- I - (2)

Ngày 25 tháng 6 năm 1955: Bố bị cấp trên đình chỉ công tác, bị truất khỏi chức chủ tịch huyện. Không hiểu vì sao người ta bảo bố là “tổ chức cũ”, lại còn nghi cho bố là “Quốc dân đảng cũ”. Mẹ Thu và Thu nghe bố phàn nàn: “Làm việc thì tránh sao được khuyết điểm, tránh sao được kẻ yêu người ghét. Chỉ có kẻ ngồi chơi hưởng lợi, ăn theo nói leo là chẳng bị khuyết điểm gì. Bây giờ thì người ta chỉ nghe theo những kẻ ghét mình bơm to những khuyết điểm để kết tội. Lại cả những bạn bè thân thiết tưởng họ tốt, bây giờ cũng a dua vu khống mình đủ điều!”. Bố buồn cho thời cuộc, cho nhân tình thế thái. Cái không khí đấu tranh chống tổ chức cũ, chỉnh đốn tổ chức, phát hiện những phần tử xấu chui vào Đảng, vào các tổ chức của toàn huyện Nga Sơn này, toàn tỉnh này vẫn đang sôi sục. Thỉnh thoảng lại có tin bạn bè, đồng chí của bố bị đình chỉ công tác, bị thải hồi hoặc bị bắt, làm cho bố càng lo lắng thêm. Nhiều đêm bố không ngủ. Người bố gầy rạc đi. Bố thở dài thâu đêm. Trông bố thật đáng thương. Mình phải làm gì bây giờ đây? Người ta cũng đã thải mình về từ hai tháng trước! Về thì về, cái chức văn thư ở văn phòng Huyện ủy thì có nhằm gì! Mình chỉ lo cho bố mẹ, không biết rồi sẽ ra sao đây?...

Ngày 5 tháng 7 năm 1955: Đội cải cách ruộng đất về làng. Họ tìm đến những người chả ra gì để bắt rễ. Toàn là những đứa xưa nay lười nhác, rách rưới, cả làng ai mà chả biết. Nhiều người trước đây mấy năm chuyên trốn dân công, trốn vào du kích xã. Nay thì ai cũng sợ họ. Cả làng hồi hộp chờ đợi, nửa mừng, nửa lo. Người ta tụm năm tụm ba bên giếng nước, dưới gốc đa đầu làng hay ngoài đường, ngoài chợ, bất cứ chỗ nào có thể gặp nhau để thì thầm bàn tán. Cái lo sợ trong đợt chỉnh đốn tổ chức chưa qua, nay cái lo Đội về lại dồn đến. Bố vẫn hy vọng rồi Đội cải cách ruộng đất đợt sâu sát sẽ minh oan cho bố. Nhưng mẹ, mẹ thì càng lo thêm.

Ngày 10 tháng 8 năm 1955: Trời ơi, Đội cải cách ruộng đất phát động tố bố!... Bố có tội tình gì! Người ta tố bố là “tổ chức cũ”. Rồi người ta quy bố là địa chủ lọt lưới! Là “phần tử bóc lột chui vào Đảng!”. Cuối cùng thì người ta bảo bố là “tên phản cách mạng đương thời phá hoại” đã leo đến tận chức chủ tịch huyện. Họ vu cho bố đến thế là cùng! Họ ghép cho bố bao nhiêu tội tầy đình. Toàn là bịa đặt. Toàn là gắp lửa bỏ tay người. Bố lo lắng ra vào không yên. Bố tìm gặp anh đội trưởng. Anh ta quát không tiếp bố. Bố lại tiếp tục viết thư đi khắp nơi. Nhưng bây giờ thì ai chuyển thư cho bố. Cả nước đang phát động đấu tố, đang bao vây địa chủ và phản động…

Ngày 12 tháng 8 năm 1955: Mình đã đánh liều chạy đến kêu van anh đội trưởng. Anh ta tránh mình như tránh hủi. Mình đã sướt mướt quỳ dưới chân anh ta. Mặt anh ta rắn lại, cứng như đá. Rồi anh ta hất mình ra, quát: “Cút ngay! Đừng dở trò mỹ nhân kế với Đội là không xong đâu”. Thật nhục nhã vô cùng! Nhưng mình phải liều để cứu bố. Họ muốn làm gì mình thì làm. Thất bại, mình đã tìm anh đội phó thứ nhất, rồi anh đội phó thứ hai. Họ đều đuổi mình như đuổi tà. Tôi biết làm gì bây giờ hở trời!

