Chương 23 TÌM ĐƯỢC CON ĐƯỜNG TRỞ VỀ- - -
Sau khi rời đảo Hispaniola, Colombo muốn thăm một đảo khác trước khi hướng tới Đại Tây Dương, đảo Cariba, hay đảo Phụ Nữ. Ngày thứ tư, 16 tháng Giêng, ông thay đổi ý kiến, quyết định bắt đầu vượt Đại Tây Dương trở về nước. "Ông quay mũi tàu về phía Tây Ban Nha, hướng Đông Bắc về phía Đông". Nhật ký ghi như vậy. Mục tiêu là đi về phía Bắc của vùng gió xích đạo. Ông nhận ra rằng ông đã rời gió xích đạo vào khoảng ngày 23 tháng Giêng, vì ông viết trong Nhật ký- "Tối nay gió chuyển hướng nhiều". Từ điểm đó trở đi tàu đi xuôi gió, luôn luôn đi về hướng Đông và Bắc. Ngày 25 tháng Giêng họ ở 60° Tây, ngày 1 tháng 2 họ ở 55° và ngày 3 tháng 2 ở 50°. Tại điểm này "đối với viên Đô đốc hình như ngôi sao Bắc Đẩu cao như ở Capo San Vincenzo ở Bồ Đào Nha, "một sự quan sát rất gần thực tế, và đặc biệt khi nhìn bằng mắt trần. Colombo lúc đó ở 35° Bắc, trong khi Capo San Vincenzo ở 37° Bắc.
Từ lúc đó, Colombo không còn điều gì nghi ngờ nữa. Ông biết rằng điểm cực Tây của quần đảo Azzorre, nơi ông đã tới trước khi tiến hành ý đồ lớn của mình, ở trên cùng vĩ tuyến với Capo San Vincenzo và những đảo khác nằm ở phía Bắc một chút, như vậy ông đi về hướng Đông. Ngày 10 tháng 2 - hai chiếc tàu ở 31° Bắc. Colombo có muốn ghé lên quần đảo Azzorre hay không? Ngày hôm sau Colombo ở phía Nam đảo Fayal và Pico. Cho đến ngày ấy, ông đặc biệt may mắn. Ngày 22 tháng Giêng biển lặng đến nỗi "những người Anh-điêng nhảy xuống biển để bơi". Ngày tiếp theo biển luôn luôn phẳng lặng như một con sông, "cảm ơn Chúa vô cùng". Ngày 1 tháng 2 ông ghi "Cảm Ơn Chúa, biển luôn luôn cực kỳ tĩnh lặng"; ngày tiếp theo biển rất yên gió, cảm ơn Chúa, và nhiệt độ rất dễ chịu"; ngày tiếp theo, "biển rất lặng gió".
Ngày 12 tháng 2 biển bắt đầu nổi sóng. Colombo nhận thấy không khí của cơn bão sẽ bùng lên trong hai ngày sắp tới. Đêm đó "chớp lóe lên ba lần ở phía Đông Bắc", dấu hiệu của một trận bão lớn sẽ đến từ hướng đó hay từ hướng đối diện, ở thời điểm này trước một trận bão, những tính toán và suy luận không còn hiệu lực nữa. Những lực lượng không thể hiểu được, hoặc không theo khuôn mẫu nào, đã tác động, đó là những lực lượng của tự nhiên. Trận bão nổ ra lần này là một trong những con bão tồi tệ nhất người ta có thể gặp trên Đại Tây Dương.
Chúng ta không có tài liệu, không có sự đề cập nào của Colombo hay của những nhà biên niên sử cùng thời nói đến những trận bão trước đó. Chắc chắn Colombo đã thấy nhiều trận bão ở Địa Trung Hải và Đại Tây Dương trong kinh nghiêm lâu năm về đi biển trước cuộc hành trình phát kiến lần này. Chúng ta biết trong tình huống khẩn cấp này, Colombo đã hành động một cách bình tĩnh và khéo léo. Trước hết, ông ra lệnh giữ buồm đi bão với buồm ngọn trước gió và bánh lái đặt đối diện với buồm ngọn. Ông chọn cách làm này khi gió và biển đã mạnh đến mức không còn giữ được những cánh buồm thông thường và không duy trì được hướng đi mà không gây nguy hiểm. Giữ buồm đi bảo có nghĩa là để cho chiếc tàu gần như đi ngược gió và chỉ giữ đủ buồm để cản chút ít lực của gió đối với buồm và thân tàu, chỉ làm cho tàu trôi ngang một ít sang một bên, chứ hầu như không tiến lên chút nào. Sự trôi dạt này tạo ra một luồng nước bảo vệ, sóng sẽ đập vào đó trước khi tới tàu.
