Chương 13 TUYỆT THỰC LẦN THỨ NHẤT

SAU khi tranh-đấu cho nông dân xứ Champaran những sự đền bồi xứng đáng mà họ có quyền được hưởng, Cam-Địa đang định ở nán lại ít lâu giúp họ thành lập trường học, mở nhà thương, thì có tin ở Ahmedabad nhắn ông về ngay bởi có sự lôi thôi giữa các chủ và thợ kỹ-nghệ dệt.

Bấy giờ thợ thuyền trong thành phố Ahmédabad đang đòi tăng lương, vì số lương hiện tại của họ quá ít ỏi đối với số giờ làm. Họ lại yêu sách được hưởng những điều kiện xứng đáng hơn. Cam-Địa công nhận là mực sống của họ quả nhiên kém thực.

Cam-Địa là bạn thân của Ambalal Sarabbai, một kỹ nghệ gia giầu lớn về nghề dệt, và là một bậc đàn anh rất được tin cẩn của các chủ xưởng dệt trong thành Ahmédabad. Bởi thế, thoạt tiên ông hãy khuyên các chủ nhà máy nên công-nhận nguyên-tắc nhờ một ủy ban trọng-tài phân-giải. Họ từ chối. Ông liền đứng về phe thợ và hô hào họ bãi công. Họ y theo, và ủy cho ông lãnh-đạo phong-trào.

Cam-Địa bắt các thợ phải long-trọng cam-kết là bất cứ khi nào hễ chủ chịu tăng lương, hoặc chịu đem việc xích mích ra trước một ủy ban trọng tài, họ mới tiếp tục đi làm. Hàng ngày, ông hội họp họ trên bờ sông Sabarmati, dưới bóng xum xuê của một gốc đề cổ thụ. Hàng ngàn người quây quần chung quanh ông. Ông khuyên họ bao giờ cũng phải giữ thái-độ bình-tĩnh, và sẵn sàng đi làm nếu bọn chủ nhượng bộ. Sau mỗi cuộc mít-tinh, thợ thuyền lại sắp hàng đi diễu qua các phố với những lá cờ cùng biểu ngữ trưng khẩu hiểu: « Hãy giữ lời hứa ».

Trong khi ấy, Cam-Địa vẫn liên lạc với phái chủ, vì ông không bỏ ý định thuyết phục họ nhận một cuộc trọng tài. Nhưng họ không đổi ý.

Cuộc đình công kéo dài. Thợ thuyền đã bắt đầu nản chí. Số người đến dự những buổi họp dưới gốc đa càng ngày càng thưa thớt. Tại nhiều xưởng dệt, một số nhân công không chịu gia-nhập phong-trào bãi công lén-lút đi làm với một số lương kém sút. Trong đám thợ bãi công đã thấy xôn-xao. Cam-Địa bắt đầu lo không biết họ sẽ nóng máu làm liều, gây ra sự đổ máu, hay làm nhụt hết ý chí tranh-đấu mà hàng-phục bọn chủ để cầu xin lại được đi làm.

Bấy giờ một ý tưởng đến với Cam-Địa. Một sáng kia, trước mặt đủ số thợ dệt bãi công quây quần xung quanh gốc đa ông ngồi, ông ngỏ với họ ý chí cương-quyết sẽ nhịn ăn đến chết, nếu họ không chịu giữ lời đã hứa là tiếp-tục cuộc tranh-đấu cho đến khi thắng lợi.

Từ trước tới nay, Cam-Địa cũng nhiều lần nhịn ăn, song chỉ là vào những tuần chay, hoặc những khi ông ăn khem với mục-đích giữ vệ-sinh bộ máy tiêu hóa. Lần này là lần đầu ông tuyệt thực để đạt một yêu-sách.

Ông tuyệt thực chỉ cốt để buộc những thợ bãi công phải giữ lời hứa, tức là không được bạo-động, cũng như không được bỏ dở cuộc tranh-đấu trước khi toàn thắng. Song chính phái chủ lo-lắng trước tiên.

Khi họ tới vấn-an ông thì ông khuyên họ không nên bận tâm tới sức khỏe của ông ; ông tuyệt thực vì thợ chứ không phải vì họ. Vả lại, ông đã tự đứng vào hàng ngũ những thợ bãi công, nên ông chỉ muốn được coi như một người thợ, tức là một người trong phái địch. Mặc dầu những lời lẽ ấy, đối với các nhà kỹ-nghệ thành Ahmedabad, bao giờ cũng là bậc cao nhân, vị Thánh mà họ tôn-sùng, nên ba ngày sau, họ ưng thuận giao việc xích-mích cho một ủy-ban trọng tài hòa-giải. Cuộc đình-công dứt sau khi kéo dài hai mươi mốt ngày.

Ý định của Cam-Địa là nhịn ăn để ép buộc bọn thợ đình-công giữ trọn vẹn lời thề nguyền. Ông không muốn cho cuộc đình công thất bại vì e sự thất bại đó sẽ làm nản lòng nhụt chí những người tranh-đấu về sau. Vả lại ông rất ghét những linh hồn thấp hèn yếu đuối chưa hoạt-động bao lâu đã mang ý tưởng hàng phục. Ông có cảm tình nồng nhiệt với những kẻ nghèo kẻ yếu song ông muốn cho họ phải chống lại nỗi khó khăn với một thái-độ phản-kháng tuy hòa-nhã nhưng không kém phần cương-quyết. Tuy nhiên, nói ví dụ ông về phe chủ nữa, trong trường hợp này ông cũng tuyệt thực. Ông rất hài lòng là cả đôi bên chủ và thợ đều nghe theo lời ông khuyên bảo mà thỏa-thuận giải-quyết vụ xích-mích bằng một cuộc trọng tài. Nguyên tắc hòa giải là một điểm chính trong đạo xử thế ông thường giảng dạy. Ông cực lực phản-đối việc dùng bạo lực cùng sự áp-bức làm lợi khí tranh-đấu, bất kỳ dưới hình thức nào.

Ông nói: « Tôi tuyệt thực để cảm-hóa những người yêu quý tôi sửa mình cho phải đạo ». và ông tiếp « Tuy nhiên, bạn không thể tuyệt thực để làm động lòng một kẻ cầm quyền bạo ngược ».

Những chủ nhà máy ở Ahmédabad không giám trái ý Gandhi vì họ quí ông, không muốn ông hủy hoại thân thể. Vả lại được chứng kiến sự hy-sinh cao quý của ông và họ tự lấy làm xấu hổ về lòng vụ lợi của mình. Nếu Gandhi tuyệt thực để yêu sách một quyền lợi riêng, chắc chắn ông không thể đánh mạnh vào trái tim người ngoài như thế. Chính ông cũng công nhận rằng ông có thể tuyệt thực để cảm-hóa một người thân từ bỏ một thói xấu, song không thể dùng cách ấy để bắt buộc người ta phải cho mình thừa hưởng gia-tài.

Ảnh hưởng của Gandhi còn tồn-tại trong trí nhớ những thợ thuyền cùng chủ nhà máy ở Ahmédabad. Năm 1918, một ký giả đi qua Ahmédabad còn thấy thủ tục hòa-giải bằng trọng tài vẫn được áp dụng để giải-quyết những vụ tranh-chấp giữa chủ và thợ dệt trong phạm vi nghề-nghiệp.