Chương III
Những đêm mưa to gió lớn, đốt lửa ngồi trong nhà rông, bok Sung thường kể cho con cháu nghe những câu chuyện về núi, rừng, trời, đất, sông, nước. Tất cả những thứ đó, bok Sung kể, không phải là vô tri vô giác đâu. Khi bình thường nó hiền lành. Núi rừng thì có mật ong, có cây gỗ làm nhà, sông suối thì đem nước cho người uống, đem cá cho người ăn, và nước khi chảy mệt dừng lại nghỉ chân ở các bến có cây to thì trong lắm, chỉ ngồi trên hòn đá nhúng hai chân xuống cũng đủ mát lạnh cả người. Gió thì như anh chàng suốt lúa ăn no rồi cầm ná đi săn trong núi, khi thì chạy mau khi thì đi rón rén, rình mò từng gốc cây, nói thì thầm, sợ con thú rừng nghe nó chạy mất. Đá thì lười biếng, quanh năm nằm ì một chỗ, không muốn đi đâu…
Nhưng cũng có khi trời đất tức giận, không biết giận cái gì. Nước to lên, chảy ào ào dưới suối, có khi chạy tuốt lên rẫy, lôi cả cây, cả lúa, cả người ném xuống sông Ba. Gió gầm như con cọp chạy ầm ầm, gặp cái gì cũng xô ngã, bẻ gãy cây to bốn, năm người ôm, xô cả nhà, cả người ta. Nhưng khủng khiếp nhất là đá giận. Đá giận thì đá chạy!
Khi nhỏ, bảy tám tuổi, Núp thấy đá chạy một lần rồi. Thật là ghê gớm. Suốt đêm đó, gió và nước nổi giận trước. Tảng sáng hôm sau, hơi đỡ một chút. Gió mệt chạy chậm. Mưa nhỏ dần. Tự nhiên trên đỉnh núi Chư-lây tảng đá to nhất nổi giận. Trước tiên, nó xô mấy miếng đất dưới chân nó ra. Nó chuyển mình, rồi bất thình lình nó lật ngược và vụt chạy xuống núi. Nó chạy mau không thể cái gì chạy theo kịp. Nó bẻ gãy hết cây nào cản đường nó. Gặp con thú, nó đấm một cái, con thú chết bẹp ngay. Đến giữa đường, gặp đá bạn, đá con, nó thúc mỗi đứa một cái, tất cả đá ùa nhau chạy theo nó. Thôi thì cả núi rừng rung lên ào ào, đất thành khói đỏ bay mù mịt. Đồng bào sợ quá, rú lên, chạy vô trốn trong nhà. Các ông già làng nhiều kinh nghiệm, kêu lên:
- Đá chạy! Đá chạy! Ố! Ố! Trốn trong nhà không được đâu. Chạy ra suối hết, mau lên!
Đồng bào núp hai bên bờ suối, sợ run cả người lên. Các em bé có đứa chết ngất đi.
Tới chân núi, đá không chạy nữa, nó nhảy lung tung vào trong làng. Có hòn nhảy ào ngay vào nhà rông, phá bể hết hàng chục ché rượu một loạt, có hòn nhảy vào trong nhà rẫy, bắn lúa văng lung tung ra ngoài. Những hòn cuối cùng nhảy phùm xuống suối, bắn nước lên tung toé, rồi từ đó… nằm ì đó, không chịu đi đâu nữa, để cho lũ rêu tới đóng xanh rì… May thay, lần đó đá không trúng người nào, chỉ chết năm con trâu, tám con heo, bốn con gà…
Làm làng ở Bông-pra được một tháng, phát rẫy xong rồi, Núp đi coi kỹ lại cái núi, tìm chỗ đánh Pháp cho tốt. Anh leo lên một cái dốc cao có nhiều đá cheo leo. Không có muối ăn, leo dốc mệt đứt hơi, hai đầu gối muốn rụng mất. Núp gắng hết sức, leo lên được một hòn đá mát, ngồi nghỉ, nhìn xuống. Anh nhớ câu chuyện đá của bok Sung.
- Đúng rồi, đá của đất nước mình, mình phải nói cho đá tức Pháp, đánh Pháp mới được.
Núp cố đi bê một hòn đá to lên đầu dốc, rồi mệt lả, hai con mắt xanh lét, Núp thả cả hai tay cho hòn đá chạy xuống chân núi. Đá chạy đúng theo đường mòn, vừa chạy, vừa nhảy.
