- V -

Thôi, thế là xong hết mọi việc! Đó là ý nghĩ của Nam, sáng hôm sau khi thức giấc. Nhớ lại các công việc phiền phức trong mấy ngày liền, chàng hãy còn bực bội khó chịu và chàng như có cảm tưởng vừa thoát khỏi một tai nạn bất ngờ. Phải, chàng không ngờ lấy nhau, người ta lại phải làm nhiều cái vô nghĩa lý đến như thế.

Nam càng buồn phiền khi nhận thấy rằng Lan đã vui thích trong những cái vô nghĩa lý ấy, Lan mà chàng vẫn tưởng có một tâm hồn khoáng đạt như chàng. Lan hý hửng như trẻ con được người ta cho những đồ chơi rằm tháng tám, Lan sung sướng ngắm đoàn ô-tô, tưởng chừng từ bé đến giờ chưa được nhln thấy nhiều ô-tô như thế bao giờ. Nhưng điều mà chàng không tha thứ cho Lan được là Lan yêu quí hai cái hòm da đen trên phủ vuông nhiễu điều.

Chàng không biết cái tục dẫn cưới bằng những cái hòm Tàu ấy có từ bao giờ, và không hiểu sao người sau cứ nhắm mắt làm theo mãi người trước cái việc không một chút mỹ thuật ấy. Hễ cưới thì phải có cái hòm đen. “Phải chăng nó là cái gạch mực nối liền hai tên chồng vợ?”

Ý nghĩ ấy làm Nam bật cười. Chàng hôn để đánh thức vợ dậy và hỏi:

– Lan ơi, Lan thích màu gì?

Lan mỉm cười ú ớ, quàng hai cánh tay lên cổ chồng.

– Màu gì?

Lan nũng nịu hỏi lại:

– Màu gì?

– Anh hỏi thế để rồi anh sơn hai cái hòm giúp em. Em thích màu gì thì anh sơn màu ấy mà.

Lan cố tươi cuời mắng yêu chồng:

– Nam cuồng màu như ông đồ xưa cuồng chữ hay sao mà bạ cái gì anh cũng muốn sơn thế?

– Không, không phải bạ cái gì anh cũng muốn sơn, anh chỉ muốn sơn đôi hòm của Lan thôi.

Lan lặng thinh. Nam đứng dậy khoác lên mình cái áo ki-mô-nô và nói:

– Chắc Lan thích màu xanh. Vậy anh sơn màu xanh nhé?

Lan gắt:

– Nam trẻ con lắm! Mà Nam không yêu em một tí nào, vì Nam không biết kính trọng cái kỷ niệm thiêng liêng của ngày cưới chúng ta, đem nó ra chế riễu mãi trong luôn mấy hôm nay.

Mắt Lan long lanh ướt lệ, khiến Nam cảm động và hối hận xin lỗi..

Kỷ niệm thiêng liêng! Nam suy nghĩ. Thì ra mọi việc quan trọng ở đời đều có những kỷ niệm thiêng liêng. Cái hòm da Tàu chỉ là biểu hiệu của đám cưới, và sẽ là một kỷ niệm cho đôi vợ chồng, sau này mỗi khi ngắm nó lại nhớ đến cái ngày sung sướng lấy nhau.

Bất giác chàng đưa mắt nhìn đôi hòm đen mà Lan vẫn còn phủ lên trên một đôi nhiễu điều ; chàng thấy đỡ chướng mắt hơn trước và chàng tự bảo: “Nó xấu, nhưng có lẽ cái ý nghĩa của nó đẹp!”

Xưa nay ít khi chàng nghĩ sâu xa tới ý nghĩa của một vật. Chàng đã quen nhìn màu và nét.Và hầu như cái đó đã ngấm ngầm trở nên một triết lý của chàng: ở đời chỉ có màu và sắc. Người con gái đẹp, cũng như một phong cảnh đẹp, chỉ là sự hòa hợp nhịp nhàng của màu và nét. Có ai trông thấy bề trong của người con gái, cũng như có ai lại đi ngắm cái ý nghĩa của một phong cảnh đẹp!

Một tâm hồn đẹp? Thì tâm hồn nào chẳng đẹp ở trong một hình thức đẹp. Thử xấu mà ngây thơ xem có ai thương được không? Nhưng cái ngây thơ ở người đẹp là một cái đẹp, cả đến những cái tai ngược, ngu ngốc, kiêu ngạo, cũng đều không hẳn là những cái xấu ở dưới màu và nét cân đối của một thân thể hoàn toàn; trái lại thế nữa.

