CHƯƠNG 1

Nhà họ Triệu lập nghiệp ở quận Cửu Chân [1] đã nhiều đời. Cuộc sống con cháu giòng họ này trải qua bao nhiêu năm vẫn trầm trầm với nghề ruộng rẫy hoặc săn bắn. Đến đời Triệu Thành, một cơ duyên tình cờ đã đưa đẩy họ này phất lên một cách bất thường.

Cha mẹ mất sớm, thuở nhỏ Triệu Thành từng phải sống dựa vào chú bác họ hàng. Nhờ trời phú cho một thân thể cường tráng, tính tình trung hậu, lại siêng năng, cần cù nên ai cũng thương mến. Nhà họ Phạm thấy Triệu Thành được người được nết nên gọi gả con gái cho. Phạm thị vốn thông minh, khéo léo, có sức khỏe bền bỉ, lại quen tính cần kiệm từ thuở nhỏ nên vợ chồng sống với nhau rất hợp.

Từ khi ra ở riêng, vợ chồng Triệu Thành càng siêng năng làm ăn khiến gia đình mỗi ngày mỗi khá. Nhà họ Phạm vốn sống bằng nghề nuôi tằm ươm tơ, nhưng chỉ làm trong phạm vi gia đình. Nhờ vậy Phạm thị cũng khá thạo nghề. Lúc bấy giờ việc nuôi tằm ươm tơ ở xứ này chưa được phát triển, còn xa lạ với dân địa phương.

Biết rõ nghề tằm tơ ít vất vả mà lại đem đến nhiều lợi nhuận nên Phạm thị rất muốn chồng mình chuyển sang nghề này cho dễ sống. Những lúc nông nhàn Phạm thị lại kéo chồng về giúp việc tằm tơ ở nhà cha mẹ để học nghề luôn thể. Nhưng Triệu Thành vốn đã quen nghề ruộng rẫy, không muốn cuộc sống xáo trộn, chỉ học cầm chừng cho vừa ý vợ chứ trong dạ vẫn còn thờ ơ, không muốn xa nghề cũ.

Lúc bấy giờ có một ông nhà giàu tên là Phùng Của ở Long Biên, phủ trị quận Giao Chỉ [2], muốn đến quận Cửu Chân lập nghiệp. Sau khi thăm dò thổ nhưỡng và nhân sự kỹ càng, ông Phùng quyết định bỏ vốn ra kinh doanh nghề trồng dâu nuôi tằm ở đây. Một mặt ông ta mua một vùng đất mới khai khẩn ở làng Hương Vân thuộc huyện Nông Cống để trồng dâu, một mặt ông cho xây dựng một khu nhà nuôi tằm. Khu nhà này nằm luôn trong khu vực trồng dâu nên về sau, khi đã khoanh vùng đàng hoàng, người ta vẫn gọi gộp toàn bộ là trang trại Hương Vân. Muốn được thuận tiện, ông Phùng mướn rặt dân tại địa phương làm công cho mình. Phạm thị nhân dịp này đã thúc giục chồng xin làm công. Ban đầu Triệu Thành không bằng lòng nhưng rồi Phạm thị cứ thúc giục mãi, cuối cùng Triệu Thành đành phải nghe theo.

Không ngờ khi bước vào nghề, Triệu Thành đã nhanh chóng thích nghi với nghề nghiệp mới. Vốn là người lanh lợi, có óc nhận xét bén nhạy, lại được Phạm thị trực tiếp truyền thụ kiến thức, không bao lâu Triệu Thành đã vượt xa các đồng bạn làm công. Nhiều lần Triệu Thành đã mạnh dạn góp ý với ông Phùng trong công việc khiến ông Phùng phải ngạc nhiên và rất hài lòng. Khi được ông Phùng giao phó công việc gì, vợ chồng Triệu Thành đều làm tới nơi tới chốn. Vì thế ông Phùng càng ngày càng nể trọng Triệu Thành thêm. Để tâm nhận xét, ông Phùng thấy đôi vợ chồng này không những làm việc giỏi giang, tận tụy mà còn có lòng dạ minh chính, không tham lam, không tìm cách mưu lợi riêng tư. Từ đó, ông Phùng có ý định chọn Triệu Thành làm người quản lý cho cơ sở làm ăn của ông trong tương lai.