- Tốt quá rồi, chắc chết thằng Pháp rồi.
Bữa đó Núp leo dốc thấy mạnh hơn, vui hơn. Ăn cơm, anh nuốt tro tranh không nghẹn cổ. Anh đi tìm Xíp, hai anh em ra đứng ở đầu làng nhìn xuống. Bông-pra ở trên một khoảng đất bằng giữa núi cao. Phía dưới rừng xanh thẳm hẳn xuống, xa quá, ngó không thấy tới đâu hết. Núp nói:
- Để đá cho đông ở chỗ này. Pháp dưới đó đi lên. Mình xô đá một cái, đá chạy xuống, chắc thế nào cũng bể đầu Pháp.
Tối đem ý kiến hỏi già làng, già làng đồng ý. Hỏi thanh niên, thanh niên cũng đồng ý. Ngày sau Núp dẫn một số thanh niên vô núi đốn tre, đan một tấm mê thật to, thật chắc. Đánh dây rừng làm bốn dây treo thật tốt. Rồi đi khiêng đá to bằng cái đầu, bằng con heo bỏ vào mê, treo lên một cây cao đầu dốc Bông-pra. Đầu tấm mê cột một sợi dây dài. Núp ngồi trong bụi, cầm dây giật mạnh. Cả mê đá nghiêng hẳn về một bên, đá xô nhau nhảy ra, chạy ào ào xuống dốc. Cả làng kéo ra xem thử, thấy tốt quá reo lên:
- Úi dà! Lần này chắc Pháp chết không thấy cha, thấy mẹ rồi. Chắc người Ba-na chờ muối Bok Hồ được rồi.
Làm được bẫy đá đầu tiên, lũ làng làm chông, làm mang cung càng hăng hơn. Đường mòn chừa cho đá chạy, hai bên đường toàn cắm chông. Chín mươi người Kông-hoa người nào người nấy con mắt xanh, cái má hóp, nhưng cứ đi theo Núp, rào cái làng Bông-pra lại. Phải làm như thế mới chờ được muối Bok Hồ.
*
* *
Tháng tư ở Bông-pra chị Liêu đẻ đứa con đầu lòng. Anh Núp đang đi tìm cá ngoài suối, nghe người làng nói tin, bỏ quên cái rựa trên hòn đá, chạy ngay về nhà, coi mặt con thử.
- Có giống cha, giống mẹ không?
Hai cái chân cứ muốn đi mau, về tới nhà chưa kịp leo lên thang, nghe tiếng con khóc rồi, mừng quá muốn chảy nước mắt. Núp nắm tay con, bàn tay của cha đen, to, bàn tay của con nhỏ, trắng. Ngó bàn tay con, Núp cười miết:
- Ô! Nhỏ quá, nhỏ quá!
Anh thấy nó giống anh, nhưng không biết nó giống chỗ nào.
Tốt quá, tốt quá, con lớn lên chắc đất nước vui hơn bây giờ rồi, có muối cho con ăn rồi…
Núp bỏ làm rẫy một buổi, ở nhà với con. Chiều ra rẫy, chặt miết đến tối đen, ngó lại tưởng có hai người nữa cùng chặt với mình, sao hôm nay mình chặt mau thế, nhiều thế…
Tất cả rẫy trong làng cũng đang đốt, chuẩn bị tỉa lúa. Trời nắng tốt lắm. Đốt rẫy xong, nguội tro, cuối tháng tư tỉa lúa xuống, tháng năm trời mưa thì vừa. Lúa được mưa đầu sẽ cao và chắc hạt. Tháng chín có lúa ăn và nghỉ, đi săn, đi chơi cho đến tháng ba sang năm mới đi làm lại.
Nhưng đêm đó, mới đầu tháng tư, trời mưa to. Con ếch kêu inh ỏi. Nước suối lớn lút hết đá hai bên bờ. Con chim không đi ăn được. Người Kông-hoa ngồi trong nhà nhìn trời, thúng giống để sẵn một bên đó, con mắt lo, có màu vàng:
- Trời làm đói rồi!
Hết năm ngày mưa, đi coi lại cái rẫy. Thôi rồi. Rẫy mới đốt, gặp mưa sớm, chồi non mọc lên lung tung, chiếm hết đất, không còn chỗ tỉa một hột lúa.