Chiếc Nina tiếp tục trôi và tránh gió. Nhưng sức mạnh của gió tăng thêm và tốc độ tạt ngang của sóng biển trở nên đáng sợ hơn. Cho nên lúc đó viên Đô đốc chỉ giữ buồm ngọn rất thấp để cho chiếc tàu nhô lên trên sóng, sóng đập vỡ vào nhau mà không làm chìm tàu. Colombo nhận thấy giữ buồm đi bão, ông đã liều lĩnh cho nước vào đầy tàu Nina, vì thành tàu rất thấp. Ông quyết định lướt theo gió và ra lệnh cho người lái tàu hướng phần đuôi tàu theo hướng cơn bão, để mặc gió đưa con tàu đi. Con tàu lướt đi trước gió, phải giữ một chút buồm để điều khiển và hướng sóng về đuôi, hoặc hông tàu, đồng thời giảm bớt tác động của gió càng nhiều càng tốt. Thiết kế của chiếc tàu rất hợp với sự điều khiển đó. Chiếc tàu không thể tồn tại lâu với chiếc buồm đi bão, nhưng nó có khả năng chịu đựng biển cả bằng cách lướt nhanh trước gió, nhờ đuôi tàu cao hơn nên có tác dụng bảo vệ.
Martin Alonso Pinzón, như một thủy thủ giỏi, Cũng lướt trước gió. Hai chiếc tàu không có phương tiện nào khác để thoát khỏi trận bão và bão lần nữa lại tách chúng ta. Lúc này Pinzón chắc chắn không muốn tách rời nhau bằng bất cứ giá nào. Ở sát bên nhau trong hoàn cảnh khó khăn khủng khiếp này thì rất tiện cho ông cũng như cho Colombo. Sự dữ tợn của cơn bão đã tách xa hai con tàu và không có dấu hiệu giảm bớt. Thay vào đó, mặc dù thiết kế của chiếc tàu và nghệ thuật đi biển của thời đại cho phép có những biện pháp đối phó hữu hiệu, sự nguy hiểm vẩn nghiêm trọng. Sự nguy hiểm tăng lên vì thiếu vật nặng làm đằm chiếc tàu; sự tiêu thụ thức ăn, nước uống và rượu đã giảm bớt trọng lượng của nó. Trước đó viên Đô đốc đã không chuẩn bị trọng tải dằn cho tàu, vì thời tiết tại các đảo luôn luôn lý tưởng, và theo kế hoạch ông sẽ lấy đồ dằn trên đảo Phụ Nữ. Nhưng ông không đến đó và đã vượt biển không có đồ dằn. Bây giờ cách bổ cứu là đổ đầy những thùng không có rượu và nước ngọt bằng nước biển, càng sớm càng tốt, và bằng cách đó vấn đề được bổ cứu (Nhậi ký, ngày 14 tháng 2).
Không còn gì để làm thêm bằng sức người nữa, Colombo và thủy thủ quay sang nhờ sự phù hộ của sức mạnh siêu nhiên. Họ đã rút thăm để xem ai sẽ đi hành hương tới đền thờ Santa Maria thuộc Guadalupe, ai sẽ đi đến Santa Maria thuộc Loreto, trong cuộc đi tới thành phố Ancona trong vùng đất thuộc đức Giáo Hoàng và ai sẽ thức đêm cầu nguyện tại nhà thờ Santa Clara thuộc Moguer. "Rồi viên Đô đốc và tất cả thuộc hạ thề trong chuyến đổ bộ đầu tiên, họ sẽ đi rước để cầu nguyện tại một nhà thờ Đức Mẹ Đồng Trinh".
Colombo không sợ chết nhưng sợ mất cái danh tiếng đã làm cuộc phát kiến vĩ đại. "Vì thời gian không có nhiều, tôi đã viết tóm tắt trên một miếng da cừu, việc đi tìm ra nhưng vùng đất mà tôi đã hứa đi tìm như thế nào, hết bao nhiêu ngày và đường đi đến những vùng đất ấy, giá trị của những nước đã gặp, bản chất cư dân và họ đã biến thành bầy tôi của Bệ Hạ như thế nào". Miếng da lừa được quấn chặt gói trong vải có sáp, đặt trong một bánh sáp, để vào một thùng lớn, gắn kín và vứt xuống biển. Thủy thủ tin rằng đó là một nghi lễ tôn giáo và vì thế họ không sợ nữa.
