Chương 24 CÕI GIÀ XÂY DỰNG
NGÀY 22 tháng 3 năm 1947, Lord Louis Mountbatten, vị Phó vương cuối cùng của Anh tới New Delhi. Ông được trao phó một nhiệm vụ lớn lao là giải quyết xong việc tranh chấp Ấn Hồi trước ngày cuối cùng năm 1948 là hạn chót mà người Anh tự cho để rút khỏi đất Ấn, trao lại quyền hành cho người Ấn.
Ngay 24 giờ sau, Yinnah công bố rầm rộ rằng nước Ấn phải chia làm đôi, nếu không thì « thảm họa sẽ gieo rắc trên đất nước này »
Ngày 31 tháng 3. Phó vương Mountbatten gặp Cam-Địa trong một cuộc thảo luận kéo giài 2 giờ 1 khắc Cam-Địa không nhường bỏ một phần nào trong việc giữ vững nước Ấn duy nhất, không chia xẻ. Cho đến khi ông chết, ông vẫn không công nhận việc chia nước Ấn thành 2 nước Ấn Hồi. Song, mặc dầu ông vẫn là vị cố vấn mà các lãnh tụ Đảng Quốc Hội muôn phần sùng kính, quyết định không phải ở ông mà là ở Đảng.
Còn Yinnah thì sau khi cân nhắc đắn đo, đành phải chịu nhận nguyên tắc chia đôi hai tỉnh Pundjab và Bengale, để được hưởng sự quân phân Ấn Độ thành 2 nước Ấn riêng biệt.
Nehru với Đảng Quốc Hội thì không còn cách nào hơn là chịu nhận xứ Pakistan vậy. Thà rằng chịu phân ly, còn hơn là nội chiến.
Cam-Địa vẫn cố gắng chống lại sự phân nước Ấn. Ông đề nghị Mountbatten cứ việc rút quân về nước, để mặc Đảng Quốc Hội cai trị nước Ấn ; hoặc giả nếu không thể được thì hãy ở lại Ấn cai trị cho dân Ấn suốt trong thời kỳ nhiễu loạn này.
Song Phó vương Anh không muốn nhận trách nhiệm gây nội chiến cho đất Ấn, ông bèn đệ dự án về Luân-Đôn, tức thì Chính-phủ Anh chấp nhận luôn.
Tới ngày 15 tháng 5 năm 1947 thì nước Anh long trọng tuyên-ngôn cho nước Ấn độc-lập.
Cam-Địa không tới dự những buổi lể của ngày Độc-lập. Ông buồn vì thấy 32 năm tranh đấu không đưa tới kết quả mong muốn là làm cho loài người yêu nhau như anh em ruột thịt một nhà. Mới hay còn là người cùng một nòi giống, cùng một màu da, mà còn tranh dành, ghen ghét lẫn nhau như thế, huống hồ là nếu họ sống sau những biên thùy xa lạ.
Bởi vậy, nền Độc-lập mà người Anh long trọng phô trương đây chỉ là cái xác không hồn. Một hình thức, không hơn không kém. Nơi nào mà người Anh ngự tọa ngày trước, thì nay họ đi, người Ấn ngồi vào. Lá cờ ba sắc phấp phới bay trên nơi phủ Phó vương thay cho lá cờ Đế Quốc Hồng Mao. Còn nếu khơi sâu tình trạng đó thì sẽ thấy gì? Nơi đây đáng lẽ phải thay linh hồn Tổ Quốc thì người ta chỉ đọc được những lý tưởng tôn giáo phân lý. Nơi đây, đáng lẽ là tình nhân loại thiết tha, thì người ta chỉ nhất được mầm chia rẽ. Và chính giữa lúc các chính khách Ấn Hồi chúc tụng lẫn nhau, và cùng nhau tỏ tình thân thiện, thì khắp các nơi trong nước, đồng bào họ nổi loạn giết hại lẫn nhau không một niềm thương xót.
Bởi thế, ngày 15 tháng 8 ấy, Cam-Địa không ở Tân Đề Ly dự tuyên ngôn Độc lập mà vẫn ở lỳ tại Calcutta để chống nhau với loạn. Ông nhịn ăn và cầu kinh suốt ngày. Ông không nói một lời nào với quốc dân trong dịp này. Chính phủ mời ông về kinh dự lễ, ông cũng khước từ. Giữa sự vui mừng của toàn thể, lòng ông giá lạnh như băng. Tổ Quốc yêu dấu đã đoạt lại tự do, nhưng sao không những không vui, ông còn thấy trong lòng thấm đượm một nỗi buồn nản xót xa. Đó là vì tới buổi chiều tà của cõi đời rồi, mà ông vẫn không đạt được điều ước nguyện.
Những tư tưởng bác ái mà suốt 30 năm nay, ông gieo rắc trong lòng những kẻ mến yêu cảm phục ông ; nay không những đã chẳng trở hoa mang trái, mà còn biến thể ra những linh khiến thấp hèn.
Những nỗi buồn đó chỉ thoáng qua. Cái thế giới lý tưởng ông hì hục xây dựng từ 30 năm nay đã đổ vỡ, thì phần sự của ông là phải cúi khom tấm lưng già cả, thu nhặt từng mảnh rơi vương vãi, để rồi lại kiên nhẫn mà hàn gắn lại lành lặn như xưa.
Vì thế ông mới tìm đến ở nhà Hồi Giáo này, một túp lều mà đất chưa thấm hết máu đỏ chan hòa, và không khí còn khét nặc mùi cháy dở. Gia đình người Hồi ở trong đó cảm mến ông. Ông ăn chung với họ, và cùng họ cầu kinh. « Ở đây, có một tình thương yêu thành thực ». Ông viết thế. Niềm vui ông tìm thấy bên cạnh đám người cùng khổ này, còn thấm thía gấp mấy lần cuộc lễ mừng buổi bình minh của dân tộc, tại Tân Đề Ly.
Những kẻ bị thảm họa tương tàn làm cho gia đình tan nát, ngày ngày đến với ông, và ông dịu dàng an ủi họ. Ông tự thấy cõi lòng dịu lại bởi phận sự mới ông vừa tìm thấy: đó là bắt đầu làm lại cái công việc ông đã làm từ 30 năm nay, là làm dịu bớt số phận của những kẻ khốn cùng, truyền bá lòng nhân, và làm cho mọi người yêu thương đồng loại của mình như anh em ruột thịt một nhà.