Chương 15 CÔNG TRƯỜNG ĐẪM MÁU

DÂN chúng, cũng như người Anh, đều hiểu rõ tính cách quan trọng của mỗi cuộc tổng đình công bãi thị như Cam-Địa đang hô hào. Ý kiến của Cam-Địa trong khoảnh-khắc lan tràn khắp đất Ấn. Dân chúng ưa những cuộc biểu tình, vì cái cảm giác được ủng hộ bởi hàng trăm triệu người, trong lúc này đang cùng mình tranh đấu cho một lý tưởng chung, đem lại cho mỗi người lòng tin tưởng mãnh liệt ở cái sức mạnh thần bí đang lên men, để rồi bộc phát ra, hòa hợp với muôn ngàn sức mạnh khác thành một sức mạnh gì ghê gớm xô đẩy những đám quần chúng cồn lên như sóng biển, tưởng chừng nếu một mệnh lệnh được phát ra, thì một cái thác lũ ấy đổ vào đâu, ắt là thành quách, hay súng đạn gươm dao cũng bị băng đi mất tích.

Người Anh không những sợ hãi cái biển người cuồng dại ấy, mà còn sợ cả đến bộ mặt ôn hòa của những cuộc phản kháng cộng đồng. Có ai đi qua những thành-phố Ấn trong thời tranh đấu của Cam-Địa mới biết là lòng dân, một khi đã muốn, có thể thúc đẩy được từng đoàn người thản nhiên ca hát mà đi vào luồng đạn, hay là khiến được cả một bức màn bao trùm từng đô thị dưới bầu không khí im lìm chết chóc.

Cuộc tổng đình công bãi thị làm tê liệt hết thẩy mọi hoạt động kinh-tế ; những thành-phố chết chứng tỏ người Ấn biết nghe theo tiếng gọi của Tổ-Quốc họ, mà tẩy chay hết thẩy những cái gì họ cho là có liên lạc với bọn người thống-trị. Nhưng muốn cho cái sức mạnh tiềm-tàng trong tinh thần họ bột phát được ra ngoài, cần phải giúp cho họ tìm thấy lòng tự tin. Điều-kiện đó, Cam-Địa đã mang lại cho họ. Cũng như ở Champaran, ông đã giúp cho bọn tá điền lĩnh hội được khả-năng tinh thần của họ, mà rũ bỏ được nỗi sợ hãi vô lý của họ trước người Anh.

Trước tiên, Cam-Địa hãy sửa soạn dư-luận. Ông kêu gọi Phó Vương Anh nhận định chân ý nghĩa của phong-trào bất hợp-tác ông sắp phát động. Cuộc tranh đấu của ông không ngoài mục đích giúp thêm một viên gạch vào công trình sửa đổi lại quan-điểm chính-trị, cùng là dẫn linh hồn từ con đường sai lạc đã vào lầm, trở về với bản ngã toàn thiện của con người, khi khởi thủy. Ông lại gửi cho Tổng-Thống Woodrow Wilson, lúc đó đang ở Ba-Lê, một cuốn giác thư giải bầy quan điểm của ông về việc sử dụng cái sức mạnh tinh thần nẩy nở ở nền đạo lý. Lúc bấy giờ, một điều mà bản Tuyên-Ngôn của Hội Quốc Liên nhấn mạnh là sử dụng bạo lực để chống lại một sự bất công chỉ là phương tiện vạn bất-đắc-dĩ, khi nào mà tất cả những sức mạnh tinh thần mà ta kêu gọi đều đã hoàn toàn thất-bại. Ông không đồng ý với quan-điểm ấy. Ông viết:

« Chúng tôi hy-vọng là cuộc tranh đấu sắp tới của chúng tôi sẽ chứng tỏ được rằng bạo lực không thể nào coi được là cùng một công dụng với sức mạnh tinh thần, một sức mạnh không bao giờ bị thất bại ».

Có người tỏ ý lo ngại rằng phong trào phản kháng mà Cam-Địa chủ xướng sẽ giúp cho mầm Cộng sản dễ bề nẩy nở. (Bấy giờ các nước Á-Châu đang hướng về cuộc cách-mạng Bon-sơ-vích vừa bùng nổ ở Nga trước đấy 2 năm). Trong một bài diễn văn đọc tại Madras ngày 30-3-1919, Cam-Địa trả lời:

« Không khi nào, trái lại, chính phong trào bất hợp tác mới thực là khí giới kiến hiệu nhất để chống lại sự bành trướng của họa Cộng sản. Chủ nghĩa Bon-sơ-vích là sản-phẩm dĩ nhiên của nền văn-minh vật-chất hiện đại quá thiên về vật-chất, chủ-nghĩa đó đã mắc lỗi lầm là nêu cao sự tiến bộ vật chất, làm chủ đích, mà không hiểu gì về cứu cánh của sự sống… Tôi cam đoan rằng nếu chúng ta không biết đặt tinh thần lên trên vật chất, tự do và bác ái lên trên sức mạnh bạo tàn, thì chỉ trong ít năm nữa, chúng ta sẽ thấy chủ-nghĩa Bon-sơ-vích tự do hoành hành trên giải đất vốn ham chuộng đạo lý như nước Ấn-Độ ».

