Tiết 3 CÁCH GIÀNH THẮNG LỢI TRONG CUỘC TRANH LUẬN

Tôi thích những kẻ phản nghịch, những kẻ phản nghịch có thể làm cho xã hội phát triển. Prometheus chẳng phải là một kẻ phản nghịch sao? Anh ta đánh cắp lửa của trời để cho nhân gian, mang sự ấm áp đến cho con người. Nhưng tôi thấy rằng anh ta không chỉ cho chúng ta lửa, mà còn cho chúng ta một tinh thần, một tính cách phản nghịch - phản nghịch chính là không chịu khuất phục, không gục ngã trước số mệnh, không quỳ gối trước cường quyền. Sự phản nghịch của Albert Einstein đã khiến ông ta sáng tạo ra thuyết tương đối, đặt nền móng cho vật lý học hiện đại. Sự phản nghịch của Mao Trạch Đông đã khiến ông lãnh đạo nhân dân lật đổ chế độ thống trị của Nhật Bản, lập ra nước Trung Quốc mới. Sự phản nghịch chính là sự không bình thường, chính là khát vọng đối với sáng tạo, chính là một sự tự hào. Mọi người cũng yêu mến những kẻ phản nghịch. Tôn Ngộ Không và những nhân vật anh hùng khiến người đời yêu mến trong “Thuỷ Hử” chẳng phải đều có tính cách phản nghịch sao? Cho nên họ mới được lưu truyền thiên cổ. Nhưng phản nghịch cũng phải có cách, phản nghịch chính là giành chiến thắng lớn chứ không giành chiến thắng nhỏ, nó không phải bắt bạn luôn phải đối đầu với mọi người.

Thích tranh luận cũng là một hành vi giành thắng lợi nhỏ, người thích tranh luận là những người thích so đo, đo lọ nước mắm ngắm củ dưa hành như các bà các mẹ, cố đặt mình xuống rất thấp, là một người nhỏ nhen, vụn vặt về mặt tư tưởng, là một kẻ vô dụng về mặt hành động, cũng chính là người có lòng tự tin rất thấp.

Nếu có người hỏi tôi về những bài học tôi gặp phải trong cuộc đời thì tôi sẽ không do dự mà nói với họ rằng: đừng nên tranh luận, tranh luận chính là nguyên nhân quan trọng khiến chúng ta thất bại trong cuộc đời.

Ví dụ dưới đây chỉ là một câu chuyện nhỏ, nhưng tranh luận có thể làm nên chuyện lớn: Khi đánh bài tây ở vùng Vũ Hán, ra “Q” đọc là “Thoán”, có một hôm trước cửa rạp chiếu phim, tôi đã gặp phải một chuyện cười về việc này. Hai người sắp sửa vào xem phim, trong đó một người đọc tên phim trên tấm pano quảng cáo mà nói rằng: “Ô, hôm nay chiếu AQ chính truyện (A Thoán chính truyện)”.

Người bên cạnh bèn cười mà sửa lại rằng: “Bảo anh học hành thì anh lại bỏ học, không phải là “A Thoán chính truyện” mà là “AQ chính truyện”.

Rõ ràng là “Thoán” mà, làm sao lại là Q được, khi anh đánh bài chẳng phải đọc là “Thoán” sao? Người này không phục anh ta nên hỏi lại như vậy.

Lại có người văn hoá không cao, chỉ biết đọc là “Q” mà không hiểu vì sao, kết quả là hai người cãi nhau. Người vây quanh xem rất đông, hai người càng chẳng ai nhường ai. Cuối cùng hai người bạn vốn rất thích xem phim này, phim thì chẳng được xem mà còn phải hậm hực ra về nữa.

Đây chính là kết quả của sự tranh luận.

Lần đó tôi đi bộ ra phố để thưởng thức món ăn rừng. Vì tôi thường đến nhà hàng này cho nên lần nào chủ quán cũng giảm giá 8% cho tôi. Sau khi ăn uống no nê, đến lúc tính tiền, tôi phát hiện thấy số tiền trên hoá đơn lớn hơn nhiều so với tôi dự tính nên mới bảo chủ quán tính lại. Chủ quán vừa đi tới vừa nói “Không sai đâu” và lấy máy tính ra tính lại, lúc đó ông ta phát hiện ra hoá đơn viết sai lên mới ngầm tăng giá mấy món lên, tôi vừa nhìn đã nổi giận ngay, nói với chủ quản rằng: “Ngay cả đến khách quen như tôi mà ông còn lừa thì sau này tôi sẽ không đến chỗ ông nữa! Tôi còn bảo người quen của tôi cũng không đến chỗ này nữa”.

Ông chủ quán nghe xong vội sa sầm nét mặt và nói rằng “Tôi không hề nói là giảm giá 8% nên giá cả không có vấn đề gì”.

Thế là hai chúng tôi cãi nhau nhưng quả thực chủ quán không hề nói giảm giá 8%, cuối cùng tôi chẳng còn cách nào khác đành phải trả toàn bộ số tiền.

Nếu tôi thay đổi cách khác, bình tĩnh chỉ ra sai sót của chủ quán thì chủ quán cũng không muốn đắc tội với khách quen. Đây là vấn đề rất dễ giải quyết nhưng chỉ vì tôi nhất thời không kiềm chế nổi nên đã uy hiếp chủ quán. Sự tự tôn của ông ta buộc ông ta thà rằng đắc tội với tôi chứ không chịu cúi đầu, kết quả là tôi bị thiệt.

Bạn hãy thử nghĩ lại một chút xem trong cuộc đời của mình bạn đã từng chiến thắng cuộc tranh luận nào chưa? Nhất định là chưa, bạn không thể chiến thắng trong cuộc tranh luận.