Công việc của ông Phùng đã được tiến hành rất đều đặn, vững chắc, đầy hứa hẹn. Nhưng ông Phùng chưa kịp thấy được kết quả cụ thể về công việc của mình thì có người từ Long Biên vào báo cho ông một cái tin chẳng lành: thân phụ ông qua đời. Việc xảy ra bất ngờ làm ông Phùng vừa đau buồn vừa bối rối. Cái cơ sở và khu ruộng dâu mới mẻ của ông bỗng trở thành cái nút thắt rối rắm mà ông cần phải tháo gỡ. Ông không thể không trở về Long Biên để lo tang sự cho thân phụ ông. Nhưng theo niềm tin trong nghề nuôi tằm thời đó, nếu người có tang chế xuất hiện ở chỗ nuôi tằm thì tất cả số tằm ở đó sẽ mắc bệnh mà chết hết. Ngặt nỗi những người đi theo ông lại chẳng có ai thạo nghề, đủ khả năng có thể tạm thay ông để điều hành công việc. Sau khi đắn đo suy nghĩ, ông Phùng mời vợ chồng Triệu Thành đến gặp riêng. Ông hỏi:

-Qua một thời gian chúng ta làm việc chung, tôi rất quí mến và rất tin tưởng anh ả [3]. Anh ả đã luôn tỏ ra cần mẫn, tận tụy với công việc. Có phải anh ả đã từng biết qua về nghề trồng dâu nuôi tằm này rồi không?

Triệu Thành thành thật nói:

-Thưa ông chủ, gia đình vợ tôi cũng đã từng làm nghề này nên chúng tôi cũng có biết qua ít nhiều.

Ông Phùng lộ vẻ mừng:

-Gia đình của ả cũng đã từng trồng dâu nuôi tằm? Tôi đoán quả không sai. Hôm nay tôi mời anh ả đến đây để nhờ anh ả một việc. Tôi nghĩ việc này đối với anh ả không khó. Không biết anh ả chịu giúp tôi không?

Triệu Thành nói:

-Xin ông chủ cứ nói. Nếu có thể giúp ông chủ được chúng tôi sẽ không từ nan.

Ông Phùng nói:

-Vậy thì tốt lắm. Không giấu chi anh ả, tôi vừa nhận được tin thân phụ tôi mới qua đời. Vì vậy tôi mới làm phiền đến anh ả.

Triệu Thành sốt sắng lên tiếng:

-Vậy thì trước hết vợ chồng tôi xin thành thật chia buồn cùng ông chủ. Trong trường hợp này ông chủ cần giúp việc gì chúng tôi cũng xin làm hết lòng. Chỉ ngại công việc ấy nằm ngoài khả năng của chúng tôi thôi.

Ông Phùng tươi nét mặt:

-Anh ả đã chịu giúp thì tôi yên tâm lắm. Tôi là con trưởng trong gia đình, đương nhiên tôi phải về quê để chịu tang. Tôi muốn nhờ anh ả coi sóc công việc ở đây trong thời gian tôi về quê. Anh ả đồng ý chứ?

Triệu Thành đang ngẫm nghĩ thì Phạm thị hỏi:

-Ông chủ về quê khoảng chừng bao lâu?

-Cũng tùy. Nếu anh ả điều hành công việc suôn sẻ, tôi có thể nán lại ở quê chừng một năm. Nếu có sự trắc trở, buộc lòng tôi sẽ phải xếp đặt lại. Nhưng tôi tin chắc anh ả dư sức giúp tôi việc này.

Phạm thị lại nói tiếp:

-Ông chủ đã tin cậy giao cho chúng tôi coi sóc, điều hành công việc ở đây trong thời gian ông chủ vắng mặt, lẽ nào chúng tôi lại từ chối. Tuy thế, chúng tôi cũng muốn biết rõ ông chủ sẽ tính liệu thế nào về lương bổng của kẻ ăn người làm.