Ngày 15 tháng tám năm 1955: Bố buồn rầu, ăn uống thất thường. Bố khóc! Nước mắt bố ướt đẫm cả tà áo. Chưa bao giờ mình thấy bố khóc như thế. Bố vốn là người cứng rắn. Mẹ khóc nhiều hơn. Mẹ ra vào âm thầm như chiếc bóng. Khổ thân bố mẹ! Mình biết làm gì bây giờ? Bố ơi, con chỉ là đứa con gái bé nhỏ, mới lớn lên. Con chỉ là một hạt cát ở cuộc đời này, học văn hóa dở dang, nghề nghiệp chưa có, như bố vẫn nói đấy. Con chỉ là đứa nhân viên văn phòng bị sa thải do “liên quan”, con chống sao nổi được trời! Em con, thằng Thủy nó mới lên bảy tuổi, nó đã biết gì đâu…

Ngày 23 tháng 8 năm 1955: Người ta bắt bố. Người ta đem bố ra cho nông dân đấu tố suốt đêm. Trời ơi, người ta vu khống bố hàng trăm điều vô lý. Toàn là số cốt cán mới, nhiều đứa xưa nay chây lười, trộm cắp trong làng. Bọn ấy thì đến bố mẹ chúng chúng còn tố điêu, nói gì bố mình. Những cốt cán như ông cố Đại chất phác, bác Nho, bà Tèo thì họ chỉ ngồi im, có khi họ thở dài, họ có tố bố đâu. Họ lại đưa cả những người ở mấy xã bên, trước kia trốn thuế hay can tội lấy cắp mấy chiếc lộc bình cổ ở chùa Hà, bị bố bắt giam mấy ngày về xã này để tố bố là đàn áp bần cố nông. Ai bày đặt ra cái cảnh này? Cách mạng là thế này ư?! Tôi biết kêu ai, biết cầu cứu ai bây giờ! Người ta bảo có Trời, có Phật, có cả đức Chúa. Sao các ngài lại gieo tại họa xuống gia đình tôi… Tôi không còn tâm trí nào để ghi tiếp nhật ký nữa.

Ngày 24 tháng 8 năm 1955: Sợ bố quẫn trí đâm liều thân… Sợ bố tự vẫn. Bố đã nghe tin trong xóm có ông cố Hường đã thắt cổ chết tối qua. Ông bị nghi là tay sai địa chủ chống phá cải cách ruộng đất vì đã chửi mấy đứa cốt cán tố nhảm và ông đã ném đất vào giữa hội nghị đang tố điêu. Ở xóm Đình, thầy giáo Minh cũng đâm đầu xuống sông cách đây mấy hôm vì bị quy lên là địa chủ. Ông ta không chịu được nhục để cho bọn người bất lương sỉ vả.

Ngày 25 tháng 8 năm 1955: Mình đã tìm lời an ủi bố. “Bố ơi, khúc sông có lúc trong lúc đục. Làm người có lúc nhục lúc vinh”, bố thường bảo con như thế. Bố thương chúng con, bố nhá! Bố đừng nghĩ nhiều mà quẫn trí. Bố như hiểu tâm tư của mình, bố an ủi, giọng bố lạc đi: “Con cứ yên tâm, bố không chết đâu mà con lo”. Rồi bố đọc: “Thời lai đồ điếu thành công dị. Vận khứ anh hùng ẩm hận đa”(1). Bố như tuôn bớt được nỗi uất hận trong lòng.

Ngày 28 tháng 8 năm 1955…

Ngày 29 tháng 8 năm 1955…

Mắt y sĩ Lê Thu nhòa đi, không đọc nổi những dòng chữ hoen ố và mờ nhạt, có lẽ do những giọt nước mắt từ hơn ba chục năm về trước rớt xuống làm nhòe trang viết cũ đã ngả màu vàng bẩn.