Hai nhà tâm lý học người Mỹ - Bush và Bowdon đã từng điều tra một vạn cuộc tranh luận thực sự. Họ nghe trộm sự than vãn giữa các lái xe tắc xi, giữa các cặp vợ chồng, giữa nhân viên tiếp thị và nhân viên phục vụ quầy. Họ còn nghe cả những cuộc bình luận của Liên Hợp Quốc nữa. Khi nghe, họ đã ghi lại tên của những người chiến thắng trong những cuộc tranh luận đó nữa. Kết quả phát hiện thấy những nhà biện luận chuyên nghiệp, nhà chính trị, đại biểu Liên Hợp Quốc thường bác bỏ những ý kiến đối lập hoặc vạch trần những lời lẽ trái ý, còn ngược lại, nhân viên tiếp thị chỉ gợi mở một quan điểm để đối phương thay đổi chủ kiến.

Cuộc nghiên cứu của Bush và Bowdon nói với chúng ta rằng, phương pháp tốt nhất để làm cho người khác tiếp nhận quan điểm của mình là phải biết gợi mở. Tranh luận gay gắt không thể giải quyết được vấn đề, đối phương rất dễ coi đó là sự uy hiếp và tấn công lòng tự tôn. Để bảo vệ sự tôn nghiêm, họ nhất định sẽ không chịu thua, mặc dù biết rõ rằng mình sai nhưng họ vẫn cứ ngoan cố chống cự đến cùng.

Tranh luận là hành động hoàn toàn tâm trạng hoá và phi lý tính. Một khi xảy ra cuộc tranh luận cho dù bạn nói có tình có lý thì đối phương cũng sẽ không tiếp nhận. Lúc này, hoàn toàn là cảm giác của họ đang phát huy tác dụng; cùng với việc xuất hiện cuộc tranh luận nhất định sẽ có những sự kêu gào, đe doạ, xấu hổ, chế giễu, hoàn toàn là một cuộc đấu tranh cá nhân. Khuyết điểm lớn nhất của cuộc tranh luận là biến những sự xung đột về mặt quan điểm giữa hai bên trở thành sự xung đột của lòng tự tôn, và cũng quyết định một cuộc tranh luận không có người chiến thắng. Nếu thua, đương nhiên là bạn đã thua rồi, cho dù là thắng thì vẫn cứ là thua. Bởi vì, bạn đã xúc phạm đến người khác.

Tranh luận chỉ có thể làm cho sự việc càng ngày càng trở nên tồi tệ; tránh tranh luận, khéo léo dẫn dắt mới là con đường để đạt được những sự hiểu biết chung.

Rất nhiều học viên đã hỏi tôi, trong khi tham dự đấu thầu nếu là bên B, khi bị bên A phủ đầu, nếu chỉ trích gay gắt khuyết điểm thì sẽ làm như thế nào.

Điều quan trọng lúc này là trước tiên phải tránh không tranh luận. Một khi tranh luận xảy ra thì sẽ khó tránh khỏi tạo ra tâm trạng đối địch với bên A. Cho nên, khi bên A chỉ trích bạn, bạn đừng nên vội phản bác, tạm thời chấp nhận quan điểm của họ. Bên A moi ra những khuyết điểm của bên B thường chỉ là đánh vào sự tự tin của bên B để có lợi cho việc mặc cả chứ không phải là để từ chối bên B. Họ moi ra những khuyết điểm xong thì tất nhiên sẽ nói đến những ưu điểm. Lúc này bạn sẽ lại nhân cơ hội này để thay đổi quan điểm của họ.

Ouharui nhân viên tiếp thị xuất sắc của công ty ô tô Huaide - New York Mỹ đã nói về những kinh nghiệm khi tiếp thị xe Benz của anh ta như sau: “Trước đây, khi tôi đi vào văn phòng của khách hàng thì họ nói rằng: “Gì cơ? Xe Benz của Huaide? Không tốt! Anh có tặng cho tôi, tôi cũng không cần, cái tôi cần là xe Benz của Hesai”. Lúc đó tôi sẽ biện luận gay gắt để tìm ra những tật xấu của xe Benz Hesai, nhưng tôi càng chê loại xe khác không tốt thì đối phương lại càng khen là nó tốt. Có lúc, tuy kiến thức chuyên nghiệp của tôi có thể tranh luận đến độ làm cho đối phương không nói lại được, nhưng khi tôi đi ra với vẻ mặt của một người chiến thắng thì xe của tôi lại không thể bán đi được. Sau này, khi nghe thấy những lời tương tự, tôi sẽ nói rằng: “Xe của Hesai quả thực rất tốt, mua xe của họ là rất đúng, xe của Hesai là sản phẩm của công ty hàng đầu, nhân viên nghiệp vụ cũng khéo thuyết phục”. Thế là họ chẳng có lời nào để nói nữa, không tranh cãi được nữa. Nếu họ nói xe của Hesai là tốt nhất thì tôi cũng sẽ nói là đúng. Họ đành phải im bặt. Họ thường không thể nói rằng “Xe của Hesai là tốt nhất”. sau khi tôi đã đồng ý với ý kiến của họ. Kế đó, chúng tôi không nói đến Hesai nữa, thế là tôi liền bắt đầu nói về ưu điểm của Huaide”.

Cái mà những cuộc tranh luận tạo ra chỉ là những cuộc đấu tranh cá nhân. Để bảo vệ sự tự tôn, chẳng ai chịu thua trong cuộc tranh luận cả. Cái lí này ai mà chẳng hiểu, nhưng để không phải tranh luận thì quả thật là điều khó khăn vô cùng. Tôi dạy môn quan hệ giao tiếp, đã từng truyền thụ lý lẽ không nên tranh luận cho hàng nghìn học viên, nhưng gần đây tôi lại đi tranh luận với người khác, thiếu chút nữa là hỏng việc lớn.

