- V -

Vừa vẽ xong bức tranh, Nam vội bỏ ra về Hà-nội. Chàng như bứt rứt, khó chịu, hơn thế, như thất vọng vì điều gì. Có lẽ chàng đã trông rõ tận đáy lòng cái đẹp của một thiếu nữ: Cái dung nhan ngây thơ mà chàng đã được ngắm, được họa, chàng chỉ thấy giấu những tính tình khác hẳn với sự ước đoán của chàng, trái ngược với những tính tình thùy mị thoạt có trong trí tưởng tượng nghệ sĩ.

Mãi khi ngồi trên ô-tô hàng, chàng hồi tưởng lại, mới nhận thấy rằng mình đã cáu kỉnh vô lý. Phải, chỉ có hai đằng, một là giữ thái độ lãnh đạm, hai là bảo thẳng cho Lan biết mà sửa lỗi. Can chi lại giận dỗi bực tức? Đóng vai “ ông chú hờ ” hay đóng vai “ người bạn thân ” tùy ý, nhưng phải cho dứt khoát.

Chàng buồn rầu tự nhủ: “Mình về hơi có vẻ đột ngột.” Và chàng yên trí rằng vợ chồng Biên đều lưu ý đến sự đột ngột ấy. Sự thực, vợ chồng người bạn chỉ giữ một câu lấy lệ và chàng ra đi giữa sự vui vẻ, trước mặt gần khắp gia đình ấy đến tận ô-tô để tiễn biệt chàng. Nam còn như trông thấy mấy cái bàn tay nhỏ xíu giơ ra vay, mấy hàm răng trắng nuột nhe ra cười, khi xe bắt đầu từ từ lăn trên đường nhựa.

Chỉ thiếu mỗi một Lan. Và Nam loay hoay tự hỏi “ Tại sao Lan không tiễn mình? ” Vì Lan đã lớn tuổi? Vô lý! mọi hôm cùng các em đi dạo phố với chàng, Lan có tỏ ý ngượng ngùng đâu? Vì Lan giận chàng? Càng vô lý hơn: Lan không hề giận ai. Vả trong hai người, chính chàng bị Lan trêu tức và đáng giận Lan hơn. Thiếu Lan, nhiều người nhận thấy ngay. Lũ em lao xao hỏi nhau: “Chị Lan đâu? Chị Lan không đi à?” Và Biên bảo vợ: “Con bé thế thì thôi, chú vừa vẽ hình cho nó xong mà nó không đi tiễn chú. ” Nói xong, cười to và thẳng thắn. Biên vẫn quen coi Lan như một đứa bé chưa biết gì, và không từng nghĩ đến cái tuổi mười bảy của con. Có lẽ vì thế mà Lan muốn lánh mặt cha mẹ ở nơi công chúng, nhất là ở trước mặt Nam mà nàng đã nói chuyện vớí bằng một giọng người lớn và ngang hàng.

Phong cảnh đẹp khiến Nam quên hẳn gia đình Biên, quên cả Lan. Nam đã đi đường Uông-bí để về Hải-phòng, và khi qua những hòn núi đá xinh xắn như hàng non bộ bài trí bên sông, chàng lại nhớ đến Hạ-long với những cù-lao thiên hình vạn trạng từ đáy biển sừng sững nhô lên.

Về nhà, khi bắt tay vào công việc, chàng không còn nghĩ tới một việc cỏn con gì ở Quảng-yên nữa.

Nhưng cách đó hai, ba tháng, một chủ nhật Lan đến xưởng vẽ của chàng, giữa lúc chàng đương phác họa một bức bình phong. Chung quanh chàng bọn thợ ngồi, đứng ngổn ngang, hoặc vẽ, hoặc mài, hoặc bào, Đồ đạc, gỗ, sơn, vỏ bào; nước đọng từng vũng, không thể tưởng tượng một cảnh bề bộn hơn được nữa.

Nghe tiếng chuông ở cổng, Nam rửng rưng như không. Và khi thằng nhỏ vào nói có một cô đến chơi chàng uể oải vừa mặc cái áo dài làm việc – vì chàng đương cởi trần và vận quần ngắn – vừa hỏi:

– Đầm hay ta?

