vậy – chắc chắn như toán học – là kết quả của một giao dịch hoặc một hợp đồng thông minh chưa từng có trong xã hội. Nó mang lại hiệu quả cao hơn và loại bỏ nguy cơ không thực hiện hợp đồng vì chúng ta không thể lựa chọn hành động vi phạm hợp đồng hay gây thiệt hại. Nhưng nhược điểm luôn tồn tại. Nó không chừa chỗ nào cho con người hết. Với Josh Fairfield thuộc Đại học Luật Washington and Lee, nó mang lại “nhiều mâu thuẫn hơn, chứ không bớt. Chúng ta sẽ thấy nhiều sự tranh cãi hơn. ‘Anh chưa thực sự cải tạo nhà cho tôi, tôi muốn đòi lại tiền.’ Chúng ta sẽ thấy con người gặp nhiều mâu thuẫn hơn, tuy chịu nhiều mâu thuẫn hơn nhưng không có nghĩa là công nghệ không tốt”. 10

Nhưng liệu người ta có thực sự đưa nhau ra tòa không? De Filippi ước tính rằng, trong thế giới thực, 80% vi phạm hợp đồng không bị phạt vì việc kiện tụng quá tốn kém, việc cưỡng chế cũng tốn kém nữa. Tại sao những con số này lại được cải thiện trong thế giới blockchain? Chuyện gì sẽ xảy ra khi các dòng mã xác thực rằng hợp đồng đã được thực hiện đầy đủ và không có vi phạm, nhưng có một bên không hài lòng với kết quả, liệu bên không hài lòng có thể thưa kiện được không? Liệu tòa có chấp nhận vụ việc không? Liệu chủ doanh nghiệp nhỏ có chùn chân trước nhóm tư vấn luật pháp doanh nghiệp của Dewey, Cheatham, và Howe hay thậm chí – với nguồn lực khiêm tốn của mình – có thể xác định bên đối tác ẩn danh là ai để đâm đơn kiện?

2. NĂNG LƯỢNG TIÊU THỤ KHÔNG BỀN VỮNG

Trong giai đoạn mới phát triển của blockchain bitcoin, thuật toán bằng chứng công việc được mô tả ở Chương 2 đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng niềm tin của người dùng. Nhiều năm sau, chúng ta sẽ nhìn lại và trân trọng những bộ não thiên tài đã triển khai nên nền tảng này, từ việc đào và phân phối bitcoin mới cho tới ấn định danh tính và ngăn lặp chi. Nền tảng này rất đặc biệt. Và như một số người phê phán, nền tảng này không bền vững bởi vì tiền mã hóa sử dụng bằng chứng công việc để đảm bảo tính an toàn và độc đáo cho mạng lưới.

Quá trình chạy hàm băm là quá trình tiến hành các giao dịch đang chờ xử lý thông qua thuật toán mã hóa an toàn sử dụng hàm băm 256 (SHA-256) để minh chứng và giải quyết một block. Hoạt động này tiêu tốn rất nhiều điện năng. Một số thành viên trong hệ sinh thái blockchain đã tính toán sơ bộ và kết quả phép tính ấy đã được lan truyền nhanh chóng cho cả cộng đồng. Người ta ước tính rằng mạng lưới bitcoin tiêu thụ năng lượng tương đương với 700 hộ gia đình Mỹ trong khung giờ thấp điểm và tương đương lượng điện năng của đảo Cyprus trong thời gian cao điểm. 11 Lượng điện năng lớn hơn 4.409 tỷ kW/giờ 12 ấy chẳng khác nào một dấu chân cacbon to cỡ quái vật Godzilla và được dùng để phục vụ cho một mục tiêu rõ ràng – đó là đảm bảo cho mạng lưới hoạt động và giữ các nút mạng chính xác.

Đầu năm 2015, tạp chí The New Republic cho biết tổng lượng điện năng vận hành mạng lưới bitcoin lớn gấp hàng trăm lần so với lượng điện năng cần có để 500 siêu máy tính trên thế giới hoạt động. “Để vận hành và bảo vệ số bitcoin trị giá hơn 3 tỷ đô-la đang lưu thông đòi hỏi hơn 100 triệu đô-la tiền điện mỗi năm, với lượng khí thải cacbon tương ứng,” tác giả của bài báo, Nathan Scheider, chia sẻ điều chúng ta vẫn hằng bận tâm: “Tất cả năng lực điện toán đáng ra chúng ta có thể sử dụng cho chữa trị ung thư hay thám hiểm các vì sao đều bị dồn vào chi cho các loại máy móc chỉ để tiến hành các giao dịch bitcoin.” 13

Với tư cách là những công dân quan tâm đến hành tinh này, chúng ta đều nên lo lắng. Có hai vấn đề, một là lượng điện sử dụng để vận hành máy móc và hai là năng lượng làm mát để chúng không bị hỏng hóc. Sau đây là một phép tính thô: Với mỗi đô-la tiền điện trả cho máy tính, chúng ta phải mất 50 xu để làm nguội máy móc. 14 Trận hạn hán khủng khiếp ở California đã khiến dư luận đặc biệt lo ngại về việc sử dụng nguồn nước quý giá để làm mát ở những trung tâm dữ liệu và hoạt động đào bitcoin.