Trường tôi tổ chức bình bầu giáo viên, giáo viên bậc một phải đáp ứng hai điều kiện: một là tốt nghiệp đại học chính quy trước năm 1984; hai là hết năm năm được bầu làm giáo viên bậc hai. Điều kiện đầu tiên thì tôi đã có đủ nhưng điều kiện thứ hai thì lại có vướng mắc. Vì khi tôi chuyển đến Thâm Quyến, lần đầu tiên khi được bầu làm giáo viên bậc một thì cơ quan ở nội địa vẫn chưa chuyển giấy tờ liên quan đến việc tôi được bầu làm giáo viên bậc hai đến, kết quả là người phụ trách công việc này của trường vì tránh phiền phức nên đã đăng ký lại cho tôi với tư cách là giáo viên chưa được bình bầu là giáo viên dạy giỏi. Thế nên, việc tôi được bầu làm giáo viên bậc hai vẫn chưa tròn một năm. Tôi đã đến tìm người phụ trách việc này, nói với chị ta với giọng trách cứ rằng: “Tại chị cả. Lần trước tôi nói với chị về việc chuyển giấy tờ ở cơ quan cũ đến thì chị bảo là không cần, đăng ký lại cũng chẳng sao. Bây giờ thì rắc rối rồi đây!”.

Người phụ trách vừa mới nghe xong, vì sợ trách nhiệm nên chối đây đẩy, chị ta nói: “Rõ ràng là anh sợ trách nhiệm nên mới bảo tôi đăng ký lại, sao lại trách tôi!”.

Tôi mới nghe xong đã tức rồi, nói năng cũng trở nên hùng hổ, chị ta cũng vì việc này mà tức giận. Dường như là một trận bão đang đến vậy, cũng may mà tôi phanh xe nhanh. Tôi chợt nghĩ, chuyện xảy ra thì đã xảy ra rồi, tranh luận cũng chẳng có tác dụng gì, dù cho có làm rõ trách nhiệm hoàn toàn thuộc về đối phương thì cũng chẳng có cách nào cứu vãn nổi, chỉ đắc tội thêm với đối phương mà thôi. Huống hồ muốn nghĩ cách cứu vãn còn phải phụ thuộc vào chị ta nữa, nên tôi bắt mình phải bình tĩnh, đổi sang giọng nhẹ nhàng hơn và nói với chị ta rằng: “Xem ra tôi bị ép đến nỗi cuống rồi. Đúng là: “Chó cùng rứt giậu”, xin lỗi chị! Việc này dù sao chăng nữa trách nhiệm chính vẫn là ở tôi. Sao tôi không kịp thời mang giấy tờ từ cơ quan cũ đến chứ? Không thể trách người khác được!”.

Tôi vừa nói xong thì sắc mặt của chị ta đã bớt tức giận rồi. Tôi liền hỏi tiếp: “Bây giờ đành phải tìm cách cứu vãn vậy, chị xem xem có thể viết một tờ giấy chứng nhận nói rõ nguyên nhân tôi chưa đủ năm năm làm giáo viên bậc hai được không?”.

Trong lòng của chị ta vốn dĩ cũng có chút áy náy, thấy tôi nói như vậy liền đồng ý ngay. Hơn nữa, sau này chị ta còn cố gắng nghĩ cách để giúp tôi nữa và đã có đóng góp rất nhiều trong chuyện tôi được bầu làm giáo viên bậc một.

Lần đó cũng may mà tôi tỉnh ngộ sớm, cuối cùng đã tránh được một cuộc tranh luận. Nhưng nhiều lúc, sau khi tranh luận với người khác, bản thân bị thiệt thòi rồi thì mới hối hận: “Người khuyên không nên tranh luận thì lại tranh luận với người khác”.

Con người sinh ra đã thích đấu tranh. Tính công kích, tính xâm lược là bản năng động vật của con người, còn nhu cầu được tôn trọng của con người lại quyết định tâm lý thích giành thế mạnh và hiếu thắng của con người. Tất cả những điều này đều khiến cho việc tránh tranh luận trở nên vô cùng khó khăn.

Vậy, chúng ta làm thế nào để tránh tranh luận?

1.

Người ta thường nói: “Diêm Vương dễ gây, tiểu quỷ khó đùa”, trong xã hội, khi giao tiếp với người khác, chức vụ của họ càng lớn thì càng dễ nói chuyện; còn những người có chức vụ thấp, ham muốn có chức vụ, vì muốn thể hiện quyền lực của mình nên thường có ý gây khó dễ cho bạn.

Loại chó nào thì mới cắn người? Chỉ có những con chó quá đói thì mới cắn người. Cũng như vậy, chỉ có những người thiếu thốn sự tự tôn mới thường thích tranh luận với người khác, thậm chí một cái lườm mà người khác không cho là quan trọng thì đối với họ chẳng khác nào một vụ tai nạn cả. Họ có thể coi sự phê bình không ác ý của người khác trở thành sự châm chọc hoặc cảm thấy trong lời nói của người khác cũng có mũi nhọn trong đó, một câu hai ý. Sự tự tôn thấp kém khiến cho họ bị giày vò đau khổ.

Những người thích khoác lác, tô vẽ, những người ngạo mạn, những người chèn ép những người yếu đuối thường muốn áp chế người khác để thể hiện tầm quan trọng của mình, cố gắng làm cho đối phương cảm thấy tự ti. Trên thực tế, bản thân họ cũng đang phải chịu sự đau khổ khi tự coi thường mình.

Tự tôn thấp kém đồng nghĩa với sự tranh chấp và như một thứ hủi cùi vậy. Muốn tránh tranh luận thì trước tiên phải tạo lập tính tự tôn, đặt vị trí nhân sinh ở mức cao, làm người nên giành chiến thắng lớn chứ không nên giành thắng lợi nhỏ. Nếu một người nhận định rằng: mình có thể làm những việc có giá trị hơn thì bạn nhất định phải có đủ sự tự tin vào mình, cũng sẽ theo đuổi những sự tiến bộ xuất chúng thật sự. Những người như vậy đương nhiên là không so đo những chuyện vặt vãnh, cũng sẽ không ngạo mạn với người khác để thể hiện sự vĩ đại. Chỉ có những người như vậy mới có tấm lòng khoan dung độ lượng, dễ nhường nhịn, nhiệt tình với người khác, rất thoải mái và cũng sẽ không dễ dàng tranh luận với người khác.

