Phần IV

Bí thư Đoàn ủy Nguyễn Lâm ngồi trầm ngâm hồi lâu lo lắng bàn với Lê Phú, đoàn ủy viên phụ trách cụm:

- Tình hình xã Tân Phong như thế mà hóa ra gay go. Hai vụ giết người chưa tìm ra manh mối, nay lại thêm một vụ đốt nhà rồi lại để cho tên Sơn trốn thoát. Đồng chí phải cho tăng cường cán bộ, tập trung phát động quần chúng truy tìm cho ra manh mối.

Đoàn ủy viên Lê Phú đồng tình, nói luôn:

- Tôi xem chừng đội trưởng Trung Thành hơi non, có vẻ chùng tay trước phản ứng của địch. Lúc cô Cấn là đội trưởng xã ấy vẫn là loại A. Cô ta là cốt cán trưởng thành nên đánh địch rất mạnh, rất kiên quyết. Giờ thì đội Tân Phong hơi yếu. Ít nhất phải đưa thêm về đội ấy ba, bốn cán bộ cứng nữa, mà phải là cán bộ tác phong “đi sâu” và có tinh thần “cảnh giác cao” mới được.

Bí thư Nguyễn Lâm nói:

- Tôi xem ra thì đội Tân Phong cán bộ cũng khá chứ không đến nỗi kém lắm đâu. Không hiểu sao đánh địch lại trì trệ như vậy! Này nhé trong toàn đội có 17 người mà đã có một người là tỉnh ủy viên, hai người là huyện ủy viên, một đồng chí là cán bộ tư pháp đã có thời kỳ làm chánh án tòa án tỉnh, chưa kể các cán bộ là quân đội và ở các cơ quan khu tỉnh tham gia.

Đoàn ủy viên Lê Phú ra vẻ người sâu sát:

- Tiếng là nhiều cán bộ cơ quan khu tỉnh, nhưng thật ra các anh đó có sâu sát gì đâu. Họ chẳng hiểu gì về nông thôn đâu. Cái đồng chí tỉnh ủy viên nào đó nghe nói đang tại chức mà sao nhận định tình hình rất hời hợt. Dễ thường theo quan niệm của anh ta thì cái giống địa chủ có khi không được nổi một phần trăm, chứ chẳng phải như mức quy định tối thiểu là năm phần trăm. Anh ta đã đi hai đợt cải cách mà thành tích chẳng có gì nổi, không đợt nào được bầu là tiên tiến, vẫn lẹt đẹt là một đội viên, không đề bạt được! Còn anh chàng chánh án thì nghe đâu cứ mâu thuẫn với đồng chí đội phó phụ trách tòa án, cả ngày cứ thắc mắc về luật pháp, về những giấy tờ hồ sơ chưa hợp lệ.

Bí thư Đoàn ủy như sực nhớ ra điều gì vô lý liền hỏi:

- Ồ mà sao không giao cho người ta phụ trách tòa án, lại để cho một cốt cán mới được đào tạo, chẳng hiểu tí gì về pháp luật cả! Chẳng lẽ làm chánh án một tỉnh mà lại không phụ trách nổi tòa án một đội hay sao?

Lê Phú trả lời như người nhắc khéo Bí thư Đoàn ủy:

- Anh ta là loại cán bộ trí thức, cơ quan cho đi cải cách ruộng đất thâm nhập nông dân để cải tạo tư tưởng, chứ có phải vững vàng gì mà đề bạt được! Giao tòa án cho những anh này thì có đến hàng chục năm cũng chẳng xử xong được một tên địa chủ, nông dân đành chịu bó tay. Thành phần như thế, tư tưởng lại như thế!...

Bí thư Đoàn ủy Nguyễn Lâm đành ngồi im suy nghĩ. Anh thấy rõ ràng có những điều không hợp lý nhưng anh là loại người cầu an chẳng muốn bơi ngược dòng nước lũ làm gì cho mệt! Lê Phú lại tưởng bí thư đã nghe ra, hào hứng trao đổi thêm:

- Đại loại những cán bộ ấy về xã có ba cùng với nông dân được đâu. Tối ngủ còn mắc màn vì cho rằng đây là vùng sốt rét hoành hành. Toàn đội phải phê bình gắt gao họ mới chịu ngủ không có màn với cốt cán. Có anh tỏ ra cố gắng cùng ăn, cùng ở, cùng lao động với rễ chuỗi, nhưng lại không cùng tư tưởng với họ. Nghe đội phản ảnh là hôm mới về, hai ông tỉnh ủy viên và chánh án tỉnh lại bàn nhau đi cổ động cho dân không uống nước lã, không dùng nước ao để ăn, rồi những là vận động đào giếng, vận động vệ sinh phòng bệnh cái khỉ… khỉ gì nữa! Đội trưởng cũ là cô Cấn đã kiên quyết gạt đi, bắt họ phải ba cùng với nông dân, nhưng nghe đâu cậu đội trưởng Trung Thành mới về lại vào hùa với họ! Cậu này chả là y tá cũ mà! Thật rõ chuyên môn thuần túy! Hễ dính một tí trí thức là thoát ly thực tế ngay!