Cuộc tổng bãi công bãi thị, màn đầu của phong trào tiêu-cực để kháng, được áp-dụng ngày 30 tháng 3 ở Delhi, và ngày 6 tháng 4 ở Bombay cùng nhiều thành phố khác. « Hoàn toàn thắng lợi ở Bombay ». Ông báo tin thế. Và ông tiếp thêm:

« Sức cố gắng toàn thể của đồng bào khắp trong nước thực là một cảnh tượng cảm động ».

Tuy nhiên, ở Delhi cuộc tổng bãi công bãi thị gây nên nhiều chuyện đổ máu. Xứ Pundjab gồm hàng mấy triệu dân Hồi, dân Ấn, dân Sikhs, những chuyện xích mích về tôn-giáo, ấp-ủ từ trước, nay được dịp nổ tung trong bầu không khí căng thẳng bởi cuộc bãi công.

Tiếng súng đã lác đác nổ, thì các nhà lãnh-tụ lo ngại bèn mời Cam-Địa tức tốc tới Delhi. Nhưng Cam-Địa chưa kịp vào đến xứ Pundjab thì ngày 9-4, người Anh đã chờ sẵn để bắt ông ở biên-giới, và đem ông về Bombay mới thả. Tinh thần dân chúng đang bị kích thích mạnh vì không khí cuộc bãi công, thì họ được tin Cam-Địa bị bắt. Thế là như một bầu nước đun sôi nổ tung, loạn nổi lên ở Bombay và ở Ahmédabad.

Ngày 11 tháng 4, Cam-Địa quở trách các đồng-chí coi khu Bombay. Ông nói:

« Chúng ta đã ném đá vào các cửa hàng. Chúng ta đã bắt buộc xe điện phải đỗ, và đã vứt các chướng ngại vật ra phố để ngăn trở người đi lại. Như thế, không thích hợp với phong-trào tranh-đấu thụ-động. Chúng ta đã yêu sách nhà chức-trách phải trả tự do cho 50 người bị bắt vì can tội hành-hung, phá-phách. Nhưng đáng lý ra thì chúng ta phải tự bắt lấy mình. Xin tha cho những kẻ bị phạt đáng tội là trái với cấm điều trong tôn-giáo. Nếu các bạn tự xét không thể trông nom được cho phong-trào tranh-đấu khỏi bị vẩn đục bởi những hành-vi hung-bạo, thì có lẽ rồi tôi phải chấm dứt cuộc tranh-đấu để khỏi làm sai lạc cả ý nghĩa của nó đi. Vừa đây tôi còn được tin nhiều người Anh bị hành-hung. Có lẽ đã có người vì thương tích quá nặng mà bỏ mình rồi. Nếu quả thực thế, thì đó là một đòn chí tử đánh vào phong-trào tranh-đấu của chúng ta rồi. Đối với tôi, người Anh cũng chẳng khác gì đồng bào của tôi vậy ».

Ngày 14-4, Cam-Địa diễn-thuyết trước một cử tọa đông-đảo hội họp trong khu nhà Ashram của ông trên bờ sông Sabarmati. Dân thành phố Ahmédabad cũng có nhiều hành-vi bạo-ngược ngày nổi-loạn, nên Cam-Địa rất buồn phiền. Ông nói:

« Thà rằng tôi bị một nhát kiếm đâm suốt ngực còn hơn là tôi được những tin này ».

Sau đó, Cam-Địa đi Nadiad, thị trấn của xã Khéda, cách Ahmédabad 29 dậm, nơi mà trước kia ông khản cổ hô hào trai tráng đi lính cho Anh mà chẳng ai hưởng ứng. Ông thấy rằng ngay ở các tỉnh nhỏ cũng xẩy ra chuyện lưu huyết. Chán nản, ông tuyên bố trước cử-tọa ở Nadiad rằng tất cả phong-trào tiêu-cực tranh-đấu hiện tại chỉ là một sự « lầm lỗi » khổng lồ mà ông không tính đến. Ngày 18-4, ông ra lệnh bãi bỏ phong-trào bất hợp-tác.

Cam-Địa không bao giờ hối hận là đã ngay thẳng thú nhận một điều lỗi. Điều lầm lỗi ông tự cáo, là chưa luyện tập cho dân chúng quen tuân theo luật-lệ đã thả ra cho họ đi phá luật-lệ. Ông lại nói:

« Tôi chỉ tiếc là đã vì khinh thường sự quan-trọng của những khuynh-hướng xấu, nên phát động phong-trào dân chúng quá sớm khiến phải bỏ dở ; bây giờ tôi muốn nghỉ một thời gian để nhận định lại tình thế, hầu tìm cách giải quyết ».