Nhưng nay một câu “kỷ niệm thiêng liêng” như làm lung lay cái triết lý của chàng. Ở đời mà có được những việc thiêng liêng, mà có được nhưng kỷ niệm thiêng liêng? Chàng và Lan lấy nhau, đó là một việc thiêng liêng trong đời chàng, trong đời Lan?

Đã biết bao lần chàng làm cái việc ấy với biết bao các cô gái khác, nào chàng có nghĩ đến sự thiêng liêng như Lan đâu! Mà cũng không phải những lần trước chàng yếu kém lần này.

Chàng nhớ lại một lần chàng chung sống trong gần hai năm với một kỹ nữ. Sống với nhau như hệt vợ chồng. Và chính chàng cũng không hề phân biệt cái tiểu gia đình tạm thời của mình với những gia đình chính thức của các bạn. Đến nỗi mùa hè năm ấy chàng đã đưa Yến (tên một người kỹ nữ) ra Sầm-sơn ở chơi một nửa tháng cùng nhà với gia đình một người bạn. Bà thân mẫu của bạn vẫn tưởng Yến là vợ chàng và yêu quý Yến lắm vì Yến rất ngoan ngoãn, nết na, khéo chiều các “cụ” cũng như khéo chiều tình nhân. Nhưng một hôm có người mách với bà cụ rằng đó chỉ là một gái nhảy, tức thì bà cụ làm ầm lên và “mời” Nam đi ngay.

Nay nghĩ lại, Nam không còn nhớ và cũng không hiểu sao chàng đã bỏ Yến. Hình như một việc xích mích cỏn con xảy ra, mà chàng đã cố ý làm ra to chuyện. Thế rồi hai người vui vẻ xa nhau. Phải, vui vẻ,vì mấy hôm sau, gặp Yến đi với tình nhân mới, không những chàng không ghen, mà chàng còn mừng thầm rằng Yến đã yên sở, và sẽ không đến quấy nhiễu chàng nữa.

“Ở đời có việc gì quan trọng đâu!” Chàng nghĩ thế. Tư tưởng ấy đã hầu thành một tư tưởng sáo đối với chàng.Chàng thấy nó không còn thực vì nó không còn đẹp một tí nào nữa. Nhưng dù không nghĩ, nghĩa là không nghĩ sâu xa với tất cả tư tưởng, cái ý nghĩ ấy, vì thói quen vẫn lảng vảng trong óc chàng: “Ở đời làm gì có việc quan trọng, làm gì có việc thiêng liêng! Một kỷ niệm chỉ là một kỷ niệm. Nó chẳng thiêng liêng, cũng chẳng sao cả! Ở đời chỉ có hiện tại. Biết hưởng hiện tại hơn người khác đó là cái hơn đời của nghệ sĩ. Quá khứ và tương lai, sự thực, chỉ là hiện tại, vì chỉ có trong hiện tại. Mình hồi tưởng lại những ngày sung sướng và mình sung sướng, đó là mình chỉ đương hưởng cái sung sướng hiện tại, cái cảm giác sung sướng hiện tại mà thôi: quá khứ và tương lai không có, hay chỉ có ở nơi các thầy bói và tướng số. ”

Lan nằm trong chăn ấm, mơ mộng nhìn lên đình màn. Bỗng nàng hỏi Nam:

– Nam nghĩ gì thế

Nam rùng mình. Cả một quá khứ trở về hiện tại, hay đúng hơn cả một hiện tại vụt thành quá khứ. Một hôm Yến hỏi chàng thế. Để sống lại một phút đã sống, chàng trả lời như hệt lần trước:

– Nam nghĩ đến em,

Và cũng như lần trước, chàng chạy vào giường âu yếm hôn người yêu. Rồi chàng bảo Lan:

– Người ta nếu trông thấy được ý nghĩ của nhau thì buồn lắm, em nhỉ?

– Tại sao thế, anh?

– Vì người ta rất hay nghĩ bậy.

Đôi mắt ngờ vực của Lan đăm đăm nhìn thẳng vào mắt Nam để tìm tòi. Nam sợ hãi vẩn vơ và nói chống chế:

– Em có biết anh vừa nghĩ gì không? Anh vừa nghĩ đến đôi hòm không chút mỹ thuật của em. Chúng nó làm tối rầm cả một góc phòng ngủ sáng sủa của chúng ta.