Ông Phùng thong thả đáp:

-Điều ả hỏi tôi đã tính liệu kỹ. Việc trên đầu trên cổ, việc quận việc huyện anh ả khỏi cần lo gì cả. Riêng ở đây, tôi sẽ trả công cho tất cả những người làm tính tới hôm nay và trả trước cho họ một tháng công kế tiếp. Sau tháng đó, nhờ anh thay mặt tôi trả công cho họ như thường lệ. Tôi cũng sẽ ứng trước cho anh một số tiền đủ để anh yên tâm mà lo công việc. Hi vọng dưới sự điều hành của anh ả mọi việc vẫn chạy đều…

Triệu Thành nghe vợ mình đối đáp với ông Phùng như vậy thì lộ vẻ hoảng hốt vội xua tay cản lại:

-Nhà tôi nói ẩu như vậy chứ chúng tôi tài nghệ gì mà dám nhận cái việc ông chủ giao phó! Xin ông chủ tìm người khác.

Phạm thị nhìn chồng rồi nói giọng quả quyết:

-Chàng quên rằng cả nhà thiếp đã từng sống bằng nghề trồng dâu nuôi tằm rồi sao? Ông chủ cứ tin tôi đi! Tôi không dám nhận bừa đâu!

Để tỏ ra mình đã nắm vững tiến trình của công việc, Phạm thị tiếp:

-Như vậy là chắc chắn chúng tôi được hân hạnh thay mặt ông chủ thu hoạch những lứa kén tằm đầu tiên? Ông chủ không ngại chúng tôi làm việc hồ đồ chứ?

Ông Phùng tỏ vẻ an tâm:

-Đương nhiên anh ả sẽ thay tôi thu hoạch những lứa kén tằm đầu tiên! Được những người có tư cách như anh ả giúp tôi đâu ngại gì nữa! Tôi dự tính sau khi trở lại, tôi có thể nhờ anh ả giữ việc quản lý cơ sở đấy!

Phạm thị hỏi tiếp:

-Vậy thì thưa ông trong trường hợp ông chủ chưa về kịp mà ở đây có việc cần phải thay đổi hay thêm bớt người, chúng tôi có thể tự tiện xếp đặt không?

-Dĩ nhiên anh ả có thể. Cứ tùy cơ ứng biến miễn sao chạy việc thì thôi! Tôi tin tưởng ở tấm lòng và khả năng của anh ả mà! Nhưng được rồi, để mọi chuyện được rõ ràng, minh bạch, chúng ta cũng nên làm một tờ giao ước mỗi bên giữ một bản làm bằng rồi căn cứ vào đó mà thực hành cho tiện.

Thế rồi hai bên hợp nhau soạn một tờ giao ước. Tiếp đó, ông Phùng triệu tập mọi người lại để thông báo việc ủy quyền cho Triệu Thành điều hành cơ sở sản xuất tơ tằm của ông trong thời gian ông đi vắng. Mọi khoản tiền nong, lương bổng lớn nhỏ đều được thông báo rành mạch. Nghe ông Phùng thông báo mọi việc xong ai nấy đều vui vẻ, hài lòng. Thế là hai hôm sau ông Phùng cùng đám đệ tử khăn gói trở về Long Biên.

Tiễn chân ông Phùng xong, thấy Triệu Thành vẫn luôn lộ vẻ lo nghĩ, Phạm thị nói:

-Sao chàng nhát gan đến thế? Thiếp nghĩ đây là cơ hội tốt nhất để mình thử sức xem có thể làm giàu với cái nghề tằm tơ này không đấy!

Triệu Thành cười nửa miệng lo lắng:

-Nàng định thử sức đó ư? Thấy nàng tỏ vẻ hăng hái quá ta đâu dám cản, giờ đã lỡ gánh cái nợ này ta chẳng yên lòng chút nào. Những công việc sắp tới nàng có chắc rành rẽ hết chưa? Bố mẹ già cả rồi không biết có giúp đỡ gì cho mình không?

Phạm thị nhìn chồng mà cười:

-Mình đòi hỏi bố mẹ làm gì nặng nề đâu mà sợ già chứ! Ông bà truyền kinh nghiệm cùng coi sóc công việc giúp mình là tốt rồi. Chàng cứ yên chí!

Thế rồi vợ chồng Triệu Thành lăn xả công việc chẳng quản ngày đêm. Để cầm chắc công việc thành công, họ còn ráo riết vận động những người thân ra giúp sức nữa.

