Chương 11 LÃNH ĐẠO TRONG KỶ NGUYÊN KẾ TIẾP
Năng suất có lẽ là tính từ nên được dùng để mô tả về chàng thanh niên 20 tuổi Vitalik Buterin, người Canada gốc Nga và là người sáng lập Ethereum. (Chẳng hạn như nhà sáng lập năng suất.) Hãy thử hỏi hàng nghìn người theo dõi về Ethereum, và họ sẽ nói rằng đó là một nền tảng chạy trên blockchain, có tính tùy biến, một nền tảng Turing-đầy đủ*.” 1 Nền tảng này đã hấp dẫn IBM, Samsung, UBS, Microsoft, gã khổng lồ ô tô Trung Quốc Wanxiang, và một đội quân các nhà phát triển phần mềm thông minh nhất trên thế giới, tất cả những người nghĩ rằng Ethereum có thể trở thành “chiếc máy tính có quy mô toàn hành tinh” có khả năng thay đổi mọi thứ. 2
[*]: Một ngôn ngữ lập trình được gọi là có tính “Turing-đầy đủ” nếu nó có thể thực thi trên bất cứ một máy tính Turing (cỗ máy tuy đơn giản nhưng có thể mô phỏng bất kỳ thuật toán máy tính nào) với điều kiện có đủ thời gian và bộ nhớ.
Khi Buterin giải thích về “tính tùy biến, Turing-đầy đủ”, chúng tôi đã có cái nhìn sơ lược về những gì đang xuất hiện trong đầu anh. Việc nghe nhạc sẽ rất khác so với đọc sách hay tính toán doanh thu và chi phí hằng ngày, và tất nhiên bạn có thể thực hiện cả ba việc đó trên điện thoại thông minh, vì hệ thống vận hành của nó có tính Turing-đầy đủ. Điều đó có nghĩa là chiếc điện thoại thông minh của bạn có thể thích nghi với bất kỳ ngôn ngữ nào chỉ cần chúng đều là ngôn ngữ Turing-đầy đủ. Do đó, nhà cải cách có thể tạo ra bất kỳ ứng dụng số nào trên Ethereum – những ứng dụng có thể thực hiện những nhiệm vụ khác nhau, từ hợp đồng thông minh, chợ thương mại điện toán cho tới các công cụ tài chính phức tạp và mô hình quản trị phân tán.
Buterin là người sử dụng được nhiều ngôn ngữ, có thể kể đến một vài thứ tiếng như tiếng Anh, tiếng Nga, tiếng Pháp, tiếng Quảng Đông (Anh đã học chỉ trong hai tháng nghỉ dưỡng), tiếng La-tinh cổ, tiếng Hy Lạp cổ, ngôn ngữ BASIC, C++, Pascal và Java. 3 “Tôi rất chú trọng đến việc tìm hiểu kiến thức một cách rộng rãi,” anh chia sẻ. Anh cũng là một học giả uyên bác và khá khiêm tốn. “Tôi có những mối quan tâm khác nhau, và bằng cách nào đó bitcoin dường như hội tụ đủ tất cả những yếu tố đó. Nó ẩn chứa toán học, khoa học máy tính, mật mã, tính kinh tế và còn cả tính chính trị và triết học xã hội. Chính cộng đồng này đã khiến tôi ngay lập tức bị thu hút,” anh chia sẻ. “Tôi thấy nó thực sự rất quyền năng.” Anh tìm tòi trên các diễn đàn trực tuyến, sở hữu một vài bitcoin, và tìm thấy một anh chàng đang lập blog về bitcoin. “Blog có tên gọi là Bitcoin Weekly, và anh ta trả tôi 5 bitcoin cho mỗi bài báo, tương đương với khoảng 4 đô-la vào thời điểm đó,” Buterin nói. “Tôi đã viết vài bài và kiếm được 20 bitcoin. Tôi đã chi một nửa số đó để mua một chiếc áo phông. Trải qua toàn bộ quá trình, bitcoin mang đến cho tôi cảm giác như đang làm việc với những khối cơ bản thiết lập nên xã hội.” 4
Tất cả đều bắt nguồn từ việc một người đàn ông, gần 5 năm trước, đã từ chối bitcoin. “Khoảng tháng 2 năm 2011, bố tôi đã đề cập với tôi, ‘Con đã bao giờ nghe về bitcoin chưa? Có phải đó là loại tiền chỉ tồn tại trên Internet và không được chính phủ ủng hộ.’ Tôi lập tức nghĩ, ‘Vâng, cái thứ đó không có giá trị đích thực, nó sẽ không thể thành công được đâu.’” Cũng giống như những cậu nhóc khác, Buterin “đã dành rất nhiều thời gian vô bổ trên Internet”, đọc về những ý tưởng khác nhau nhưng đều không chính thống, không đi theo một lối đi nhất định. Hãy thử hỏi Buterin về nhà kinh tế học yêu thích, anh sẽ nhắc tới Tyler Cowen, Alex Tabarrok, Robin Hanson, và Bryan Caplan. Anh có thể nói về các tác phẩm của nhà lý thuyết trò chơi Thomas Schelling và nhà kinh tế học hành vi Daniel Kahneman và Dan Ariely. “Chúng thực sự rất hữu dụng, bạn sẽ tự học được rất nhiều điều thông qua việc tranh luận các ý tưởng với mọi người trên diễn đàn như một chính trị gia. Bản thân nó cũng chính là một trải nghiệm học tập đáng ngạc nhiên,” Buterin chia sẻ. Và bitcoin cứ thế phát triển.
Cuối năm đó, Buterin dành 10-20 tiếng một tuần để viết bài cho một đơn vị xuất bản khác, Bitcoin Magazine. “Khi lên đại học được khoảng 8 tháng, tôi nhận ra bitcoin sẽ trở thành lẽ sống của cả đời tôi, và tôi cũng có thể dành trọn đời mình cho nó. Waterloo thật sự là một trường đại học tốt và bản thân tôi cũng thực sự thích chương trình học tại đây. Lý do tôi nghỉ học chắc chắn không phải vì trường đại học quá tệ. Đó là vấn đề như kiểu, ‘Điều đó vui và điều này còn vui hơn.’ Đó là cơ hội nghìn năm có một và tôi cơ bản không thể để vuột mất nó được.” Khi đó anh chỉ mới 17 tuổi.
Buterin tạo ra Ethereum với tư cách là một dự án mã nguồn mở khi anh nhận ra blockchain có thể vượt ra ngoài lĩnh vực tiền tệ và các lập trình viên cần một nền tảng linh hoạt hơn những gì mà blockchain bitcoin đã cung cấp. Ethereum mang lại độ mở và bảo mật căn bản trên mạng lưới. Anh không coi đó là một sự mâu thuẫn mà thay vào đó là “một dạng trong phép tổng hợp thuộc trường phái triết học Hegel*,” một phép biện chứng giữa hai thứ và dẫn tới kết quả của“sự minh bạch tự nguyện.”
[*]: Hegel (1770-1881) là nhà biện chứng, đồng thời là nhà triết học duy tâm khách quan. Triết học của ông đầy mâu thuẫn. Nếu phương pháp biện chứng của ông là hạt nhân hợp lý, chứa đựng tư tưởng thiên tài về sự phát triển, thì hệ thống triết học duy tâm của ông lại phủ nhận tính chất khách quan của những nguyên nhân bên trong vốn có của sự phát triển tự nhiên và xã hội.