…

Ngày 7 tháng 11 năm 1956: Đã hơn một năm nay tôi không ghi nhật ký. Còn tinh thần đâu mà ghi. Nhưng tôi cũng không thể để những tai họa đã gieo xuống gia đình tôi hững hờ trôi trong quên lãng. Ôi, nỗi oan trái của bố mẹ tôi cũng là nỗi oan trái của biết bao gia đình khác trên đất nước này. Tôi không làm được gì để cứu nổi bố tôi thoát khỏi tai họa thì tôi cũng phải làm được cái việc ghi chép nó lại. Giá như tôi có tài viết văn! Tôi chẳng muốn khêu lại đau thương làm gì, càng không muốn kêu la rên xiết để cầu cứu lòng thương vớt vát của bất cứ ai, nhưng tôi muốn con người rút ra được những kinh nghiệm từ trong đau thương để ước mong rằng những cảnh oan trái cũ không còn bao giờ có thể diễn ra trong tương lai. Có thể nào con người tránh được những khuyết điểm mà lại không muốn nhớ tới những việc mình đã làm.

Tôi bắt đầu ghi lại…

Đã một năm trôi qua.

Cái gì xảy ra đối với gia đình tôi đã xảy ra.

Nhưng quãng thời gian oan nghiệt ấy làm sao tôi quên nổi.

Tôi chỉ ghi lại những sóng gió của đời tôi tiếp theo cái tai biến ấy. Cha tôi bị tòa án Đội cải cách ruộng đất kết án tử hình sau một buổi đấu tố. Những quan tòa bần cố nông chưa hề được học một buổi nào về pháp lý, cũng chẳng có một chút khái niệm nào về quyền của bị cáo, không cho bố tôi nói lời cuối cùng. Họ dô “đả đảo phản động đương thời phá hoại” đến khản cả cổ. Rồi họ đem bố tôi ra bắn ngay sau buổi xử. Ông tuy gầy đi, phờ phạc vì nhiều đêm mất ngủ, nhưng không hề sợ hãi, không hề nao núng. Nét mặt ông lộ rõ vẻ chua chát, ông giữ vững vẻ kiên nghị đến phút cuối cùng. Gia đình tôi bị đuổi sang ở một chiếc nhà tranh hai gian của một bần nông vừa được chia nhà mới, còn nhà cửa của cha mẹ tôi cũng như đồ đạc và vườn tược đều bị tịch thu, chia cho các cố nông. Bây giờ thì họ đã dỡ ngói, phá tường lấy gạch bán sạch. Vườn cây ăn quả xanh tươi đã bị phá tan hoang để lấy đất trồng rau khoai lang chống đói, theo lời kêu gọi của Đội cải cách. Số thóc của mẹ tôi làm ra họ không nỡ tịch thu hết. Kể ra họ cũng còn một chút lòng nhân đạo, họ đã để lại cho gia đình tôi hơn hai tạ để khỏi chết đói. Nhưng đã bao nhiêu tháng nay rồi, dù có độn thêm củ chuối, rau dền, ăn hà tiện đến mấy thì cũng đã hết từ hơn tháng nay. Gia đình tôi đang lâm vào cảnh đói tháng tám. Mẹ tôi, nhìn đã võ vàng càng võ vàng thêm. Buổi trưa, mẹ tôi nhìn các con phải ăn cháo cám, nhất là bà nhìn thấy thằng em bảy tuổi của tôi vươn chiếc cổ gầy khẳng khiu ra để nuốt những miếng cám trong bát cháo xám xịt và đặc như bánh đúc, lòng bà thắt lại. Mẹ đau đớn nói với tôi như van xin: “Thu con, con bằng lòng lấy anh Quang con ông Cựu Minh làng Hoàng ấy đi, đừng để người ta phải đi lại nhiều. Nhà ta còn gì nữa đâu mà con do dự!”. Thấy tôi ngồi im, mẹ tôi càng tha thiết. Rõ ràng bà quá thương chúng tôi. “Cũng may mà nhà cái anh Quang lại đâm liều đến hỏi con ngay trong lúc này. Biết bao đám đã chẳng ngỏ lời với bố mẹ trước kia, khen con đủ điều, nhưng giờ có ai còn dám đến nhà mình! Họ xa lánh cả. Nhà ta không may tai bay vạ gió, tự nhiên như cái núi đổ ụp xuống, mẹ có biết đâu các con đến nông nỗi này. Con bằng lòng lấy người ta đi, kiếm miếng cơm mà ăn. Ở nhà để nhìn nhau mà chết đói à!”. Lời mẹ tôi nghẹn lại vì nước mắt. Bà chả nghe tin mấy gia đình địa chủ phản động (là bị quy như thế) ở làng trên, bị du kích bao vây ngày đêm, không còn gì ăn, khối người bị chết đói. Nghe đâu cả nhà tay lục Ba ở làng Đoài chết hết. Ông ta làm lục sự vài năm thì tổng khởi nghĩa nên về nhà làm ruộng và bị quy lên địa chủ phản động đợt ba cải cách ruộng đất vừa qua. Mẹ tôi sụt sùi:

