- III -
Câu chuyện ly kỳ của Nam, thực ra, chẳng có gì ly kỳ. Đó chỉ là một câu chuyện tình.
Nam có một người bạn hơn chàng ba bốn tuổi. Ngày xưa Ở trường Bảo-hộ hai người tuy không học cùng lớp nhưng chơi với nhau rất thân. Không phải vì Nam và Biên hợp tính nhau. Trái lại, Nam nhanh nhẹn bao nhiêu thì Biên chậm chạp bấy nhiêu. Nam vui vẻ, đùa nghịch, lười biếng, nhẹ dạ ; Biên trang nghiêm, chững chạc, siêng năng, trầm trọng. Hình như Trời phú cho mỗi người một tính chất riêng để sau này theo hai con đường đời cách biệt hẳn nhau: công sở và nghệ thuật.
Hai người biết nhau, rồi để ý đến nhau, rồi yêu mến nhau vì một sự ngẫu nhiên: có một kẻ thù chung, một viên giám thị. Người ấy ghét Biên vì Biên hiền lành và ghét Nam vì Nam nghịch ngợm.
Nhưng sự ngẫu nhiên chỉ là một cớ để họ bắt đầu làm quen với nhau. Thực ra thường thường ở đời càng có tính tình trái ngược, hai người càng dễ thân nhau: Nam thích đọc sách, có tiền chỉ mua tiểu thuyết ; Biên khuyên bạn nên để thời giờ mà học thì hơn. Lại khoe rằng mình không hề đọc “truyện” bao giờ. Nam chỉ cười và không hề nghe theo. Nhưng Biên không nản chí, khuyên răn mãi, tuy trong thâm tâm vẫn phục Nam là người học rộng, biết nhiều, cũng như Nam vẫn thầm khen Biên là người cần cù chí thú, nhất lại thấy Biên luôn luôn chiếm đầu lớp. Rồi hai ngưài xa nhau. Sáu bảy năm sau một vụ nghỉ hè, Nam vác giá và khung lên vùng Lạng-sơn để vẽ. Thời ấy Nam đương học năm thứ tư trường Mỹ-thuật. Tình cờ chàng gặp Biên. Bấy giờ chàng mới biết bạn hiện làm tham tá tòa sứ ở đây.
Biên mời Nam về nhà, bảo dọn riêng một phòng cho Nam. Nam vui thích, hầu sung sướng trong một gia đình đông đảo hai vợ chồng và năm con, bốn gái, một trai. Trong những bữa ăn ngồi quây quần chung quanh cái bàn vuông giải khăn trắng, lũ trẻ chuyện trò, cười nói huyên thiên, hay cãi nhau đánh nhau chí chóe.
Nam rất yêu chúng, cùng chúng bày đình, chơi hú tim, ba ba. Trong bọn, Lan là đứa con gái lớn tuổi nhất. Lan lên chín và xinh xắn nhất. Nam cũng yêu Lan nhất vì Lan biết nghe chuyện và hỏi những câu rất thông minh, rất ngộ nghĩnh. Chàng kể chuyện Tấm-Cám cho Lan nghe: đôi mắt xanh và to của Lan lóng lánh ướt lệ. Nghe truyện “ Lấy vợ Cóc ”, Lan vỗ tay cười, rồi băn khoăn nghĩ ngợi và hỏi tại sao trong cái da cóc bé nhỏ, xấu xí, một người con gái nết na, xinh đẹp và cao như người thường lại có thể sống được.
Nam và Lan trở nên một đôi bạn thân. Nam thích cái tính thơ ngây, đầy thi vị của trẻ con. Lan được “ Chú Nam ” nuông chiều, nên suốt ngày lúc nào cũng bện lấy chú, theo chú đi vẽ, theo chú đến chùa Tiên, đến động Tam-thanh, đến các làng Thổ quanh vùng. Chú đi xa vắng độ hai ba hôm, Lan ở nhà nhớ mong ngơ ngác, ngớ ngẩn như mất hồn. Biên cười bảo vợ: “ Hôm nào “Chú Nam”về Hà-nội cho con Lan nó theo chú quách”. Mẹ Lan cũng cười: “ Phải đấy! Lan ạ, con có muốn làm con nuôi chú Nam không? Làm con nuôi chú thì tha hồ được ăn bánh.” Lan cúi mặt đứng yên lặng, hai má đỏ ửng.