Do giá trị của bitcoin đang tăng lên, nên cuộc đua đào bitcoin mới cũng quyết liệt hơn. Cũng bởi ngày càng có nhiều năng lực điện toán dành cho việc đào bitcoin, nên các thợ đào sẽ phải xử lý những phép tính khó hơn. Tốc độ tính toán hàm băm là một trong những tiêu chuẩn đánh giá tổng sức vận hành của mạng lưới bitcoin. Garvin Andresen giải thích: “Giả sử chúng ta có nhiều triệu giao dịch mỗi block và tiêu tốn trung bình 1 đô-la cho mỗi giao dịch. Các thợ đào phải tốn hàng triệu đô-la mỗi block và cũng phải trả tiền điện để máy móc làm việc. Đây là cách thức hoạt động của nền kinh tế sử dụng bằng chứng công việc. Đây chính là giá trị của bitcoin và càng nhiều tiền thưởng trong mỗi block thì càng có nhiều hàm băm được tính toán.” 15 Tốc độ tính toán hàm băm đã tăng lên đáng kể trong vòng 2 năm qua, gấp 45 lần chỉ trong chưa đầy 1 năm. Và xu hướng này sẽ cần sử dụng nhiều điện năng hơn nữa chứ không hề giảm đi.

“Cái giá phải trả cho việc không phải chịu sự quản lý của một chính quyền tập trung là lượng điện năng tiêu tốn,” Eric Jennings chia sẻ. Eric là Giám đốc Điều hành của Filament, một mạng lưới sản xuất cảm biến không dây. 16 Đây mới chỉ là một mặt của vấn đề. Năng lượng tồn tại dưới dạng không đổi, và nó chẳng khác nào chi phí phát sinh để duy trì hoạt động của tiền pháp định. “Mọi hình thức tiền tệ đều có quan hệ với năng lượng,” Stephen Pair từ BitPay phát biểu. Ông nhấn mạnh rằng vàng cũng có tính chất tương tự. “Các phân tử vàng trên Trái đất rất hiếm do đặc tính vật lý bắt nguồn từ năng lượng của chúng.” Ông Pair cho rằng chế tác vàng nhân tạo cần kết hợp với công nghệ hạt nhân. 17

Nếu chỉ nhìn vào một mặt thì việc tiêu tốn điện năng cho quá trình đào bitcoin rất có ý nghĩa. Erik Voorhees, nhà sáng lập công ty trao đổi tiền ShapeShift cho rằng những người chỉ trích đã không công bằng khi nói nguồn năng lượng dành cho bitcoin bị lãng phí. “Lượng điện năng đó được dùng vào một mục đích rõ ràng. Chúng ta đang cung cấp một loại hình dịch vụ thực sự, đó là đảm bảo thanh toán.” Ông đề nghị những người chỉ trích hãy xét đến lượng điện năng tiêu thụ trong hệ thống tài chính hiện tại của chúng ta. Hãy xét đến nguồn năng lượng để tạo nên những thiết kế mái vòm; những công trình kiến trúc kiểu boong-ke với mặt tiền đồ sộ kiểu Hy Lạp; các hệ thống sưởi ấm, thông gió và điều hòa cung cấp không khí mát mẻ đến từng hành lang sáng choang với biết bao chi nhánh kinh doanh cạnh tranh trên từng góc phố; rồi máy rút tiền đặt cạnh nhau ở khắp nơi. “Lần tới, nếu nhìn thấy một chiếc xe tải bọc thép hiệu Brink đang đổ muội đen xì xuống đường, bạn hãy so sánh lượng điện năng tiêu thụ ấy với hoạt động đào bitcoin. Tôi không biết cái nào tốn kém năng lượng hơn đâu,” Voorhees chia sẻ. 18

Vấn đề thứ hai liên quan đến năng lượng chính là cấu trúc máy tính. Để tương thích với hệ thống lạc hậu và ít thay đổi, máy tính xách tay hoặc máy tính để bàn phải là hình thức máy tính với tập lệnh phức tạp hóa (CISC). Loại máy tính này có thể chạy hàng loạt ứng dụng toán học mà người sử dụng thông thường không cần đến. Khi nhận thấy thị trường không có nhu cầu như vậy, các kỹ sư đã tạo ra máy tính với tập lệnh đơn giản hóa (RISC). Thiết bị điện thoại là một loại máy tính với tập lệnh đơn giản hóa nâng cao (ARM). Các thợ đào nhận ra họ có thể tận dụng bộ xử lý chuyên dụng (GPU) để tăng tốc xử lý. Do các GPU có hàng nghìn lõi tính trên mỗi vi mạch, chúng là loại công cụ lý tưởng để thực hiện phương pháp tính toán song song như thực hiện hàm băm trong đào bitcoin. Việc này cũng khá tốn kém và còn làm cho việc ước tính lượng điện năng cho máy móc ngày càng phức tạp hơn nhưng nói chung, các GPU vẫn đang thực hiện tốt nhiệm vụ của mình. 19

“Nếu tôi có thể thiết kế được loại RISC siêu tốc và siêu lớn, tiến hành gần như song song số lượng mã cực lớn cùng một lúc mà không tốn hoặc tốn rất ít điện năng, tôi đã có cả đống tiền rồi,” 20 Bob Tapscott, anh trai Don và là Giám đốc Công nghệ Thông Tin nói. Đó là điều mà Tập đoàn BitFury đã thực hiện: xây dựng một máy giải bitcoin khổng lồ song song với các vi mạch IC cụ thể (ASIC). Hệ thống này rất tiết kiệm năng lượng và được thiết kế chỉ để đào bitcoin. Nhà sáng lập kiêm Giám đốc Điều hành Tập đoàn, Valery Vavilov, cho rằng máy móc và hoạt động đào tiền sẽ tiếp tục tiêu tốn nhiều năng lượng nhưng lại hiệu quả và thân thiện với môi trường hơn. Tuy nhiên, điều đó có xảy ra hay không lại phụ thuộc vào việc các công ty đào bitcoin có chuyển địa điểm tới những nơi thời tiết lạnh giá, với nguồn năng lượng rẻ mạt và có thể tái chế như năng lượng hydro hoặc địa nhiệt. Khi đó, hoặc thiên nhiên sẽ làm nhiệm vụ giảm nhiệt cho hệ thống hoặc các chủ công ty sẽ phải tìm một cách thức hiệu quả để kiểm soát lượng nhiệt năng. Ví dụ, BitFury có hai trung tâm dữ liệu, một nằm ở Iceland và địa điểm còn lại ở vùng nông thôn Georgia. Công ty hiện có kế hoạch mở thêm nhiều trung tâm ở Bắc Mỹ và xin tư vấn từ công ty khởi nghiệp Allied Control có trụ sở tại Hồng Kông, chuyên về công nghệ tản nhiệt quy mô lớn. 21 Vậy nên, BitFury đã tiến hành giảm thiểu ảnh hưởng của cơ sở hạ tầng đào bitcoin đến hệ sinh thái.