– Thưa ông ta.

– Ta?

Chàng vẫn tưởng đó là người đàn bà Pháp đến trường Mỹ-thuật đặt bức bình phong ba hôm trước. Và chàng chau mày hỏi lại:

– Ta?

– Vâng, ta.

Nam, vẻ suy nghĩ:

– Chắc lại cái cô đến đây bữa nọ, phải không? Ra bảo tôi không có nhà.

– Thưa ông, không, không phải cô Xuyến

Xuyến là một trong những tình nhân tạm bợ của Nam, thường đến xưởng, và có lần ở đấy hai ba hôm, một tuần lễ, nếu Nam cho phép. Xuyến làm kiểu mẫu cho Nam nữa. Nam không ưng cái thân thể quá bé nhỏ của Xuyến, nhưng chàng thương hại, và nể lời xin khẩn khoản của một cô tình nhân mà bao giờ chàng cũng hết sức chiều chuộng cho tới khi chàng tuyệt giao một cách quả quyết. Bỏ, đó là một khóe, một tài của chàng. Và anh em đều lấy làm lạ rằng không một lần nào chàng bị một cô tình nhân cũ lôi thôi sinh sự, có khi làm mất thể diện nữa. Chính chàng cũng tự hào về điều đó. Chàng thường nói: “ Câu vạn sự khởi đầu nan không đúng. Phải trừ ra một sự, sự ấy là ái tình. Vì trong ái tình, – ái tình tạm bợ cố nhiên, chỉ ái tình ấy là đáng kể, – bước đầu rất dễ, khó nhất là “ bước cuối ”, là bước ra ngoài vòng, bước sao cho êm thấm, cho vui vẻ, cho không xô xát, vấp váp, mà muốn thế, khôn khéo không đủ, phải yêu tha thiết mới được”.

Yêu tha thiết, đó là một cách nói, vì xưa nay ngoài hội họa ra, Nam chưa yêu một cái gì có thể gọi là tha thiết. Trong lúc chàng bận vẽ mà người tình đến, thì bao giờ chàng cũng đi vắng, có khi chàng khôi hài cười nói: “ Anh đi vắng.” Các cô đã thừa hiểu, và không hề giận chàng, hễ biết chàng không rỗi là đi ngay.

Nhưng cô này lại cứ lùi lũi đòi vào, dù thằng nhỏ đã nói chủ đi vắng. Nam giật mình khi nghe thấy cái giọng quen quen: “ Ông đi vắng thì tôi vào xem qua xưởng vẽ của ông cũng được’.” Chàng ngửng nhìn ra cổng và nhận ngay được Lan.

– Lan! Vô lý! Lan đến đây làm gì?

Chàng tự hỏi và lúng túng. Đối với gái chàng thành thạo bao nhiêu thì đối với các cô thiếu nữ con nhà chàng ngượng ngập bấy nhiêu.. Ít khi có dịp chàng tiếp các cô và các bà.

Họ không phải là khách mua tranh và không bao giờ là tình nhân của chàng, điều mà chàng rất kiêng kị. Vì thế chàng ít giao thiệp với họ. Những buổi chàng bày tranh trong một phòng triển lãm, họ cũng có đến, và đến rất đông. Nhưng chàng không lưu ý đến họ, và ngờ rằng họ đến không phải để xem tranh mà để xem nhau. Phòng Triển lãm của chàng chỉ là một nơi hò hẹn. Chứ họ còn hiểu gì mà xem! Chàng không nhịn cười nổi mỗi khi những lời khen hay bình phẩm của họ nhỡ lọt vào tai chàng, nhưng vẻ lãnh đạm của chàng vẫn không được tự nhiên những khi chàng nghe thấy các cô chỉ trỏ bảo nhau: “ Ông Nam đấy! họa sĩ đấy! Trông như Nhật-bản ấy nhỉ! ” Và chàng quay đi để giấu đội má ửng hồng vì cảm động.

Lần này không những má chàng ửng hồng mà đầu chàng còn bừng nóng. Chàng cố trấn tĩnh, cố thản nhiên, tim chàng vẫn đập mạnh Và chàng cười, nói to để che cuống quýt.

