Chương XI
3 giờ chiều ngày 29 tháng 6 năm 1947 tại dinh quận quận Chợ Mới.
Dinh quận nằm ngoài ngoại ô cách trung tâm thị trấn gần nửa cây số. Phía sau dinh là dòng sông, trước cửa dinh là con đường nhựa phẳng lì.
Quận trưởng Ghiđi người Pháp - vốn có bệnh thần kinh. - Chẳng biết có phải như vậy hay không - Mỗi một tiếng động đều có thể làm cho hắn giật mình. Hắn cấm người ta gây ra tiếng động. Nửa đêm, nhà ai có chó sủa, hoặc gà gáy thì sáng hôm sau nhà ấy bị lính đến bắt phạt. Khoảng đường trước cửa dinh của hắn là con đường từ Mỹ Long Hưng chạy lên chợ quận. Nhưng hắn cấm tất cả các tiếng động của những tiếng kèn, tiếng chuông, tiếng vó ngựa và tiếng máy. Người ta gọi đó là con đường cấm. Do đó, tất cả các loại xe từ Mỹ Long Hưng lên bến chợ, qua khỏi cầu - cách dinh hắn độ hơn nửa cây số - phải rẽ vào con đường vòng chạy qua xóm nhà lá. Xe cộ từ chợ quận đi Mỹ Long Hưng cũng phải chạy theo con đường vòng ấy.
Trên khoảng đường cấm, hai bên đường có hai hàng cây dái ngựa thân to, cao ngất và tàng lá um tùm. Khoảng đường ấy vừa âm u vừa trang nghiêm và phẳng lặng. Người có việc cần đến quan đều đi nép hai bên đường, đi với những bước rụt rè và người như thu lại. Tiếng động chỉ có tiếng gió rào rào qua tàng cây và thỉnh thoảng một trái dái ngựa già rơi xuống nổ tách lên một tiếng.
Chẳng có một chiếc xe nào dám chạy qua con đường ấy trừ những chiếc xe nhà binh và những ngày sau này thì có thêm một chiếc xe ngựa kết bằng mây trắng của Ngô Quang Vĩ.
Chiếc xe ngựa mây của Ngô Quang Vĩ đang đỗ nép một bên đường đối diện với người lính gác. Con ngựa lông hồng nghiêng tai nghe tiếng chân người từ cửa dinh bước ra, nó rung đầu, gõ vó và cất lên một tiếng hí.
Cuộc hội nghị giữa quận trưởng Ghiđi và Ngô Quang Vĩ với các ngài trong ban trị sự Hòa Hảo của quận vừa giải tán. Nói cho đúng hơn, đó là cuộc họp giữa tên quận Ghiđi và Ngô Quang Vĩ với các người trong hội tề cũ đã len vào ban trị sự của đạo Hòa Hảo.
Quận Ghiđi khoảng hơn bốn mươi tuổi, người tầm thước trong bộ âu phục trắng và thẳng nếp. Gương mặt của hắn hơi xương, hai gò má nhô cao, mắt sâu, đầu sói với mái tóc mềm hoe hoe vàng, nước da trắng bệt như bột và hầu như không có râu. Hắn ra tận thềm bắt tay từng người hội tề. Các người hội tề cũ, nay đã mặc quần áo màu già, đầu để tóc đứng dưới hắn hai bậc thềm - đã thấp hơn hắn lại càng thấy thấp hơn - vừa đưa tay lên vừa mọp đầu chào.
Ngô Quang Vĩ đứng cạnh bên Ghiđi cười và bảo:
- Các ngài không nên cứ cái thói quen mà mọp đầu như vậy. Bà con tín đồ có ai đi ngang qua đây, người ta thấy. Phải đứng thẳng lưng lên!
Bảy người hội tề vừa gật gật vừa dạ dạ vừa cười chữa thẹn và lần lượt ra về. Quản Dõng thẳng lưng một cách rụt rè:
- Lần nào đứng trước mặt quan quận, anh em chúng tôi cũng cứ hay quên như vậy.