Thậm chí nếu những sáng kiến này hạn chế được lượng xả thải cacbon trong quá trình đào bitcoin, chúng ta vẫn có thể sử dụng và chuyển nhượng các thiết bị được cập nhật liên tục này một cách nhanh chóng. Các thợ đào muốn làm kinh doanh từ công việc này buộc phải liên tục cập nhật và chuyên môn hóa hệ thống của họ. Hầu hết thiết bị đào có vòng đời sử dụng từ 3 đến 6 tháng. 22 Bob Tapscott so sánh những công ty như BitFury với những chủ cửa hàng Yukon trong thời kỳ cơn sốt vàng: Họ kiếm lời từ việc bán xẻng đào tốt hơn cho thợ đào vàng. 23 Chúng tôi đã tìm thấy bản mô tả của một thợ đào về máy đào bitcoin TerraMiner IV của Cointerra với vi mạch ASIC, loại máy này tiêu tốn nhiều điện năng đến mức hệ thống điện gia đình không thể cung cấp đủ cho nó. “Tôi định bán 3 chiếc máy này vì nhà tôi cũ lắm rồi và dây điện không đạt chuẩn để vận hành. Tôi không muốn cháy nhà đâu.” Giá bán khởi điểm là 5.000 đô. 24 Những công ty bán hàng như MRI của Úc đang áp dụng những phương thức mới để tái chế máy móc bằng cách tháo rời mọi bộ phận máy tính thay vì tiêu hủy chúng rồi tiến hành phân loại chất thải. Những ý tưởng sáng tạo như vậy cho phép họ tận dụng kim loại quý và tái sử dụng đến 98% khối lượng sản phẩm. 25 Xui xẻo thay, tái chế phần cứng vẫn chưa thể tiếp cận đa số người tiêu dùng.

Với những nhà phát triển cốt lõi của bitcoin, đây là mối quan tâm chính đáng và cần được giải quyết: “Nếu bitcoin thực sự trở thành một mạng lưới nhóm toàn cầu, tôi nghĩ dần dần chúng ta sẽ cần tìm một thuật toán khác ngoài bằng chứng công việc để đảm bảo hoạt động,” Andresen chia sẻ. “Về lâu dài, có lẽ chúng ta sẽ ít sử dụng thuật toán bằng chứng công việc để đảm bảo mạng lưới hoạt động mà sẽ kết hợp với loại hình khác.” 26

Đó là điều mà các altchain* đã làm: Tìm ra các thuật toán đồng thuận thay thế như bằng chứng cổ phần để đảm bảo hệ thống hoạt động trong khi vẫn duy trì được tính chất phi tập trung. Tính chất nguồn mở của giao thức bitcoin sẽ tạo điều kiện về mặt kỹ thuật để sử dụng thuật toán này dễ dàng. Hãy nhớ rằng, mục đích của thuật toán đồng thuận là phân bổ quyền quyết định tình trạng của blockchain tới một loạt người dùng phi tập trung. Lãnh đạo công ty Ethereum, Vitalik Buterin cho rằng chỉ có 3 nhóm người dùng phi tập trung đáng tin cậy, mỗi nhóm hưởng ứng một bộ thuật toán đồng thuận: chủ sở hữu năng lực điện toán với thuật toán bằng chứng công việc tiêu chuẩn; các bên liên quan với nhiều thuật toán bằng chứng cổ phần trong phần mềm ví điện tử; và các thành viên của mạng xã hội với thuật toán đồng thuận “liên hợp”. 27 Hãy lưu ý rằng chỉ một trong số những cơ chế đồng thuận này có sức mạnh hơn cả. Phiên bản 2.0 của Ethereum được xây dựng trên mô hình bằng chứng cổ phần trong khi Ripple sử dụng mô hình liên hợp. Đây là loại mô hình nhóm chịu quản lý nhỏ, tương tự như SWIFT, nhà cung cấp toàn cầu trong lĩnh vực an toàn thư tín tài chính, nơi các nhóm ủy quyền đạt được sự đồng thuận thông qua trạng thái của blockchain. 28

[*]: Altchain: là viết tắt của “alternative blockchain”, để chỉ những blockchain khác với blockchain bitcoin.

Những hệ thống như vậy không tiêu tốn điện năng như blockchain bitcoin. Nhà sáng lập của Tor, Bram Cohen, đã giới thiệu cách thức thứ tư để giảm lãng phí năng lượng. Ông gọi phương pháp này là “bằng chứng lưu trữ”. Với thuật toán này, chủ sở hữu các ổ lưu trữ dữ liệu là những người đầu tư vào hàng loạt bộ nhớ máy tính để duy trì mạng lưới và giữ cho các chức năng hoạt động đúng. Họ sẽ có quyền xác định các nhóm người dùng. Trong số những phương pháp thay thế bằng chứng công việc, Austin Hill từ công ty Blockstream cảnh báo về việc sử dụng những phương pháp thay thế để đảm bảo tính đồng thuận của hệ thống. “Tiến hành thử nghiệm với thuật toán bằng chứng công việc là hành động nguy hiểm và là một lĩnh vực mới của khoa học máy tính.” 29 Lĩnh vực này mở ra một không gian mới cho phép cải tiến: Không chỉ các nhà phát triển lo lắng về những tính năng và công dụng mới có hoạt động đúng cách hay không mà họ cũng phải kiểm tra lựa chọn thuật toán đồng thuận nhằm đảm bảo hoạt động và phân bố đến nhóm kinh tế thích hợp nhất.