Haogede - nhà ngôn ngữ lớn của Đức có một lần gặp phải oan gia của ông ta trên một con đường hẹp. Đối phương chẳng hề có ý muốn nhường đường, ngẩng cao đầu, ưỡn ngực đi về phía Haogede và nói rằng: “Ta quyết không nhường đường cho một gã ngốc”. Haogede vội tránh sang một bên và nói rằng: “Tôi thì hoàn toàn ngược lại. Gặp phải một gã ngốc thì nhanh chóng nhường đường, không tranh cãi vô vị với một gã ngốc, thậm chí không muốn tranh chí khí với một kẻ vô lại mà là chui qua háng của người đó”. Những người có thể chịu được những thứ mà người khác không chịu được mới là người dũng cảm.

2.

Các nhà tâm lý học đã từng làm một cuộc thực nghiệm: chia các sinh viên ra làm hai nhóm: một nhóm dùng cách khuếch trương để tuyên truyền những nguy hiểm trong việc coi thường vệ sinh răng miệng: răng bị mục, lợi bị viêm, ung thư,… Còn một nhóm thì lại dùng phương pháp bình tĩnh, từ góc độ khoa học nói rõ tác hại của việc coi thường vệ sinh răng miệng. Sau khi tuyên truyền được một tuần thì phát hiện thấy rằng: nhóm không thực hiện sách lược đe dọa thì lại càng thực hiện theo những yêu cầu mà bài diễn thuyết đưa ra một cách cẩn thận hơn.

Nghiên cứu của những nhà tâm lý học cho thấy: phương pháp tốt nhất làm cho ý kiến được tiếp thu là từ bỏ ý định uy hiếp và ép buộc, áp dụng phương pháp trình bày sự thật một cách bình tĩnh.

Có một số người khi lòng tự tôn bị tấn công sẽ trở nên ghê gớm hơn trước, kêu gào một cách điên cuồng, uy hiếp người khác, dường như sự gào thét ác ý và những biểu hiện ghê gớm có thể dọa dẫm đối phương. Tôi không bao giờ tin vào hiệu quả thật sự của việc đe dọa trực tiếp cả.

Nếu sử dụng những biện pháp khủng bố hoặc đe dọa thì người khác sẽ không mở lòng tiếp thu quan điểm của bạn cho dù tư tưởng của bạn có thông minh thế nào chăng nữa. Con người đều có ý chí: “Không tranh giành hầu bao nhưng tranh giành khẩu khí”. Một khi bạn công kích làm tổn thương đến sự tự tôn của người khác thì họ sẽ đấu tranh lại. Trong thời kỳ chiến tranh vùng vịnh, đại quân của Mỹ áp sát biên giới, thích chơi trò chiến tranh biên giới, hạn lệnh cho Sat-đa-mút-sen phải rút quân khỏi Cô-oét (Kowait) nhưng lòng tự tôn của ông ta đã buộc ông ta chịu nguy hiểm bị Mỹ oanh tạc mà từ chối tuyên bố bằng lời nói: Sự uy hiếp của Mỹ có tác dụng gì chứ? Cuối cùng cũng tránh khỏi được chiến tranh.

Bạn hãy nhớ rằng: “Người kêu to nhất chưa hẳn đã là người hiếu thắng”.

Uy hiếp chính là biểu hiện của sự bất tài, uy hiếp sẽ chỉ kích động vào tâm lý chống đối của con người, dẫn đến tranh luận, vì vậy không được uy hiếp người khác trong bất kỳ tình huống nào. Cho dù cần thiết cũng nên dùng biện pháp uyển chuyển, gián tiếp để chứng tỏ rằng bạn bất đắc dĩ phải làm như vậy. Như thế, sự đe dọa của bạn sẽ chỉ là đe dọa lợi ích của đối phương mà không phải là sự tự tôn. Bởi vì bạn cũng chỉ là bất đắc dĩ mà.

“Áp lực thấp” là bí quyết để khỏi phải tranh luận. Có giỏi về tránh phải tranh luận hay không, thực chất là vấn đề tu dưỡng của con người, nhưng xuất phát từ góc độ kỹ năng kỹ xảo, chúng ta cũng cần phải chú ý mấy mặt sau:

1. Một học viên đã từng kể cho tôi nghe một chuyện thế này:

“Tôi đi Hoàng Sơn du lịch, nghe thấy người phu gánh khoác lác với người khác rằng anh ta cùng họ “Lỗ” với Lỗ Tấn. Tôi cười và hỏi anh ta: “Lỗ Tấn mà họ Lỗ à?”. Anh ta trả lời: “Lỗ Tấn đương nhiên là họ Lỗ rồi”. Tôi bảo với anh ta rằng ông ấy không phải họ “Lỗ” mà là họ “Chu”. Anh ta không tin, chúng tôi liền tranh luận nhưng không ai chịu ai. Chúng tôi quyết định đánh cược 10 đồng, mời người quản lý du lịch làm trọng tài, kết quả là ông này vừa nghe đã nói: “Việc này có gì mà phải tranh luận, Lỗ Tấn đương nhiên là họ Lỗ rồi”. Kết quả là cuộc tranh luận vô bổ này chẳng ra sao, tự nhiên còn làm tôi mất 10 đồng”. Đó là cái giá của học viên này khi chỉ ra sai sót của người khác, chỉ là làm cho cô ta mất tiền đi, lần sau nếu bạn chỉ ra sai sót của người khác có thể sẽ không chỉ là như thế này.

Một người đang khoe khoang rằng mình có học vấn, lúc biết Lỗ Tấn họ Lỗ, bạn hà tất phải làm anh ta cụt hứng chỉ ra rằng Lỗ Tấn họ Chu?

Việc này không phải là làm cho người ta rớt đài sao? Nếu như một người cầm một cốc thuốc độc làm nước đường uống. Thế thì bạn phải lập tức bảo anh ta đó không phải là nước đường mà là thuốc độc. Nhưng Lỗ Tấn họ Lỗ hay họ Chu cũng chẳng có gì to tát cả, không cần phải bạn sửa lại cho đúng.