Trời đã không phụ người có lòng, kết quả năm đó các vụ thu hoạch kén tằm của Triệu Thành đều trúng lớn. Sau khi tính khoản tiền công của thợ cùng khoản tiền trả lại cho chủ theo giao ước, Triệu Thành đã hưởng được một số lợi tức vượt xa sự dự tính. Triệu Thành mừng rỡ nói với vợ:

-Không ngờ cái nghề tằm tơ này lại dễ ăn đến thế. Khá khen cho nàng khéo tính toán điều hành mới tạo được cái kết quả này! Đáng tiếc là không bao lâu nữa mình sẽ phải trở lại với vai làm công! Nếu mình thành chủ thật của cơ sở này, chẳng những gia đình mình sẽ dễ phất lên mà cả dòng họ mình cũng sẽ có công ăn việc làm hết!

Phạm thị cười chế nhạo chồng:

-Trước chàng cứ sợ không dám nhận, bây giờ thì phát ham rồi chứ?

Triệu Thành cười chống chế:

-Bởi trước ta chưa biết tài nghệ của vợ. Bây giờ công việc thành công thế này đố ai chẳng phát ham?

Phạm thị ra vẻ tự tin nói:

-Chàng cứ yên chí, thế nào mình cũng sẽ có ngày trở thành chủ nhân. Chúng ta làm với ông Phùng một thời gian rồi sẽ tự lập cũng không muộn! Đây là cơ hội để mình học thêm kinh nghiệm mà! Thiếp biết mình hợp với nghề này lắm. Nếu như bố mẹ chịu nghe lời thiếp, có lẽ giờ này ông bà cũng đã có một cơ sở đáng kể rồi!

Nhờ vợ chồng Triệu Thành điều hành công việc suôn sẻ nên gần một năm sau ông Phùng mới trở lại quận Cửu Chân. Lần này ông chỉ đem theo một người đệ tử. Vợ chồng Triệu Thành thấy ông chủ đã trở lại thì mừng lắm. Họ đã chuẩn bị sẵn số tiền hoa lợi cao hơn con số hai bên thỏa thuận để trao lại cho ông chủ. Tới lúc hai bên gặp nhau, khi Triệu Thành sắp tường trình công việc trong thời gian qua thì ông Phùng khoát tay ngăn lại. Như một người khách đến thăm cơ sở chăn tằm hơn là một ông chủ đi xa trở về, ông Phùng nói:

-Việc đó cứ từ từ. Tôi chưa về tới nơi đã biết được tin anh ả điều khiển công việc tốt đẹp lắm. Xin có lời khen và chúc mừng anh ả. Anh ả nên tiếp tục giữ lấy cơ sở này để làm ăn chứ giao cho người khác uổng lắm.

Nghe ông Phùng nói vợ chồng Triệu Thành đều lộ vẻ ngạc nhiên, Triệu Thành hỏi:

-Như vậy là ông chủ vẫn tiếp tục giao cho chúng tôi điều khiển công việc này sao?

-Vâng, nếu anh ả muốn. Trường hợp anh ả không nhận thì tôi cũng phải sang nhượng cho người khác thôi. Lần này trở lại đây tôi chỉ cốt thu xếp việc đó. Nhưng tôi có lời khuyên, anh ả là những người chịu khó làm ăn, không nên bỏ lỡ dịp tốt này!

Triệu Thành thành thật hỏi:

-Tôi thấy cái cơ sở làm ăn này đang phát triển tốt đẹp lắm. Vì lẽ gì ông chủ phải sang nhượng nó?

Ông Phùng nói chậm rãi với giọng tiếc rẻ:

-Lẽ gì ư? Tôi vẫn biết đây là chỗ làm ăn dễ thành công! Thật tình tôi rất muốn lập nghiệp ở quận Cửu Chân này. Tiếc rằng thân phụ tôi qua đời quá bất ngờ, người đã để lại cho gia đình một cơ sở làm ăn khá lớn ở quê nhà nhưng thiếu người coi sóc. Thân mẫu tôi lại muốn chính tôi phải gánh vác việc đó. Vì thế, tôi không thể giữ lại cơ sở tằm tơ này. Nếu anh ả thích, tôi xin nhượng cho anh ả luôn thể! Giá cả phải chăng thôi. Tôi đã hiểu rõ tấm lòng và năng lực của anh ả, nếu chưa đủ vốn để hoàn lại cho tôi anh ả cứ từ từ trả sau cũng được. Một lần nữa tôi khuyên anh ả không nên bỏ lỡ cơ hội này.