Tóm lại, câu tục ngữ “Có chí thì nên” vẫn luôn đúng. Các kỹ sư công nghệ thông minh nhất trên thế giới đang nghiên cứu tạo ra những giải pháp sáng tạo để giải quyết vấn đề năng lượng với nhiều thiết bị hiệu quả hơn và sử dụng nguồn năng lượng tái tạo. Hơn nữa, khi máy tính ngày càng trở nên thông minh hơn thì chắc chắn chúng sẽ tự cung cấp những giải pháp riêng. Nhà đầu tư bitcoin, Roger Ver, biệt danh Chúa bitcoin, chia sẻ, “Giả sử người thông minh nhất có chỉ số IQ là 200. Hãy tưởng tượng những trí tuệ nhân tạo với IQ 250 hoặc 500, 5.000 hay 5 triệu. Miễn là con người cần thì chắc chắn sẽ có giải pháp.” 30

3. CHÍNH PHỦ SẼ ĐÀN ÁP HOẶC BÓP MÉO BLOCKCHAIN

Với những người theo chủ nghĩa tự do hoặc chủ trương vô chính phủ, Satoshi Nakamoto viết, “Lĩnh vực tiền mã hóa không sinh ra để giải quyết các vấn đề chính trị.” 31 Người ta phải tìm những giải pháp khác để giải quyết được mọi vấn đề to lớn của chính phủ. Satoshi coi trải nghiệm của ông đã mở ra một lĩnh vực mới hoàn toàn tự do, nhưng không thể thay đổi tổng thể thế giới. Chính phủ đã thành công trong việc xóa bỏ những mạng lưới quản lý tập trung như Napster nhưng những mạng lưới ngang hàng thuần túy như Tor vẫn tồn tại. Liệu mạng lưới blockchain có thể cạnh tranh với chính phủ quyền lực tập trung kiểu đó không?

Có lẽ đó là bí ẩn lớn nhất. Các cơ quan làm luật, sửa đổi luật và tòa án hiểu gì về công nghệ blockchain? “Tòa án sẽ hiểu sai về nó. Vốn cơ quan này đã hiểu sai rồi, họ áp dụng luật sở hữu trí tuệ lên mọi tài sản vô hình. Họ cho rằng tính hữu hình là ranh giới phân chia tài sản thực và tài sản trí tuệ. Đó là sai lầm,” Josh Fairfield nói. “Chẳng có yếu tố tài sản trí tuệ nào hết, chẳng có gì minh chứng bitcoin là tài sản trí tuệ, không quyền sở hữu, không ý tưởng sáng chế, không bằng sáng chế, không nhãn hiệu đăng ký.” 32 Theo Stephen Pair của BitPay, “Mối đe dọa lớn nhất của bitcoin là hệ thống này sẽ bị điều chỉnh nhiều tới mức chỉ cần một mạng lưới đối thủ đảm bảo tính riêng tư và bí mật hơn xuất hiện thì người sử dụng sẽ bỏ hết theo mạng lưới bí mật hơn kia.” 33 Chúng ta vẫn chắc chắn được một điều rằng: “Chính sách như thế nào cũng vậy, nếu không hiểu về công nghệ sẽ không thể hiểu được ý nghĩa của nó, rồi sẽ chuốc lấy thất bại thôi,” Jerry Brito thuộc Trung tâm Nghiên cứu chính sách Coin Center chia sẻ. “Nếu không hiểu, bạn có thể tạo ra luật và chính sách gây hại đến sự phát triển của công nghệ này. Chúng tôi mong các bạn hiểu rõ việc mình làm.” 34

Thách thức trước mắt là rất lớn. Những người hoạt động trong mạng lưới bitcoin phải nhận ra những điều không thể lường trước. Mặt khác, họ cũng phải thúc đẩy cải cách bằng cách phản ứng với những tệ nạn tồi tệ nhất, như buôn người, buôn lậu thuốc, buôn lậu súng, khiêu dâm trẻ em, khủng bố, trốn thuế và tiền giả. Thêm nữa, họ cũng không được phản đối những ứng dụng mới chưa được chứng minh như các nền tảng dựa trên blockchain để quản lý danh tính nhằm hạn chế đặc quyền công dân. Họ phải có phương thức tiếp cận ổn định với giới sửa đổi luật, làm luật và đàm phán quốc tế nhằm tối thiểu hóa sự mù mờ trong luật pháp. Từ đó, các nhà đầu tư sẽ tiếp tục ủng hộ sự phát triển toàn cầu của công nghệ này.

Việc sử dụng bitcoin đã vấp phải vấn đề pháp lý. Nhiều chính phủ đã cấm hoạt động hoặc cấm các ngân hàng nhà nước trao đổi bitcoin như Trung Quốc. Brito phát biểu, “Đúng theo phong cách của chính phủ Trung Quốc, bitcoin hiện chưa bị coi là trái pháp luật, nhưng chuyện đó có thể xảy ra bất cứ lúc nào và mọi người đều hiểu điều đó.” 35 Trung Quốc cho phép cộng đồng đào bitcoin chuyên nghiệp phát triển và những trung tâm đào bitcoin như vậy ngày càng có tiếng nói trong những cuộc tranh luận về vấn đề nâng cấp giao thức bitcoin. Điều gì sẽ xảy ra với an ninh blockchain nếu Trung Quốc đột nhiên cấm đào bitcoin? Giống Sở Thuế vụ Mỹ (IRS), nhiều cơ quan luật pháp khác cũng đã tiến hành định nghĩa chi tiết về bitcoin. IRS đã coi bitcoin là một loại tài sản để tính thuế theo giá trị gia tăng.

