Phần V - 1

Cuộc hội ý giữa các bộ Đoàn và đội trưởng xã Tân Phong tối nay mới bắt đầu đã có không khí rất căng thẳng. Đoàn ủy viên Lê Phú bực bội hỏi:

- Tôi hỏi đồng chí, tại sao đã hoãn lại thêm một tuần theo đề nghị của đồng chí mà ngày mai đồng chí vẫn không cho thi hành bản án tên Sơn, mặc dầu không tìm thấy gì sai sót trong đó? Muốn nó sống một lần nữa hay sao?

Đội trưởng Trung Thành nói:

- Tôi cũng đang định trình bầy kỹ lý do với các đồng chí và xin luôn ý kiến các đồng chí xem sao.

“Hùng lập trường” cau mày rồi “hừ… ừm!” một tiếng ra vẻ bực tức ra mặt nói:

- Chà! Chà! Đến hôm nay mà còn lý do này lý do kia! Quan tâm quá mức đến một tên phản động!

Hơn tuần nay xuống xã cùng làm việc với Hùng, Phú đã phát hiện ra anh này nhiều khi quá đáng, suy nghĩ chỉ một chiều, nhiều khi nhận định rất ẩu. Ấy thế mà từ trước tới nay Đoàn vẫn nhận định anh này lập trường vững, cốt cán có triển vọng. Phú thấy cũng không thể chỉ tin vào Hùng được. Anh nói với Trung Thành:

- Được, vậy anh hãy báo cáo rõ đi!

Trung Thành nhìn Phú có vẻ dò xét rồi anh bình tĩnh trình bày:

- Hồ sơ vụ án Trần Sơn là do đội trưởng Tân Phong trước đây là chị Cấn cùng với đồng chí đội phó phụ trách tòa án phối hợp với đội Hồng Thái làm, có sự chỉ đạo của Đoàn ủy. Tôi mới về cứ tin là vụ án đã xong. Tôi có khuyết điểm lớn là không xem lại, vả lại cũng phải tin ở cả hai đội đã có chỉ đạo của cấp trên… Đến khi tên Trần Sơn trốn, nhiều việc xảy ra dồn dập chung quanh vụ Trần Sơn, tôi thử tìm hiểu lại, phát động cốt cán, dựa vào những người tốt trong dân thì… thì… - Trung Thành nhìn Phú thăm dò.

- Thì… thì thế nào? Nói thẳng ra! - Phú gắt.

Hùng thì đỏ cả tai cả mặt, “xì” lên một tiếng trước khi nói:

- Thì… thì ra cả hai đội chúng tôi… cả Đoàn ủy đều làm sai!

- Anh trắng trợn đứng về phía đứng về phía địa chủ phản động! Đề nghị… đề nghị đồng chí Phú phải xem xét lại… lập trường anh này!

- Bình tĩnh! Bình tĩnh! Cứ để Trung Thành trình bày xem sao đã nào! Đừng quy kết vội! Phải đi sâu đi sát! Phải cảnh giác! - Phú cố gắng giữ vẻ bình tĩnh, nhưng nét mặt Phú cũng đã đỏ chín như mặt Hùng.

- Thưa các đồng chí, Trung Thành tiếp, hồ sơ vụ án Trần Sơn chưa… chưa… - Trung Thành ngập ngừng như sợ bị phê bình là “bênh vực kẻ địch”, nhưng rồi anh mạnh dạn tiếp:

- Chưa rõ! Vâng hồ sơ chưa rõ! Có tính chất gán ghép và võ đoán, có thể phải làm lại… từ đầu!

- Thì ra chúng tôi… làm sai? - Phú trừng mắt nhìn Thành - Anh dám quả quyết thế à?

- Vâng! - Phú không ngờ Trung Thành trả lời kiên quyết. Tôi ngờ rằng Trần Sơn không phải là thằng cầm đầu tổ chức phản cách mạng ở đây!

“Hùng lập trường” liền bật lò xo ngay:

- Anh tấn công vào Đoàn, vào Đội! Anh đứng về phía địa chủ! Đề nghị Đoàn phải dứt khoát xét lại “lập trường” anh này! Như thế thì còn ra thể thống gì nữa!

Phú không trả lời Hùng nhưng anh cũng muốn để cho Hùng chỉnh cho Trung Thành một chập xem Thành có tỉnh người ra không! Nó báo cáo như thế, có nghĩa là nó bảo cả mình cũng làm sai! Cái thằng láo! Nó cũng mạnh mồm. Như mọi lần thì Phú quyết không tha. Phú sẽ cho Thành một bài học, sẽ báo cáo bí thư thay cái anh đội trưởng này. Nhưng lần này Phú nghe Thành nói, anh cũng chột dạ. Bởi vì Phú đã nghe bí thư Đoàn ủy vừa nói xa xôi tuần trước rằng hình như cải cách ruộng đất ở đâu đó có nhiều sai lầm nghiêm trọng, rằng có nơi đã bắn oan cán bộ kháng chiến cũ, rằng những chuyện đó đã đến tai Trung ương! Lần này vụ Trần Sơn mà quả là sai thì Phú cũng bị liên quan. Mà để nó bắn oan người ta thì Phú càng tội nặng. Nghĩ thế Phú thật khó nghĩ. Phú vừa tức với Trung Thành, vừa lo trách nhiệm. Chỉ tại cái thằng Hùng lên gân này! Cái gì mình cũng khen nó, cũng tin vào nó! Phú bắt đầu thấy Hùng đáng ghét. Phú nghe Trung Thành như đang gằn từng tiếng:

- Quy tên Trần Sơn là địa chủ, là cầm đầu tổ chức Quốc dân đảng phản động vùng này là chưa đủ chứng cớ!