Rẫy nhiều đá, chồi non ít mọc, còn tỉa được ít lúa bắp. Rẫy ít đá, không còn chỗ trống. Chồi non màu xanh, mạnh như những cây đinh, đâm ngược lên đầy rẫy. Phải bỏ thôi. Cả làng hai mươi bếp, làm ba chục cái rẫy, phải bỏ hết hai chục cái, chỉ còn mười cái xấu xấu. Rẫy trồng bông cũng không ra trái, trụi lá rồi khô.
Tháng chín Kông-hoa bắt đầu đói. Nhà Ghíp đói trước tiên. Ghíp làm biếng nhất trong làng. Lũ làng nói:
- Ghíp làm biếng như hòn đá.
Trong làng có ai làm biếng quá thì nói:
- Mày làm biếng như Ghíp.
Tháng mười một, mười hai, tháng giêng, hai lũ làng đi bắt cá, đi săn nai. Ghíp ưng đi theo lắm, mang cái kèn theo thổi. Đến tháng ba, tư, năm, sáu, bảy, tám, chín lũ làng đi làm rẫy, Ghíp cũng lẩn vẩn mãi ngoài suối bắt cá, đi lên núi tìm con nai. Mẹ la quá, Ghíp cũng phải đi ra rẫy, nhưng ra chỉ ngồi coi, nói chuyện với lũ con gái, thổi kèn ò e. Mẹ Ghíp la:
- Mày là cái kèn hay sao, Ghíp?
Ghíp nhe răng cười. Ghíp hát cũng hay, đờn cũng hay. Nhưng lớn hung rồi vẫn chưa có vợ. Lũ phụ nữ nói:
- Lấy Ghíp đói chết cả hai vợ chồng. Có con chết cả con!
Bây giờ Ghíp đói trước rồi. Ngồi buồn thiu. Cũng không muốn đi vô núi đào củ mài, kiếm rau ăn đỡ. Cũng không muốn đi mượn lũ làng, mắc cỡ lắm. Núp hỏi:
- Đói chưa?
Ghíp nói:
- Chưa đói, mệt thôi.
- Làm gì mệt?
Ghíp thở dài:
- Không biết!
Hai con mắt Ghíp hơi lồi ra, bây giờ lồi hung. Bốn phía sâu xuống. Đầu tóc quăn to ra, ngó cái tóc to hơn cái mặt. Hỏi hai ba lần cũng nói:
- Chưa đói… không biết!…
Trong làng chỉ còn nhà Núp, nhà bok Pa, mai Du, bok Sung làm rẫy giỏi, còn lúa khá, đủ ăn chừng một hai tháng nữa. Núp nói với mẹ:
- Phải cho Ghíp ăn, đói hung rồi.
Mẹ ngó chị Liêu:
- Còn sáu tháng nữa mới có bắp. Cho nó, lấy gì Liêu ăn, lấy gì con mày ăn?
Núp ngồi nhìn con, buồn lắm. Bok Hồ dạy làm rẫy tốt, ăn no mới đánh thắng được Pháp. Sao mình làm rẫy không tốt, không đúng lời Bok Hồ. Bok Hồ nghe lũ làng đói, chắc Bok buồn lắm. Bụng Núp muốn nghe lời Bok Hồ lắm chớ. Năm nay Núp đã làm bốn cái rẫy to. Nhưng ông trời mưa sớm thế, biết làm sao. Muốn làm sớm hơn để tránh mưa cũng không được đâu, người già làng không cho đâu. Làm sớm sợ giàng bắt đau chết, giàng bắt đói, biết làm sao?
Núp ăn toàn rau rừng, măng le, nhường gạo nấu cháo cho Liêu và mẹ ăn với tro tranh. Núp không sợ mình đói đâu. Nhưng Núp sợ Liêu đói, mẹ đói, thằng Hờ Ru mới đẻ nó cũng đói.
Núp nói:
- Thôi, cũng phải cho Ghíp ăn. Bây giờ đang đánh Pháp, để người chết đói không được đâu. Mai mốt tôi đi vô trong rừng đào củ mài, bẻ rau ăn cũng được.
Mẹ hỏi:
- Sao không nói cho Ghíp đi đào củ mài, bẻ rau mà ăn?
- Bây giờ nó đói quá, đi chưa được đâu. Phải cho nó ăn, mai mốt nó khá, nó đi được, chỉ cho nó đi đào củ mài.