Quận Ghiđi giữ lấy tay Quản Dõng, nghiêng đầu nhìn, cười một bên mép, gật gù rồi nói:
- Như vậy cũng là tốt thôi. - Hắn nói tiếng Việt, hắn xòe tay chém chém vào cổ mình và tiếp - Nhớ coi chừng cái đầu, dân xóm Đình Mỹ Long Hưng của “toi” cứng đầu lắm. Phải khéo hơn nữa. Phải khéo như ngài Ngô Quang Vĩ đây mới được, từ cái lớn cho đến cái nhỏ. À! À mà hôm may, ai đánh xe cho “toi” đi, hả?
- Dạ, thằng Phi Hùng!
Quận Ghiđi trố mắt:
- Ồ! Một thằng mới à? Còn Bảy Thẹo đâu? Sao mà tin người quá vậy?
- Dạ dạ. Thằng Bảy Thẹo tôi bắt nó ở nhà canh giữ thằng Việt Minh Sáu Sỏi, thưa quan!
- À như vậy cũng được.
Ngô Quang Vĩ nói chen vào:
- Như vậy là anh không còn trách móc gì chúng tôi nữa chứ?
- Dạ, dạ. Trong lúc đi lên đây, tôi cứ sợ quan quận với ngài lại chính trị với nó một lần nữa.
Ngô Quang Vĩ nói:
- Nói như vậy tức là anh chưa thấu đáo hai cái tiếng chính trị rồi. Cái gì cũng phải đúng lúc mới được. - Ngô Quang Vĩ nhìn lên tàng cây bên đường, nói tiếp - Một con chim bay qua, muốn bắn thì phải tính toán, phải bắn mũi tên bay lên khi nó vừa bay tới và mũi tên phải cắm ngay yết hầu của nó. Nếu mũi tên bay lên trước, nó sẽ dội lại hoặc bay vòng đi chỗ khác. Như vậy có nghĩa là không đúng thời cơ. Hoặc, nếu nó bay qua rồi mà mũi bên mới bay lên thì tức là mất thời cơ. Mất thời cơ, nó chẳng những bay mất mà thôi, có khi nó còn ỉa xuống mặt mình một bãi nữa là khác. Có phải như vậy không ngài Quận trưởng?
Quận trưởng Ghiđi liếc Ngô Quang Vĩ, nhún vai, cười rung cả người rồi nói với Quản Dõng:
- Chính trị là vậy đó, “toi”! “Toi” thì chỉ biết có thằng Sáu Sỏi thôi. Chẳng phải chỉ có một mình nó mà thôi đâu. Còn nữa, nhiều lắm. Những đứa đáng sợ nhất là những tá điền mặc đồ già của “toi”.
Ngô Quang Vĩ nói chen vào:
- Dòi trong xương dòi ra!
- Ngài Ngô Quang Vĩ thông minh lắm!
Được khen, đang thích chí, Ngô Quang Vĩ chẳng biết làm gì, hắn đưa tay nắm lấy chiếc cà vạt trắng sọc xanh, cầm quơ qua quơ lại và gật gật cười cười. Trong lúc ấy, tên Ghiđi nói:
- “Moi” đã nói với “toi”, thế nào rồi nó cũng trở về thôi. Bọn cộng sản đó nó không bỏ dân đâu. Nó mà bỏ dân thì như “Ăng tê” rời khỏi mặt đất vậy. “Toi” có biết “Ăng tê” không?
Quản Dõng không hiểu, nhưng cũng giả vờ như đã biết, vừa gật vừa cười hì hì.
- Ngài Ngô Quang Vĩ lúc nào rảnh nói cho “lui” biết. - Hắn siết chặt tay Quản Dõng - Thôi, “toi “về!
- Dạ, chào quan! Dạ, chào ngài. Tối nay ngài có về làng không?
- Anh Quản về trước, tôi sẽ đi sau.