“Rồi con… con nuôi lấy em cho mẹ… Con là chị nó… Mẹ chỉ có một mình con là lớn. Cơ sự này thì không chắc mẹ có thể sống tiếp để nuôi các con không!”. Trong lòng tôi bỗng thắt lại vì những lời bà than thở. Tôi vội kêu lên: “Mẹ lại nghĩ quẩn rồi. Mẹ ơi, mẹ hãy vì chúng con mà sống. Mẹ đừng nói chuyện ấy nữa, con khổ lắm! Hãy chịu rau cháo qua một thời gian nữa xem sao, rồi con sẽ liệu. Bây giờ con đã đi mò cua bắt ốc rồi, ngày mai con sẽ đi làm thêm hàng xay hàng xáo cùng với chị cả Hiền để nuôi em cho mẹ. Mẹ đừng khóc nữa, mấy tháng nay mẹ đã bị lòa mất một mắt rồi đấy!”. Tuy tôi an ủi mẹ như thế, nhưng chính tôi cũng đang khóc như mẹ. Nước mắt tôi rơi lả tả xuống cả bát cháo cám đang ăn dở. Cuộc đời mới mười chín năm của tôi sao mà lắm nỗi gian truân! Tôi còn nhớ như in, trước đây mới ba năm, tôi còn là một nữ sinh lớp sáu trường huyện. Cả lớp mấy chục học sinh mà chỉ có năm đứa là gái. Cả mấy huyện chung quanh này chỉ có mỗi một trường chúng tôi là trường trung học mở đến lớp bảy. Đang trong chiến tranh mà chúng tôi theo đuổi được đến lớp sáu là may lắm. Biết bao bạn gái của tôi chỉ học đến lớp ba, lớp bốn rồi phải ở nhà làm ruộng giúp cha mẹ, vào du kích, đi dân công chiến dịch. Hồi ấy, tôi là hoa khôi của trường. Là tôi nghe người ta kháo ầm lên như thế. Qua những lá thơ vụng về của những anh bạn cùng lớp hay của mấy bạn lớp bảy bỏ trộm vào cuốn vở chép bài hàng ngày của tôi, tôi biết là có khối anh mê tôi. Họ tán nào là “tóc em mềm như tơ, chảy xuống vai như dòng suối”, nào là “mắt em như ánh sao đêm, mênh mông và thơ mộng quá”. Có ai lại bảo là vì tôi là con ông chủ tịch huyện nên họ chẳng dám với tới! Trong số những lá thư được gấp trộm vào những quyển vở của tôi (Chẳng biết họ gấp vào lúc nào, có thể là vào giờ ra chơi giữa các tiết học), tôi phát bực mình vì một lá thư ngắn và cộc cằn, nhưng nó cũng làm cho tôi nhớ đến tận nay. Thư viết: “Thu ơi, em đẹp lắm, em lại nghiêm nghị như một thiên thần, tôi làm sao gần em được! Nhưng cẩn thận đấy! Có ngày tôi sẽ chiếm được em! Hoặc là tôi không thể sống được trên cõi đời này vì thiếu em! Đừng lo, tôi không làm em khổ đâu”.

Tôi mất công hỏi dò mãi mới ra tông tích người viết lá thư ấy. Nhờ mấy cô bạn tâm tình nhận được mặt chữ, tôi biết cái con người táo tợn, bất lịch sự ấy chính là Quang, con ông Cựu Minh là Hoàng, anh bạn học trên tôi một lớp. Anh ta học lớp bảy nhưng tuổi đời thì hơn tôi đến bốn, năm năm. So với tôi anh ta người thấp bé, cao may ra chỉ bằng tôi, chẳng có dáng gì là đàn ông cả, người anh ta chẳng có cái gì là ngổ ngáo như tôi đã tưởng tượng ra cái anh viết lá thư ấy, mà trái lại trông có vẻ rụt rè, dút dát, lễ phép nữa là khác. Thì ra cái vẻ bên ngoài nhiều khi cũng chẳng phản ánh đúng cái tâm trạng bên trong. Anh là con trai cả một gia đình khá giả và có học vấn trong vùng. Dù sao thì tôi cũng chẳng có cảm tình với anh ta. Trong đợt bốn cải cách ruộng đất, gia đình anh cũng bị quy là địa chủ, cũng bị đấu tố. Nhưng may sao nhờ có mấy đứa em anh ta đi bộ đội, ông Cựu Minh lại tham gia hội Liên Việt huyện, lại là một lương y có tiếng trong vùng nên người ta thêm có cái đuôi “địa chủ kháng chiến”. Gia tài ông không bị tịch thu và gia đình ông không bị bao vây như các địa chủ khác.