Núp đem cho Ghíp bốn lon gạo…
Đói càng ngày càng nặng. Cả ngày không còn ai trong làng. Ba bốn người từng tốp đi lang thang trong rừng, tìm củ mài, tìm rau, tìm lá cây ăn. Mấy năm trước, đói còn chịu được. Năm nay không có muối, rau ăn nuốt cũng không đi. Củ mài ở gần đào hết rồi. Rau gần cũng bẻ hết rồi. Phải ăn lá cây, phải đi vô trong rừng xa, ăn cả tre lồ ô non.
Gạo nhà Núp đáng lẽ ăn hai tháng mới hết, nhưng cho Ghíp, cho lũ làng đói, cho con nít, mới một tháng đã gần hết rồi. Mẹ Núp đói ăn rau có bữa say muốn chết. Liêu đói, cõng con không nổi. Con khóc miết… Nhưng lo nhất là lũ thanh niên đói bỏ đi tìm ăn hết, chòi gác trên đầu núi không còn ai coi nữa. Còn ít gạo, Núp, bok Pa phải đem cho thanh niên ăn, đi coi mang cung, chông, bẫy đá. Suốt ngày Núp leo lên ngồi trên chòi gác, coi chừng Pháp. Thằng bé Tun rất thương Núp. Nó cũng leo núi, lên ngồi bên Núp. Cả hai ngồi nhìn xuống phía chân núi, thấy con suối Đất-hoa lấp loáng chảy quanh co. Núp đưa một ngón tay chỉ cho Tun:
- Làng mình trước ở chỗ có cái chòm tranh màu xanh lợt đó.
Tun hỏi:
- Khi nào mình mới về đó?
- Khi nào mình mạnh hơn bây giờ nhiều. Còn lâu lắm, Tun ạ.
*
* *
Tháng mười hai mưa to gió lớn. Cây ngả trong rừng không có con đường đi. Con suối chảy lạc bậy bạ trong núi. Trời lạnh quá. Cái khố con trai, cái váy con gái rách nhiều rồi. Con trai phải lấy sợi mây buộc cái khố lại cho gió khỏi thổi mất. Con gái phải lấy sợi mây cột túm mấy chỗ váy rách lại, đi phải che tay trước tay sau. Con gái thương con trai, con trai thương con gái không dám gặp nhau, sợ cái khố, cái váy rách, mắc cỡ lắm. Không có cây kim, không biết lấy gì vá. Cây kim trước kia phải đi mua dưới Kinh, bây giờ đi không được nữa, không tìm đâu ra.
Trời cứ mưa, cứ gió. Cái lạnh ở đâu đến, làm tím cả mặt mày. Con nít có khi lạnh quá thở không nổi, phải đốt lửa lên hơ. Núp thấy thương quá. Anh đi tìm bok Sung:
- Bok ơi, ngày trước, lâu rồi, lâu rồi, người Ba-na có áo quần không he?
- Có chớ.
- Lấy cái gì may được áo quần?
Bok Sung nghĩ ghê lắm. Rồi bok đứng dậy, đi vô trong góc nhà, tìm mãi, lấy ra một đoạn dây thép bằng gang tay. Bok soi đoạn dây thép lên lửa.
- Người Ba-na ngày trước lấy cái này mài trên hòn đá cho nhọn một đầu, đục lỗ một đầu, xâu sợi chỉ qua may áo quần.
- Thế lấy cái gì đục được lỗ?
Bok Sung lại lim dim con mắt suy nghĩ:
- Đục lỗ à… à…
Bok lại đi tới bếp, đào tro lên, xới đi xới lại, sau cũng tìm ra được một cái dùi thật nhỏ.
- Nhưng Núp à, ngày xưa trong làng chỉ có một người biết làm cây kim thôi. Làm cái lỗ nó khó lắm. Người đó bây giờ chết rồi.
- Thế làm sao?
Núp nghĩ mãi. Sau cùng. Núp nắm tay bok Sung, nói:
- Thôi cứ làm bok ạ.
- Ai làm?
- Tôi làm đấy. Làm thử mà. Ngày mai bok làm thử với tôi nhé.
Bok Sung ngần ngừ:
- À… à… ừ, Núp làm thử, tôi cũng thử coi. Nhưng tôi nói: không dễ đâu, không dễ đâu.