Chúng ta muốn tăng thêm ảnh hưởng với người khác thì phải giỏi về hiểu bản tính con người mà không phải là làm ngược lại. Nếu bạn bảo một người rằng cách nghĩ của anh ta thật ngu xuẩn thì anh ta sẽ càng bảo vệ cái ý nghĩ ấy. Bạn chế giễu lập trường của anh ta, anh ta nhất định sẽ chống lại bạn để giữ sĩ diện, bạn chỉ trích lòng tự tôn của người khác, sẽ tự làm cho mình trở nên bị người khác ghét. Con người có lúc như vậy đó, bạn chỉ ra sai sót của anh ta, anh ta sẽ không chịu công nhận, nhưng khi bạn khen anh ta thì anh ta sẽ chủ động công nhận những thiếu sót của bản thân.

Tôi đã từng mua một cái tủ sách mất hơn bốn trăm tệ, hôm đó một người quen đến nhà tôi chơi khi hỏi về tủ sách, vừa nghe thấy hơn bốn trăm tệ liền nói: “Sao cậu lại ngốc thế! Tiêu tới hơn bốn trăm tệ để mua một cái tủ sách này, thật quá đắt!”. Ngày thứ hai lại có một người quen đến nhà tôi chơi, nhìn thấy cái tủ sách liền khen ngay: “Rất đẹp, chọn rất khéo”, thì tôi lại nói với anh ta: “Đẹp thì đẹp thật nhưng có lẽ hơi đắt”.

Người quen thứ nhất chỉ trích tôi, nếu tôi thừa nhận thì chứng tỏ tôi thật ngốc, cho nên tôi phải biện bạch. Người quen thứ hai khen tôi, trong lòng tôi biết là mua hớ, trước mặt anh ta thì tôi công nhận sau đó lại tự biểu lộ lòng tự tôn bị tổn thương, đó chính là tâm lý con người.

2. Tôi cũng đã có đến mấy lần đi xe đạp phạm luật, nhưng do cách ứng phó khác nhau mà kết quả khác nhau.

Có lần trong nội địa, tôi và giám đốc công ty đi xe đạp đi xem phim buổi đêm, trên đường đi thì gặp người quen đang lái ôtô cũng muốn đi cùng chúng tôi. Thế là chúng tôi liền để xe đạp lên trên thùng xe, tất cả cùng đi ôtô. Lúc đó đã là đêm khuya rồi, lẽ ra không có cảnh sát nhưng không hiểu tại sao hôm đó lại có một cảnh sát mất ngủ, đi tuần ra chỗ đó và gặp đúng chúng tôi. Anh ta cho rằng chúng tôi ăn cắp xe đạp, bắt dừng lại để kiểm tra, xuất trình giấy tờ nhưng chả có ai ngày nào cũng kè kè mang giấy tờ theo cả huống hồ lại là một chiếc xe đạp, giấy tờ xe cũng chẳng biết là đã vứt nó đi đằng nào rồi.

Cảnh sát bèn giữ xe đạp của tôi lại, bắt tôi phải đưa giấy tờ thì mới được lấy xe. Vốn đây là một cái xe đạp cũ, cũng chẳng cần thiết phải lấy. Nhưng ông tài xế lắm chuyện, trước khi đi còn nói có một câu: “Cái xe tồi tàn này cũng chỉ đáng giá mấy đồng, thôi khỏi cần”. Cảnh sát vừa nghe thấy đã gọi giật lại: “Quay lại”, buộc chúng tôi phải quay đầu lại và nói: “Nếu đúng là các anh ăn cắp xe đạp thì đi thế này cũng không được. Các anh phải để chứng minh thư lại”. Chúng tôi vội vàng ngọt nhạt với anh chàng cảnh sát cẩn thận kia nhưng cũng chẳng có tác dụng, chứng minh thư vẫn bị giữ lại.

Không có chứng minh thư, tôi sẽ không thể trở về Thâm Quyến, ngay cả cổ phiếu cũng không chơi được. Nhưng giấy tờ xe thực sự tìm không thấy, cảnh sát hoàn toàn có lý khi giữ chứng minh của tôi. Chẳng còn cách nào, hôm sau chúng tôi đành phải tốn công đi dò hỏi về anh cảnh sát mất ngủ đi bách bộ hôm đó, sau đó nhờ người quen mời anh ta ra ngoài ăn uống để giải thích nguyên nhân. Chỉ vì một câu cãi cố của anh tài xế, vì muốn lấy lại chứng minh, tốn công thì chẳng nói làm gì, phải bao anh ta tới mấy trăm đồng cũng chỉ vì một cái xe đạp cũ.

Một lần khác, tôi cùng mấy anh bạn đi thăm người quen, lúc đi thì trời mưa, mà lúc đó chúng tôi lại chỉ có một cái xe đạp, nghĩ lúc đó cũng đã khoảng mười giờ tối, tuy luật lệ giao thông quy định sau mười giờ ba mươi mới có thể đi xe đạp đèo người khác nhưng vì trời mưa nên chúng tôi nghĩ rằng không có cảnh sát. Vì thế tôi mạnh dạn đèo người bạn và cắm cổ đạp xe về phía trước.

Mưa mỗi lúc một to, cặp kính của chúng tôi bị nước mưa làm mờ đi, chỉ cảm thấy mờ mờ trước mặt. Bỗng nhiên, tôi phát hiện trước xe mình có người nên phanh gấp, theo quán tính chúng tôi bị ngã nhoài trên đất, lúc chúng tôi lồm cồm bò dậy với thân hình đầy bùn mới phát hiện ra người đứng trước mặt tôi là cảnh sát, thế là xong rồi. Hai chúng tôi với bộ dạng cúi đầu nhận tội và liên tục xin lỗi cảnh sát: “Xin lỗi, xin lỗi! Chúng tôi không những đi xe đèo người mà suýt nữa còn đâm vào anh”.

Ông cảnh sát nhìn bộ dạng ướt như chuột lột của chúng tôi, cười thầm, nhưng bên ngoài vẫn nghiêm mặt nói: “Các anh biết rõ ràng là đi xe đèo người khác là sai sao vẫn làm?”.