Trớ trêu thay, lại chính cái anh Quang ấy, chính là cái con người chẳng có vẻ gì là đàn ông mà tôi đã quên đi từ lâu, nay lại khuấy động cuộc đời tôi giữa lúc gia đình tôi gặp cảnh oan trái này. Hai tuần trước, gia đình ông Cựu Minh cho người mối xuống đánh tiếng hỏi tôi cho Quang. Mẹ tôi, nghe bà mối nói: “Nhà ông cụ ấy chiều con lắm. Anh Quang nói gì là cả nhà nghe theo ngay. Chả là anh ta đọc nhiều sách, học đến ông bố là nhà nho mà cũng phải phục. Rặt đọc tiểu thuyết. Trong nhà anh ta có hàng đống tiểu thuyết để chật cả mấy cái tủ kính lớn. Anh ta nói với bố mẹ: “Con nhà địa chủ lấy con nhà địa chủ, có gì mà bố mẹ ngần ngại”. Bà mối nói thêm: “Người ta cũng thừa biết là ông nhà dưới này bị oan, nghe đâu ở trên sắp sửa sai. Ở các nơi, nhiều người đã xuống thành phần rồi”. Tôi cũng nghe nhiều tin đồn như thế. Tôi mong cho cái ngày ấy sớm đến với gia đình tôi, gỡ nỗi oan trái ác nghiệt cho bố tôi vui, dù người không còn trên đời này nữa. Tôi nhớ lại từng mốc thời gian tai vạ đã qua.

Hồi giảm tô năm ngoái, thành phần trung nông của gia đình tôi bị Đội giảm tô quy lên là phú nông chỉ vì mấy năm trước mẹ tôi đã nuôi mấy đứa cháu bồ côi từ nhỏ để tập cho họ biết làm ruộng làm vườn. Thế là họ quy ngay cho gia đình tôi bóc lột nhân công. Chả lẽ mẹ tôi lại làm quần quật cả ngày để mấy đứa cháu lớn tướng khỏe mạnh ngồi chơi không. Bà tạo công ăn việc làm cho họ. Bà cũng chẳng thể lường trước được sáu năm sau, khi họ đã khôn lớn tự làm lấy mà ăn được cả thì mẹ tôi lại bị quy là bóc lột, bà làm phúc lại phải tội. Chả lẽ trong quan hệ họ hàng gia tộc lại không thể có sự tương trợ hay giúp đỡ mà lại chỉ có sự bóc lột! Ngay cả mấy gia đình neo đơn đến khi gặt hái không đủ lao động phải thuê mướn thêm vài người xóm trên làm cho kịp thời vụ, cũng bị quy cho là bóc lột. Họ phủ nhận mối quan hệ hợp tác giữa con người. Tôi tuy trình độ còn kém nhưng thời gian làm trên văn phòng Huyện ủy tôi cũng đã được đọc nhiều sách báo chính trị, tôi đã đánh bạo cãi lại mấy anh ở Đội giảm tô. Họ mắng tôi: “Con nhà bóc lột lắm mồm! Nuôi cháu chẳng qua là một hình thức bóc lột không công”. Rồi họ phát động mấy đứa cháu được mẹ tôi nuôi trước đây đấu tố mẹ tôi là bóc lột. Suýt nữa thì chúng đấu mẹ tôi thật. Nghe đâu trong hội nghị tố khổ, các anh đội động viên mãi lòng căm thù địa chủ, phú nông bóc lột, đã có thằng Bá, em họ tôi đứng lên tố. Đến khi ra hội nghị đấu chính thức, mẹ tôi bị lôi ra cho người ta xỉ vả, thằng Bá thấy mẹ tôi tiều tụy, mẹ tôi kể lể kêu oan với Đội, bà nói rõ lòng thương đối với các cháu, thằng Bá tự nhiên òa lên khóc. Nó nhớ đến công lao mẹ tôi đã nuôi nấng nó từ búi giẻ nuôi lên, dạy dỗ nó thành người. Nó nấc nở thương xót bà, nó không đấu nổi. Đội giảm tô đuổi nó xuống. Nhiều người theo nó không nỡ đấu mẹ tôi. Buổi đấu tố coi như thất bại hoặc ít ra cũng thắng lợi nửa vời. Những ngày sau, người ta bảo thằng Bá là “rễ thối”. Anh đội dọn khỏi nhà nó. Nó lại hàng ngày ngày cặm cụi với đám ruộng như cũ.