Ethereum, cũng giống như rất nhiều công nghệ đã xuất hiện trong lịch sử, có thể gây những xáo trộn trong công việc. Buterin tin rằng đây là một hiện tượng tự nhiên phổ biến đối với nhiều công nghệ và gợi ý một giải pháp mới: “Trong vòng nửa thế kỷ, chúng ta sẽ từ bỏ mô hình lao động 8 tiếng một ngày và có một cuộc sống tốt đẹp hơn.” 5 Tuy nhiên, khi đề cập tới blockchain, anh không cho rằng mất việc làm diện rộng là điều không tránh khỏi. Ethereum có thể tạo ra nhiều cơ hội mới cho việc tạo lập giá trị và lãnh đạo. “Trong khi phần lớn công nghệ có xu hướng tự động và con người chỉ còn làm những công việc tay chân tầm thường, thì blockchain sẽ đưa họ trở lại với công việc,” anh chia sẻ. “Thay vì cho một tài xế taxi nghỉ việc, blockchain loại bỏ Uber khỏi cuộc chơi và để người tài xế làm việc trực tiếp với khách hàng.” Blockchain không loại bỏ công việc nhiều như cái cách nó thay đổi định nghĩa về công việc đó. Và ai sẽ là nạn nhân hứng chịu những thay đổi lớn này? “Tôi đoán và hy vọng rằng nạn nhân chính sẽ là những tay luật sư có thu nhập nửa triệu đô-la một năm.” 6 Buterin hiểu rõ câu nói của Shakespeare: “Điều đầu tiên chúng ta cần làm, đó là loại bỏ tất cả các tay luật sư.” 7
Ethereum còn có một mâu thuẫn rõ ràng nữa. Nó mang chủ nghĩa cá nhân và riêng tư nhưng lại bị phụ thuộc vào một cộng đồng lớn, phi tập trung hoạt động mở trong vấn đề tư lợi tập thể. Thực sự, thiết kế của Ethereum tóm gọn cả niềm tin vững chắc của Buterin rằng các cá nhân sẽ hành động đúng đắn khi được trao đúng công cụ, cùng sự hoài nghi có cơ sở của anh về động cơ của các thể chế lớn mạnh trong xã hội. Mặc dù Buterin phê bình những vấn đề trước mắt của xã hội đương thời hết sức nghiêm trọng, nhưng rõ ràng nó cũng thắp lên một tia hy vọng. “Dù cuộc sống còn tồn tại nhiều điều bất công, tôi vẫn luôn tìm cách để bản thân chấp nhận thế giới theo cách nó vốn có và nghĩ tới tương lai dưới góc nhìn cơ hội.” Khi anh học được rằng 3.500 đô-la có thể giúp một ai đó chống chọi lại với bệnh sốt rét cho đến cuối đời, cũng là lúc anh thôi than phiền về việc thiếu ủng hộ từ các cá nhân, chính phủ và các tập đoàn lớn. Anh nghĩ “có thể cứu một mạng người chỉ với 3.500 đô-la thực sự là một khoản đầu tư rất hời! Tôi nên ủng hộ thêm một ít ngay lúc này”. 8 Ethereum là công cụ giúp anh tạo ra những thay đổi tích cực cho thế giới. “Tôi thấy bản thân mình cũng là một phần của xu hướng phát triển chung của công nghệ và từ đó tôi có thể làm được nhiều điều tốt đẹp hơn cho xã hội.”
Buterin là một nhà lãnh đạo bẩm sinh, nhờ đó anh có thể kêu gọi mọi người theo đuổi ý tưởng và tầm nhìn của mình. Anh là một kiến trúc sư trưởng, là người đạt được sự đồng thuận trong cộng đồng Ethereum, là người gieo trồng chính trong vườn ươm các nhà phát triển tài năng, những người có quan điểm mạnh mẽ về bất cứ điều gì gắn với kỹ thuật. Nếu anh thành công thì sao?
AI SẼ LÀ NGƯỜI LÃNH ĐẠO CUỘC CÁCH MẠNG?
Vào năm 1992, nhà khoa học máy tính MIT David Clark nói, “Chúng tôi không chấp nhận những ông vua, tổng thống và cả việc bỏ phiếu. Chúng tôi tin tưởng vào sự đồng thuận và những dòng mã đang chạy.” 9 Đó là câu thần chú cho các nhà quản lý thế hệ đầu tiên của Internet. Nó được nói vào thời điểm phần lớn mọi người đều sợ hãi hình dung ra cách mà Internet có thể trở thành phương tiện truyền thông mới của con người, thứ được cho rằng sẽ vượt qua các phương tiện truyền thông trước đó về tầm quan trọng đối với xã hội và đời sống thường nhật. Những lời Clark nói đã thể hiện triết lý của việc lãnh đạo và quản trị nguồn tài nguyên toàn cầu khác hoàn toàn so với tiêu chuẩn, tuy nhiên nó lại tạo ra một hệ sinh thái quản trị hiệu quả đáng kể.
Từ khi Thế chiến II kết thúc, các tổ chức nhà nước đã nắm quyền quản lý những nguồn tài nguyên quan trọng. Hai trong số các tổ chức quyền lực nhất – Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Tổ chức Thương mại Thế giới – đều được thành lập tại Hội nghị Bretton Woods năm 1944. Liên Hợp Quốc và các tổ chức khác bên dưới, như Tổ chức Y tế Thế giới, đều được trao quyền lớn để triển khai vị thế độc tôn của mình trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu. Những tổ chức này đều được thiết kế theo mô hình thứ bậc vì đó là mô hình chi phối chính trong suốt nửa đầu của cả thế kỷ bị chiến tranh tàn phá. Nhưng giải pháp quy mô công nghiệp này đã bị những thách thức của thời đại số uy hiếp. Sự trỗi dậy của Internet đã đánh dấu bước đi vượt bậc trong việc thoát ra khỏi nền văn hóa quản trị truyền thống.
Năm 1992, phần lớn lượng Internet là của e-mail. Trình duyệt tích hợp đồ họa World Wide Web tuyệt diệu của Tim Berners-Lee đã là câu chuyện của 2 năm trước. Phần lớn mọi người không được kết nối và không có hiểu biết về công nghệ. Những tổ chức quan trọng có thể đứng ra quản lý nguồn tài nguyên toàn cầu quan trọng này còn chưa ra đời hoặc không tồn tại. Đội công tác Kỹ thuật Internet chỉ mới thành lập được 4 năm, là một cộng đồng quốc tế được lập ra nhằm xử lý các vấn đề về quản trị Internet. Tập đoàn Quốc tế về Phân loại Tên và Số (ICANN) chuyên cung cấp các dịch vụ thiết yếu như tên miền, đã tồn tại được 6 năm; và Vint Cerf cùng Bob Kahn vẫn đang tuyển thêm người với mục đích cuối cùng là phát triển nó thành Hiệp hội Internet.
Thế hệ thứ hai của Internet được thừa hưởng gần như cùng một tinh thần và sự nhiệt tình đối với sự cởi mở và mối ác cảm dành cho mô hình phân cấp, được thể hiện trong nét đặc biệt của Satoshi, Voorhees, Antonopoulos, Szabo và Ver. Mã nguồn mở có nguyên tắc tổ chức tốt nhưng lại không phải là một phương thức giúp chúng ta tiến lên phía trước. Mã nguồn mở đã thay đổi phần lớn các tổ chức trong xã hội, nhưng chúng ta vẫn cần điều phối, tổ chức và lãnh đạo. Mặc dù các dự án nguồn mở như Wikipedia và Linux đều có các chế độ đãi ngộ người tài, tuy nhiên họ vẫn cần những người đứng đầu rộng lượng như Jimmy Wales và Linus Torvalds.
Bằng uy tín của mình, Satoshi Nakamoto đã điều chỉnh lại động lực thúc đẩy các bên liên quan bằng cách lập trình các nguyên tắc quyền lực phi tập trung, sự thống nhất của mạng lưới, các giá trị không thể chối cãi, quyền lợi của các bên (bao gồm quyền riêng tư, bảo mật và quyền sở hữu), và tất cả những gì được bao hàm trong công nghệ. Kết quả là, công nghệ đã phát triển trong những năm đầu, nở rộ thành một hệ sinh thái như chúng ta thấy ngày nay. Tuy nhiên, cách tiếp cận không cần bàn tay thần thánh này đã bắt đầu cho thấy những dấu hiệu căng thẳng. Như tất cả những công nghệ có tính đột phá, luôn tồn tại những quan điểm trái chiều trong hệ sinh thái blockchain. Thậm chí nhóm blockchain cốt lõi được chia thành nhiều nhóm nhỏ khác nhau, mỗi nhóm lại theo một đề tài thảo luận riêng biệt.