- À, ra thế! Ra anh nhận định như thế! Ra anh bỏ cả gần tuần lễ để đi thẩm tra lại, tưởng anh bổ sung thêm chứng cớ cho vụ án lại hóa ra anh lật ngược lại vấn đề! Đoàn bổ sung cho anh về đây làm đội trưởng thay chị Cấn để bữa nay anh thở ra những hơi như thế này đấy à? Anh định dẫn cuộc cải cách ruộng đất ở xã này đi tới đâu? Hùng lập trường lại được dịp bênh vực Phú bằng lập trường dứt khoát của mình:

- Anh thật mơ hồ! Sao lại nhập nhằng nửa ta nửa địch như thế! Lập trường giai cấp đã được học tập nát sách ra để đâu? Dứt khoát nó là thằng địch rồi! Sao ta lại đi thắc mắc cho một thằng địa chủ nhiều như thế? Sao không thắc mắc cho nông dân có hơn không? Điều căn bản là phải dứt khoát được địch và ta!

Lê Phú tuy đã thấy cần phải “cảnh giác” đối với Hùng, nhưng lần này nghe Hùng nói thì Phú như được tăng thêm sức mạnh, Phú đồng tình ngay:

- Đồng chí Hùng nói đúng. Không thể mơ hồ nửa ta nửa địch được. Thằng ấy không thể là “ta” được! Nó là thằng địa chủ cường hào gian ác. Đã là địa chủ cường hào gian ác tức phải là phản cách mạng. Mà phản cách mạng thì nhất thiết phải có tổ chức. Đã có tổ chức thì phải có đứa cầm đầu. Học mãi rồi, còn nghi ngờ gì nữa!

Không hiểu sao hễ cứ nghe những kiểu lý luận như thế là Trung Thành lại thấy khó chịu lạ. Anh cố kìm mình nhưng cái tính ương bướng của anh vẫn cứ bùng lên. Anh cãi:

- Nếu cường hào gian ác là phản động cách mạng, mà phản cách mạng là có tổ chức, ta coi như một công thức thì hà tất phải phát động từng thằng làm gì cho mất công! Ý tôi muốn báo cáo đồng chí là chúng ta phải thận trọng, phải có đủ chứng cớ khi quy kết một người là phản động. Thận trọng ở đây không phải là đứng về phía kẻ địch mà là để bảo vệ đội ngũ của ta. Các đồng chí biết đấy: Trần Sơn không đủ tiêu chuẩn là địa chủ. Vì nghi nó là phản động nên đã quy nó lên địa chủ. Nó lại là cán bộ thoát ly từ lâu, đã kinh qua tám năm kháng chiến, ta càng phải thận trọng!

Đoàn ủy viên Lê Phú thấy Trung Thành chẳng còn giữ gìn gì, dám cả gan cãi thẳng lại mình, bắt bẻ thẳng thừng một đoàn ủy viên, Phú thấy nóng cả mặt. Lòng tự ái bốc lên, Phú chẳng còn biết lễ phép là gì, như xưa nay Phú vẫn thế và điều này thì Phú giống Hùng như đúc, y lên mặt kẻ cả:

- Anh lý luận giỏi đấy, nghe trơn đáo để, nhưng việc làm thì mơ hồ, nửa địch nửa ta!

Mọi người thấy trên nét mặt đỏ lừ của Phú một cái cười mỉa mai, làm cho hai chiếc răng vàng của y lộ hẳn như một thứ chướng ngại vật trông thật khó coi. Cũng như Hùng trong cuộc sống Phú hay làm những điều chướng tai gai mắt mà không biết ngượng. Chả trách ngày hòa bình vừa lập lại, Phú nhảy phốc ra Hà Nội, vào một cửa hàng răng giả mài ngay bốn chiếc răng đang yên lành để bịt vàng vào, để mỗi khi cười là nhăn nhở nhô ra cho nó đẹp!

Nghe câu đả kích của Phú, Hùng đế luôn:

- Đúng là mơ hồ! Lập trường bấp bênh, không phân biệt địch ta! Hỏng! Hỏng!