– Lan đến thăm xưởng vẽ của chú, đấy à?

Lan thản nhiên lên thềm, thân thể nhẹ nhàng, chân thoăn thoắt bước.

– Vâng, nhân đến chơi người bạn, qua đây con vào thăm ông.

Nam vẫn cười, nhìn Lan.

– Thì ra nhân tiện Lan mới vào thăm chú?

Lan mỉa mai đáp lại:

– Nói thế để đối chọi với câu trả lời của ông ban nãy.

Nam ngạc nhiên:

– Câu trả lời của tôi?

Lan cười sang sặc:

– Vâng, con kéo chuông, ông cho anh nhỏ ra bảo ông đi vắng.

Nam cũng cười rất vui vẻ:

– Tôi tưởng… người khác. Tôi có ngờ đâu Lan đến chơi!

Lan giọng thành thạo:

– Người khác? Con chắc người khác ấy là người yêu của ông. Có phải không ông, các nghệ sĩ đều có tình nhân?

Nam chau may tỏ vẻ khó chịu nhớ lại những mẩu chuyện trong khi vẽ hình Lan ở Quảng-yên:

– Lan nói chi đến những chuyện nhảm nhí ấy?

Lan thản nhiên đáp:

– Vì con đọc trong các tiểu thuyết thấy các văn sĩ, thi sĩ, họa sĩ thường có một vài cô “bạn nhỏ ”.

– Những tiểu thuyết ấy Lan càng không nên đọc.

Lan phá lên cười:

– Ông chú đạo đức của cháu ơi! Chú cấm đoán cháu quá quắt lắm. Chú coi cháu như đứa trẻ mười một mười hai mãi sao?

Nam nhìn bọn thợ, và chàng lo lắng. Chàng chỉ sợ Lan quá tự do và sẽ làm trò cười cho họ. May mà ai nấy đều yên trí rằng Lan là cháu ông chủ đấy. Chàng nói lảng …

– Lan đã nhìn sơn bao giờ chưa?

– Đã, sơn thì ai không nhìn luôn.

– Không, sơn ta, sơn sống kia.

– Con có thấy bày bán ở phố hàng Gai, hàng Hòm.

– Đựng trong sải và đậy giấy dầu, phải không? Đằng này sơn để ngoài, bốc hơi kia. Nếu không quen thì lở liền.

Lan cười khanh khách:

– Nghĩa là chú đuổi cháu, phải không?

Nam cũng cười theo:

– Lan chỉ nói bậy. Tôi muốn Lan ra ngoài vườn nói chuyện cho thoáng.

Sự thực Nam ngượng với Lan, vì thấy mắt Lan nhìn long sòng sọc khắp mọi nơi, từ cái bàn vẽ đầy giấy, vải để ngổn ngang, cho chí những mạng nhện trắng ở trần và ở các góc tường.

– Nhưng ông chưa cho con xem tranh sơn ta của ông

– Có mấy bức khá, người ta vừa lấy về cả, chỉ còn một bức xoàng.

– Ông cứ cho con xem, vị tất đã xoàng như ông tưởng.

Giọng nói vững chãi của Lan khiến Nam hơi kinh ngạc. Nam càng kinh ngạc hơn khi nghe Lan phê bình. Đó toàn là ý riêng của một người không biết vẽ, song những ý riêng ấy ngộ nghĩnh quá sức tưởng tượng… Chẳng hạn Lan trang nghiêm khuyên họa sĩ không nên dùng vỏ trứng để họa con ngựa, sợ khi đói ngắm con ngựa hóa con gà con đương lách trứng chui ra. Cây đu đủ nàng cho ngon mắt lắm. Nam đã tưởng nàng khen theo nghệ thuật, nhưng nàng tiếp luôn:

– Vì con rất thích ăn đu đủ.

Nam phải mỉm cười và thầm phục là đúng một câu phê bình khôi hài quá bạo của nàng.

– Tranh sơn dầu ví như một người đẹp mà người ta tôn kính đứng xa để ngắm. Tranh sơn ta ví như một người đẹp mà người ta thích vuốt ve hơn ngắm nghía. Có phải vì thế mà người ta cứ làm những bức bình phong hay cánh cửa tủ bằng sơn ta để bày sát bên cạnh người ta không? Nhẵn nhụi quá, và mát rời rợi!

