QUYỂN HAI CHƯƠNG 1

Mùa xuân năm 1917, khi bác sĩ Richard per đến Zurich lần đầu tiên, chàng mới hai mươi bảy tuổi, độ tuổi rạng rỡ của con người, và là đỉnh cao của đời độc thân. Ngay cả trong thời chiến, nó cũng là tuổi may mắn của Dick, chàng quá có giá, là khoản vốn đầu tư lớn để bắn bỏ. Hình như với Dick, nhiều năm sau tại nơi tôn nghiêm này, chàng không dễ dàng trốn thoát, nhưng chưa bao giờ chàng quyết định trốn. Năm 1917 chàng đã cười nhạo ý nghĩ đó, nói một cách tiếc nuối rằng cuộc chiến không động chạm gì tới mình. Những tài liệu của ban tuyển quân ghi Dick per đã hoàn thành việc nghiên cứu ở Zurich và nhận bằng đúng như chàng dự định.

Thụy Sĩ là một hòn đảo, một cạnh tắm trong những ngọn sóng ầm ầm quanh Gorizia [70] , cạnh kia là những thác nước dọc các dòng sông Somme và Aisne [71] . Hình như có nhiều người nước ngoài tò mò hơn là người ốm yếu ở các bang trong liên bang Thụy Sĩ, nhưng đó chỉ là đồn đoán - những người đàn ông thì thào trong các hiệu cà phê xinh xắn ở Bern và Geneva có vẻ là những người buôn bán kim cương hoặc chào hàng. Tuy vậy, không người nào bỏ qua những đoàn dài toàn người mù hoặc một chân, hoặc các xe chở người hấp hối chạy qua lại giữa những cái hồ sáng sủa ở Constance và Neuchâtel. Trong các quầy bia và tủ kính có những áp phích rực rỡ giới thiệu Thụy Sĩ đang bảo vệ biên giới của mình trong năm 1914 - vẽ những thanh niên hăng hái và các ông già từ trên núi nhìn chằm chằm xuống các bóng ma Pháp và Đức, với mục đích cam đoan với con dân Thụy Sĩ là đất nước đã chia sẻ niềm vinh quang dễ lây trong những ngày đó. Khi cuộc giết chóc tiếp diễn, không nước nào sửng sốt hơn nước cộng hòa anh em của nó, khi nước Mỹ nhảy vào tham chiến.

Thời gian đó, bác sĩ per vẫn ngoài rìa cuộc chiến: năm 1914, chàng là nghiên cứu sinh, được học bổng của đại học Oxford ở Connecticut. Chàng trở về quê hương học năm cuối ở đại học Johns Hopkins và nhận bằng. Năm 1916, chàng xoay xở đến Vienna vì có cảm giác rằng nếu không nhanh chân, nhỡ đâu Freud [72] vĩ đại sẽ chết vì bom mất. Mặc dù Vienna trông có vẻ tiều tụy, nhưng Dick xoay xỏa đủ than và dầu đốt để ngồi trong phòng ở Damenstifgasse và viết những cuốn sách mỏng rồi bỏ đi, nhưng sau đó đã viết lại và là cốt lõi cuốn sách chàng đưa xuất bản ở Zurich năm 1920.

Trong đời chúng ta, hầu như ai cũng có một giai đoạn ưa thích, anh hùng và đó là thời kỳ của Dick per. Trước hết, chàng không hề có ý nghĩ mình là người quyến rũ, rằng chàng gây được cảm tình hoặc sáng tạo ra thứ gì khác thường trong đám người lành mạnh. Trong năm cuối ở New Haven, có người gọi chàng là “Dick may mắn”, cái tên ấy đeo bám chàng đến tận cuối đời.

“Dick may mắn ơi, mi thật cứng cựa”, chàng vừa đi quanh thanh củi cuối cùng đang cháy trong phòng, vừa lẩm bẩm một mình. “Mi trúng rồi. Chẳng ai biết điều đó trước khi mi thăng tiến”.

Đầu năm 1917, khi khó kiếm được than, Dick đốt gần hết một trăm cuốn sách đã tích lũy được; nhưng mỗi lần cho một cuốn vào lò, chàng cười thầm và tin chắc trong vòng năm năm từ nay trở đi, chàng có thể tóm tắt nội dung cuốn sách nếu nó đáng được tóm tắt. Công việc này sẽ làm vào bất cứ lúc nào rảnh rỗi, nếu cần, quàng tấm thảm trải sàn lên vai, với sự tĩnh lặng tuyệt vời của một học giả, mọi thứ yên tĩnh gần như thiên đường, nhưng chẳng mấy chốc, ý chí mách bảo chàng phải chấm dứt việc này.