Vợ chồng Triệu Thành hết sức bất ngờ trước lời đề nghị của ông Phùng. Quả thật đây là một cơ hội hiếm có. Tất nhiên cả hai vợ chồng đều vui mừng đồng ý ngay. Tuy vậy Triệu Thành vẫn áy náy hỏi lại:

-Hay là ông chủ vẫn giữ cơ sở này và vợ chồng tôi sẽ quản lý giúp ông?

Ông Phùng cười với vẻ thành thật:

- Thật tình tôi rất quí tấm bụng của anh ả nên cũng muốn giúp anh ả làm ăn. Giúp được một người tốt bụng thì không có gì để phải ân hận cả. Hơn nữa, hai cơ sở của tôi lại xa cách nhau quá, việc đi lại cũng bất tiện. Anh ả lấy đi! Cứ cố gắng lên tôi nghĩ anh ả thế nào cũng thành công.

Triệu Thành nói:

- Vậy thì chúng tôi xin nhận. Đa tạ ông chủ.

Vẻ mặt rạng rỡ của vợ chồng Triệu Thành đã làm ông Phùng cũng vui sướng lây. Ông tươi cười nói:

-Anh ả đã chịu sang lại cái cơ sở này tôi rất mừng. Tôi thiết tưởng cũng nên nói thêm vài điều khá quan trọng với anh ả. Chắc anh ả cũng đã rõ, ở đời khó lắm. Bình thường thì chẳng sao nhưng khi anh ả đã làm nên chắc chắn anh ả không thể nào thoát khỏi sự dòm ngó của thiên hạ. Quan lại cũng dòm ngó, kẻ ganh tị cũng dòm ngó, kẻ trộm cướp tham lam cũng dòm ngó. Đó là điều có thể làm cho anh ả phải khổ sở, đôi khi đi đến chỗ điêu đứng không chừng. Muốn yên ổn làm ăn anh ả phải quan tâm đến việc giao thiệp bên ngoài, phải hết sức tế nhị mới được. Nói thực tế là mình muốn ăn bát cơm phải chia sớt cho kẻ khác chút cháo mới yên!

Vợ chồng Triệu Thành nghe ông Phùng nói nhìn nhau có vẻ lo lắng. Ngưng một lát ông Phùng lại tiếp:

-Nhưng đối với anh ả tôi nghĩ chắc không đến nỗi nào. Vì anh ả đều có đức, đều siêng năng cần cù, không huênh hoang, không tham lam bừa bãi. Quan Thái thú [4] quận Cửu Chân cũng như quan huyện Nông Cống tôi đều có quen biết, nếu thuận tiện tôi sẽ giới thiệu vợ chồng anh ả với họ một tiếng. Bây giờ chưa có gì rắc rối đáng ngại đâu! Nhưng việc về lâu về dài thì tự nhiên anh ả sẽ hiểu lần và tự lo liệu lấy! Những lời tôi có thể khó nghe nhưng chắc chắn sẽ giúp ích cho anh ả. Anh ả nên ghi nhớ lấy nhé!

Phạm thị nhanh nhảu trả lời:

- Tôi đã hiểu những lời của ông chủ nói. Chúng tôi rất cám ơn những lời chỉ bảo thành thật của ông chủ. Nhờ ông chủ nói với những vị quan mà ông chủ quen biết đó giúp chúng tôi một tiếng. Chúng tôi sẽ làm theo lời ông chủ dạy bảo.

Triệu Thành thì lộ vẻ ngạc nhiên:

-Thì ra ông chủ quen biết rộng rãi như thế mà tôi đâu có biết. Vậy chắc ông không phải người gốc bản xứ? Hèn gì…

-Đúng, tôi cũng là người Tàu. Nhưng tổ tiên tôi đã sang lánh nạn ở Giao Châu từ hồi Vương Mãng dấy loạn nên bây giờ tôi cũng gần giống như người Việt rồi. Nếu không quen biết các quan lớn tôi làm sao có thể từ Long Biên vào quận Cửu Chân lập nghiệp dễ dàng thế này? Ngày mai chúng ta sẽ cùng nhau lập khế ước sang nhượng được chưa?

Triệu Thành hoan hỉ đáp:

-Bây giờ vợ chồng tôi xin mời ông chủ dùng cơm đã, còn việc lập khế ước ông chủ muốn khi nào chúng tôi cũng sẵn sàng.