Lan vừa nói, vừa nhẹ nhàng đưa bàn tay trắng trên mặt sơn bóng loáng. Còn Nam, chàng ngắm bàn tay xinh xắn nghĩ thầm: “ Ta có nên coi Lan như một đứa cháu nhỏ nữa không?”.

Bỗng Lan đột ngột bảo chàng:

– Phải đấy, ra vườn đi. Con thấy nhức đầu rồi.

– Tôi đã nói hơi sơn bốc lên độc lắm.

Lan thương hại nhìn Nam:

– Thế mà ông quanh năm ngửi hơi độc ấy.

– Cũng quen đi.

Ra tới vườn, một cái vườn khá rộng ở ven Hồ Tây, trong đó trồng nào na, ổi, cam, bưởi, khế, cau, táo, đủ các thứ cây quen. Lan ngắm quanh một vòng, rồi cười bảo Nam:

– Trong vườn hẳn có nhiều cây bất tử.

Nam không hiểu, hỏi lại:

– Bất tử?

-Vâng, vì được sống mãi trong tranh của họa sĩ.

Nam cho câu khen rất có ý nhị, và cảm động nhìn Lan.

– Nếu vậy Lan cũng bất tử rồi.

– Vâng, nếu bức tranh của con được lưu lại hậu thế, mà chắc thế nào cũng được lưu lại hậu thế vì ông là một họa sĩ có tài, có đại tài.

Cảm động đã biến thành cảm tình và Nam không dám tưởng đến vẻ ngây thơ của Lan nữa: Lan là người lớn như mọi người đàn bà khác, có khi hơn mọi người đàn bà khác.

– Lan khéo quá!

– Không, con chỉ thành thực. Nhiều khi con thành thực mà ông vẫn cho là con đùa rỡn. Như hôm ông vẽ hình cho con ở Quảng-yên con có nói với ông rằng ông sẽ lấy vợ, vì một nghệ sĩ cũng lấy vợ như những người thường không có hại gì hết. Nay thì con cho đó là một việc cần nữa.

Nam nhắc lại:

– Một việc cần nữa?

– Vâng, một việc cần. Ông thử ngắm cái xưởng vẽ của ông xem. Ông vẽ đẹp, được rồi. Nhưng có cần phải trang hoàng phòng vẽ của ông bằng những mạng nhện và những vỏ bào, giẻ rách, nước bẩn không? Ông chỉ nghĩ đến vẽ. Vâng, đành rằng thế. Nhưng phải có người nghĩ đến những mạng nhện, vỏ bào, giẻ rách, và nước bẩn giùm ông. Người ấy phải là một người đàn bà. Hơn thế, phải là một người vợ. Các ông họa sĩ, thi sĩ nói đến đàn bà, nói đến những người vợ đảm đang như nói đến quân thù. Cái đó đã thành lệ, thành sáo mất rồi. Nhưng không sao, họ nói, họ phàn nàn, họ than phiền, mặc họ không bỏ qua được cái cầu ấy, cái cầu lấy vợ.

Nam cười, mỉa mai:

– Lan nghị luận như một bà già vậy.

Lan hí hởn:

– Thế à! Hân hạnh cho con quá nhỉ!

Rồi nhìn đồng hồ tay nói:

– Đến giờ con vào trường rồi. Chủ nhật sau có lẽ con lại ra. Nếu ông có rỗi thì con sẽ ra sớm để nhờ ông đi chọn hộ con một thứ tissu … Nhưng chắc ông bận.

– Không, cũng chả bận. Chủ nhật tôi thường nghỉ. Cả thợ cũng nghỉ. Chủ nhật này là một chủ nhật đặc biệt vì có một bức bình phong phải làm kíp.

– Được rồi, vậy con sẽ ra tìm ông ở đây nhé? Thôi lạy ông.

Lan thoăn thoắt đi ra cổng, nhanh nhẹn rẽ khuất con đường hẻm giữa hai hàng dậu găng.