Giữa lúc ấy, thì ở tỉnh Pundjab, dân chúng xôn xao đến cực độ. Cuộc tổng bãi công bãi thị ngày 30 tháng 3 được dân chúng áp-dụng hoàn-toàn tại Amritsar. Không còn một hoạt-động nào trong thành phố. Công chúng giữ thái-độ rất đứng-đắn, không một cuộc va chạm nào với cảnh binh. Ngày 6-5 Aritsar lại bãi thị bãi công lần thứ hai. Cũng không xẩy ra việc gì đáng tiếc: bọn người Âu vẫn đi lại tự do trong các phố mà không sợ bị hành-hung.

Nhưng đến ngày 9-4, khi dân chúng được tin chính-phủ Pundjab trục xuất khỏi địa hạt tỉnh hai lãnh tụ đảng Quốc-Hội ở địa phương, là các bác sĩ Saïfouddine và Satyapal, thì loạn tức khắc xẩy ra. Dân chúng phát điên, sục khắp các phố để tìm giết bọn da trắng. Hai viên giám-đốc và phó giám-đốc của nhà ngân hàng Anh National Bank bị đánh cho đến chết. Viên giám-đốc nhà Nhân Hàng Alliance Bank rút súng bắn vào dân chúng cũng bị giết chết luôn. Nhiều người Anh khác bị đánh chết ở các phố.

Hai ngày sau, chính-phủ Pundjab thỏa thuận với một viên võ quan Anh là Thiếu-Tướng Edward Harry Dyer mới từ Youllounder tới về những biện, pháp đối phó với quần chúng. Viên quan này công bố một bản hiệu lệnh cấm ngặt mọi cuộc hội họp, biểu tình trong thành phố. Lệnh này giao cho Cảnh binh bố cáo cho dân chúng biết, song theo những điều nhận xét của ủy ban điều tra sau này, thì cơ-quan cảnh sát đã không quảng bá đi khắp mọi nơi, không hiểu vì không kịp, hay vì sơ-suất, hay vì có hậu ý gì. Chỉ biết đến ngày 13-4 thì dân chúng lại tụ họp, như lệ thường, thành cuộc mít-tinh lớn ở công-trường Yallianoualla Bagh. Đó là một bãi đất bỏ không, bốn bên đều quây tường cao, chỉ có một vài lối vào nhỏ hẹp.

Khi tướng Dyer được tin báo có cuộc mít-tinh ở Yallianoualla thì y đem quân tới ngay. Y đem cả xe thiết giáp theo. Đến nơi, y cũng không hạ lệnh giải tán quần chúng. Y cho chịt hết tất cả các ngả đường cùng các lối vào công trường, rồi xua hết dân chúng trong bãi vào một khoảng đất trũng, để cho quân lính vây bọc trên cao mà bắn loạn xạ vào đám đông. thế là hàng chục ngàn người quây quần trong đó không thể ẩn núp hay chạy trốn ra ngoài được, đành để cho bọn lính Anh bắn như bắn bia. Kết quả cuộc đàn áp của quân lính là 1516 người dân vừa chết vừa bị thương.

Hình như Dyer còn chưa vừa lòng. Trước Ủy-ban điều-tra, y khai rằng nếu những lối vào công trường Yllianonalla không quá hẹp thì y còn cho xe thiết giáp vào để dùng liên-thanh mà bắn dân chúng.

Sau khi đàn áp y kéo quân đi ngay, không thèm đoái hoài gì đến những người bị thương nằm rên rỉ trên vũng máu. Y còn đổ cho người Ấn định làm loạn để đánh đổ Chính-phủ thuộc địa. Thế cũng chưa hết. Mấy hôm sau, muốn báo thù cho một người Anh bị giết trong vụ biến loạn ngày 10-2, y cho vây các phố mà người Anh bị giết rồi hạ lệnh cho tất cả mọi người Ấn, dù có nhà cửa trong phố cũng mặc, hễ đi qua phố đó thì phải bò như chó. Y lại trồng một cái cột kỷ niệm vào chỗ người Anh bị giết, và hạ lệnh rằng bất cứ một người Ấn nào gặp một viên võ quan Anh ở đâu mà không xuống xe, xuống ngựa, hay không bỏ mũ, cụp ô mà chào lạy thì sẽ bị trói vào cột ấy để đánh bằng roi da trước công chúng.

Cuộc tàn sát ở công trường Yallianoualla Bagh, và nhất là thái độ báo thù hèn hạ của bọn võ biền, đã làm cho Cam-Địa phải suy nghĩ tìm một phương-pháp quần chúng tranh đấu nào không để cho người Anh vin vào cớ giữ trật tự mà bắn giết được dân-cư vô tội. Do đó, ông nghĩ ra một phong-trào là phong-trào hô-hào dân chúng bất hợp-tác với người Anh.