Lan thật thà đáp:

– Nhưng phải bày ở phòng ngủ, cất vào buồng chứa sợ rông đi.

Nam cười, nhắc lại:

– Sợ rông? Nhưng em có sợ rông không đã?

Lan nghiêm trang đáp:

– Me nói thế thì em cũng tin thế, chứ biết đâu.

Lần đầu Nam nhận thấy Lan tin nhảm.Nhưng chàng không buồn cũng không khó chịu. Tin nhảm cũng là một tính nết như những tính nết khác, như tính nết hay ăn của ngọt, hay làm dáng chẳng hạn. Và chàng lại nhớ đến Yến. Không lần nào chàng vỗ vai Yến mà Yến không vội xoa vai kia cho cân và khỏi rông.Chàng thấy cái cử chỉ của Yến đẹp quá, nên thỉnh thoảng lại vỗ vai nàng, để nàng đưa tay lên xoa vai. Và chàng đã bảo Yến làm điệu bộ ấy cho chàng vẽ một bức tranh sơn mà chàng đặt tên là “La Superstition”, khiến anh em bạn không ai hiểu cái thâm ý của chàng.

Chàng nhìn Lan nghĩ thầm: “Tin nhảm cũng được, quý hồ cái tin nhảm ấy không chướng mắt. Đằng này, đôi hòm đen lại làm chướng mắt lắm.”

Nhưng tiếng làm việc ở xưởng khiến Nam hết suy nghĩ viễn vông. Chàng vừa nhớ rằng chàng đã dặn thợ bắt đầu làm việc từ hôm nay. Như thế cũng nghỉ mất một tuần lễ rồi còn gì! Chàng có cảm tưởng buồn sau tết, khi thợ thuyền đến xưởng với môt bánh pháo mà họ đốt đì đẹt ở ngoài sân.

Nam sang bên xưởng. Một người ngửng đầu chào cũng như mọi buổi sáng khác.

Biết Nam không ưa nói chuyện, ai nấy im lặng Trong tiếng mài gỗ, tiếng đánh sơn, Nam nhận thấy mùi dầu sơn bốc lên, vừa chua, vừa ấm, không khí quen thuộc và thân yêu. Và chàng vui vẻ đến cái bàn ở một góc xưởng cầm bút rạm sơn. Một người thợ kêu:

– Thưa ông, thay áo đã, chẳng dính sơn.

Nam cúi nhìn cái áo ki-mô-nô của mình dài lê thê gần chấm đất,và bất giác ngửng lên cười vơ vẩn. Tiếng Lan gọi chàng ở phòng ngủ. Chàng vứt bút vội chạy sang. Bọn thợ đưa mắt nhìn nhau, mỉm cười.

Chàng vừa bước vào phòng, đã nghe thấy tiếng Lan gắt gỏng. Chàng âu yếm hỏi:

– Cái gì thế, em?

– À, em mắng con nhài. Ai lại từ sáng đến giờ nó chưa đun được ít nước rửa mặt!

– Em rửa mặt nước nóng?

– Chứ rét thế này, rửa nước lạnh sao được.

– Anh cứ tưởng em vệ sinh, kiêng rửa nước nóng. Anh thì anh rửa nước lạnh quanh năm. Anh sắp tắm nước lạnh bây giờ, vì sáng nào anh cũng tập thể thao và tắm nước lạnh.

Lan, lãnh đạm:

– Nhân tâm tùy thích, em thì mùa rét em rửa mặt nước nóng,

Rồi nàng cười nói tiếp:

– Nếu anh là mẹ chồng em thì có lẽ anh bắt em rửa nước lạnh đấy nhỉ?

Nam cũng cười theo, vui vẻ. Nhưng sự thực lòng chàng không vui. Lan nhắc mẹ chồng làm chàng lại nhớ tới bà mẹ vợ của chàng và bàn tam cúc chiều hôm trước. Trong hai giờ liền, chàng đã như một “người mất hồn”, lời Lan bảo chàng. Suốt cuộc, chàng vẫn chưa quen ý tưởng sẽ không bao giờ quen được với những cách xưng hô mới, nhất là đối với mẹ vợ. “Thà cứ câm, cứ chẳng nói câu nào cho xong”. Chàng nghĩ thế và làm gần như thế.