Brian Forde, cựu nhân viên Nhà Trắng và là người ủng hộ blockchain, hiện đang là người đứng đầu tổ chức Sáng kiến Tiền tệ số của MIT nói, “Nếu bạn theo dõi cuộc tranh luận về kích thước khối, thì đó thực sự là cuộc tranh luận về kích thước khối? Trong truyền thông, nó là một cuộc tranh luận về kích thước khối, nhưng tôi nghĩ những gì chúng ta nhìn thấy còn là một cuộc tranh luận về quản trị.” 10 Quản trị theo loại nào, và cụ thể hơn, phương thức lãnh đạo cần thiết là gì? Thực sự, Mike Hearn, nhà phát triển bitcoin cốt lõi xuất chúng, đã tạo ra một làn sóng vào tháng 1 năm 2015, khi viết một lá thư chia tay gửi cho ngành công nghiệp này và dự đoán về sự sụp đổ của bitcoin. Trong lá thư, anh chỉ ra một vài thử thách khó khăn mà ngành đang phải đối mặt; cụ thể, anh đưa ra những câu hỏi quan trọng về tiêu chuẩn kỹ thuật vẫn chưa có lời đáp cũng như sự bất hòa và hoang mang trong các cấp của cộng đồng. Hearn kết luận rằng những thử thách này có thể khiến bitcoin sụp đổ. Chúng tôi thì không đồng ý với điều đó. Thực sự, những gì Hearn đưa ra như một lời phê bình nghiêm túc về tương lai của bitcoin, với chúng ta, đó như là một trong những luận chứng hùng hồn nhất về tầm quan trọng của quản trị đa quyền, dựa trên tính minh bạch, công bằng và hợp tác. Mật mã nói riêng cũng chỉ là một công cụ. Để công nghệ này có thể tiến lên các tầm cao mới và hoàn thành sứ mệnh dài hạn cần phải có bàn tay con người dẫn dắt. Bây giờ, chúng ta cần tất cả các yếu tố cấu thành – tất cả các bên liên quan trong mạng lưới – hợp lại cùng nhau và giải quyết một vài nhiệm vụ cấp bách.
Chúng ta mới chỉ phác họa được một số thành quả đáng khích lệ. Chúng rất ấn tượng. Nhưng chúng cũng là những thử thách dẫn tới thành công cho công cuộc đổi mới, chứ không phải là lý do để chống lại nó. Cho tới nay, nhiều vấn đề vẫn chưa được giải quyết và nhiều câu hỏi vẫn chưa có lời giải đáp, chúng ta mới chỉ đi được vài bước nhỏ trong việc giải quyết các vấn đề. Công nghệ sẽ mở rộng quy mô như thế nào, và liệu chúng ta có thể mở rộng nó mà không phá hoại môi trường sinh thái hay không? Liệu các thế lực lớn mạnh có bóp nghẹt sự đổi mới hay sẽ ủng hộ nó? Chúng ta sẽ giải quyết các câu hỏi về tiêu chuẩn còn đang gây tranh cãi mà không quay về với mô hình phân cấp bằng cách nào?
Lời giải cho các câu hỏi trên chính là trọng tâm chính trong công tác nghiên cứu của chúng tôi trong suốt 2 năm qua. Chúng tôi nhận ra rằng, thay vì chỉ có các tổ chức nhà nước, chúng ta cần sự hợp tác của xã hội dân sự, lĩnh vực tư nhân, chính phủ và các bên có liên quan cá nhân trong một mạng lưới phi chính phủ. Hãy gọi đó là những mạng lưới giải pháp toàn cầu (GSN). Những mạng lưới dựa trên nền web ngày nay đang tăng lên, đạt được các hình thức hợp tác mới, thay đổi xã hội, và thậm chí là sản xuất các giá trị công cộng toàn cầu.
Một trong những điều quan trọng nhất là chính bản thân Internet – được giao phó, điều phối hay nói cách khác là được chỉ đạo bởi một tập hợp không thể tưởng tượng các cá nhân, các tổ chức xã hội dân sự và các tập đoàn, với sự hỗ trợ ngầm và đôi khi tích cực từ các quốc gia-nhà nước. Nhưng nếu không có chính phủ, tập đoàn, hoặc các tổ chức nhà nước kiểm soát Internet thì nó vẫn sẽ hoạt động. Bằng cách đó, Internet đã chứng minh được rằng các bên liên quan đa dạng có thể quản lý hiệu quả tài nguyên toàn cầu thông qua sự tham gia của nhiều thành phần, sự đồng thuận và minh bạch.
Bài học ở đây đã rõ ràng. Quản lý tốt những sáng kiến đổi mới toàn cầu phức tạp không phải là công việc của một mình chính phủ. Chúng ta cũng không thể chỉ trao nó cho khu vực tư nhân: các lợi ích thương mại không đủ để đảm bảo rằng nguồn tài nguyên này có thể phục vụ xã hội. Rõ ràng, chúng ta cần tất cả các bên liên quan cùng nhau hợp lại trong việc lãnh đạo.
HỆ SINH THÁI BLOCKCHAIN: BẠN KHÔNG THỂ CHỈ ĐẠO NGƯỜI THAM GIA MÀ KHÔNG CÓ DANH SÁCH CỤ THỂ
Mặc dù công nghệ blockchain được khởi nguồn từ cộng đồng mã nguồn mở, nhưng nó vẫn nhanh chóng thu hút nhiều bên liên quan, mỗi bên lại có những tình trạng, mối quan tâm và động lực khác nhau. Các nhà phát triển, những người tham gia trong ngành, các công ty đầu tư mạo hiểm, các chủ doanh nghiệp, chính phủ và các tổ chức phi chính phủ đều có quan điểm riêng, và mỗi bên lại đóng một vai trò riêng. Có rất nhiều dấu hiệu ngay từ đầu cho thấy một vài bên liên quan chủ chốt đã nhận thấy cần có một sự lãnh đạo và họ đang đấu tranh cho điều đó. Hãy xem thử những người đó là ai:
Những nhà tiên phong trong công nghệ blockchain
Các nhà tiên phong trong ngành công nghiệp này, từ Erik Voorhees đến Roger Ver, đều tin rằng bất kỳ hình thức quản lý, quy định, quản trị, hoặc giám sát chính thức đều không chỉ ngu xuẩn mà còn đối lập với các tiêu chí của bitcoin. 11 Voorhees nói, “Bitcoin đã được điều chỉnh bởi toán học, và bản thân nó không cần phải dựa vào ý thích bất chợt của chính phủ.” 12 Tuy nhiên, khi ngành công nghiệp blockchain mở rộng, sẽ có rất nhiều doanh nghiệp tiềm năng mở rộng quan hệ với chính phủ, và họ sẽ tập trung nhiều hơn vào quản trị như một điều có lợi. Các công ty như Coinbase, Circle, và Gemini đã tham gia các tổ chức thương mại, và một vài công ty thậm chí còn duy trì mối quan hệ thân thiết với các tổ chức quản lý đang nổi, ví dụ như tổ chức Sáng kiến Tiền tệ Số của MIT.
Đầu tư mạo hiểm
Mới đầu, đây chỉ là một nhóm những người quan tâm tới mã hóa, giờ đây họ đã nhanh chóng trở thành những nhà đầu tư lớn nhất và nổi bật nhất Thung lũng Silicon, trong đó có cả ngài Andreesen Horowitz đáng kính. Giờ đây, các gã khổng lồ cung cấp dịch vụ tài chính đã lao vào đầu tư mạo hiểm bao gồm: Goldman Sachs, NYSE, Visa, Barclays, UBS, và Deloitte. Họ đã đầu tư trực tiếp vào các công ty khởi nghiệp hoặc hỗ trợ điều kiện thuận lợi để nuôi dưỡng các dự án mạo hiểm mới. Quỹ hưu trí cũng đang tham gia vào cuộc cạnh tranh. OMERS Venture, chi nhánh liên doanh tỷ đô của một trong những quỹ trợ cấp lớn nhất Canada, đã thực hiện phi vụ đầu tư đầu tiên vào năm 2015. Jim Orlando, người điều hành nhóm này, đang tìm kiếm ứng dụng tiếp theo “có thể mang lại cho blockchain những gì mà trình duyệt web đã làm đối với Internet.” 13 Số tiền đầu tư được nâng lên – từ 2 triệu đô-la vào năm 2012 lên tới nửa tỷ đô-la vào nửa đầu năm 2015. 14 Sự phấn khích của mọi người càng trở nên rõ rệt. Tim Drapper nói một cách chắc chắn với chúng tôi rằng, “các chuyên gia tài chính đang đánh giá thấp tiềm năng của blockchain.” 15 Các nhà đầu tư mạo hiểm có thể ủng hộ công nghệ và hỗ trợ các tổ chức quản trị mới, như tập đoàn Coin Center do Andreessen Horowitz cấp vốn. Tổ chức Tiền tệ Số, một doanh nghiệp đầu tư mạo hiểm do Barry Silbert thành lập, đã bổ nhiệm các cố vấn học thuật và cố vấn phi truyền thống khác vào thành phần hội đồng quản trị để đẩy nhanh sự phát triển của hệ thống tài chính tốt hơn thông qua cả đầu tư và vận động.