Hoạt động bitcoin cũng gây ảnh hưởng đến các khung pháp lý. Các học giả về luật như De Filippi và Wright tin rằng khung pháp lý hiện tại không thể giải quyết được những câu hỏi đặt ra bởi loại hình tài sản thông minh đang được triển khai ở mức độ toàn cầu này. Hợp đồng thông minh xác định và quản lý quyền sỡ hữu. Mã hợp đồng không thừa nhận quyền chuyển nhượng, cũng không chuyên biệt trong việc tịch thu, tước đoạt hoặc chuyển giao những quyền hạn này. Ví dụ, nếu trong quá trình đăng ký quyền sử dụng đất, các công chức chính phủ trao quyền sở hữu đất cho cá nhân không phải chủ sở hữu hợp pháp của mảnh đất đó thì cá nhân này được toàn quyền sở dụng mảnh đất mà chủ sở hữu hợp pháp không thể làm gì được hết.

Josh Fairfield nhấn mạnh vào quá trình: “Thông luật chưa tác động đến luật công nghệ, thông luật chính là luật công nghệ. Thông luật thể hiện quá trình thích nghi của loài người với các thay đổi về công nghệ… mà cuộc đấu tranh thực sự ở đây là làm thế nào chúng ta có thể áp dụng các điều luật cũ cho công nghệ lỗi thời và bắt chúng phải thích nghi với thời đại một cách nhanh chóng và toàn diện.” Như vậy, chúng ta vẫn có thể thấy bóng dáng của các điều luật cũ khi áp dụng chúng trong hoàn cảnh hiện tại để chúng trở nên hợp thời khi công nghệ đạt tới đỉnh cao. 36

Còn nữa, chúng ta không nên ngạc nhiên về tầm quan trọng lớn lao của danh tính hay ít nhất là về cách thức chúng ta xây dựng danh tính trên blockchain. “Mọi người có quan điểm rất đơn giản về danh tính,” Andreas Antonopoupos nói. “Tôi thực sự lo sợ về những vấn đề đằng sau danh tính số bởi tôi nghĩ mọi người sẽ đi đường tắt… Nếu chúng ta chuyển danh tính vào trong một thế giới số bị ấn định về khả năng truy cập, cuối cùng chúng ta sẽ tạo nên một cấu trúc khác xa so với cấu trúc danh tính xã hội, một phiên bản phát xít và đáng sợ hơn nhiều.” 37

Nếu kết hợp một phiên bản mã hóa cá nhân tuyệt đối với phiên bản mã hóa xã hội tuyệt đối, chúng ta sẽ nhận được một thế giới giống hệt như trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng và phim ảnh. Các học giả luật pháp như De Filippi và Wright đã dựng lên một bối cảnh khi “những hợp đồng tự thực thi, với tường bảo vệ hoặc các hệ thống đáng tin cậy; sở hữu và chịu sự quản lý của một mạng lưới các tổ chức phi tập trung phức tạp, có quyền quyết định hành động của người dùng mà không cần đảm bảo hoặc ràng buộc pháp lý”. Nói cách khác, đây là một thể chế độc tài được quản lý bởi máy móc.

Chuyên gia về trí tuệ nhân tạo Steve Omohundro nhắc cho chúng tôi thuật ngữ đường cong học tập* của kẻ độc tài hay cách thức những người thượng cổ kết thúc bằng công nghệ tân tiến. Hãy nghĩ đến những phòng thí nghiệm trí tuệ nhân tạo được quản lý bởi những tiến sĩ thông minh nhất cùng biết bao máy tính có sức mạnh lớn nhất thế giới. Các tiến sĩ công nghệ sẽ tiến hành sửa mã bitcoin hoặc viết một hợp đồng thông minh, giúp quản lý việc vận chuyển hàng hóa được lập trình trước. Khi đó, bitcoin được giao cho một bên thứ ba nắm giữ và chuyển cho người bán ngay khi người mua nhận được hàng. Hãy giả sử những tiến sĩ này sẽ đăng phần mềm đó lên Internet như một mã nguồn mở bởi họ muốn chia sẻ và nhân rộng ý tưởng. Nếu như vậy thì tổ chức khủng bố IS sẽ không cần phòng thí nghiệm trí tuệ nhân tạo, cũng không cần một đội phát triển phần mềm mà vẫn có thể sử dụng công nghệ tối tân cho khủng bố, chúng chỉ cần thay thế gói hàng bằng lựu đạn mà thôi. Đó chính là ý nghĩa của đường cong học tập của kẻ độc tài và chúng tôi cũng không hề phóng đại vấn đề. Nhưng xin đừng đổ lỗi cho những dòng mã hay văn hóa chia sẻ. Chúng ta làm gì với các dòng mã không quan trọng, quan trọng là chúng ta không hiểu rõ mình đang làm gì với nó – những hệ quả không thể lường được trong một thế giới không có va chạm xô xát.

[*]: Đường cong học tập đề cập đến mối quan hệ giữa quá trình học tập và tích lũy kinh nghiệm đối với kết quả là những tiến bộ đạt được.

4. NHỮNG NHÂN VẬT QUYỀN LỰC CỦA LUẬN THUYẾT CŨ SẼ THẮNG THẾ

Những lo lắng của chúng tôi về thế hệ Internet đầu tiên đã thành hiện thực. Các tập đoàn quyền lực đã thâu tóm gần như toàn bộ công nghệ này và sử dụng chúng trong các đế chế khổng lồ để tạo ra phần lớn lợi nhuận. Họ đóng sập cánh cửa cơ hội trước mắt chúng ta và tư nhân hóa hầu hết những trải nghiệm số của người dùng. Chúng ta dùng điện thoại, máy tính bảng và giờ đây là đồng hồ như những công cụ lưu trữ riêng để sở hữu và sử dụng những ứng dụng mới. Các công cụ tìm kiếm và những doanh nghiệp bán hàng trên các thiết bị đó làm gián đoạn thời gian sử dụng của người dùng bằng vô số quảng cáo. Các công ty lớn quảng cáo và làm giàu từ sự minh bạch của khách hàng lại luôn giữ kín hoạt động, kế hoạch, cơ sở hạ tầng công nghệ và thông tin tài sản của họ. Chắc chắn cũng có nhiều công ty sẵn sàng cởi mở thông tin nhưng có nhiều hơn các tổ chức phản ứng gay gắt với những người muốn biết sự thật hoặc khi giới báo chí muốn điều tra. Họ luôn nỗ lực để giảm thiểu lượng tin tức bị phơi bày nhằm che giấu hoạt động và thông tin.