Đến nỗi người đàn bà thấy dáng bộ chàng uể oải, rời rạc, hiểu rằng chàng miễn cưỡng, và khó chịu, liền thoái thác bận việc, đứng dậy lên gác. Cúc không bằng lòng, hằn học nhìn Nam, nhất lại thấy chàng phớn phở, sung sướng như vừa ra thoát khỏi một tai nạn. Lan thì buồn rầu, lo lắng. Nàng biết mẹ giận chồng và rồi, chắc chắn, sẽ giận lây mình. Và nàng thi thầm bảo Nam:

– Anh vụng quá!

Nam hỏi lại:

– Anh đánh bài vụng?

– Không, anh ăn ở vụng kia.

Nam, vờ ngạc nhiên, hỏi Cúc:

– Anh vụng, có phải không, Cúc?

Cúc vùng vằng:

– Chứ gì nữa! Vụng khê vụng nát ra… Me giận anh đấy.

Cảnh đánh bài ấy còn như hoạt động ở trước mắt chàng với những tiếng cười nói vui đùa của Cúc, với vẻ mặt trang nghiêm, cách biệt của bà mẹ vợ. Và chàng nghĩ thầm: “Làm thế nào để không bước chân về nhà vợ nữa?”

Lan như đọc thấu tư tưởng chàng, và giọng Lan, chàng nghe như có ngụ ý khiêu khích:

– Nam ạ, năm nay về nhà ăn tết…

Nam vừa cạo râu, vừa rời rạc, bực tức hỏi lại:

– Về đâu?

– Về nhà, về Quảng-yên ấy mà!

– Ừ, để xem đã!

Lan ngồi dậy ngây thơ vỗ tay, mừng reo:

– Ô sướng nhỉ! Em cứ sợ anh không ưng. Em thích tết lắm cơ! Nam thích tết không? Người ta cứ bảo chỉ trẻ con mới thích tết, chứ em thì em vẫn thích tết.

Nam cười:

– Vì em vẫn còn trẻ con.

Lan, giọng nũng nịu:

– Em trẻ con?

– Em chẳng trẻ con thì người lớn với ai?

Lan giận dỗi:

– Thôi vậy! Em toan nói cho anh nghe một câu chuyện hay, nhưng anh làm em cụt hứng mất rồi!

Nam lại hôn vợ, nói:

– Em đừng cụt hứng nữa, và nói cho anh nghe câu chuyện hay của em.

– Thôi, em không chấp, và em cũng không thèm giận anh làm gì.

– Vậy em kể câu chuyện hay đi.

Lan suy nghĩ. Nàng vụt nhớ lại một quảng thời quá khứ, nhớ rõ ràng như thấy màu sắc hiện ra trong ký ức. Chính từ thời ấy đã bắt đầu tình yêu của nàng, tình yêu nồng nàn nhưng ngây thơ, và trẻ con nữa, vì mới chín tuổi.

Năm ấy, nàng không hiểu sao,– và hiện giờ nàng vẫn chưa hiểu – Nam lại lên Lạng-sơn ăn tết với cha mẹ nàng. Chiều hôm ba mươi “chú Nam” tới nơi. Nàng như hãy còn trông thấy nhà họa sĩ với cái áo pardessus dầy và dài, một tay xách va-li da, một tay ôm giá vẽ và các khung tranh. Hình ảnh ấy rất bền lâu trong trí nhớ nàng, mà mấy năm sau đọc được chữ Pháp, nàng so sánh thấy giống hệt một bức vẽ trong một pho tiểu thuyết. Hình ảnh ấy ngày nay vẫn không phai, vẫn phảng phất hiện ra trong làn không khí hương trầm, trên nền hoa đào tươi thắm. Và nhiều lần, nàng đã ngắm Nam với lòng nhớ tiếc, nhớ tiếc vẩn vơ, nhớ tiếc thời qua không còn nữa. Nàng ngây thơ tưởng rằng sự vật, hình như không thay đổi, bao giờ cũng nguyên vẹn rực rỡ như tính tình sáng đẹp của nàng.

Nhưng sự vật đã thay đổi, hình thức đã thay đổi.

Từ giấc mộng xưa tiếng Nam kéo Lan về hiện tại.

– Thế nào, anh đương chờ câu chuyện hay của em.

Lan giật mình:

– Câu chuyện hay của em ư?…Anh có nhớ năm anh lên Lạng-sơn ăn tết không nhỉ?

Nam ngơ ngác hỏi:

– Lên Lạng-sơn?