Tôi đáp: “Đã rất muộn rồi, trời lại mưa, mà chúng tôi lại không đem ô, chỉ muốn về nhà cho nhanh”.

“Nếu đã như vậy, còn không đi ngay đi!”. Cảnh sát nói.

Tôi vừa nghe nói cho phép chúng tôi đi đương nhiên là muốn đi thật nhanh, nhưng người bạn tôi vẫn không dám lên xe, người cảnh sát đứng đằng sau còn nói: “Anh lên xe đi, phía sau không có cảnh sát đâu”.

Người cảnh sát làm như vậy là chỉ muốn thể hiện quyền lực của anh ta, và đã đạt được sự thỏa mãn của lòng tự tôn, anh ta ghét nhất những người cãi lại, khi trước mặt anh ta, bạn chủ động thừa nhận những khuyết điểm, thể hiện sự tôn trọng với anh ta. Tính sĩ diện của anh ta được thoả mãn cho nên anh ta sẽ xử nhẹ cho bạn.

Có một lần ở Thâm Quyến, tôi đi xe đèo người khác bị cảnh sát gọi lại, vì lúc đó tôi có việc gấp muốn đi nhanh, biết là đi xe đèo thêm người sẽ bị phạt năm đồng. Tôi vừa đi lại đó vừa rút tiền, đến trước mặt cảnh sát, anh nói: “Phạt năm đồng”. Anh ta chưa nói hết thì tôi đã chìa tờ năm đồng ra, cảnh sát nhìn tôi nói: “Anh có nhiều tiền lắm phải không?”. Tôi vội đáp: “Không phải, phạt năm đồng ai chả tiếc nhưng tôi biết tôi sai, tôi bằng lòng nộp phạt, lần sau chắc chắn không thế nữa”. Cảnh sát nghe thấy thế mới thôi. Bạn lấy tiền ra nhanh, anh ta thấy khó chịu, bạn nên thể hiện dáng vẻ xót tiền, tiếc rẻ thì anh ta thấy vui mừng.

Người khác có lỗi, không nên tùy tiện chỉ trích, nhưng nếu bản thân có lỗi thì sao? Thế thì phải thừa nhận một cách nhanh chóng và thẳng thắn.

Thừa nhận sai lầm không chỉ thể hiện dũng khí của bạn mà đây còn là một mẹo. Trong cái thế giới này, kẻ ngốc chỉ biết biện bạch cho lỗi lầm của mình nhưng chỉ có người thông minh mới biết nhận cái sai. Bạn có lỗi, biết rõ người khác sẽ phê bình bạn thì tại sao bạn không tự mình nói ra những lời tự phê bình trước, anh ta nhất định sẽ không làm khó cho bạn, tám, chín phần mười là anh ta sẽ đối xử với bạn bằng thái độ rộng lượng, tha thứ, bỏ qua cho lỗi lầm của bạn. Bởi vì khi bạn tự trách mình cách duy nhất có thể làm tăng lòng tự tôn của anh ta là có thái độ khoan dung đối với bạn để thể hiện sự nhân từ.

Lúc tôi làm chủ nhiệm lớp trung học, có lần đã quên thông báo với học sinh là đi họp phải mang theo ghế gỗ. Kết quả là cả trường chỉ có mỗi học sinh lớp tôi mang theo cặp sách, thế này sẽ lại bị hiệu trưởng điểm tên phê bình trước toàn trường mất. Vì thế, tôi chủ động gặp hiệu trưởng và nói: “Rất xin lỗi, tôi đã phạm một lỗi lớn! Đã quên không thông báo cho học sinh là đi họp phải mang theo ghế gỗ”. Hiệu trưởng sau khi nghe xong nói:

“Các anh là lãnh đạo của tổ chủ nhiệm, tại sao lại cũng không thông báo cho học sinh?”.

Tôi nói: “Chính là tại tôi, các anh ấy đã nhắc tôi thông báo cho học sinh rồi nhưng tôi lại quên mất”. Hiệu trưởng lại nói: “Thế còn mấy giáo viên chủ nhiệm khoa? Bạn còn trẻ mà, họ nên quan tâm đến”.

“Có thể họ cho rằng tôi đã thông báo rồi nên không nói gì, tất cả đều là tại tôi”. Tôi chủ động thừa nhận lỗi của mình.

Hiệu trưởng nói: “Nếu đã như vậy, lớp các anh không cần phải đi họp nữa để tránh những ảnh hưởng không tốt, mà nên ôn tập trên lớp, anh đi nghe một lát, sau đó nói lại với học sinh”.

Kết quả là việc này cứ thế trôi đi như vậy. Lúc họp, hiệu trưởng cũng không nhắc đến. Nếu tôi không chủ động nhận lỗi, tôi sẽ bị mắng một trận tơi bời khói lửa rồi.

Bạn đã sai mà còn cố biện bạch cho mình, người khác sẽ nghĩ rằng bạn vốn không muốn sửa chữa, vì thế càng ghét bạn hơn.

Viên Vỹ Dân khi dẫn dắt đội tuyển bóng chuyền nữ tham dự đại hội Olympic ở Los Angeles, khi bị thua đội Mỹ ở vòng loại, Viên Vỹ Dân đã nói với phóng viên rằng việc này anh ta phải hoàn toàn chịu trách nhiệm, không thể trách các vận động viên được, báo chí bình luận anh ta có phong độ của một đại tướng. Huấn luyện viên đội bóng quốc gia trong thời gian thế vận hội, đã là đội nhà mà còn để thua đội Thái, gây ra sóng to gió lớn, trong buổi họp báo, ông ta đổ hết trách nhiệm lên vai vận động viên: “Bảo họ không được chuyền ngang, không được chuyền về nhưng họ lại cứ làm như vậy”. Tôi nghe mà thấy khó chịu, làm huấn luyện viên, vận động viên không nghe lời, chẳng phải vẫn là trách nhiệm của huấn luyện viên sao, sao có thể chỉ trách riêng vận động viên chứ? Kết quả là trên tờ “Bóng đá” tuần ấy, cả trang báo toàn là thư của người hâm mộ bóng đá chỉ trích ông ta.