Nói một cách đơn giản, họ không phải là những người đáng được cộng đồng tin tưởng.

Để có ví dụ cụ thể, hãy thử phân tích ngành ngân hàng. “Ngân hàng vốn là những cơ quan giữ bí mật gắt gao,” nhận định của Kaminska, phóng viên tờ Financial Times. Cô giải thích rằng các ngân hàng có phương pháp đánh giá cực kỳ hiệu quả những người đi vay và phương pháp trả lãi khi có được thông tin riêng tư của khách hàng. Họ có được lượng thông tin ấy là nhờ cam kết giữ bí mật. Càng giữ nhiều bí mật, ngân hàng càng tiến đến trạng thái phi đối xứng thông tin và có nhiều lợi thế hơn; tuy nhiên điều kiện đó có thể gây hệ lụy một cách có hệ thống. 38 Vậy làm thế nào để ngăn những tập đoàn lớn và các cơ quan nhà nước quyền lực thâu tóm công nghệ blockchain nhằm tìm kiếm lợi ích riêng? “Bất kỳ cơ chế đồng thuận nào cũng có khả năng marketing tốt – tức là các nhóm quyền lợi hùng mạnh sẽ dùng tiền để thuyết phục mọi người hành động theo ý họ,” Pair từ BitPay phát biểu. 39

Cần nói rõ rằng chúng tôi không khuyến khích các tập đoàn và chính phủ bỏ mặc công nghệ blockchain. Sau cùng, loại hình công nghệ này đang lan rộng với vai trò như một nguồn lực toàn cầu quan trọng có thể mở ra nhiều cơ hội mới. Hơn nữa, xã hội vẫn cần chính phủ để giải quyết những dịch vụ công và cần các tập đoàn để tạo công ăn việc làm và của cải. Nhưng điều đó khác xa với việc sử dụng công nghệ được ủng hộ theo cách khiến nó không thể đem lại lợi ích cho xã hội.

Các nhà phát triển cốt lõi và các công ty blockchain đã và đang thực hiện các biện pháp bảo vệ hệ thống, dự đoán và phản ứng nhanh trong những trường hợp xấu nhất. Ví dụ, năm 2014, bọn trộm đã lấy cắp 8 triệu VeriCoin, một loại tiền mã hóa dựa trên bằng chứng cổ phần từ sàn giao dịch MintPal. Trong những ngày bị tấn công đó, các nhà phát triển VeriCoin đã cho ra đời một loại mã mới cập nhật từ bản blockchain VeriCoin trước khi bị đánh cắp – có nghĩa là, họ quay ngược thời gian – và phối hợp với các sàn giao dịch nhằm đảm bảo loại mã này được chấp nhận. 40 Tương tự, “nếu cả tiền bạc và quyền lực được sử dụng để thâu tóm mạng lưới thì các thợ đào sẽ ngăn chặn việc đó bằng cách sử dụng phiên bản bitcoin chuẩn và tạo ra một mã cập nhật,” 41 theo Keonne Rodriguez, trưởng nhóm sản phẩm tại Blockchain.

Làm thế nào để ngăn Trung Quốc nhắm vào các tài sản đang được trao đổi và mọi mỏ đào của blockchain bitcoin bằng phương pháp tấn công quá bán hoặc vô hiệu hóa tối đa hoạt động này? Giả sử một nhân vật độc tài giàu có quyết định rằng giống như Internet trước đây, bitcoin sẽ có tầm ảnh hưởng lớn và nó sẽ làm giảm quyền lực nằm trong tay hắn. Nhân vật này sẽ thâu tóm tất cả sức đào trong khả năng và mua số còn lại từ các quốc gia vẫn cho phép hành vi ấy. Cuối cùng, hắn sẽ sở hữu hơn 50% tốc độ tính toán hàm băm và từ đó có thể quyết định chấp nhận hoặc từ chối bất kỳ giao dịch nào trên block. Với đặc quyền kiểm soát như vậy, hắn cũng có thể quyết định cập nhật mã và giới thiệu một vài lệnh cấm mới, đó là chặn các địa chỉ có liên hệ tới đầu cơ hoặc tự do ngôn luận. Như vậy, liệu các nút mạng trung thực có thích nghi được với phiên bản cập nhật bị kiểm soát này không hay người dùng sẽ cập nhật một mã mới? Giám đốc Hiệp hội Litecoin, Andrew Vegetabile cho rằng chúng ta chẳng còn cách nào cứu vãn tình huống đó, bởi nhân vật độc tài kia đã kiểm soát 51% mạng lưới. Hắn cũng không chịu sự quản lý của chính phủ và có khả năng trở thành một trong những người giàu có nhất thế giới hoặc là ông chủ của một công ty lợi nhuận hàng đầu với sức mua khổng lồ. 42

Viễn cảnh thứ ba là những nhà tài phiệt sẽ khẳng định lãnh thổ của họ, tiến hành vận động hành lang nhằm đảm bảo rằng các quy định hiện hành được áp dụng với các doanh nghiệp lớn cũng được áp dụng cho các công ty khởi nghiệp. Nếu các công ty khởi nghiệp sống sót qua những quy định không công bằng ấy, họ sẽ tìm mọi cách để tranh kiện. Phương thức kiện tụng chẳng mới mẻ này có thể giúp kéo dài thời gian trước khi họ tìm được chiến lược khác. Hoặc, hành động này sẽ khiến các nhà tài phiệt hao mòn giá trị thật của mình. Hãy nghĩ về hai vấn đề song song: các hệ thống di sản và sự trì trệ tích cực. Các học giả đều đã ghi lại những hậu quả của chi phí phụ thuộc và chi phí chuyển đổi cũng như nhận diện những thách thức trong việc sáp nhập hệ thống. Các tổ chức đầu cơ lớn vào công nghệ có thể sẽ đầu tư thêm tiền vào hệ thống cũ, chuẩn bị trang vũ khí để chiến đấu hơn là tiến hành các thử nghiệm chiến lược trên blockchain.