– Cách đầy chín, mười năm, khi thầy em làm việc ở trên ấy…

Nam đáp:

– À, anh nhớ ra rồi. Có… phải.. Chính thế?

Sự thực, Nam đã quên, hay chỉ còn nhớ lờ mờ. Vì năm nào cũng vậy, tết chỉ là một dịp để chàng đi vẽ, chàng còn phân biệt sao được năm nào với năm nào. Lạng-sơn đối với chàng chỉ còn là dẫy núi lam, rặng đồi hồng với những nhà sàn rải rác, lưu vực đồng lúa xanh với những người Thổ vận chàm. Thế thôi.

– Nhưng câu chuyện hay của em chỉ có thế?

Lan đã ra khỏi giường và đã mặc vào mình cái áo “blouson” bằng len đan, màu xanh lá mạ.

– Chỉ có thế? Vậy ra trí tưởng tượng của Nam xoàng quá. Nam không tưởng tượng lại được cái cảnh tết năm ấy?

Nam cười:

– Tưởng tượng thì vẫn được. Nhưng tưởng tượng không phải sự thực.

– Không, em nói tưởng tượng lại sự thực kia, nghĩa là anh vẽ lại ở trong đầu, bức tranh xuân ấy.

– Em Lan thi sĩ quá.

– Thì ra Nam đã quên được cảnh thần tiên ấy đấy. Em thì em nhớ mãi. Cái cảnh xuất hành đi chùa Tiên hái lộc ấy mà!

– À, phải rồi, đẹp lắm.

Nam vội trả lời, tuy chàng còn đương cố phác họa ra một cảnh xuất hành bẻ lộc. Và chàng kể:

– Phải, phải. Năm ấy, xuất hành vào giờ Tý, nghĩa là ngay sau lúc giao thừa. Anh đứng trên gác nhìn xuống thấy người qua phố tấp nập, tiếng cười vui vẻ, tiếng giầy, tiếng guốc lộp cộp. Xa gần tiếng pháo liền liền nối tiếp như không bao giờ dứt. Chợt nhớ tới giờ xuất hành, anh xuống đường nhập bọn, và theo họ đi dồn cả về một phía như nước sông chảy dồn ra biển. Chừng hai mươi phút, tới đền Chấn-Võ..

Lan rú lên cười:

– Anh mê ngủ hay anh làm thơ dấy?

Nam ngơ ngác hỏi:

– Sao?

– Ở Lạng-sơn làm gì có đền Chấn-Võ.

– Nhưng ở Hà-nội chứ có phải ở Lạng-sơn đâu!

– Em thì em định thuật chuyện đi bẽ lộc ở chùa Tiên. Trời tối, leo núi chỉ chực ngã, em phải vịn chặt lấy tay anh, trong khi anh ẵm em Cúc… Nhưng thôi anh đã quên được cái kỷ niệm ấy thì em phạt anh, em không kể nữa.

– Đáng lẽ anh quên thì em càng nên kể chứ.

– Nhưng quên cũng tùy từng cái chứ.

Nam cười và nói giọng đạo mạo:

– Sung sướng thay những người dễ quên.

Lan giận dỗi, im lặng, sang phòng bên rửa mặt. Nam tháo lưỡi dao ra lau cho vào hộp. Chàng cố nhớ tường tận cái cảnh Lan định thuật lại, nhưng không sao được. Ký vãng đối với chàng lẫn lộn năm này vào năm kia. Và chàng tự hỏi: “Có cần phải nhớ rõ rệt ngày nào, tháng nào, năm nào ta làm việc gì không? Ta có thể vẽ tưởng tượng được một cảnh hái lộc hay bất cứ cảnh gì với những dung nhan giống hệt mọi người thân yêu hay quen biết. Như thế không đủ, và không đủ chứng thực cái trí nhớ của ta hay sao? Can chi cứ phải nhớ ngày, tháng, năm và nơi như một nhà văn kiểu cách chua vào tác phẩm của mình: viết tại..ngày…tháng…năm tuy tác phẩm ấy chẳng đáng được ghi giờ sinh tháng đẻ một cách quá trịnh trọng như thế…Ta nhớ, nhớ hơn ai hết và khi ta quên thì đã có sức tưởng tượng của ta thay vào, vì tưởng tượng cũng chỉ là nhớ, nhớ cái đã xảy ra, cái có thể xảy ra và cả cái chưa, hay không thể xảy ra được…”