Đó là câu trả lời: “ Bằng lòng ” của tuổi thơ. Hôm Nam trở về Lạng-sơn, Lan không giữ nổi bồng bột, ôm chầm lấy “ chú ”, rồi hôn, rồi nói những câu nũng nịu.
“Chú”! Cả nhà bây giờ đều gọi Nam là Chú.. Hôm Nam mới tới, hai người bạn xưng nhau bằng anh. Trong bữa ăn vợ Biên bảo các con: “ Mời bác xơi cơm đi, các con!” Nam cười nói đùa: “ Mời chú chứ! Nào Lan, Cúc, Hồng, Trúc, Liên, mời chú đi! ” Thế là từ đó Nam có một địa vị nhất định trong gia đình người bạn.
Nam nấn ná ở chơi nhà Biên cho tới hết hè – hơn một tháng. Hôm chàng về, đôi mắt xanh và to của Lan đầm đìa, và Lan phải nén lòng mới không khóc òa lên trước mặt mọi người. Còn Nam, chàng cười nói để giấu giọt nước mắt cảm động: “ Khóc thì xấu lắm, Lan ơi! Người đẹp thế kia, ai lại khóc bao giờ, phải không, Cúc?… Trời ơi, đôi mảnh trời xanh trong của tôi sao lại mờ hơi sương như thế kia!”. Mẹ Lan bảo Lan: “Chú làm thơ từ biệt con đấy. Con họa lại đi ”. Cả nhà cười, vui vẻ, Lan không giữ được cũng bật cười theo. Nam nói:“có thế chứ, hai mảnh trời xanh trong của tôi lại xanh trong như thường rồi ”.
Mấy giây yên lặng, hình ảnh tất cả cái buồn rầu của một cuộc ly biệt. Bỗng Lan rụt rè ngửng lên nhìn mẹ, thỏ thẻ: “Thế mà me bảo mẹ cho con về chơi Hà-nội với chú”. Một tiếng cười to đáp lại câu nói ngây thơ. Rồi ai nấy đều cười tuy chẳng hiểu Lan đã nói gì. Giữa những tiếng vui vẻ và om sòm ấy, Nam lên xe ra ga.
Năm sau thi đậu xong, Nam lại lên chơi Lạng Sơn ba tuần lễ. Nếu không bận phải làm việc cho trường thì Nam còn ở lâu hơn. Lần này lại diễn lại những giờ nói chuyện, những cuộc đi chơi, đùa nghịch của hai người bạn với những tính tình không thay đổi tuy Lan khôn biết hơn một chút.
Thế rồi bẵng đi sáu năm, Nam và Biên không gặp nhau. Nam cũng có lên Lạng-sơn một lần nữa. Nhưng Biên đã đổi đi nơi khác. Bận công việc, Nam không nghĩ đến tìm hỏi xem Biên hiện ở tỉnh nào.
Bỗng năm ngoái, đi chơi vịnh Hạ-long, lúc trở về, Nam rẽ vào thăm Quảng-yên và gặp Biên ở đấy. Gia đình Biên đã thay đổi khác xưa. Vợ Biên má hóp, da nhăn, trông có vẻ già, tuy mới ba mươi sáu tuổi. Lan có thêm hai em, một trai, một gái. Nhưng sự biến đổi bất ngờ cho Nam nhất là Lan không còn ngây thơ như trước nữa. Nay Lan đã là một cô gái dậy thì, hai má đỏ hây hây, cái ngực nở nang như chứa đầy sinh lực. Lan hiện học năm thứ ba trường Đồng-khánh và nghỉ hè, về nhà gần được một tháng.
Thoạt nhìn thấy Nam, Lan vui cười chắp tay chào, vì nàng vẫn nhận được ông “ chú ” năm xưa. Nhưng nàng không dám vồ vập, nhất lại thấy Nam ngơ ngác và lúng túng ngả đầu như đáp lễ một người đàn bà không từng quen biết.. Đến bữa ăn, Biên cười hỏi con gái:
– Thế nào, con quên chú Nam rồi?
Lan giọng nũng nịu và giận dỗi:
– Khi nào con quên. Có chú Nam quên con thì có.
Mải lúc ấy Nam mới nhớ ra rằng thiếu nữ chào mình ban nãy là Lan.