Nghe Lê Phú thao thao như thế, Bí thư Đoàn ủy đành phải gạt đi:

Đừng nói thế! Đừng nói thế! Những việc ấy nếu có điều kiện kết hợp càng tốt, không phải là việc thoát ly thực tế. Cũng là một sáng kiến của anh em, nên phổ biến để thực hiện. Nhưng… nhưng mà ta bàn việc cử cán bộ về tăng cường cho đội Tân Phong đi, không lại lạc hướng bây giờ.4

Chẳng ai dám cãi lời Phú. Không khí lại im lặng. Mọi người lại ngoan ngoãn lấy giấy bút ra ghi. “Hùng lập trường” từ lúc vào hội nghị vẫn ngồi im vì không dám vượt quyền Lê Phú. Lần này thì Hùng phải lên tiếng tán thành Phú để biểu lộ sự vững vàng của mình:

- Lập trường của chúng ta là phải kiên quyết đánh địch, nhưng cũng chăm lo đến công tác sản xuất! Đánh địch để sản xuất, sản xuất tốt phải đánh địch mạnh! Chúng ta không nên kêu ca!

Chẳng ai còn thì giờ để phản ứng với lời giải thích của Hùng. Người ta đang bận nghe anh phụ trách sản xuất phổ biến:

- Mẫu báo cáo gồm 35 mục: diện tích tổng số, diện tích cấy chiêm, cấy mùa, đất hoang, tha ma mộ địa, công điền, công thổ, bán công bán tư, ruộng nhà chung, ruộng nhà chùa, ruộng họ…

- Yêu cầu đồng chí đọc chầm chậm để còn kịp ghi. - Một anh bật lò xo đề nghị.

- Yêu cầu đọc nhanh lên, tranh thủ còn về! Chậm gì mà chậm. Ai chậm thì ở lại chép sau.

Anh sản xuất lại tiếp:

- Diện tích gieo mạ, cấy lúa, trồng khoai, ngô, cây công nghiệp… Sản lượng thường niên… các đồng chí viết kịp không?

- Kịp! Cứ đọc tiếp!

- Từ từ đã nào! Cây công nghiệp rồi đến mục gì?

-… Loại nhất đẳng điền, số mẫu, sào, thước…, Loại xấu, số mẫu, sào, thước… Các đồng chí chú ý, anh sản xuất giải thích, phương pháp làm thống kê này phải chính xác. Phải để từng gia đình kê khai, từng tổ sản xuất sơ kết, từng liên tổ đúc kết… Và toàn xóm tổng kết, rồi các đồng chí nộp lên đây để tôi kịp đúc kết toàn xã!

Mấy đồng chí viết chậm lại thở dài lo nghĩ. Mấy đồng chí viết nhanh lại cúi xuống ghi lia lịa. Đội trưởng Nguyễn Thị Hoan hình như thông cảm nỗi khó khăn của anh em. Hoan liên hệ đến bản thân khi còn là cốt cán dưới xã. Đã bao lần Hoan phải khóc dở mếu dở về những mẫu thống kê đó. Ấy thế mà có lần chỉ trong một đêm Hoan bị các anh đội, ông Đoàn bắt phải cố hoàn thành bẩy, tám mẫu thống kê như thế. Cái đầu còn cố làm cho đúng, theo cái đúng áng chừng của ba bốn cốt cán họp lại bàn nhau theo kiểu “ba người cố nông họp lại thì thành một Gia Cát Lượng”! Nhưng làm như thế thì cả đêm cũng may ra chỉ hoàn thành được vài cái, không thể hoàn thành được cả đống thống kê kia. Cho nên đến cái thứ ba thì đành vẽ áng chừng. Đến cái cuối cùng thì gà đã gáy canh năm, trời sắp sáng, mấy cốt cán bần cố nông mới chỉ biết đọc, biết viết cũng đã mỏi rã rời sau một đêm thức trắng, họ đành làm cho xong chuyện, cho vừa lòng Đội. Thôi thì chẳng còn nghĩa lý gì những cái bảng thống kê ấy. Bằng cách ấy mà mấy lần Hoan được khen là “tác phong làm việc sâu sát, nhanh gọn”. Có ông Đoàn lại khen cô là giỏi hơn cả cán bộ đại học đi cải cách. Ông ta tấm tắc: “Thế mới biết bần cố nông khi đã được giải phóng! Năng lực của họ thật là vô tận!”. Câu khen làm cho Hoan đỏ ửng cả mặt. Bữa nay đã qua bao nhiêu đợt giảm tô và cải cách mà lề lối làm việc ấy vẫn cứ tiếp diễn. Hoan nghe nói đã có những cán bộ to gan dám phản ảnh lên tận Bí thư Đoàn ủy và hỏi: “Tại sao lại có cách làm việc chủ quan vội vàng và không sát thực tế đến thế?”. Nghe đâu ông bí thư Đoàn ủy cũng bí và trả lời: “Tại Ủy ban cải cách ruộng đất cấp trên bắt phải làm gấp!”. Đấy là câu trả lời của ông Bí thư. Còn ở dưới các đội do Phú phụ trách cũng đã có mấy lần những anh đội viên đã đề nghị Phú sửa đổi lại cách làm việc trên, thì Hoan chỉ thấy Phú lần nào cũng trả lời theo một ý rất hay, như là đã học được ở trong sách vậy: “Các đồng chí phải biết tin vào năng lực của quần chúng, của cốt cán khi họ đã được phát động. Khó mấy họ cũng làm được! Khó như phát động họ đánh bọn địa chủ cường hào phản động là cùng chứ gì? Thế mà họ còn làm được, huống hồ làm mấy cái mẫu thống kê!”.