Ngân hàng và các dịch vụ tài chính
Có thể nói chúng ta chưa bao giờ chứng kiến sự thay đổi quan điểm nào chóng vánh đến vậy trong các nền công nghiệp khác. Trước đây, hầu hết các tổ chức tài chính đều từ chối sử dụng bitcoin vì nó có thể là công cụ đầu cơ cho bọn lừa đảo và tội phạm. Thậm chí, các tổ chức này cũng hiếm khi thiết lập hệ thống giám sát blockchain. Vậy mà ngày nay, hầu hết họ đều “có mặt” trên thị trường bitcoin. Hiện tượng này chính thức xảy ra vào năm 2015 và được coi là một sự kiện đột phá. Trước năm 2015, mới chỉ có rất ít các tổ chức tài chính tuyên bố đầu tư vào thị trường. Hiện nay, Ngân hàng Liên bang Úc, Ngân hàng Montreal, Ngân hàng Société Générale, Ngân hàng State Street, CIBC, RBC, Ngân hàng TD, Tập đoàn Tài chính Mitsubishi UFJ, Ngân hàng Mellon New York, Ngân hàng WellsFargo, Ngân hàng Mizuho, Nordea, ING, Unicredit, Ngân hàng Commerz, Macquarie và hàng tá các đơn vị khác đang đầu tư vào loại hình công nghệ này cũng như hăng hái tham gia vào việc thảo luận lãnh đạo. Đa phần các ngân hàng lớn nhất thế giới đều đã đăng ký tham gia Hiệp hội ngân hàng toàn cầu R3 và hợp tác nhiều hơn với Tổ chức Linux để triển khai Dự án Sổ cái Cấp cao. Trong đó, các ngân hàng được quyền tham gia vào tranh luận lãnh đạo nhưng những bên có liên quan khác buộc phải thận trọng với những tay tài phiệt đang tìm cách kiểm soát công nghệ, như họ từng cẩn thận tìm đường đi nước bước trong những ngày đầu phát triển của Internet.
Các nhà phát triển
Các nhà phát triển trong cộng đồng dù bị chia nhỏ bởi các vấn đề kỹ thuật cơ bản nhưng cộng đồng này vẫn có nhu cầu hợp tác và lãnh đạo. Nhà phát triển cốt lõi của bitcoin trong cuộc tranh luận về kích thước của block, Gavin Andresen, chia sẻ với chúng tôi, “Tôi thà ngồi trong phòng máy và giữ cho các thiết bị bitcoin hoạt động ổn định” 16 hơn là dành thời gian quý báu để tranh luận về vị thế của mình. Tuy nhiên, dù thiếu vắng đường lối lãnh đạo rõ ràng, Andresen vẫn tình cờ chiếm được cảm tình của nhiều người ủng hộ. Mùa hè năm 2015, anh nói với chúng tôi, “Công việc của tôi trong 6 tháng tới là tập trung vào vấn đề kỹ thuật của bitcoin, đảm bảo đồng tiền mã hóa này vẫn hoạt động trong vòng 2-3 năm nữa, hiện thực hóa nhiều lĩnh vực kinh doanh như thanh toán vi mô, giao dịch cổ phần, chuyển giao tài sản, và cả những thứ khác nữa”. Tất cả những việc đó đều cần sự ủng hộ và vận động hành lang tích cực. Với anh, mạng lưới quản trị Internet chính là một điểm khởi đầu hiệu quả. “Tôi luôn tìm kiếm những mô hình lý tưởng. Đó là hệ thống của Lực lượng Chuyên trách về Kỹ thuật Liên mạng (IETF).” 17 Internet hiện được quản lý theo cách thức “khá lộn xộn”, anh cho biết, nhưng nói chung nó vẫn hoạt động tốt và đáng tin cậy.
Giới học giả
Các cơ quan học thuật đang tài trợ cho nhiều phòng thí nghiệm và trung tâm để nghiên cứu công nghệ này, đồng thời tiến hành hợp tác với các đồng nghiệp ngoài đơn vị. Brian Forde tâm sự với chúng tôi, “Chúng tôi bắt đầu sử dụng DCI để xúc tác một số nguồn lực chất lượng đang có tại MIT nhằm tập trung vào công nghệ này. Bởi chúng tôi cho rằng bitcoin sẽ là một trong những chuyển biến kỹ thuật quan trọng nhất 10 năm tới.” 18 Giám đốc MIT Media Lab, Joichi Ito, nhận định cơ hội để giới học thuật vào cuộc: “MIT cùng các đơn vị học thuật sẽ có chỗ đứng khi chúng tôi triển khai đánh giá, nghiên cứu và trao đổi về nhiều vấn đề như khả năng mở rộng hệ thống mà không có thành kiến hoặc vì lợi ích đặc biệt nào. 19 Jerry Brito là một trong những người có uy tín về mảng pháp lý trong giới đầu tư bitcoin, từng công tác tại Trung tâm Mercatus tại trường Đại học George Mason và giờ trở thành Giám đốc tại Coin Center, một tổ chức phi lợi nhuận. Ông cho rằng, “Chúng ta chỉ cần cơ chế lãnh đạo khi cần quyết sách cho nhiều vấn đề nhưng chưa phải ngay lúc này.” 20 Ông đề xuất hãy sử dụng lời thề Hippocrate: đầu tiên, đừng làm hại ai. Phương thức tiếp cận từ dưới lên mà các nhà phát triển cốt lõi sử dụng hiện tại “cho thấy một số khía cạnh khó khăn đang diễn ra với cuộc tranh luận về kích thước khối. Chúng ta sẽ rất khó đạt được đồng thuận,” Brito nói. “Chúng ta muốn hỗ trợ mạng lưới phát triển và thúc đẩy cơ chế tự quản lý hoặc một tổ chức quản lý nếu cần thiết.” 21 Những trường đại học danh tiếng như Stanford, Princeton, Đại học New York và Duke đều đã giảng dạy về blockchain, bitcoin và tiền mã hóa. 22
Chính phủ, luật pháp và cơ quan hành pháp
Các chính phủ trên toàn thế giới chưa phối hợp trong quá trình tiếp cận bitcoin. Nhiều chính phủ hưởng ứng chính sách tự do kinh tế, một số khác lại tập trung nghiên cứu các luật và quy định mới như BitLicense ở New York. Rất nhiều quốc gia đã thể hiện sự phản đối ra mặt mặc dù những quy định này mới chỉ là động thái nhỏ. Tương tự, trong ngành này cũng có hai trường phái khác biệt, một trường phái ủng hộ luật mới và ngược lại. Những người phản đối chính phủ can thiệp đều hiểu rằng họ có lợi khi hăng hái tham gia vào những cuộc tranh luận về quản lý. Adam Draper thuộc đơn vị đầu tư đa vốn trong ngành bitcoin miễn cưỡng thừa nhận rằng, “Việc chính phủ chấp nhận bitcoin sẽ kéo theo nhiều thể chế cũng hành động như vậy và tạo ra giá trị chung.” 23 Các ngân hàng trung ương toàn cầu đang từng bước tìm hiểu về công nghệ này. Cựu giám sát dịch vụ tài chính bang New York, Benjamin Lawsky, cho rằng những quy định chặt chẽ là bước đầu tiên tạo tiền đề để nền công nghiệp này phát triển. 24
Các tổ chức phi chính phủ
Năm 2015 đánh dấu sự chuyển biến bùng nổ khi các tổ chức phi chính phủ và nhiều tổ chức xã hội dân sự tập trung đặc biệt vào loại hình công nghệ này. Mặc dù phương thức DIC của Forde bắt nguồn từ MIT, chúng tôi vẫn đề cập đến nó tại đây. Những nhóm khác có thể kể tên như Coin Center của Brito và Phòng Thương mại Điện tử của Perianne Boring. Họ ngày càng nhận được sự ủng hộ của cộng đồng.