Một thùng khác cũng đựng một miếng da cừu được buộc vào đỉnh của đuôi tàu, chiếc thùng ấy sẽ luôn nổi trên sóng, mặc cho số phận dun dủi nếu chiếc tàu bị đắm. Chiếc thùng này còn lại với tàu Nina. Chiếc thùng kia trao cho biển cả, không ai lấy lại được. Ngay cả trong trường hộp chiếc Nina đã bị chìm với viên Đô đốc. Vicente Yánez Pinzón, và những thủy thủ khác, vẫn còn chiếc Pinta của Martin Alonso Pinzón để mang tin lớn về châu Âu. Nhưng khi viết bản tường trình, Colombo đã biểu lộ lòng tin mà chúng ta đã quen thuộc: ông, và chỉ một mình ông, đã được chúa Thánh Thần chọn trước để hoàn thành sự nghiệp vĩ đại này. Ông đã viết bản tường trình để báo được tin thắng lợi vĩ đại của ông với Vua, Hoàng hậu và thế giới, mặc dù ông có chết.
Nhưng ông đã không chết. Sau khi mặt trời lặn vào ngày 14 tháng 2 "bầu trời bắt đầu sáng về phía Tây". Vào lúc mặt trời mọc ngày hôm sau, họ đã nhìn thấy đất liền. Một số thủy thủ cho rằng đó là quần đảo Medera, số khác tin rằng đó là hòn Sintra, gần Lisbon. Colombo chắc chắn rằng ông ở gần đảo Azzorre. Ông không nghi ngờ gì về vấn đề này, ông chỉ không biết đó là đảo nào thôi. Họ trông thấy một hòn đảo khác ở phía tây bắc, trong khi họ đi vòng quanh đảo thứ nhất để đổi hướng tàu theo hướng gió. Hóa ra đó là đảo Santa Maria, còn đảo mà người ta nhìn thấy là đảo San Michele. Colombo cũng bị rắc rối với người Bồ Đào Nha trên đảo Santa Maria, và điều đó biện hộ giả thuyết cho rằng ông luôn luôn nghi kỵ và ông đã định tránh quần đảo Azzorre, ông chỉ đổ bộ lên đảo ấy vì cơn bão.
Viên thuyền trưởng thống đốc của đảo này đã rất kính trọng mời Colombo lên bờ, nhưng viên Đô đốc không chịu rơi vào bẫy và không rời khỏi boong chiếc tàu Nina. Mười người trong đoàn thủy thủ đã đổ bộ lên để thực hiện một trong những lời thề trong trận bão. Người Bồ Đào Nha đã cầm tù họ và chỉ thả họ khi họ nhận thấy viên Đô đốc tiếp tục đi về Tây Ban Nha và tố cáo việc lộng quyền của họ.
Ngày chủ nhật, 24 tháng 2, Colombo tiếp tục hành trình về nước. Trong ba ngày, chiếc tàu buồm, nay còn lại một mình, đã đi nhanh về hướng Đông trên biển cả lặng gió. Ngày 27 tháng 2 họ gặp khó khăn vì ngược gió và sóng biển dâng cao. Tình hình này còn tiếp tục ngày hôm sau nữa, nhưng đến ngày 1 tháng 3 thì đã lặng xuống. Vào lúc mặt trời lặn ngày chủ nhật, 3 tháng 3, khi đã có "dấu hiệu chỉ rõ đã gần đất liền, họ đã tới gần Lisbon", nhưng một trận bão khác lại nổi lên, mạnh và bất ngờ, "cơn bão đã xé rách tất cả những cánh buồm". Trong đêm, cơn bão càng hung hãn, có lẽ tồi tệ hơn cơn bão trước. Biển cả sực sôi dữ dội, gió thổi từ mọi hướng, tưởng như sẽ tung chiếc tàu lên trời, trong khi đó mưa đổ xuống như thác và chớp lóe lên mọi phía. Một lần nữa họ lại tìm sự giúp đỡ của thần thánh, kết quả là viên Đô đốc làm một cuộc hành hương mới và thủy thủ lại thề ăn chay bánh mì với nước. Cuối cùng trong canh một, đất liền xuất hiện.
Đó là Rock Sintra, ở cửa sông Tagos. Colombo muốn dừng lại ở cửa sông tại Cascais, nhưng cơn bão dữ dội đã buộc ông đi vào sông. Người trên bờ đã để cả buổi sáng cầu nguyện cho các thủy thủ trong chiếc tàu gặp nguy hiểm. Khi chiếc tàu đã an toàn vào sông Tagos, mọi người đã xuống tàu "để thăm họ và bày tỏ sự kinh ngạc hết sức về việc là họ đã tự cứu mình khỏi tình huống có vẻ chắc chắn là chết". Thế là kết thúc cuộc vượt biển trở về, nó gây ấn tượng mạnh mẽ hơn hành trình lượt đi và cũng không kém phần quan trọng, vì qua những sai lầm, những sự gần đúng, những thí nghiệm, và những cơn bão, Colombo đã thiết lập được con đường trở về châu Âu từ châu Mỹ.