Trong khi tình trạng này tạm thời kéo dài, chàng cảm ơn cơ thể mình đáp ứng được môn bóng bầu dục ở New Haven, và giờ đây bơi trong dòng Danuble mùa đông. Chàng ở chung căn hộ với Elkins, bí thư thứ hai của tòa Đại sứ, có hai cô khách xinh đẹp, như thế không quá nhiều với căn hộ, cũng không quá nhiều với tòa đại sứ. Quan hệ của chàng với Ed Elkins khơi dậy trong chàng mối nghi ngờ mong manh về tình trạng tinh thần của mình, chàng cảm thấy họ rất khác biệt với suy nghĩ của Elkins. Elkins có thể nêu tên tất cả các tiền vệ ở New Haven trong vòng ba chục năm.

– Còn Dick May mắn không thể là một trong những người đàn ông thông minh, chắc chắn anh ta ít bị động chạm, cũng như ít bị hủy hoại nhất. Nếu cuộc đời không giáng cho anh ta bị một chứng bệnh hoặc nỗi đau buồn nào đó, hoặc phức cảm tự ti, dù cho có bị gãy một bên sườn đi nữa vẫn còn tốt hơn cấu trúc ban đầu.

Chàng coi thường lập luận của Elkins, gọi nó là nông nổi và “đặc Mỹ”. Theo tiêu chuẩn của chàng, người Mỹ là loại người nói năng đao to búa lớn nhưng rỗng tuếch. Tuy vậy, chàng hiểu giá trị tình trạng nguyên vẹn của mình chính là một thiếu hụt.

– Điều hay nhất ta có thể cầu chúc cho con, con của ta, là một bất hạnh nho nhỏ. - Fairy Blackstick đã nói như thế trong Hoa hồng và chiếc nhẫn của Thackeray [73] .

Nhiều khi, chàng bám chặt vào lập luận và khăng khăng giữ ý kiến của riêng mình.

Sau những bài giảng ở trường đại học, chàng hay tranh luận quan điểm này với một thanh niên trí thức người Rumania, anh ta an ủi chàng:

– Chưa có chứng cứ Goethe [74] hoặc một người như Jung [75] chẳng hạn, từng có “xung đột” trong cảm giác hiện đại. Anh không phải là một triết gia lãng mạn, mà là nhà khoa học. Trí nhớ, ảnh hưởng, tính cách, nhất là lương tri. Chúng sẽ thành những phiền toái của anh, trước kia tôi có quen một người nghiên cứu hai năm về bộ não của con ta-tu [76] , cứ ngỡ chẳng chóng thì chầy sẽ hiểu biết về não loài ta-tu hơn mọi thứ khác. Tôi thường tranh luận với anh ta rằng anh ta không thực sự thúc đẩy sự tiến triển của loài người, công việc này quá tùy hứng. Và khi anh ta gửi công trình của mình tới một tạp chí y học, họ từ chối vì vừa nhận luận văn cùng chủ đề của một người khác.

Dick tới Zurich để đỡ nguy hiểm chết người, đòi hỏi phải trang bị cồng kềnh, nhưng nhiều ảo tưởng về sức khỏe và sự lành mạnh vĩnh cửu, về lòng tốt của con người, ảo tưởng về một đất nước, những tin tưởng sai lầm của bao thế hệ về những người mẹ vùng biên giới hát ru một cách nhầm lẫn rằng không có chó sói ngoài cửa lều. Sau khi nhận bằng, chàng nhận lệnh gia nhập một đơn vị chuyên khoa thần kinh, thành lập ở Bar-sur-Aube [77] .

Ở Pháp, chàng chán nản thấy công việc sự vụ nhiều hơn thực hành. Bù lại, chàng có nhiều thời gian để hoàn thành cuốn sách giáo khoa ngắn và thu thập tài liệu cho công việc sắp tới. Mùa xuân năm 1919, chàng giải ngũ và trở về Zurich.

Những điều nói trên tạo nên lý lịch của một người sắp bước vào số phận phức tạp. Vả chăng, thật bối rối khi bắt gặp tấm ảnh thời trẻ của một người ta quen biết lúc đã trưởng thành trọn vẹn, ta sửng sốt nhìn chằm chặp vào người xa lạ sôi nổi, dẻo dai, mắt tinh như chim ưng. Tốt nhất là an ủi rằng thời của Dick per nay mới bắt đầu.