Thừa nhận lỗi lầm không chỉ xóa bỏ cảm giác tội lỗi và sự tự vệ của bản thân, mà còn giúp giải quyết những vấn đề do lỗi lầm gây ra, tránh được tranh cãi.

3. Phương pháp tốt nhất để giành được câu trả lời “Đúng” là đưa người khác vào tình thế phải trả lời “Đúng”. Nếu bạn muốn người ta trả lời “Đúng” với câu hỏi mà bạn đưa ra, bạn nên nghĩ tới một loạt những câu hỏi để người ta buộc phải trả lời “Đúng”. Phương pháp này do nhà Triết học Hy Lạp cổ Socrates phát hiện cho nên được gọi là phương pháp Socrates.

Tôi có người quen làm việc ở cục dự trữ, theo trào lưu cải cách mở cửa, anh ta cũng thử móc ngoặc giữa tiền thưởng và hạn ngạch dự trữ. Vì thế anh ấy chạy đôn đáo khắp nơi, tranh thủ tiền gửi của khách hàng. Anh ta đã kể lại cho tôi nghe một chuyện như sau:

Có một vị khách, đồng nghiệp động viên đi gửi tiền, anh ta một mực từ chối, nói điều kiện kinh tế không cho phép, không dư thừa tiền bạc. Tôi biết phương pháp của Socrates, rất muốn thử, sau một hồi chuẩn bị tôi đến thăm anh ta.

Lúc đầu anh ta thấy tôi là người của Ngân hàng, bèn nói hoàn cảnh gia đình không giàu có, không dư tiền. Lúc ấy tôi nói với anh ta rằng tôi biết hoàn cảnh của anh ta, sau đó tôi hỏi: “Có phải anh có một con trai, một con gái?”.

Anh ta đáp: “Đúng”.

Tôi lại hỏi: “Có phải con gái anh học cấp 3, con trai học cấp 2 không?”.

Anh ta ngạc nhiên đáp: “Đúng vậy”.

Tôi hỏi tiếp: “Có phải con gái anh chuẩn bị thi đại học? Con trai anh tương lai cũng thi đại học?”.

Anh ta đáp: “Đúng”.

Tôi liền tiếp luôn: “Điều kiện kinh tế của anh hiện nay không được tốt, vậy thì đến lúc đó có phải càng khó khăn hơn không?”.

Anh ta thấy có lý, bèn nói: “Đúng”.

Đã vậy, tôi nói: “Vậy thì bây giờ anh gửi một chút tiền, tương lai có phải sẽ sống khá hơn không?”.

Anh ta nghĩ xong rồi đáp: “Đúng vậy”.

Cuối cùng tôi cũng đã dùng cách “Đúng” và đã giành được một khách hàng.

Con người đều có một tâm lý quán tính. Khi anh ta liên tục nói “Đúng”, “Đúng” tâm lý quán tính của anh ta sẽ khiến anh ta nói “Đúng” tiếp. Một người trả lời “Đúng” thì lúc đó cả người anh ta ở trong trạng thái thả lỏng tiếp thu. Nhưng một khi đã nói ra chữ “Không” thì đây không chỉ đơn giản là một chữ “Không” có bốn nét (chữ này trong tiếng Trung do bốn nét tạo nên) mà nó còn thể hiện cả cơ quan bên trong của anh ta. Đó là hệ thần kinh, cơ bắp, tất cả đều ở trong trạng thái chống đối. Anh ta sẽ thu mình lại. Một chữ “Không” là một trở ngại khó vượt qua nhất, nhưng một chữ “Đúng” lại là giấy thông hành loại bỏ mọi trở ngại.

Một người tiếp thị môtơ ở Mỹ, có một lần nhận được một bức thư của khách hàng kiện động cơ (môtơ) sờ vào rất nóng tay, cho rằng chất lượng không tốt và đòi trả lại hàng. Sau khi người tiếp thị nhận được thư này anh ta lập tức đến chỗ khách hàng tìm hiểu tình hình. Sau đó anh ta dùng phương pháp của Socrates để loại bỏ mọi lo âu của khách.

Đầu tiên anh ta nói với khách hàng: “Bây giờ nhiệt độ trong phòng là 39 độ phải không?”.

Khách hàng nhìn nhiệt kế và nói: “Đúng vậy”.

Người tiếp thị lại hỏi: “Trong sách hướng dẫn sử dụng của chúng tôi đã nói rõ nhiệt độ của máy có thể cao hơn nhiệt độ trong phòng 30 độ đúng không?”.

Rõ ràng trong sách hướng dẫn có ghi vậy, khách hàng đáp: “Đúng thế”.

Người tiếp thị hỏi tiếp: “Thế nếu ông để tay lên ly nước 69 độ thì ông có cảm giác bị bỏng không?”.

“Thế thì cái máy khi khởi động sờ vào thấy bỏng tay thì có phải là không bình thường không?”.

Ông khách ngoài việc trả lời “Đúng vậy” còn có thể nói gì khác đây?

Để người khác trả lời “Đúng” thực sự là một phương pháp tuyệt diệu. Nếu bạn có cơ hội cầu hôn với người mình yêu cũng nên đưa ra một chuỗi câu hỏi buộc phải trả lời là “Đúng” như: “Cảnh ở đây quá đẹp phải không em?”. “Hoa ở đây tuyệt quá em nhỉ?”. để cho đối phương trả lời “Đúng” một cách vui vẻ, sau đó mới biểu lộ tình cảm của bạn, mong được sự chấp thuận, như vậy rất có lợi cho việc đạt được mục đích của bạn.

Nhưng nhất định phải chú ý đến một số câu hỏi mà được trả lời là “đúng” nhưng lại có hiệu quả ngược lại. Thí dụ: “Hôm nay đúng là nóng đến nỗi mệt mỏi cả người nhỉ?”. “Cái cây này xấu quá, đúng không?”. Những câu hỏi này mặc dù cũng có thể được trả lời là “đúng” đấy, nhưng lại làm cho người ta có cảm giác khó chịu và bị ức chế, trong lòng không tán thành.