Người dùng
Người dùng có nghĩa là bạn và tôi – những người quan tâm đến danh tính, bảo mật, quyền riêng tư và những quyền lợi khác, tính khả thi lâu dài, công bằng pháp lý hoặc một diễn đàn biện hộ và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ này để phá hoại những thứ chúng ta quan tâm. Chúng ta có thể chia tất cả người dùng thành các nhóm theo phân loại và hạng mục cơ bản. Nói chung, liệu nói đến blockchain là ám chỉ blockchain bitcoin hay chỉ loại hình công nghệ nói chung? Liệu Blockchain viết hoa có khác blockchain viết thường không? Đây có phải là một loại tiền, một loại hàng hóa hay là một công nghệ? Đây có phải tất cả mọi thứ hay không?
Nữ quyền trong blockchain
Như chúng ta đã thấy, nam giới có mặt đông đảo trong phong trào blockchain. Trong công nghệ và kỹ thuật, nam giới vẫn áp đảo số lượng nữ giới. Tuy nhiên, vẫn có rất nhiều phụ nữ học rộng tài cao đã và đang thành lập, quản lý nhiều công ty trong lĩnh vực này như: Blythe Masters, Giám đốc Điều hành của Công ty Cổ phần Tài sản Số; Cindy McAdam, Chủ tịch Xapo; Melanie Shapiro, Giám đốc Điều hành của Case Wallet; Joyce Kim, Giám đốc Điều hành Quỹ Phát triển Stellar; Elizabet Rossiello, Giám đốc Điều hành kiêm nhà sáng lập BitPesa; và Pamela Morgan, Giám đốc Điều hành Giải pháp Chìa khóa Thứ ba. Đa phần họ đều cho rằng nền công nghiệp này tạo cơ hội như nhau cho cả nam và nữ giới, tương tự như với đầu tư mạo hiểm vào blockchain. Cựu giám đốc phát triển kinh doanh của BitGo, Arianna Simpson, hiện đang là một nhà đầu tư vào thị trường này. Jalak Jobanputra cũng là một nhà đầu tư đa vốn vào loại hình công nghệ phi tập trung trên.
Phụ nữ đã dẫn đầu trong quá tình điều hành và quản lý nguồn lực toàn cầu này.
Primavera De Filippi là thành viên giảng dạy tại Trung tâm Berkman thuộc trường Đại học Havard, kiêm nghiên cứu viên lâu năm tại Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Paris. Bà là người ủng hộ công nghệ blockchain không mệt mỏi và là một trong những học giả thông thái, có tiếng nói nhất trong lĩnh vực này. De Filippi là một nhà tổ chức, thành viên sáng lập và người khởi xướng đối thoại trong hệ sinh thái công nghệ này. Một thành viên có tiếng nói khác trong nền công nghiệp này là Constance Choi. Bà từng là luật sư và giờ là doanh nhân. Cùng với Choi, De Filippi đã tổ chức hàng loạt những khóa học blockchain tại Havard, MIT và Stanford cũng như London, Hồng Kông và Sydney. Họ đã giới thiệu nhiều cổ đông lớn trong ngành công nghiệp và cùng mở rộng tranh luận về vấn đề này. Chẳng có giới hạn nào hết và những sự kiện như thế thu hút hàng triệu người từ những nền văn hóa, với những thuyết sách và niềm tin khác nhau.
Elizabeth Stark là một ngôi sao quản lý mới nổi nữa. Giáo sư trường Luật Yale này đã trở thành người đi đầu trong nền công nghiệp. Sự nghiệp của Stark rất giống Dawn Song, một người phụ nữ quyền lực khác, là đồng nghiệp của MacArthur và là giáo sư khoa học máy tính tại Berkeley đồng thời cũng là chuyên gia trong bảo mật mạng. Stark có nền tảng học vấn nổi trội đồng thời sở hữu tham vọng khác người. Bà đã thành lập Scaling Bitcoin, quy tụ nhiều nhà phát triển, chuyên gia trong ngành công nghiệp, các lãnh đạo có đầu óc, công chức chính phủ và biết bao cổ đông ở Montreal. Được đánh giá là “tổ chức có tầm quan trọng lớn” trong thị trường, Scaling Bitcoin đã giải quyết khúc mắc trong tranh luận về kích thước block. Hiện tại, bà cũng là một doanh nhân thành đạt, đang hợp tác để phát triển Mạng lưới Bitcoin Lightning nhằm giải quyết vấn đề mở rộng của blockchain.
Cựu nhà báo và phóng viên truyền hình Perianne Boring là người sáng lập ra Phòng Thương mại Điện tử (CDC). Đây là hiệp hội buôn bán tại thủ đô Washington. D.C. Chỉ trong vòng 1 năm, CDC đã tập hợp được một ủy ban gồm những thành viên giàu hiểu biết (như Blythe Masters, James Newsome, George Gilder). Bà cho biết phong trào này cần “những thành phần cốt cán tại Washington để tiến hành đối thoại với chính phủ”. Với nền tảng sẵn có trong ngành báo, Boring tập trung vào việc gửi gắm thông điệp, khẳng định vị trí và nâng cao tên tuổi. Bà cho biết tổ chức của mình “cởi mở với bất kỳ cá nhân nào cam kết phát triển cộng đồng”. Hiện tại, CDC là cơ quan có tiếng nói đi đầu trong chính sách, biện luận và kiến thức trong hệ sinh thái quản lý blockchain đang phát triển này. 25
Ngày càng có nhiều nhà lãnh đạo tiến hành vận động hành lang trong quản lý, một hành động cần kíp và không sớm hay muộn sẽ phải xảy ra. Khi nói về công nghệ quản lý blockchain, chúng ta không hoàn toàn đề cập đến quy định. Ví dụ, chúng ta có nhiều cơ chế ràng buộc nghiêm ngặt trong sử dụng quy định để quản lý một nguồn lực toàn cầu quan trọng. Như Joichi Ito từng nói, “Bạn có thể điều hành các mạng lưới, các hoạt động nhưng không thể kiểm soát phần mềm.” 26 Vậy nên, quy định chỉ là một trong rất nhiều các yếu tố. Blockchain không giống Internet vì tiền tệ khác với thông tin. Blythe Masters vốn là một người thông thạo giới tài chính Phố Wall và hiện đang là một thành viên tiên phong trong lĩnh vực blockchain. Bà bày tỏ sự lo lắng: “Các tổ chức mới đơn thuần chỉ làm những việc mà nhiều đơn vị không thực hiện nổi bởi họ còn phải chịu sự ràng buộc từ các quy định nhưng họ cần cẩn thận suy nghĩ về nguyên nhân, mục đích khiến các quy định này tồn tại trước khi kết luận rằng để mặc người tiêu dùng tiếp cận các hoạt động tài chính vô nguyên tắc là việc đúng đắn.” 27 Cuối cùng, chúng ta không tranh luận về hình thái xã hội mong muốn mà bàn bạc cơ hội để những lãnh đạo chèo lái một nguồn lực quan trọng toàn cầu.