Ngày sau, bok Sung và Núp cặm cụi đục suốt ngày. Khúc dây thép dài bằng sải tay, cứ đục hư miết, chỉ còn bằng ngón tay út. Nhưng đến chiều, làm được một cây kim.
Cây kim của Núp chuyền tay tất cả phụ nữ trong làng. Mấy ngày sau, con gái thương con trai, con trai thương con gái, lại đi đào củ mài, bẻ rau chung với nhau, không sợ mắc cỡ nữa. Con nít có áo vá lành mặc, cái môi tím bây giờ đỏ lại…
Nhưng đói, đói vẫn như đám mây đen to phủ kín núi rừng. Và Pháp đã đi dò, súng đã nổ dưới chân núi.
Tháng giêng đói càng nặng hơn. Con người ta chỉ còn hai con mắt, phải leo lên núi cao lắm mới còn củ mài măng le, lá cây ăn được. Người mạnh đi được xa. Người yếu nằm chờ chết. Làng vắng tanh, chỉ có nắng với con bồ hong bay mãi. Thằng bé Ngứt, con anh On bị Pháp giết năm ngoái, mẹ nó cũng đau chết rồi. Bây giờ nó đói lắm, chân đi kiếm lá không nổi, nó nằm dài gặm cả cỏ xanh dưới đất như con trâu, con bò rồi nó mửa ra hết, xanh cả miệng. Nó muốn chết luôn rồi. Lũ làng thương nó quá nhưng không ai dám nuôi nó: nhà mình cũng đói, nuôi nó sao nổi.
Bữa tối, chị Liêu đang ẵm con ngồi gục trong góc nhà, thấy anh Núp cõng thằng Ngứt về. Chị nhắm hai mắt lại cho nước mắt chảy xuống ròng ròng. Núp cười tái nhợt:
- Liêu nuôi con đó, tôi nuôi con này. Mai mốt tôi đi tìm củ mài cho nó ăn.
Chị Liêu, mẹ Núp đều khóc, lắc đầu. Bà mẹ lụm cụm đi vác một bó củi. Vác về đến cửa, mẹ đặt xuống, ngồi lên trên, thở dài, nhìn Núp, nhăn:
- Mày có nuôi được Liêu với con mày khỏi chết không đã chớ…
Núp ngồi vuốt đi vuốt lại mấy sợi tóc trên trán Ngứt:
- Mẹ ạ, cha Ngứt bị Pháp giết, không để cho nó chết được đâu.
Ngày sau ngày sau nữa, nghe làng Ta-lung cũng chạy Pháp ở bên kia sườn núi Chư-lây, bây giờ cũng đang đói, không biết làm chông, Núp lại bỏ đi tìm Ta-lung.
- Phải đi bày nó làm chông, không thì mai mốt Pháp đánh lên, nó thua phải về đầu mất. Có làng nó, có làng mình cùng đánh Pháp mới mạnh được.
Khi Núp đi về, anh đứng miết trước cửa, không muốn vô nhà. Sao anh không nuôi được mẹ, không nuôi được Liêu, còn làm khổ mẹ, khổ Liêu thế này? Nhưng mẹ thấy rồi, mẹ kêu:
- Núp, về ăn rau…
Núp ngồi nắm tay con rồi hỏi mẹ:
- Ngứt khá chưa?
Bà già im lặng. Chị Liêu trả lời:
- Nó khá rồi, nó chịu ăn rau rồi.
Thằng Ngứt nằm ngủ trong một góc nhà. Bà mẹ Núp lấy cái chăn của mình đắp cho nó. Còn bà già thì ngồi, hơ hai bàn tay xương lên ngọn lửa, lạnh quá, có khi lửa bén xém cả tay mà không biết. Hai con mắt bà già nhìn sửng cái gì trong lửa. Bà hỏi như nói một mình:
- Lũ Ta-lung, con nói nó chịu làm chông chưa?
- Nó chịu rồi, mẹ ạ.
Đến khi đi ngủ, tự nhiên bà mẹ hỏi:
- Núp à, mấy bữa nay con có thấy thằng Lu không, nó có sống nổi không?
Thằng Lu là con anh Nhinh, cũng bị Pháp giết một lần với cha thằng Ngứt. Núp đã nằm xuống rồi, anh trở dậy đến ngồi bên lửa, kể:
- Con đã nói bok Pa nhận nuôi nó rồi. Còn con Tuy con anh Công nữa, con cũng nói bok Sring nhận nuôi…
Chưa bao giờ Núp thương mẹ hơn hôm nay.
