ĐÁ GÀ - CÁI THỨ GIẢI KHUÂY ❖ 1 ❖
Ngồi nhấm nháp tách trà xuân với khô cá chạch nướng, chú Sáu nghĩ bâng quơ:
– Mỗi thời, con người mỗi khác. Mỗi khác đó, tùy người hay tùy thời? Lấy xưa chê nay, thì thiên hạ lấy chi trách xưa? Thường cái được cái mất bây giờ, là cái đau cái khổ thuở xưa.
Rồi chú nghĩ cũng mắc cười:
– Đời chú gắn bó với mảnh đất nầy ngót nghét trên bảy mươi năm, chưa tính sổ gia phả họ Lê dòng tộc chú đã trải qua những bốn đời người. Vậy mà, có kẻ “trôi sông lạc chợ” mới đến ngụ cư vài mươi năm trở lại đây, đã lên mặt dạy chú: “Nhập gia tùy tục, đáo xứ tùy nhân”. Nhà của chú, xứ của chú, thì thử hỏi sao chú phải “tùy”? Cái đó mới là thiệt ngộ, thiệt lãng nhách!
Hỏi ra, thím Sáu nói:
– Tía con Sen tức mình cai tổng Lụi cấm đình An Trị tổ chức đá gà trong ba ngày Tết năm nay. Hồi sáng, thiếu điều sanh giặc!
❖ ❖ ❖
Thông lệ hàng năm, những ngày đầu Xuân đình An Trị tổ chức đá gà để tưởng nhớ Tả quân Lê Văn Duyệt, để tống quái những chuyện không vui đã xảy ra trong làng và cũng để nhóm thêm lửa ấm tình làng nghĩa xóm. Tự bao đời, đã thành nếp văn hóa làng. Tổng Lụi cấm đá gà vui Xuân, nghĩa là cấm cái truyền thống do người làng vun đắp, giữ gìn bao thế hệ thì dễ dàng gì, dân làng nín thinh cam chịu!
– Mấy người kéo đến đây mần loạn à?
Tổng Lụi chụp mũ, đe nẹt.
Một chị tuổi sồn sồn trong đoàn kéo đến Nhà việc [29] có ý kiến.
– Nếu mần loạn, chính ông Tổng xúi dân làng mần loạn!
Tổng Lụi hả họng quát, tiếng quát có vẻ mang âm sắc sợ.
– Cái gì? Mấy người nói cái gì? Ai x...ú...i...?
Chú Sáu đứng thẳng thớm trước mặt Tổng Lụi, nói rạch ròi:
– Cấm cái không thể cấm, tức là cho cái có thể cho! Ông Tổng cho dân làng cái uất ức từ cái ông Tổng biết chắc không thể cấm.
– Đá gà trong ba ngày Tết, chẳng qua để giải trí. Không giải trí bằng đá gà, thì giải trí bằng trò vui khác. Nhà nước Bảo hộ cấm, Tổng cấm! Việc chi mà ầm ĩ?
Tổng Lụi xuống giọng nhằm làm giảm nhiệt tình thế.
Người làng và chú Sáu giữ nhiệt, nhưng kềm chế không cho sôi. Bởi một khi sôi, nước sẽ trào.
– Đất Nam Kỳ không có người ngụ cư, nhưng với ông Tổng thì khác. Huyện Trọi vớt ông nơi đất địa nào ở đây chẳng ai biết, rồi thí cho chức cai tổng và cắm đại vào xứ Gò Công; trong đó có làng tụi tui.
Không khí Nhà việc lặng trang, gió chướng tháng Chạp từ biển Tân Thành thổi về mát rượi lòng người. Vậy mà, hình như trán của Tổng Lụi lấm tấm mồ hôi. Chú Sáu nói rằng:
– Xin lỗi ông Tổng, dân làng đá gà để giải khuây chớ không nhằm giải trí. Cái trí dân làng minh mẫn, sáng suốt thì đâu cần giải. Quanh năm đem sức, vóc hết vào đồng ruộng để làm ra lúa gạo; sau ngày mùa dân làng cần giải khuây để lấy lại sức. Ông Tổng nói trật rồi!
Cặp kiếng gọng vàng đeo mắt của Tổng Lụi sụp mí.
Chú Sáu sấn tới dạy Tổng:
– Trưa mồng Một Tết, đình An Trị mở cửa trường gà và tổ chức đá gà, dâng hương tưởng nhớ Tả quân tướng công. Do lúc sinh thời, Tả quân thích đá gà. Đá gà của Tả quân không vì giải trí, giải khuây mà vì, muốn tỏ rõ năm đức lớn trong một con gà đá: Văn, Võ, Dũng, Nhân, Tín. Ngài giải thích: “Đầu có mồng, như đội mão là văn. Chân mang cựa nhọn như gươm giáo, là võ. Thấy địch trước mặt xông vào, là dũng. Kiếm được cái ăn, lập tức chia cho đồng loại, là nhân. Hằng ngày, cứ tới đúng giờ thì gáy, là tín”. Lúc làm Tổng trấn Gia Định Thành, ngài thường nhắc tướng sĩ: “Năm đức tính đó, chẳng những giúp cho văn thần, võ tướng trong sứ mệnh trị quốc an dân, mà còn giúp thế nhân hành xử đúng đạo làm người...”.
Tổng Lụi mặt mày đỏ ké, giận run mép:
– Tau cấm! Thằng nào con nào đá gà, tau niệt đầu!
Cả đám nhao nhao, la hét:
– Tổng cấm cứ cấm, dân mần cứ mần! Lệ làng ngán chi luật Tổng?
Chị sồn sồn ban nãy, nhảy xổm vô chơi cú hồi mã:
– Hồi Tổng về làng, chị em tui tưởng Tổng là trang “Nam tử hán”; nào dè chạm mặt rồi, mới biết Tổng “trật chìa sứt gọng”. Tui nói Tổng nghe nha, đá gà nó mang tinh thần thượng võ, giữ giềng mối đoàn kết nhơn quần làng xóm...
Chị đương đứng nói say sưa, thinh không cái quần phèn phá lấu muốn tụt; chị ngưng nói, đứng chết trân, tay vận cái lưng quần chặt lại. Rồi, cũng rán nói tiếng đặng tiếng được:
– Đá gà, là cái thú chơi của người làng trong ba ngày Tết... ai hổng chơi, không phải là người của làng…!
Tiếng vỗ tay rần rần, chao đảo mái lá Nhà việc!
❖ 2 ❖Trên đường về, thím Sáu định hỏi thăm coi cái chị sồn sồn nói cắc cớ mà trật giuộc đó là ai. Tới lúc lại gần, mèng đéc ơi, té ra con Tám! Thím thốt lên:
– Đồ mắc dịch!
Có người nói chen:
– Mai mốt cái thằng cai tổng Lụi nó kiếm con Tám cho mà coi. Dân chơi lụi, nên tên cúng cơm của nó là Lụi!
Tám đỏ mặt, không hiểu vì nắng hay vì những lời nói “trây”!
Vừa lúc đó, trong xóm có tiếng ai ầu ơ ru con:
... Gà ông cất cổ gáy chơi
Gà bà thủ bộ đợi thời gà ông
Gà ông chém trúng cạnh mồng
Gà bà nổi giận ngậm cần gà ông
Đá nhau một chập ướt lông
Gà bà trúng cựa, gà ông gục cần...
Khiến tất cả cười giải khuây một trận bật ngửa!