CÂU CHUYỆN CẢNH BÁO VỀ QUY ĐỊNH TRÊN BLOCKCHAIN
Cựu giám sát dịch vụ tài chính tại bang New York (NYDFS), Benjamin Lawsky, từng là một trong những nhân vật quyền lực nhất ngành ngân hàng nước Mỹ. Với người dân Washington, Lawsky được biết đến với những bức ảnh tự sướng vào rạng sáng khi đi bộ quanh thành phố hàng ngày. Nhưng với các ông lớn thuộc Phố Wall, ông là kiểu người nóng nảy, can trường và rất tham vọng (chưa nói đến tính hăng hái thái quá). Ông thường xuyên tranh chấp với bất kỳ ngân hàng nào có thái độ làm việc yếu kém và đòi cho bằng được những gì ông đáng được hưởng.
Được bổ nhiệm bởi một người bạn và cũng là đồng minh chính trị lâu năm – Thống đốc Andrew Cuomo, Lawsky là người đầu tiên giữ chức vụ giám sát cấp cao của toàn bộ các ngân hàng đặc quyền của bang. Năm 2012, sau 1 năm làm việc, ông được báo chí ca ngợi khi NYDFS đạt được thỏa thuận trị giá 340 triệu đô-la với ngân hàng Standard Chartered PLC của Anh nhờ xử lý thành công các giao dịch từ Iran với tổng trị giá 250 triệu đô-la. Tại thời điểm đó, Mỹ và các nước EU đều nghiêm cấm tiến hành hoạt động này. Trong quá trình đó, NYDFS đã thông tin cho Bộ Tư pháp khi cơ quan này cũng đang truy cứu những vi phạm tương tự. 28 Với những ai cho rằng quy định ngân hàng còn nhiều lỏng lẻo thì ông được ví với hình mẫu một vị cảnh sát trưởng của thị trấn, một lãnh đạo can trường và một nhà cải tổ của nền công nghiệp bát nháo này. Với các ngân hàng, ông nhanh chóng trở thành Kẻ thù Chung số Một. Và Lawsky chỉ mới bắt đầu sự nghiệp của mình.
Giữa năm 2013, khi Lawsky đang yên vị ở bàn làm việc, có lẽ ông đang phải giải quyết một vụ bê bối ngân hàng lớn nào đó thì một nhân viên quản lý gõ cửa phòng để bàn bạc vài vấn đề bất thường. Theo thông tin từ nhiều luật sư, rất nhiều công ty khách hàng đang giao dịch theo một hình thức tiền mới lạ được gọi là bitcoin. Phản ứng đầu tiên của Lawsky là, “Bitcoin là cái quái gì thế?” 29 Nhân viên quản lý tiếp tục giải thích rằng những công ty này có khách hàng tiến hành mua, bán, giao dịch và trả tiền cho hàng hóa, dịch vụ bằng tiền mã hóa. Và rằng các luật sư đều rất thận trọng muốn tìm hiểu hoạt động này có được coi là giao dịch tiền tệ hay không và nếu thế thật thì họ phải xử lý ra sao. Tại New York, giao dịch tiền tệ chủ yếu được tiến hành ở mức độ nhà nước; NYDFS cũng phải tuân theo quy định tại New York và có trách nhiệm điều chỉnh mọi hoạt động liên quan đến giao dịch tiền. Vậy phải làm thế nào đây? Lawsky chưa từng nghe tới công nghệ này và ông thầm nghi ngờ rằng đây là một kiểu thách thức hoàn toàn khác biệt.
Gần như ngay lập tức, Lawsky đã phải đối mặt với vấn đề cũ rích, rằng loại hình công nghệ đổi mới này đã vượt qua mọi quy chuẩn thông thường, một dấu mốc của thời đại số. Trong suy nghĩ của ông, bitcoin không thích hợp. Bitcoin hoạt động ở mức độ toàn cầu; các chính phủ liên bang và quốc gia đều gặp hạn chế trong quản lý và điều chỉnh hoạt động của hệ thống. Thêm nữa, công nghệ này có tính ngang hàng và phi tập trung. Các nhà quản lý kiếm lời được là nhờ kiểm soát các tổ chức trung gian lớn. Sổ cái tập trung của bitcoin bao gồm rất nhiều dữ liệu để xây dựng nên nhiều giao dịch. Trong thời đại số, quan chức chính phủ hiếm khi sở hữu tất cả thông tin cần thiết để đưa ra những quyết định có lợi cho công chúng. Thông thường, họ bị thiếu nguồn lực quản lý hiệu quả và ít khi được cập nhật đổi mới. Lawsky đang định hình blockchain dưới hình thức mà chính phủ và các nhà quản lý của công nghệ số đã vật lộn trong suốt 20 năm qua. Nhờ may mắn, tầm nhìn xa trông rộng cùng khung quản lý khác biệt, Internet mới có thể nở rộ và phát triển như ngày nay. Tiền mã hóa cũng là một ví dụ khác về việc các nhà hoạch định chính sách truyền thống, bao gồm cả chính phủ đã vất vả trong quản lý các loại hình công nghệ số như thế nào.
Mặc dù thế, Lawsky vẫn có nhiều việc phải làm. Khi xem xét đạo luật hiện hành, ông nhận thấy còn nhiều thiếu sót đáng tiếc. Ban đầu, cơ quan nhà nước muốn quản lý loại công nghệ này bằng cách áp dụng quy định từ thời Nội chiến. Những quy định giao dịch tiền đó không thể áp dụng cho kiểu công nghệ số như Internet được, chưa kể đến tiền mã hóa hay an ninh mạng. Ông nói: “Càng học nhiều, tôi càng thích thú khi hiểu được công nghệ này có sức mạnh như thế nào. Tôi nhận ra rằng dần dà chúng ta có thể xây dựng vô số ứng dụng và nền tảng dựa trên công nghệ này.” Nếu ông “có thể điều chỉnh luật để đảm bảo những hành vi xấu xa không xảy ra và cùng lúc không kiểm soát bitcoin quá chặt chẽ thì chúng ta sẽ nắm chắc trong tay cơ hội góp phần phát triển một hình thức công nghệ mạnh mẽ, với khả năng tạo ra những thay đổi đáng kể trong hệ thống hiện nay.” 30 Lawsky kết luận: “Có thể chúng ta cần một khung pháp lý mới để giải quyết hình thức công nghệ mới này chăng?” 31 . Dự luật BitLicense* của ông cho rằng đầu tiên chúng ta phải nỗ lực đưa ra nhiều góc nhìn pháp lý về ngành công nghiệp này. Dù đây là lĩnh vực pháp lý gây tranh cãi, bitcoin đã cho thấy thậm chí những quy định tâm huyết nhất cũng có thể gây ra hậu quả ngoài mong muốn. Khi BitLicense bắt đầu có hiệu lực thì rất nhiều công ty như Bitfinex, GoCoin và Kraken tại New York đều buộc phải từ bỏ thị trường này. Nguyên nhân chính là vì họ cho rằng chi phí ngăn cấm quá cao. Một số đơn vị tiếp tục đầu tư là những công ty có vốn lớn và đã có mặt trên thương trường lâu năm hơn.
[*]: BitLicense là thuật ngữ thường được sử dụng để chỉ hoạt động cấp phép kinh doanh tiền mã hóa do NYSDFS ban hành theo quy định đặc biệt. Các quy định được giới hạn trong các hoạt động có liên quan đến thành phố New York hay cư dân sống tại đây.
Những biến chuyển như cải thiện sai sót và bảo vệ người tiêu dùng đều là những lợi ích quan trọng. Các sàn giao dịch được cấp phép như Gemini vẫn có chỗ đứng có lẽ là nhờ nhóm khách hàng là các cơ quan hiểu rằng Gemini cũng đã có cơ chế quản lý như những ngân hàng. Nhưng với ít đối thủ cạnh tranh hơn, liệu BitLicense có hạn chế đổi mới và phá hoại sự phát triển hay không? Brito tranh luận rằng BitLicense sai lầm ở chỗ nó đã áp dụng giải pháp cũ cho vấn đề mới. Ông trích dẫn quy định của BitLicense rằng nếu muốn quản lý quỹ tiền tệ của người dùng thì phải có giấy phép. “Với bitcoin và những loại tiền mã hóa khác, chúng ta cần những công nghệ như đa chữ ký – lần đầu tiên khái niệm phân chia kiểm soát được đưa ra giới thiệu. Nếu 3 người có cùng chìa khóa tới một địa chỉ đa chữ ký thì cần 2 người trong số đó xác nhận ai sẽ có quyền quản lý quỹ tiền này?” 32 Trong trường hợp đó, khái niệm quản lý một lần nữa được chỉ rõ ràng trong luật.