*
* *
Giữa lúc đang đói nặng, Pháp đánh lên Bông-pra. Núp chia người mạnh đi lên núi cao tìm rau về cho người yếu, chỉ còn một chục thanh niên ở lại làng, Pháp tới bắn súng ở rẫy mới biết. Chỉ kịp dìu nhau chạy tán loạn vô trong rừng. Liêu và Núp ôm con trốn dưới suối. Khi Núp chạy không kịp cầm cái ná theo…
Đến trưa, nghe tiếng nổ nữa, tưởng là tiếng súng. Mẹ con mai Liêu chạy vô hốc đá. Núp leo lên một hòn đá cao đứng coi. Tự nhiên, Núp nhảy xuống, nắm lấy cái rựa, không nói không rằng một tiếng, bỏ mẹ con mai Liêu đó nhảy phóc lên bờ suối, chạy về làng. Chị Liêu kêu:
- Pháp đang bắn đó, không có ná, đi đâu, anh Núp?
Nhưng Núp đã chạy xa rồi. Liêu nước mắt ròng ròng cõng con leo lên bờ suối, ngó theo chồng. Khói đỏ bay lên mù mịt, tàn lửa loạn xạ trên trời:
- Pháp đốt làng Bông-pra mất rồi!
*
* *
Chín mươi người, lại đi trong núi, thành một hàng dài. Gió đổ lá vàng khô xuống trên gùi của họ. Con chim pơ-rơ-tơk, con chim của quê hương, đất nước, núi rừng đó, sao nó cứ kêu mãi. Mày kêu gì mãi thế, con chim ơi! Lần này khổ lắm rồi nhé! Khổ hung rồi nhé! Lần này phải lấy cái tay mà chặt cái cây to làm rẫy rồi! Phải lấy cái ngón tay mà đào cái củ mài sâu dưới đất rồi! Phải lấy cái răng mà cắn miếng da con trâu rồi. Bụng tức thằng Pháp vô cùng. Bụng nó như lửa, nó ác lắm. Lần này nó tới đốt làng, nó không lấy gì cả, nó chỉ lục hết các nhà, lấy tất cả rìu, rựa, giáo mác. Riêng nhà anh Núp cũng mất mười chín cái rìu rựa. Nó biết người Ba-na quý cái sắt lắm; cái sắt này chỉ có xuống dưới Kinh mới mua được. Nó biết không có cái sắt, không sống được đâu. Lấy gì làm rẫy, lấy gì chặt con nai, con mang? Nó muốn cho người Ba-na chết hết!…
Bok Pa đi đầu đoàn người tay cầm chông, lưng còng xuống. Bok mệt lắm, nhưng cứ hát, hát cho khỏi buồn cái miệng, cho khỏi nóng cái bụng quá. Bok hát theo điệu Pe trong Luai[17]:
Không phải đâu, thằng Pháp ơi!
Mày lầm rồi! Mày lầm rồi!
Mày lấy hết lúa của tao,
Mày lấy hết bắp của tao,
Mày lấy hết cái sắt của tao,
Mày muốn tao chết trước mày.
Không phải đâu, thằng Pháp ơi!
Mày lầm rồi! Mày lầm rồi!
Coi thử tao chết trước hay mày chết trước nhé!…
Câu hát của bok Pa trầm trầm, thong thả, nhưng nó đốt lửa trong chín mươi tấm lòng, Núp cũng thấy hừng hực. Chín mươi người đi, lầm lì, leo đá, lội suối, người già cũng đi, con nít cũng đi, người có mang cũng đi. Con vắt cắn chảy máu, không cần. Con mòng chích đau, không kêu. Đi thôi, đi theo anh Núp…
Thật ra buổi sáng nay, Núp lo vô cùng. Đói nặng, không có muối, áo quần rách cả rồi, không có cả rìu rựa nữa. Thằng Pháp đốt làng Bông-pra, kéo về, rồi nó cho người theo nó lên nói với lũ làng Kông-hoa:
- Người Kông-hoa về theo Pháp hết, Pháp cho lại tất cả rìu rựa. Pháp còn cho thêm mỗi người một bát muối, một cái rựa nữa. Người Kông-hoa ngó lại mà coi: làng theo Pháp như Ba-lang, Kông-mi, Kông-giàng, Hà-ro đó… có làng nào đói không? Không, no hết cả. Năm nay Pháp làm đồn, làm đường xong hết rồi. Pháp không kêu đi xâu nữa đâu. Tại sao Kông-hoa cứ chạy mãi. Chạy mãi, rìu rựa đâu làm rẫy? Ăn cái gì? Ăn đá à? Hay là ăn hai bàn tay?