Lần này thì anh đội là Tỉnh ủy lại lên tiếng:

- Cái mẫu gồm 33 mục, điều tra xong một mục đã mất hàng buổi, huống cả 33 mục. Muốn chính xác xin để cho sau một tuần mới làm xong! Lại phải từng gia đình kê khai, rồi mới lên tổ, liên tổ, rồi mới đến xóm! Như thế mà bảo phải nộp ngay đêm nay thì làm sao nổi!

- Ấy chết! Yêu cầu phải nộp trước 10 giờ đêm nay! Yêu cầu…- Anh đội sản xuất lo lắng nhắc lại- phải khẩn trương các đồng chí ơi!

- Khẩn trương cũng không thể xong được!

- Thôi, đề nghị không thảo luận nữa, muộn quá rồi!

- Đề nghị để anh em về thôi, còn phải bồi dưỡng cốt cán...

- Rồi còn họp nhân dân…

- Tôi còn phải chuẩn bị trường đấu!...

Trước tình hình đó chẳng còn ai nghĩ đến hợp lý hay không hợp lý. Ý kiến anh cán bộ tỉnh ủy đành bỏ qua như rơi vào khoảng trống. Chỉ một lời tuyên bố giải tán của đội phó phụ trách tòa án là tất cả ùa ra, ai về xóm nấy, vội vàng, hối hả, có người vừa đi vừa chạy.

Mỗi lần đến nhà bà cụ là Hoan lại thấy lo, nhưng các đồng chí trong ban chỉ huy đội thì cứ động viên: "Gia đình ấy là gia đình bộ đội cố nông, phải giáo dục họ, tranh thủ họ, không để địch lợi dụng!", Hoan càng lo nghĩ thêm, chỉ sợ sức mình không làm nổi. Bữa nay là lần thứ ba Hoan tìm đến nhà Tiến. Cô dừng chân bên bờ rào nghe ngóng, rồi mạnh dạn bước vào nhà. Thấy bóng Hoan bà cụ Tiến vội khép kín cửa buồng lại rồi nói:

- Chị sang nhà bên cạnh, bên ấy có cán bộ đang họp đấy.

Hoan kiên nhẫn hỏi thăm sức khỏe cụ rồi lân la hỏi đến việc xóm làng. Thấy cô đội mới dịu dàng, có đôi mắt bồ câu hiền lành, ăn nói lại có duyên, bà cụ trước thì trả lời nhát gừng, sau cụ thấy vui miệng liền thổ lộ hết cả những thắc mắc với cô đội mới.

Còn Tiến thì từ hôm biết tin Sơn bị bắt dọc đường, anh buồn bực không yên. Anh không còn cách gì cứu Sơn được nữa, chỉ còn hy vọng vào bản báo cáo của mình chóng đến tay cấp trên. Tuy nhiên anh thấy mình cũng không thể còn là cốt cán. Anh không muốn tham gia vào sự truy bức khủng khiếp này. Tiến đã xin rút ra khỏi du kích. Anh đâm ra buồn bực, đầu óc trở nên rối loạn. Những trận sốt rét tái phát làm anh phải nằm liệt giường mấy ngày liền.

Anh dặn mẹ: "Có thằng đội nào đến hỏi mẹ cứ bảo con đi làm thuê trên Thanh Hà!". Bà cụ hiểu ý con, cụ không để cho ai vào truy con cụ cả. Bữa nay cơn sốt đã dứt, đầu bớt nhức, Tiến nằm trong buồng nghe tiếng mẹ và cô đội rì rầm phía ngoài. Bỗng nhiên Tiến hơi ngờ ngợ vì giọng nói quen quen. Phải, cái tiếng nói ấy anh đã nghe ở đâu đó. Tim Tiến bỗng đập rộn ràng. Tiến hồi hộp quá. Không có lẽ! Anh ngồi nhỏm dậy, đến bên cửa nhìn khe hở. Tiến nín thở! Trời ơi! Hoan! Đúng là Hoan rồi! Suýt nữa thì anh kêu lên.