– Chị Lan chóng nhớn quá làm tôi cứ tưởng ai.
Cúc, kém Lan hai tuổi nói khôi hài:
– Chú lại cứ tưởng cô tiểu thư nào, phải không…
Mọi người cùng cười, nhưng chủ khách chưa thể trở lại thân mật được như xưa.
Buổi chiều, gặp Lan ở vườn đương ngắt hoa về cắm lọ, Nam nói:
– Tôi giúp Lan, nhé?
Lan đáp:
– Được, ông để mặc con.
Hai người như cùng ngượng ngùng không dám dùng tiếng “ chú ” và tiếng “ cháu ”.
– Lan chóng nhớn quá nhỉ. Tôi tưởng như mới năm ngoái, tôi còn dắt Lan lần mò vào trong động Tam-thanh.
– Rồi thầy con đổi đi Hưng-yên, rồi lại đổi về đây… Ở đây buồn quá. Nhưng con ở Hà-nội quanh năm chỉ tết với nghỉ hè mới về nhà… Ông có thích Hà-nội không?
– Cũng thích. Nhưng không thích bằng Lạng-sơn.
Lan mỉm cười:
– Hình như ngày ở Lạng-sơn ông yêu con lắm?
Nam nhận thấy tiếng “yêu” hơi lạ ở miệng một cô bé mà tuy không gọi là cháu nữa, chàng vẫn quen coi vào hàng con cháu. Xưa nay chàng chỉ nghe tiếng ấy ở miệng các cô đào nhảy, đào hát Khâm-thiên.
Bữa ăn chiều, ngôn ngữ và cử chỉ của Nam đã thân mật và tự nhiên hơn. Và tiếng “chú”, tiếng “ cháu ” người ta đã bắt đầu đọc đến dù giọng vẫn còn rụt rè, ngượng ngập. Nhưng Cúc chứ không phải Lan khơi mào ra trước:
– Ăn cơm xong, chú vẽ cho cháu cái khăn mùi-xoa nhé?
Thấy cha mẹ có vẻ lạnh lùng với mình, Cúc thêm:
– Có phải không chị Lan, ngày xưa chúng ta gọi ông Nam bằng chú?
Nam cười, đáp thay Lan:
– Chính thế đấy.
Từ đó, trong suốt một tuần lễ, Nam ở chơi Quảng-yên, tình thân chú cháu lại nối. Có điều khác xưa là nay khi chuyện trò, cũng như khi dong chơi ra bến xem tầu tới tầu đi, không phải chỉ có Nam và Lan như ngày ở Lạng-sơn. Bao giờ cũng đủ cả một đoàn chị em, chỉ trừ hai đứa em út còn nhỏ tuổi quá. Biết bao tranh phác họa những nét mặt ngây thơ và thùy mị ấy. Trí nhớ về thị giác của Nam thực lạ. Người và vật, chàng chỉ thoáng nhận xét qua là về sau nghĩ lại vẽ gần hệt được. Liên thường đố chàng về người nọ, người kia, và khi thấy giống vỗ tay reo “ Chú tài quá! ” Rồi Nam đố lại, và bao giờ chàng cũng bắt đầu vẽ hình Lan, hoặc nhìn nghiêng, hoặc nhìn mặt.
Một hôm Lan bảo Nam:
– Ông vẽ cho con một bức ảnh, nhé?
Lan vẫn không sao quả quyết kêu Nam là chú như các em được. Mỗi lần nàng đọc cái tên “ chú ” má nàng lại ửng đỏ, và mắt nàng lại cúi xuống nhìn chân.
Nam tự nhiên cảm thấy sung sướng, cái sung sướng của nghệ sĩ đứng trước một kiểu mẩu đẹp. Nhưng chàng đáp:
– Lần này thì không kịp, vì mai… tôi phải về Hà-nội. Để lần sau vậy.
Biên mắng át con:
– Mày chỉ làm rầy ông.
Nam bảo bạn ;
– Có gì mà rầy! Anh cứ để tôi vẽ cho Lan một bức hình.
Vợ Biên nói:
– Nhưng còn tiền sơn, tiền vải của anh?
– Ồ! mấy tí.
Và Nam cười nói tiếp:
– Với lại tiền sơn, tiền vải chả thấm vào đâu với công Lan ngồi làm kiểu mẫu, có phải không Lan?