Người Kông-hoa nghe, cúi đầu, suy nghĩ, không ai nói gì cả.
Buổi sáng nay, Núp leo lên hòn đá cao giữa làng Bông-pra vừa cháy, nhìn chín mươi người đói xơ xác đang đứng quanh anh. Núp nói:
- Thằng Pháp đốt cái làng này rồi. Bây giờ nó biết chỗ mình ở rồi. Phải đi nữa thôi, phải lên trên núi Chư-lây cao nữa, tìm cái chỗ tốt hơn nữa, làm cái làng mới, làm cái rẫy tốt, làm nhiều bẫy đá hơn nữa, đánh Pháp chờ muối Bok Hồ… Pháp lấy gần hết rìu rựa của mình rồi. Tôi còn mấy cái, bok Pa còn mấy cái, bok Sring cũng còn mấy cái giấu được, lũ làng chúng mình chia nhau, mỗi người làm một bữa, cho nhau mượn cái rìu, cái rựa… Thiếu cái rìu rựa, đi lấy hòn đá đập cho nhọn, cho bén, chặt đỡ cũng được, lũ làng ạ… Mai mốt, đánh hơn Pháp, sẽ có rìu rựa của Bok Hồ, của người Kinh gởi cho…
Chín mươi người đứng im lặng.
Núp nhìn quanh, rồi hỏi:
- Ai đi theo với tôi, với bok Pa?
Không ai trả lời Núp cả. Tất cả đều cúi xuống, rồi dần dần ngẩng lên nhìn Núp như muốn hỏi:
- Anh còn định dẫn chúng tôi đi đâu nữa?
Chín mươi cặp mắt đói muối gần hai năm nay rồi, từ bữa cháy làng Bông-pra đến nay đêm nào cũng chui bờ rúc bụi không ngủ được, bây giờ trắng phờ, trắng dại ra, ngó không biết ngó đi đâu. Họ thở dài…
Nhưng khi bok Pa lưng còng xuống, nắm tay Tun, hai cha con chậm rãi đi lên phía núi Chư-lây, vừa đi vừa hỏi:
- Bây giờ tôi đi trước đây. Ai đi theo Núp thì đi với tôi…
Thì từng người, từng người họ đi lại chỗ cái nhà mình vừa bị đốt cháy, ngồi xuống, hốt đầy một gùi tro tranh. Núp nhìn những bàn tay hốt tro đó: đầy một gùi tro này là có thể ăn thay muối được hai năm đấy. Núp nhớ anh Cầm dặn: mình là cán bộ, Bok Hồ giao cho mình, đồng bào giao cho mình việc đó rồi, mình phải làm sao cho tròn…
Lũ làng hốt tro xong, lặng lẽ, lần lượt đi theo bok Pa. Tảng đá lớn đứng ở đầu làng sừng sững nhìn từng người đi qua, như chào từng người, như đếm từng người: một… hai… ba… bốn… đủ cả chín mươi người.
Họ đi lên núi Chư-lây, cheo leo hơn nữa, cực khổ hơn nữa…
“Không phải đâu, thằng Pháp ơi!
Mày lầm rồi, mày lầm rồi,
Coi thử tao chết trước hay mày chết trước nhé!…”
Núp cũng cất tiếng hát. Mười mấy năm về trước, chị Liêu rất thích nghe tiếng hát của người thanh niên ngồi tẩn mẩn, tần mần hàng nửa tháng trời vót cái “chum” tặng cho chị. Nó thanh thoát, khỏe mạnh như con chim phí vỗ cánh bay trong nắng buổi sáng sớm. Bây giờ thì khác rồi, tiếng hát vẫn còn khỏe mạnh, nhưng nó rắn chắc hơn, đằm xuống hơn, chín chắn hơn, mà lại có vẻ thách thức kẻ thù:
“Coi thử tao chết trước hay mày chết trước nhé!”
[17] Điệu hát hái cà (lời ứng khẩu).