“Tôi tin rằng 5-10 năm nữa chúng ta sẽ được chứng kiến giai đoạn bùng nổ và thú vị nhất trong lịch sử hệ thống tài chính,” Lawsky chia sẻ. 33 Ông đã từ chức tại NYDFS để tiếp tục giải quyết những vấn đề quan trọng tại trung tâm của lĩnh vực năng động này. “Tôi rất hài lòng nếu được dành thời gian cống hiến cho những điều mà tôi tin tưởng. Lĩnh vực này sẽ tạo ra một kỷ nguyên của thay đổi, năng động và đầy thú vị… Bạn đang nắm trong tay thế giới công nghệ không có nhiều quy tắc khác hẳn với hệ thống tài chính quy củ nhất trên thế giới. Chẳng ai biết rồi sẽ có chuyện gì xảy ra nữa,” ông nói. “Mọi chuyện sẽ được giải quyết ổn thỏa trong vòng 5-10 năm nữa và tôi muốn được tận mắt chứng kiến sự kiện ấy.” 34
NGÀI THƯỢNG NGHỊ SĨ MUỐN THAY ĐỔI THẾ GIỚI
Vào tháng 6 năm 2015, Thượng Nghị sĩ người Canada rất ngạc nhiên khi Ủy ban Ngân hàng và Thương mại công bố một báo cáo chi tiết và tâm huyết với tiêu đề “Tiền số: Loại tiền không tung được.” 35 Sau khi nhận được phản hồi tổng hợp từ rất nhiều các bên liên quan trong hệ sinh thái blockchain, báo cáo một lần nữa chỉ ra chi tiết nguyên nhân chính phủ nên nắm lấy thời cơ của công nghệ blockchain. 36
“Đây có thể là thế hệ Internet tiếp theo,” Doug Black, Thượng Nghị sĩ người Canada đến từ Calgary, Alberta, chia sẻ. Ông cũng là người đóng góp chủ yếu vào bản báo cáo này. “Công nghệ này có thể là thế hệ tivi, điện thoại tiếp theo. Chúng tôi muốn thông báo cho tất cả mọi người ở trong và ngoài nước biết rằng chúng ta ủng hộ phương thức cải tiến và tự chủ này.” 37 Giống như Ben Lawsky, Black là một luật sư kỳ cựu. Ông gây dựng sự nghiệp từ ngành dầu mỏ quốc gia. Ông sở hữu công ty luật danh tiếng hàng đầu đất nước, chuyên làm việc với những công ty sản xuất dầu và khí đốt. Tuy nhiên, Thượng Nghị sĩ Black khác Lawsky ở một điểm, ông miễn cưỡng chấp nhận việc áp dụng những quy định mới. “Chính phủ tốt nhất nên tránh ra một bên!” Black nói với chúng tôi. 38 Với tư cách là thành viên nhóm Thượng Nghị sĩ Canada, Black và các đồng nghiệp không có vai trò làm luật chính thống nhưng họ có thể hướng trung tâm dư luận vào những vấn đề quan trọng bằng cách ban hành hướng dẫn hoặc đề xuất với chính phủ. Dù ngài Thượng Nghị sĩ Canada tầm 60 tuổi này không phải là người duy nhất có khả năng nắm bắt thời cơ của loại hình công nghệ cao cấp này. Nhưng đó lại là những gì họ đã làm.
Nghiền ngẫm về quá trình ấy, Black vẫn còn bận tâm, “Làm thế nào chúng ta có thể tạo ra một môi trường khuyến khích cải cách thay vì làm thui chột nó?... Chính phủ không mấy khi nhìn nhận đúng đắn ngay từ đầu.” Theo Black, các chính phủ “có xu hướng quan tâm đến việc duy trì kiểm soát và tối thiểu hóa rủi ro.” 39 Black công nhận những rủi ro mà bất cứ loại hình công nghệ mới nào cũng có thể đem lại cho người tiêu dùng và giải thích thêm, “Rủi ro tồn tại ở mọi nơi; kể cả với tiền pháp định. Chúng ta có thể kiểm soát rủi ro ở một mức độ nào đó nhưng hãy tạo ra một môi trường thuận lợi cho công cuộc đổi mới.” 40 Với bản báo cáo này, Black tin rằng họ đã đạt được mục đích của mình.
Báo cáo đã đưa ra một số khuyến nghị, trong đó có hai điểm nổi bật. Đầu tiên, chính phủ Canada nên bắt đầu sử dụng blockchain trong tương tác với người dân. Black phát biểu, “Blockchain là một công cụ bảo vệ dữ liệu bí mật tốt hơn rất nhiều”; vì thế, “chính phủ nên tận dụng công nghệ này, đây sẽ là một thông điệp mạnh mẽ.” 41 Đây là một tuyên bố hùng hồn: Nếu bạn muốn trở thành trung tâm của công cuộc đổi mới và là nhà tiên phong trong lĩnh vực của mình, bạn phải nói đi đôi với làm và bắt đầu đổi mới chính bản thân mình.
Khuyến nghị thứ hai còn đáng ngạc nhiên hơn: Chính phủ nên có những bộ luật thân thiện hơn. Đây là nhận định từ một số nhân vật nổi tiếng trong giới luật gia chuyên nghiệp có quan tâm tới công nghệ blockchain. Aaron Wright đến từ trường Luật Cardozo, Đại học Yeshiva luôn ủng hộ những bộ luật “cảng an toàn”, cho phép những nhà cải cách tiếp tục đổi mới trong điều kiện ít phải chịu sự quản lý của luật pháp nhất cho tới khi công nghệ phát triển. 42 Josh Fairfield từ trường Luật Đại Học Washington and Lee đã nói, “Chúng ta cần những quy định vận hành như công nghệ – khiêm nhường, mang tính thực nghiệp và được lặp đi lặp lại.” 43
CÁC NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG TRONG NỀN KINH TẾ PHI TẬP TRUNG
Tài chính là ngành nghề có tuổi đời lâu nhất nhì, nhưng ngân hàng trung ương lại là một hiện tượng tương đối hiện đại. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), ngân hàng trung ương quyền lực nhất, mới tổ chức lễ kỷ niệm 100 năm vào năm 2013. 44 Các ngân hàng trung ương trong lịch sử còn non trẻ của mình đã trải qua nhiều lần tái sinh, lần cuối cùng là cuộc chuyển đổi vĩ đại từ chế độ bản vị vàng sang hệ thống tỷ giá thả nổi của tiền pháp định. Vì hệ thống tiền số đang thách thức vai trò của các ngân hàng trung ương trong nền kinh tế, nên chúng ta có thể sẽ coi các ngân hàng trung ương là đối trọng đối với công nghệ blockchain. Tuy nhiên, suốt những năm qua, các chủ ngân hàng này đã cho thấy nguyện vọng đổi mới của chính họ. FED đã tiên phong trong lĩnh vực thanh toán bù trừ điện tử bằng cách tôn vinh hệ thống Thanh toán Bù trừ Tự động trong thời kỳ mà tất cả tiền mặt đều được thanh toán và bù trừ thủ công. Giống như các ngân hàng trung ương khác, FED đã phải tiến hành thử nghiệm. Họ chấp nhận những chính sách phi chính thống và chưa được kiểm nghiệm, như chương trình nới lỏng định lượng nổi tiếng (hay tai tiếng) nhất được sử dụng trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, khi họ sử dụng loại tiền đúc mới để mua các tài sản tài chính như trái phiếu chính phủ với phạm vi chưa từng có.
Không có gì đáng ngạc nhiên, các ngân hàng trung ương đã lường tới và hiểu được tầm quan trọng của công nghệ blockchain đối với nền hoạt động kinh tế của họ. Có hai lý do cho quan điểm lãnh đạo này. Đầu tiên là, công nghệ này đã giới thiệu một công cụ mới hữu hiệu trong việc cải thiện dịch vụ tài chính, có tiềm năng lật đổ nhiều tổ chức tài chính và tăng cường hiệu năng của các ngân hàng trung ương trong nền kinh tế toàn cầu.