5. CHÚNG TA CHƯA CÓ ĐỦ ĐỘNG CƠ ĐỂ HỢP TÁC PHÂN PHỐI LỚN

Các thợ đào luôn có động cơ để duy trì cơ sở hạ tầng bitcoin bởi nếu mạng lưới này sập thì lượng bitcoin kiếm được nhưng chưa chuyển đổi (hoặc có thể sẽ kiếm được trong tương lai) thông qua quá trình đào sẽ biến mất, trở nên vô giá trị hoặc chịu rủi ro. Trước khi đi sâu vào chủ đề này, hãy xác định rõ ràng dịch vụ mà các thợ đào cung cấp: Đây không phải là hoạt động xác nhận giao dịch. Mọi nút mạng đầy đủ đều xác nhận các giao dịch. Thay vào đó, các thợ đào duy trì khả năng phân bổ nhằm quyết định giao dịch nào sẽ xuất hiện trong mỗi block, công suất đào coin và quyền ủng hộ sự thật.

VẬY BẠN CÓ MUỐN TRỞ THÀNH MỘT THỢ ĐÀO BITCOIN?

Để nghiên cứu, chúng tôi đã mời Bob Tapscott – cựu Giám đốc Công nghệ Thông tin ngân hàng kiêm cố vấn quản lý cấp cao và là anh trai của Don [Tapscott] để tiến hành tải toàn bộ giao dịch và sổ cái blockchain bitcoin từ đầu năm 2015. Thử nghiệm này nhằm cung cấp thông tin về khoảng thời gian đã hoạt động vừa qua, về những nỗ lực duy trì, lượng điện năng tiêu tốn và cái giá phải đánh đổi cho việc đào bitcoin.

Bob đã dùng chiếc máy tính 2 lõi xử lý (core), 4 luồng (thread) để tiến hành nhiệm vụ này. Việc tải dữ liệu mất tròn 3 ngày và tốn trung bình 20% năng lực xử lý sẵn có của máy tính. Việc đào bitcoin tốn hơn 200MB bộ nhớ và 10% bộ xử lý trung tâm CPU.

Mặc dù máy tính của Bob không phải là loại chuyên dụng để đào bitcoin, anh vẫn tiến hành đăng ký một mỏ đào. Trong một phiên đào dài 137 tiếng, máy đã đào được 152,8 microbitcoin, trị giá khoảng 3,5 xu Mỹ tại thời điểm đó. Nhưng trong khi kiếm được 10 xu mỗi kW/giờ, máy tính của Bob lại tiêu tốn 15 xu tiền điện. Bob kết luận, “Thời kỳ đào bitcoin trên máy tính cá nhân đã hoàn toàn kết thúc rồi.”

Vì vậy, bất kỳ sự thay đổi thiết kế nào đối với giao thức bitcoin ban đầu, dù là thông qua altcoin hay qua nâng cấp, đều phải lưu ý đến động lực về kinh tế thích hợp nhằm duy trì sự phi tập trung trong hoạt động khai thác, để mạng lưới có được sự phục vụ tốt nhất từ các thợ đào trong hoạt động xử lý nhằm đổi lấy bitcoin. Nhà phát triển bitcoin, Peter Todd, xem nhiệm vụ này giống việc thiết kế người máy chuyên mua sữa ở hàng tạp hóa. “Nếu người máy đó không có mũi thì những chủ cửa hàng sẽ nhận ra rằng nó không thể phân biệt được sữa chưa hỏng và sữa hỏng. Và cuối cùng chúng ta phải trả tiền để mua một đống sữa đã hỏng.” 43 Với Todd, điều này đồng nghĩa với việc các thợ đào nhỏ lẻ ở những địa điểm phi tập trung khác nhau sẽ có thể cạnh tranh với những đơn vị đào chuyên nghiệp tập trung như những mỏ đào lớn ở Iceland hoặc Trung Quốc.

Câu hỏi đặt ra là liệu điều đó có khả thi không. Bởi số lượng bitcoin đào được sẽ giảm một nửa sau mỗi 4 năm, điều gì sẽ xảy ra khi số bitcoin còn lại bằng 0? Vòng xoáy đào bitcoin phụ thuộc vào giá bitcoin trên thị trường. Khi giá giảm, nhiều thợ đào sẽ găm tiền và tiếp tục đợi cho đến khi giá tăng. Những thợ đào khác không thể làm như vậy; họ chỉ có thể bỏ phí dụng cụ đào hoặc buộc phải chuyển hướng sang đào một loại altchain mang lời hơn. Những thợ đào khác vẫn có thể tham gia vào các mỏ đào, vận dụng năng lực điện toán với các nút mạng và hy vọng có thể tăng may mắn và thu được phần nào đó giải thưởng hơn là lãi về 0. Chính điều đó khiến nền công nghiệp đào bitcoin trở nên phức tạp. Valery Vavilov từ BitFury ước lượng rằng hoạt động đào bitcoin của ông sẽ tiêu tốn ít nhất 200 MW đến cuối năm 2016.