Còn bố tôi thì khi làm việc ông cũng bị va vấp nhiều. Là vì tính ông vốn thẳng, chẳng luồn cúi ai bao giờ, lại cũng có những sai lầm trong công việc nên tránh sao chẳng có người thành kiến. Trong phong trào chấn chỉnh tổ chức ở khắp vùng khu bốn này, người ta bỗng thiên về xu hướng nghi ngờ “tổ chức cũ”, chẳng hiểu căn nguyên vì đâu. Khắp nơi phát hiện tổ chức cũ. Bố tôi cũng bị nghi ngờ là tổ chức cũ. Cộng thêm với cái thành phần bị quy là bóc lột của ông, ông bị tỉnh thải hồi ngay từ đợt sơ bộ chấn chỉnh chính quyền cấp huyện. Rồi trong đợt cải cách ruộng đất đợt bốn ghê sợ vừa qua, bố tôi đã bị vạ lớn. Xưa kia ông vốn xuất thân từ một ông giáo trường sơ học của tổng Thạch Giản này. Ở cái thời Pháp thuộc mà làm đến chức giáo học trường tổng cũng đã là khó khăn lắm rồi. Có lẽ do cái uy tín nhà giáo nên sau cách mạng người ta mới đưa bố tôi lên làm chủ tịch huyện. Không ngờ cái nghề dạy học bố tôi vốn tự hào là vinh quang ấy lại là điều kiện thuận lợi cho những người cốt cán cố nông mới lớn lên được Đội cải cách bắt rễ, ghép ngay cho bố cái tội “không lao động”. Với mức hiểu biết ngây ngô của họ thì chỉ có bần cố nông và trung nông nghèo mới là người lao động, còn lại đều là bóc lột tất. Chẳng phải chỉ có họ hiểu như thế, cả những anh Đội cải cách, bần cố nông cốt cán mới được đề bạt làm cán bộ về làng cũng bảo như thế. Họ quan niệm quá thô sơ, hễ ai không lao động bằng bắp thịt thì đều là bóc lột. Tôi đã nghe thầy giáo Thuyết nói như thế. Thầy còn nói: “Sau cái phong trào cải cách này họ đẩy đất nước mình lùi lại đến vài chục năm!”.