Điều thứ hai còn quan trọng hơn, blockchain đặt ra câu hỏi về việc tại sao các ngân hàng trung ương cần tồn tại. Làm thế nào họ có thể thực hiện hiệu quả vai trò của mình trong thị trường toàn cầu khi có một hoặc nhiều loại tiền mã hóa nằm ngoài tầm kiểm soát của họ? Dù sao thì chính sách tiền tệ mới là đòn bẩy quan trọng để quản lý nền kinh tế, đặc biệt là trong giai đoạn khủng hoảng của các ngân hàng trung ương. Chuyện gì sẽ xảy ra khi xuất hiện một loại tiền không phải do chính phủ phát hành nhưng lại tồn tại khắp thế giới và trở thành một phần của mạng lưới phân phối?
Các ngân hàng trung ương ở khắp mọi nơi đang ra sức đi tìm câu trả lời cho câu hỏi đó. Carolyn Wilkins, Phó Thống đốc Ngân hàng Canada và là một nhân viên ngân hàng kỳ cựu đã nói với chúng tôi, “Chúng tôi tin tưởng vào luận thuyết hiện tại của mình, nhưng chúng tôi cũng hiểu các luận thuyết đều có thời hạn sử dụng riêng: Chúng sẽ hoạt động tốt trong vài năm, rồi sau đó bắt đầu chuệch choạc. Người ta có thể chỉnh sửa những vấn đề cơ bản, nhưng dần dần, họ sẽ cần chuyển sang một luận thuyết khác.” Bà tin rằng blockchain có thể làm nên chuyện. “Chúng ta rất dễ bị cuốn hút bởi sự biến đổi. Công nghệ này đang được sử dụng theo những cách khiến người ta liên tưởng tới mọi chức năng mà ngân hàng trung ương có,” bà nói. 45
Ben Bernanke, cựu chủ tịch FED, nói rằng vào năm 2013, công nghệ blockchain “có thể thúc đẩy hệ thống thanh toán nhanh hơn, an toàn hơn và hiệu quả hơn”. 46 Hiện nay, cả FED lẫn Ngân hàng Anh (cũng như các ngân hàng trung ương chưa thể hiện lập trường khác) đều có những nhóm nghiên cứu công nghệ này.
Để hiểu tại sao các ngân hàng trung ương lại quan tâm tới blockchain nhiều đến thế, trước tiên chúng ta hãy xác định chức năng của ngân hàng trung ương. Nói chung, những tổ chức quyền lực này có 3 vai trò chính. Một là, họ quản lý chính sách tiền tệ bằng cách ấn định lãi suất và kiểm soát nguồn cung tiền và trong những trường hợp đặc biệt, họ sẽ trực tiếp bơm vốn vào hệ thống. Hai là, họ nỗ lực duy trì ổn định cho cả nền tài chính. Tức là họ hoạt động với tư cách chủ ngân hàng cho chính phủ và với các ngân hàng trung gian trong hệ thống tài chính, họ chính là nguồn cho vay cuối cùng. Cuối cùng, các ngân hàng trung ương thường san sẻ gánh nặng với cách tổ chức nhà nước trong việc lập pháp và giám sát hệ thống tài chính, đặc biệt là hoạt động của các ngân hàng trung gian trong việc xử lý các khoản tiết kiệm và cho các khách hàng trung cấp vay. 47 Đương nhiên, tất cả các vai trò này đều có quan hệ và phụ thuộc lẫn nhau.
Hãy nói tới vai trò ổn định tài chính trước. “Là ngân hàng trung ương, chúng tôi có vai trò là nguồn tiền dự trữ cuối cùng để đảm bảo tính thanh khoản. Chúng tôi thực hiện điều đó bằng đô-la Canada. Vì vậy, đô-la Canada là nguồn thanh khoản quan trọng cho hệ thống tài chính Canada,” Wilkins nói. Nếu các giao dịch sử dụng loại tiền tệ khác, như bitcoin, thì sẽ ra sao? “Khả năng cung cấp nguồn cho vay cuối của chúng tôi sẽ bị hạn chế.” 48 Giải pháp ư? Các ngân hàng trung ương đơn giản là bắt đầu chuyển sang dự trữ bằng bitcoin, như họ vẫn làm với các loại tiền khác, thậm chí với cả tài sản như vàng. Họ cũng có thể yêu cầu các tổ chức tài chính cất giữ dự trữ tại ngân hàng trung ương bằng những đồng tiền không phải của chính phủ. Những khoản dự trữ đó sẽ cho phép ngân hàng trung ương thực hiện vai trò quản lý tiền tệ với cả tiền tệ pháp định và mã hóa. Khá cẩn trọng phải không?
Khi xét đến tính ổn định tài chính liên quan tới chính sách tiền tệ, Wilkins nói, “Sự tham gia của tiền điện tử [trong chính sách tiền tệ] còn phụ thuộc vào cách nó được định giá.” Trong một bài phát biểu gần đây, bà đề xuất rằng “tiền điện tử”, như cách bà gọi tên loại tiền này, có thể được chính phủ định giá như một loại tiền quốc gia hoặc như tiền mã hóa. 49 Bà cho rằng tiền điện tử được định giá theo đồng đô-la Canada sẽ giúp ngân hàng trung ương dễ quản lý hơn. Nếu có chuyện gì xảy ra, nó sẽ giúp ngân hàng trung ương phản ứng nhanh chóng hơn. Rất có thể, chúng ta sẽ thấy sự kết hợp của cả hai loại: Ngân hàng trung ương sẽ giữ và quản lý loại tiền thay thế có nền tảng blockchain như cách họ vẫn dự trữ ngoại tệ và khám phá ra cách chuyển đổi tiền pháp định sang thứ gọi là tiền điện tử thông qua sổ cái có nền tảng blockchain. Thế giới mới đó sẽ khác hiện tại rất nhiều.
Vậy còn vai trò đặt ra luật lệ, quy định và giám sát của ngân hàng trung ương? Họ có quyền lực khá lớn trong nước, nhưng không hoạt động ngầm. Họ phối hợp và hợp tác với các ngân hàng trung ương và tổ chức quốc tế khác như Hội đồng Ổn định Tài chính, Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Thế giới, v.v… Chúng ta cần sự hợp tác toàn cầu mạnh mẽ hơn để giải quyết các vấn đề liên quan tới blockchain. Hiện nay, các ngân hàng trung ương đang đặt ra nhiều câu hỏi rất quan trọng. Carolyn Wilkins nói, “Nói rằng luật lệ và quy định phải đáp ứng được vấn đề thì dễ, nhưng vấn đề là gì cơ chứ? Sự cải cách mà chúng ta muốn là thứ gì?” 50 Có những câu hỏi lớn cần giải quyết hiệu quả hơn trong môi trường hội nhập.
Bretton Woods là một hình mẫu tốt. Làm thế nào khi các tư tưởng lớn gặp nhau và không được chỉ đạo trong các căn phòng kín đầy mùi thuốc lá nữa mà ở trên một diễn đàn mở có với các bên liên quan hết sức đa dạng, trong đó có tổ chức tư nhân, cộng đồng công nghệ và các tổ chức nhà nước có thể tham gia? Wilkins phát biểu, “Ngân hàng Canada làm việc với các ngân hàng trung ương khác để hiểu về công nghệ này cũng như ý nghĩa của nó. Chúng tôi đã đàm luận cùng rất nhiều ngân hàng trung ương và học viện cũng như những người từ tổ chức tư nhân.” 51
Quả thế, câu chuyện về các ngân hàng trung ương đã để lộ một vấn đề lớn hơn: Các chính phủ thường không biết phải làm gì trước một thế giới đang thay đổi quá nhanh. Các chủ ngân hàng trung ương chắc chắn có quan điểm rất đáng được quan tâm, nhưng họ nên quan sát các bên liên quan trong mạng lưới và những ngân hàng trung ương khác trên thế giới để chia sẻ ý tưởng, hợp tác trong vấn đề lãnh đạo nội bộ và thúc đẩy tiến trình.
QUY ĐỊNH