Lan không bằng lòng:
– Làm kiểu mẫu thì con không làm đâu!
Hơn tuần lễ sau, Nam lại ra Quảng-yên. Lần này ra chỉ cốt ra vẽ hình Lan. Mà vẽ hình Lan, Nam chỉ nghĩ đến thỏa mãn lòng ham thích nghệ thuật. Lan có một thứ nhan sắc thùy mị ngây thơ mà chàng muốn diễn tả hết tinh thần. Nhưng trong khi vẽ và nói chuyện với Lan chàng nhận thấy rằng cái ngây thơ ấy giấu một trí thức thông minh, nhanh nhẹn và tinh quái nữa. Môt lần nàng hỏi Nam:
– Chú có họ với thầy cháu không nhỉ?
Nam lắc đầu mỉm cười, cho là nàng quá thật thà.
– Cháu cứ tưởng thế nào cũng hơi có họ một tí, nên chúng cháu mới gọi ông… là chú.
– Thế này này: Chả ngày xưa tôi là bạn của thầy…
Lan mỉm cười ngắt lời:
– Vậy ra… ông cùng học lớp với thầy đấy?
– Không, tôi học kém những mấy lớp, nhưng chơi với nhau rất thân, như anh em ruột, nên sáu bảy năm trước tôi đến chơi, ngày ấy chị còn bé, thầy bảo các chị kêu tôi là chú.
Lan lai mỉm cười:
– À ra thế. Nếu thế thì có lẽ ông cũng nhiều tuổi rồi đấy nhỉ?
Nam chưa từng nghĩ đến tuổi bao giờ. Từ ngày chàng biết hưởng lạc thú ở đời, chàng tưởng như tuổi chàng đứng lại. Và chàng chau mày suy nghĩ, khó chịu. Nào Lan đã chịu để chàng yên:
– Năm nay ông bao nhiêu nhỉ?
Rồi Lan cười nói tiếp luôn:
– Người Tây, họ kiêng hỏi tuổi lắm kìa. đấy, nhưng An-nam mình gặp nhau rất hay hỏi tuổi có phải không… chú nhỉ?
Nam cũng cười:
– An-nam mình cũng nhiếu người hay giấu tuổi như Tây. Nhất khi có lợi…
Lan làm bộ ngây thơ:
– Có lợi gì cơ ông?
– Chẳng hạn một người đàn ông đứng trước mặt một cô thiếu nữ trẻ hơn mình nhiều quá, thì không quên hạ bớt tuổi mình xuống dăm năm…
Lan yên lặng, như không nghe thấy câu trả lời của Nam. Và Nam cũng yên lặng cúi xuống vẽ.
Bỗng chàng nói:
– Mà tôi chưa trả lời câu hỏi của… Lan nhỉ. Năm nay tôi băm hai… Già quá rồi!
Lan cười rất xinh:
– Già gì mà già! Ba mươi hai trẻ lắm chứ. Thày me con bảo chú chưa có vợ, có thực không… chú?
– Thực đấy Lan ạ. Nói… chú không lấy vợ thì đúng hơn.
Lan lại cười:
– Chú cứ nói dại dột!
– Thực đấy chứ! Chú quả quyết lắm rồi. Nhưng Lan ngồi im cho chú nhờ một tí.
Lan ngồi im được vài phút, lại nói. Như đã nghiền ngẫm lắm, Lan hỏi:
– Chú đã đọc kịch “Il ne faut jurer de rien” của Musset chưa nhỉ?
Nam hơi kinh ngạc, đăm đăm nhìn Lan:
– Đã, chú đọc rồi. Sao?
– Hay đấy, chú nhỉ?
– Phải, hay. Lan thích Musset lắm, phải không?
– Cháu cũng thích vừa thôi.
Rồi đương chuyện nọ nhảy sang chuyện kia, Lan bảo Nam:
– Cháu biết có người bạn với cha, rồi sau lại bạn với con. Thành thử gọi người cha là anh, gọi người con cũng là anh.
Nam thẳng thắn đáp:
– Cái đó là thường, chính tôi cũng ở vào trường hợp ấy.
Câu chuyện đến đó, Lan đứng dậy xin phép hãy nghỉ. Và không kịp lại xem tác phẩm của Nam để khen vài câu như mọi lần, nàng xuống thẳng bếp sửa soạn bữa cơm sáng.