Lúc bố tôi còn làm chủ tịch huyện, tôi đã nghe nhiều lần bố tâm sự với các chú cán bộ đến thăm bố. Năm 1944, bố cũng như những thanh niên có nhiệt tình với thời cuộc đã nghe theo viên tri huyện trẻ tuổi mới đổi về vùng này, lập ra tổ chức “Thanh niên tự vệ”, bí mật mời thầy về dạy võ và tuyên truyền chống Pháp, Nhật. Tổ chức đó đã sôi nổi một giai đoạn. Sau bị mật thám về dò xét, viên tri huyện không dám khuyến khích nữa, tổ chức Thanh niên tự vệ dần dần tan rã, nhưng nó cũng có ít nhiều tác dụng trong hàng ngũ thanh niên trong vùng giúp cho họ dễ dàng giác ngộ khi gặp cuộc cách mạng tháng Tám. Bố tôi cũng không thể nào ngờ được rằng mười hai năm sau, trong cuộc cải cách ruộng đất long trời lở đất này, lại chính vì việc làm thiện ý đó mà ông bị quy oan là đã sáng lập ra tổ chức tự vệ phản động, tay sai của tên tri huyện vùng này. Anh đội trưởng là cốt cán bần cố nông quê mãi tận trong tỉnh Quảng Ngãi tập kết ra miền Bắc mới được đề bạt lên làm đội trưởng. Anh rất hăng say đánh địch để trả cái mối thù mà cha mẹ anh đã bị nghèo đói suốt đời. Anh đã được Đoàn ủy cải cách, nghe nói đóng tận huyện Hà Trung cách đây những trên hai chục cây số, bồi dưỡng rằng: “Đã làm đến quan huyện thì một trăm thằng phản động cả trăm”. Trong đầu óc anh đội trưởng chắc còn nhớ như in, còn vang lên những bản báo cáo, những bài học điển hình về tổ chức địch từ các tỉnh Vĩnh Yên, Phúc Yên nào xa xôi được phổ biến xuống từng Đội cải cách, lẽ nào anh lại có thể quên. Rồi cái vị trí chủ tịch huyện cũ của bố tôi đã làm cho anh đội trưởng phải cảnh giác cao. Nghe đâu anh phổ biến trong toàn Đội cải cách: “Đây dứt khoát là thằng địa chủ phản động đầu sỏ lọt lưới. Uy thế chính trị thằng này to lắm, đứng đầu trong huyện cơ mà!”. Theo cái công thức mà toàn đội đã được Đoàn ủy phổ biến và nhắc đi nhắc lại cho các cốt cán không được mơ hồ, mất lập trường, thì “đã không lao động, đã sáng lập ra tổ chức phản động trước đây, lại ở trong tổ chức cũ mà lại giữ đến chủ tịch huyện thì tất phải là thằng địa chủ cường hào gian ác đầu sỏ lọt lưới, là phần tử cầm đầu tổ chức phản cách mạng hiện hành, đương thời phá hoại. Từ trước vẫn quy nó là phú nông là sai”. Thế là thành phần của bố tôi bị đẩy lên địa chủ. Rồi tất cả những hiện tượng rối ren, phá phách trong xã này và cả các xã lân cận như đốt nhà, giết người, ném đất, ném đá vào các hội nghị tố khổ ban đêm trong các đợt giảm tô và cải cách ruộng đất từ trước tới nay do phản ứng của những người bị truy bức oan gây nên, bây giờ được trút lên đầu bố tôi, được Đội quy là do bố tôi cầm đầu và chỉ đạo hết. Sự thật lại phũ phàng và vô lý đến thế ư? Cho đến bây giờ tôi cũng không thể nào hiểu nổi rằng trên đời này có những điều cực kỳ vô lý, cực kỳ vô nhân đạo tưởng không bao giờ có thể ngăn cản nổi! Với từng ấy tội danh tầy đình dĩ nhiên là bản án tử hình đã giáng xuống đầu bố tôi! Chao ôi, cuộc đời mới khắc nghiệt làm sao! Những biến cố của cuộc đời trong thời gian chưa đầy vài năm đã làm cho tôi suy nghĩ như một bà già từng trải. Tôi tự cảm thấy điều đó. Biết bao thần tượng trong tôi sụp đổ. Biết bao điều tin tưởng non nớt và rồ dại của tôi vụt được mài dũa, tôi luyện lại. Tôi bỗng thấy như mình đã sống trước thời gian đến vài chục năm. Cả làng tôi, sau cái ngày đội xử bắn bố tôi, nỗi khiếp sợ bao trùm. Người ta thì thầm: “Bây giờ thì nhất Đội nhì trời!”. Các anh bộ đội, nhiều người là những cốt cán bần cố nông ở tận những địa phương nào xa xôi, biểu lộ vẻ hể hả vì lập trường của họ kiên định trong đánh địch, không hề khoan nhượng, không hề mủi lòng trước kẻ địch. Anh đội trưởng thì nét mặt đanh lại, gân guốc, vì lòng căm thù còn hừng hực trong lòng. Đến bây giờ tôi mới hiểu ra cái kết quả tàn khốc khi cả một số đông đã rơi vào sự cuồng tín; hơn nữa khi mà sự dốt nát và nghèo nàn ngự trị trong con người!

Cũng có khối người trung thực trong làng tìm cách này hay cách kia nói cho đội biết những nỗi vất vả của mẹ tôi khi bố tôi bận công việc suốt năm trên huyện, bà phải một mình làm lụng nuôi hai chúng tôi và mấy đứa cháu. Nhưng Đội không dám nghe và cũng kiên quyết không nghe những lời gọi là “còn cảm tình với địa chủ” đó.