*
* *
Trong cuộc họp, Ghiđi đoán biết Ngô Quang Vĩ không muốn nói hết những ý nghĩ của mình. Vì cuộc họp toàn những hội tề cũ, những người mà Ngô Quang Vĩ thường hay chế giễu là những tay chính trị nhà quê. Quận Ghiđi vốn quý mến Ngô Quang Vĩ và có phần hơi ghen với tài học của ông ta nữa. Bà vợ của hắn, một cô đầm rất yêu văn chương, cô ta đang đeo đuổi theo cái bằng cử nhân văn chương, nhưng vì yêu hắn nên đã bỏ học mà sang Đông Dương. Bà vợ hắn thường hay khen Ngô Quang Vĩ là người Pháp hơn cả người Pháp. Hơn mười năm du học ở Pháp, Ngô Quang Vĩ đã đỗ bằng cử nhân văn chương. Bà vợ của hắn rất thích đàm đạo văn chương với Ngô Quang Vĩ. Nghe Ngô Quang Vĩ nói suốt cả buổi mà bà ta chẳng biết chán, có khi vì quá mê mà trễ cả buổi ăn. Bà ta thường gợi cho Ngô Quang Vĩ kể đi kể lại những mẩu chuyện nhỏ về đời tư của các nhà văn, nhà thơ Pháp, nhất là những mẩu chuyện tình. Ngồi nghe, thỉnh thoảng, bà ta đọc chêm vào một đoạn văn hoặc một đoạn thơ của những tác giả ấy. Và trong câu chuyện, Ngô Quang Vĩ như gợi lại cho bà ta tất cả cái cảnh sống từ tiếng động đến hương vị và không khí của Paris. Còn Ghiđi thì thích Ngô Quang Vĩ ở điểm khác.
Theo hắn, Ngô Quang Vĩ là người có nhiều âm mưu, khá sâu sắc, khá nhạy bén với thời cuộc, người đã phát hiện cho hắn nhiều điều đáng chú ý, người đã giúp cho hắn sử dụng được lực lượng quần chúng đạo Phật giáo Hòa Hảo. Nhưng hắn chưa thật tin Ngô Quang Vĩ. Trong con mắt của hắn, Ngô Quang Vĩ là tên Trốtkít khó hiểu, Ngô Quang Vĩ chưa hết lòng làm tôi cho nước Pháp. Hắn còn lo ngại cho cả cái quan hệ giữa Ngô Quang Vĩ và vợ của hắn nữa. Theo hắn, văn chương là một thứ nhựa độc, có thể gắn chặt giữa hai người. Hắn lo ngại nhưng hắn không hề để lộ ý nghĩ ấy cho hai người được biết. Hắn tự nhủ không vì việc nhỏ mà bỏ việc lớn.
Khi Quản Dõng đi đã khuất, hắn xoay qua Ngô Quang Vĩ và hai người nói bằng tiếng Pháp.
- Cuộc họp hôm nay ngài thấy thế nào? - Hắn hỏi.
- Tốt, nhưng theo tôi thì các ông không nên để tình hình này kéo dài nữa.
- Ngài cứ nói, tôi đang mong ý kiến của ngài.
Ngô Quang Vĩ nói sôi nổi:
- Tình hình gần đây đã không như dự kiến của chúng ta. Bọn Việt Minh đang tấn công lại chúng ta rất dữ dội như các ngài đã biết. Bọn chúng đã tập trung lực lượng. Bọn chúng đã điều một đại đội từ Sóc Trăng lên đây, đó là một đại đội thiện chiến mà chúng gọi là đại đội Hồ Chí Minh, chúng điều một đại đội Bến Tre lên đó là một đại đội thiện chiến của Đồng Văn Cống. Tất cả các đơn vị của hai tỉnh Châu Đốc, Long Xuyên đều được tập trung và tổ chức lại. Vùng căn cứ của Hòa Hảo là các vùng cù lao và ở phía bên này sông. Những cuộc chiến đấu vừa qua, theo tôi chẳng cần phải nhiều lắm, chỉ cần một vài đơn vị với tàu chiến chạy trên các ngả sông là đủ cho chúng bị tiêu diệt. Đơn vị của các ngài chẳng cần phải tham chiến, chỉ chờ bọn nó đâm xuồng rút về căn cứ là có thể tiêu diệt được bọn nó rồi. Tàu chiến chiến đấu với những chiếc xuồng như thế mà không chiến thắng được bọn chúng nó hay sao? Nếu bọn nó không dám đâm xuồng rút về căn cứ mà nấn ná ở lại trên các khu đất Hòa Hảo thì nó cũng chết. Bọn chúng sẽ bị chết thiêu vì ngọn lửa thù hằn của bọn tín đồ. Ngài không nghe người ta nói đất của Hòa Hảo là đất lửa hay sao? Thế nhưng, từ khi lực lượng Hòa Hảo ngả về phía chúng ta thì các ngài mang quân đi hết, phó mặc cho tất cả những thằng chính trị nhà quê.