4. Theo như nghiên cứu ngôn ngữ của học viện Keneen tại Mỹ đã chứng minh, khi truyền đạt chỉ thị thông qua điện thoại và phương tiện đón tin nhanh, chỉ thị được truyền xuống bằng âm thanh nhỏ thì cũng nhận được câu trả lời bằng âm thanh nhỏ, chỉ thị nói to thì cũng nhận được câu trả lời bằng giọng nói to. Như vậy có nghĩa là người tiếp nhận chỉ thị quả là không thể tránh khỏi bị ảnh hưởng về thanh điệu của người truyền đạt chỉ thị.

Trường hợp hai người nói chuyện với nhau cũng như vậy. Cho dù người nghe có cố gắng tự kiềm chế đến đâu đi nữa thì giọng điệu của anh ta vẫn bị thay đổi, lên giọng xuống giọng theo người nói, cùng lên cao xuống thấp với người nói. Khi hỏi với giọng nói dịu dàng thì cũng được trả lời một cách nhẹ nhàng. Khi cao giọng hỏi thì câu trả lời cũng tương tự.

Điều này cũng có thể giúp chúng ta kiềm chế được sự tức giận của người khác. Bạn đã tự hỏi chính mình chưa? Bởi vì bạn tức giận nên mới nói to hay bởi vì bạn nói to nên mới tức giận? Câu hỏi này cũng giống như: “Gà có trước hay trứng có trước?”. Thông thường bạn có thể vì bực bội mà nói to, nhưng cũng đôi khi vì bạn nói cao giọng, mà càng nói càng thấy bực tức. Có một điều có thể chắc chắn rằng bạn càng nói to tiếng thì càng thêm tức giận. Tâm lý học cũng đã chứng minh: nếu như bạn luôn giữ cho giọng nói của mình dịu dàng bình tĩnh thì sẽ không bị tức giận. Tâm lý học cũng thừa nhận tính khoa học trong giáo thuyết cổ xưa của “Kinh thánh”: “Trả lời nhẹ nhàng sẽ tiêu tan mọi giận dữ”.

Hiểu được quy tắc này, bạn có thể khống chế được tình cảm của người khác ở mức đáng ngạc nhiên. Khi bạn thấy rằng mình đang ở trong tình trạng rất dễ phát cáu, cũng tức là đang ở hoàn cảnh tương đối căng thẳng, xem ra dù bất kỳ lúc nào cũng khó có thể kiềm chế được thì bạn nên cẩn thận hạ thấp âm thanh của mình xuống, giữ một trạng thái bình tĩnh. Như vậy có khả năng rất lớn sẽ làm cho người khác vẫn giữ được giọng nói êm dịu nhẹ nhàng, chỉ cần người ta vẫn giữ được âm thanh của mình ổn định thì người ta sẽ không tức giận và không dễ dàng thay đổi thái độ. Tất nhiên là nếu đợi đến khi người ta đã bực tức rồi thì quy tắc này sẽ không còn phát huy được hiệu quả của nó nữa. Vì vậy, bạn nên áp dụng kỹ xảo này để xóa sạch mọi tức giận ngay từ khi nó mới xuất hiện.

Trả lời nhẹ nhàng có tác dụng xóa tan mọi tức giận, cũng giống như vậy, thái độ thân thiện cũng có tác dụng tránh việc tranh cãi gay gắt.

Tôi rất thích một câu chuyện ngụ ngôn, đó là mặt trời và gió tranh luận xem ai mạnh và có sức lực hơn. Gió nói: “Để tôi chứng minh là tôi mạnh hơn anh. Anh có nhìn thấy ông già đang mặc chiếc áo khoác kia không? Tôi đánh cược là tôi sẽ làm cho ông già kia cởi áo khoác nhanh hơn anh đấy”.

Và thế là mặt trời trốn sau những đám mây, gió bắt đầu thổi, càng thổi càng mạnh, mạnh đến nỗi như một trận bão táp. Nhưng gió càng thổi mạnh thì ông già kia càng cài chặt chiếc áo lại.

Cuối cùng, gió đã yên lặng trở lại và đành bỏ cuộc, sau đó thì mặt trời xuất hiện từ sau những đám mây, bắt đầu nở nụ cười ấm áp với ông già. Chỉ một lát sau ông già bắt đầu lau mồ hôi, cởi chiếc áo khoác ra. Mặt trời nói với gió rằng: “Sự ấm áp và thân thiện sẽ có sức mạnh hơn nhiều so với sự giận dữ và bạo lực”.

Những người được thế giới này yêu mến đều là những người dịu dàng và thân thiện. Tục ngữ cũng có câu: “Duỗi tay không đánh người cười”, bạn luôn đối xử với người ta thân thiện và nhân từ thì người ta nhất định sẽ không dám động tay tới bạn, người ta cũng không thể cãi nhau với bạn được.

Một nhà doanh nghiệp nổi tiếng ở Mỹ Rockefeller đã từng phải đối mặt với cuộc bãi công lớn của công nhân. Lúc đó chính phủ đã phái quân đội đến để trấn áp, làm rất nhiều công nhân phải nằm trên vũng máu, hành động này càng làm tăng thêm sự căm phẫn của công nhân, họ hô khẩu hiệu: “Treo cổ Rockefeller lên”. Nhưng Rockefeller luôn giữ một thái độ bình tĩnh và thân thiện. Ông ta đi thăm gia đình vợ con của công nhân, cùng kết bạn với công nhân, giãi bày tâm sự với công nhân, và cuối cùng đã làm cho công nhân của ông phải động lòng trước tấm lòng chân thật.

Như vậy, Rockefeller bằng phương thức hòa nhã thân thiện, bằng giọng nói ôn hòa đã dập tắt được cuộc bạo động gây chú ý trên toàn thế giới.

Luôn giữ một thái độ thân thiện với người khác, giọng nói luôn nhẹ nhàng ấm áp, đó chính là biểu hiện của người có giáo dục và việc tranh cãi xung đột chắc sẽ không thể xảy ra.