Một trong số những câu trả lời là tiền công. Satoshi đã viết, “Người dùng sẽ mất phí giao dịch để các nút mạng [đào coin] có động cơ để nhận và tính mọi giao dịch có thể. Cuối cùng, các nút mạng chỉ được bù phí giao dịch khi tổng lượng coin tạo ra đến mức chạm trần.” 44 Vậy là, khi tất cả các bitcoin đã được tạo ra thì cơ cấu tính phí sẽ tự động xuất hiện. Hãy nghĩ đến hàng tỷ những giao dịch thanh toán vi mô. Do mỗi block có một kích thước tối đa nhất định, nên số lượng giao dịch mà một thợ đào có thể tính toán sẽ bị giới hạn. Vì vậy, thợ đào sẽ thêm vào giao dịch mức phí cao nhất trước, để lại mức phí thấp hoặc miễn phí cho phần còn lại trong không gian block. Nếu phí giao dịch của bạn đủ cao, bạn có thể hy vọng một thợ đào sẽ đưa giao dịch vào block tiếp theo; nhưng nếu mạng lưới quá tải và mức phí của bạn quá thấp, có thể sẽ phải mất từ 2 đến 3 block trước khi thợ đào lưu lại giao dịch trên blockchain.

Điều này có ý nghĩa như thế nào với những người dùng không thể trả phí? Liệu số phí thu được có làm giảm thế mạnh của blockchain so với các phương thức thanh toán truyền thống hay không? Theo nhà đầu tư mạo hiểm Pascal Bouvier, “các loại phí phản ánh chi phí biên của việc xác nhận giao dịch”. Nếu không có chi phí để thúc đẩy các thợ đào thì khi tiền thưởng của block tiếp tục giảm xuống một nửa, tốc độ tính toán hàm băm có khả năng sẽ giảm. Khi đó, độ tin cậy của mạng lưới cũng sụt giảm. 45

Điểm này đưa chúng ta quay lại với khái niệm tấn công quá bán, khi một mỏ đào lớn hoặc các-ten* của các mỏ đào khổng lồ kiểm soát 51% tốc độ tính toán hàm băm. Với sức mạnh lớn như thế, họ sẽ nhận được phần lớn sự ủng hộ của thợ đào và có khả năng gian lận trong việc tạo block cũng như chiếm lấy phiên bản thật mà họ dùng trên mạng lưới bitcoin. Họ không nhất thiết phải làm giàu ngay. Trái lại, tất cả những gì họ có thể làm là đảo ngược giao dịch của chính mình trong block trước đó, giống như một giao dịch đòi bồi hoàn trên thẻ tín dụng. Giả sử những kẻ tấn công mua một sản phẩm có giá trị lớn từ cùng một người bán, đợi đến khi chuyển hàng rồi tấn công vào mạng lưới để đòi tiền lại. Hành động này đồng nghĩa với việc quay ngược và tái giao dịch trên block có chứa mọi thông tin mua hàng, cũng như các block tiếp theo, ngay cả khi mạng lưới vẫn tiếp tục tạo ra các block mới. Khi nhánh của các-ten bắt đầu dài ra và đạt đủ điều kiện, thì block đó sẽ trở thành một block hợp lệ mới. Satoshi cược rằng hoạt động đó còn tốn kém hơn đào coin mới.

[*]: Các-ten (Cartel): là khái niệm chỉ một tổ chức bao gồm các thành viên tự nguyện liên kết theo phương thức cam kết đồng thuận. Các-ten thường sinh ra vì một mục tiêu chung là tập hợp các tổ chức và đối tượng cùng ngành nghề để có thể khống chế thị trường bằng quyền lực kinh tế do các thành viên các-ten mang lại.

Trong khi tấn công quá bán dựa trên mô hình bằng chứng công việc bắt nguồn từ sức đào tập trung, thì các cuộc tấn công dựa trên mô hình bằng chứng cổ phần lại lại bắt nguồn từ kiểm soát coin tập trung và các bên liên quan lớn nhất thường sẽ trao đổi tiền với nhau. Trong một vài phạm vi quyền hạn, các giao dịch cần phải được cấp phép và kiểm tra pháp lý kỹ lưỡng. Những kẻ tấn công cũng phải là những nhân vật có danh tiếng và có nhiều động lực để bảo vệ giá trị thương hiệu của chúng cũng như giá trị của những đồng coin trong tài khoản ví điện tử. Tuy nhiên, càng có nhiều đồng tiền được lưu thông thì sự đa dạng về giá trị càng lớn, và càng có thêm nhiều tài sản chiến lược được đăng ký trên blockchain sử dụng bằng chứng công việc và bằng chứng cổ phần, kẻ tấn công có thể sẽ chẳng hề ngại những chi phí kể trên.

6. BLOCKCHAIN CƯỚP MẤT VIỆC LÀM

Tại hội nghị thường niên của Diễn đàn Kinh tế Thế giới năm 2015 ở Davos, Thụy Sĩ, các giám đốc công nghệ từ Microsoft, Facebook và Vodaphone đã thảo luận về tác động của công nghệ đối với việc làm. Tất cả đều đồng ý rằng mặc dù những đổi mới về công nghệ có thể tạm thời phá vỡ thị trường lao động nhưng xét về tổng thể, chúng sẽ tạo ra việc làm mới và gia tăng thêm việc làm. Eric Schmidt, Giám đốc Điều hành của Google đặt ra câu hỏi: “Nhưng tại sao lần này lại khác?”

Việc thay thế nhân công bằng tự động hóa không phải là điều mới mẻ. Hãy xem xét tác động của Internet đối với các đại lý du lịch và các nhà bán lẻ âm nhạc. Uber và Airbnb đã tạo thu nhập cho các lái xe có thời gian rảnh và những chủ nhà có phòng trống, nhưng không cung cấp bảo hiểm y tế hay các phúc lợi khác cho nhân viên. Cả hai công ty đều cung cấp những công việc được trả lương cao hơn trong ngành du lịch và khách s?