Ghiđi gật gù, nói:
- Ngài nói tôi nghe có lý, nhưng ngài hãy nhớ cho một điều là nước Pháp và chúng tôi không phải không hiểu được điều này. Con cháu của Napôlêông mà không hiểu thế nào là quân sự hay sao? Chúng tôi chưa muốn làm vội. Cứ để cho chúng nó - Ghiđi nắm hai quả đấm đụng vào nhau - tự nó tiêu diệt nó cái đã. Hãy để cho chúng nó khơi lên ngọn lửa ấy!
Ngô Quang Vĩ cắt lời Ghiđi:
- Điều đó chẳng lẽ tôi cũng không hiểu hay sao? Nhưng các ngài nên nhớ rằng: bọn Việt Minh nó không phải là những thằng mù, nếu nó có mù thì nó cũng chỉ mù trong một lúc nào đó thôi. Các ngài cứ hãy tin là chúng nó hơn các ngài nhiều. Hơn một tháng nay, nó không chỉ tấn công bằng súng, bằng lửa. Nó chỉ dùng lửa với một số nào đó thôi, còn đối với tín đồ, đối với nông dân thì nó dùng nước, nó đã giội tắt dần những ngọn lửa thù hằn của tín đồ rồi. Đối với tín đồ, nó mua chuộc, nó dụ dỗ, chính vì như thế mà đã có một số đã len lỏi trở về, chính vì thế mà thằng Sáu Sỏi mới dám về Mỹ Long Hưng. Nếu chúng ta còn có lực lượng ở đấy thì bọn chúng làm gì dám hoành hoành trong tất cả các vùng như những ngày gần đây?
Ghiđi nói:
- Ngài nói tôi nghe cũng phải. Nhưng ngài nên hiểu cho là nước Pháp không chỉ có một vùng này. Còn nhiều nơi khác nữa. Lực lượng chính cần phải được, tập trung ở những chiến trường chính nhất là chiến trường Việt Bắc, chiến trường miền Đông.
- Nói như thế tức là vì thiếu lực lượng là chính hay là vì chiến lược mà rút lực lượng ra khỏi vùng này là chính?
Ghiđi gật ngù, ngẫm nghĩ, không nói.
Ngô Quang Vĩ cười mỉa:
- Có lẽ là vì cả hai? Các ngài tham quá. Theo tôi thì không nên rải quân ra như vậy. Một nắm trong tay hơn là hai sẽ có.
Ghiđi cũng nghĩ như Ngô Quang Vĩ. Thật lòng hắn thì hắn không muốn rút quân như vậy, nhưng bên ngoài hắn muốn bảo vệ cho nước Pháp, hắn nói:
- Chúng ta hãy tin tưởng Đátgiăng Liơ. Chính Đátgiăng Liơ là người châm ngòi đốt lên ngọn lửa này, một ngọn lửa huy hoàng, ngọn lửa làm sáng lại bộ mặt của nước Pháp ở Đông Dương, dưới bàn tay của Đátgiăng Liơ, ngọn lửa này sẽ không bao giờ tắt.
Ngô Quang Vĩ liếc nhìn Ghiđi, cười vì những lời trống rỗng của Ghiđi và nói:
- Cái đất này, lửa sẽ không bao giờ tắt, nhưng nếu như thế mãi thì cái đất lửa này sẽ đốt cháy các ngài thôi.
Ghiđi nhún vai chống chế lại, rồi cũng thú nhận:
- Chẳng phải tôi là người không hiểu điều ấy. Gia đình tôi sống ở đây, chẳng phải mới đây, cái quận Chợ Mới này, tôi biết; những người khác sướng hơn tôi nhiều, họ yên ổn hơn tôi. Tôi đã làm báo cáo lên trên rồi. Còn ngài, theo hệ thống của ngài, ngài cũng nên làm một báo cáo chính thức, nước Pháp vốn là nước dân chủ, nghe nhiều tiếng nói, cấp trên sẽ quan tâm nhiều hơn.
Nói xong câu đó, Ghiđi thấy mình quá thật thà, hắn sợ lại bị lộ thêm nhiều điều khác, hắn không nói gì nữa, đưa mắt nhìn trời và lắc đầu:
- Trời sắp mưa. Cảnh vật lúc này buồn quá. Cảnh vật nước Pháp không âm u như ở đây.
Ngô Quang Vĩ biết mình đã đắc thắng và đoán hiểu được tâm trạng của Ghiđi, ông ta nói với giọng an ủi:
- Ngài đừng ngại. Tôi là người ở đây, tôi hiểu họ. Họ như con ngựa chứng, thỉnh thoảng lại lồng lên, nhưng nếu biết được tính nó và nắm vững dây cương thì nó sẽ chạy theo tất cả các con đường mà mình muốn. Thôi, tạm biệt! - Tự dưng Ghiđi thấy xúc động, thấy thân với Ngô Quang Vĩ hơn, hắn muốn ôm hôn Ngô Quang Vĩ nhưng vẫn thấy ngại ngùng, hắn siết chặt tay Ngô Quang Vĩ và giữ lại rất lâu.
*Ngô Quang Vĩ lên xe. Chiếc xe mây nhỏ chỉ có hai chỗ ngồi. Nhìn chiếc xe của hắn, người ta có thể tưởng đó là chiếc xe của một quý tộc Pháp thời Trung cổ. Bà vợ của Ghiđi thường hay bảo như vậy.
Ngô Quang Vĩ nhịp lưng ngựa bằng dây cương. Ngựa biết ý chủ, nhẹ vó chạy chầm chậm trên khoảng đường cấm, vó ngựa gõ giòn. Ngô Quang Vĩ quay nhìn lại cửa dinh, vẫy chào hai vợ chồng Ghiđi, rồi giật cương cho ngựa phi nhanh.
Hắn tự đánh xe lấy. Vốn hắn thường hay nghĩ: mọi vật và cuộc đời luôn luôn có mâu thuẫn, người với người luôn luôn xâu xé nhau tranh nhau về mọi thứ quyền lợi. Cho nên, không thể tin ai một cách tuyệt đối. Con người, có nhiều khi chẳng phải chết vì một sự nghiệp gì lớn lao, mà thường hay chết vì những chuyện rất nhỏ nhen và thường hay do người thân cận của mình gây ra. Hắn luôn luôn nghĩ như thế, nên hắn không muốn thuê hoặc mượn người đánh xe, mặc dù các ủy viên trong ban trị sự Hòa Hảo cứ nài nỉ muốn dâng người phục dịch cho hắn. Ngoài lý do ấy, hắn còn có những việc quan trọng khác nữa. Hắn không muốn cho người ta biết mình đi đâu, đến đâu, gặp ai và làm gì. Vả lại, vốn tính của hắn, về đời tư, hắn có những hành động rất bất ngờ và lạ lùng. Những chuyện ấy, hắn không thể nào để cho người khác biết được. Hắn thường tự bảo đó là những chuyện sống để bụng, chết đem theo.
Tự đánh xe, được đi một mình, hắn thấy dễ chịu hơn.
Hắn cho xe chạy về Mỹ Long Hưng, định dự tiệc chiều nhà Quản Dõng và xem cái chết của Sáu Sỏi, nhưng khi xe vừa đến đầu cầu thì hắn cho ngựa dừng lại.
Mây khói đèn kéo đi đầy cả trời. Trời âm u và ảm đạm. Gió mỗi lúc mỗi to. Tiếng sóng từ dòng sông dội lại, hắn nghe như có gì rất khác thường, tiếng sóng không lao xao mà nghe như nặng nề. Nhìn con đường trống với những ngôi nhà bị cháy, những bãi tro xám nằm dọc hai bên, tự dưng hắn thấy sợ. Một cơn gió to rít qua, một trái dái ngựa già rơi cạnh bên xe nổ tách một tiếng và một tiếng sấm xa bỗng nổ rền. Hắn rùng mình thấy lạnh. Hắn thấy như có linh tính báo trước cho mình điều gì. Hắn tự hỏi: sao mình lại đi xem cái chết? Đó không phải là cái chết của một người bình thường, cái chết của Sáu Sỏi!
Hắn nhìn trời, ngẫm nghĩ một lúc rồi quay ngựa trở về.