Đội trưởng Nguyễn Thị Hoan từ nãy ngồi im chẳng biết nói gì. Đang định phát biểu đồng ý với Trung Thành là phải cẩn thận xét lại cho kỹ thì đã nghe Phú và Hùng phân tích gay gắt như thế, Hoan thầm nghĩ: “May quá, mình mà vội vàng phát biểu thì lại hóa ra lập trường kém!”. Hoan càng sợ và phục hai ông cán bộ đoàn ngồi trước mặt. Nhìn thấy đôi lông mày của Trung Thành cau lại trong giây lát, đôi môi mấp máy, Hoan đoán biết Thành đang bực tức về những lời phê bình của Phú và Hùng, nhưng Thành vẫn tự chủ được mình, bình tĩnh trình bày:

- Các đồng chí cứ để cho tôi báo cáo hết đã. Sau kết luận thế nào sẽ hay. Tôi tự nhận đã mắc khuyết điểm là đã tin vào hồ sơ cũ và đồng chí đội phó tòa án là người đã ở đội này từ trước, nên không đặt lại vấn đề từ đầu…

Phú bắt đầu thấy Trung Thành là một anh bất trị. Nói thế mà nó không chịu rút lui ý kiến của nó. À, nó được đồng chí bí thư Đoàn ủy tin mà, Phú chợt nghĩ ra. “Cũng phải có chỗ dựa nó mới dám to gan như thế! Phải cẩn thận với thằng này không lại đến tai Bí thư”. Phú nghĩ thầm trong đầu. Hôm cử Trung Thành về thay cô Cấn cũng là do Bí thư đề xuất. Hôm Thành đề nghị hoãn vụ xử Trần Sơn, Phú đã kiên quyết bác nhưng Bí thư lại duyệt “hoãn” theo ý kiến đội trưởng mới. Tự nhiên Phú thấy lo lo, mồ hôi anh vã ra trên trán. Anh nghe Thành nói:

- Mấy hôm nay tôi trực tiếp đến chỗ giam Trần Sơn, thẩm tra lại mấy điều trong lời khai cũ, thấy nó nói khác cả! Tôi hỏi: “Mày có nhận là tên cầm đầu tổ chức Quốc dân đảng ở đây không?”. Nó trả lời: “Trước kia tôi là bí thư chi bộ Đảng Cộng Sản ở đây. Nếu cái tổ chức ấy mà ngày nay anh gọi là Quốc dân đảng thì quả thật tôi cầm đầu”. Tôi phải thét lên mấy lần: “Ngoan cố! Ngoan cố! Nói láo! Nói láo! Câm mồm ngay!” thế mà nó vẫn kiên quyết nói như thế. Tôi lại tiếp tục hỏi: “Thế những lời tố cáo bao nhiêu lần họp kín của tổ chức này sao mày nhận là có? Nếu mày ở một Đảng chân chính thì sao lại phải lén lút họp kín với nhau?”. Nó nói: “Tôi không biết anh đội có phải là đảng viên không mà anh đội lại không biết điều ấy? Trước năm 1951, Đảng ta chưa ra công khai, lúc ấy còn là Đảng cộng sản Đông Dương, đang phải hoạt động bí mật. Tôi là Đảng viên từ năm 1947, làm bí thư Chi bộ xã này từ năm 1948, mọi cuộc họp trong giai đoạn ấy đều phải bí mật. Nay các anh đội, có người chưa là đảng viên, lại có người là cốt cán mới đi công tác, chưa hiểu Đảng là gì, họ lại bắt rễ vào những thanh niên mới lớn lên, cứ nghe phổ biến “họp bí mật là phản động” họ không hiểu cứ thế tố tôi là phản động!”. Tôi lại vặn hỏi: “Thế những chứng cớ của các cốt cán tốt, trong sạch nhất xã, ai cũng phải công nhận, như các chú Sinh, chú Tùng, người cùng xóm với mày, đã cung cấp cho Đội là những năm 1949-1950, chúng mày họp tổ chức Quốc dân đảng bàn cách chống phá Việt Minh, mày có chối được không?”. Nó lại nói: “Chúng nó mới lớn lên, chúng nó biết gì đâu mà chả trong sạch! Hồi tôi đi đánh giặc thì họ mới bảy, tám tuổi, vắt mũi chưa sạch, họ biết gì là Việt Minh với Quốc dân đảng mà Đội cũng tin. Chẳng qua là các anh đội cũ bảo họ tố như thế nào là họ tố như thế đấy thôi! Các anh đội còn bắt tôi gọi những đứa trẻ con ấy là “các ông các bà nông dân”! Tôi có phải là địa chủ đâu, thưa Đội!”. Tôi hỏi nó một câu cuối cùng: “Trong lý lịch anh khai đã hoạt động trong lòng địch thời gian khá dài. Tại sao anh không một lần bị bắt, trong khi các cán bộ khác thì lần lượt sa vào tay giặc, ai không muốn lọt vào tay giặc đều phải đổi vùng ra ngoài, riêng anh lại an toàn! Nếu anh không phải là một phần tử một mặt hai lòng, chân trong chân ngoài, lén lút liên lạc với giặc để làm hại kháng chiến thì đời nào giặc nó lại để yên cho anh hoạt động?”. Tôi bỗng thấy lời nói của nó run bắn lên, nó nói: “À, thì ra theo sự suy nghĩ của các anh, những ai hoạt động trong vùng địch, có kinh nghiệm khôn ngoan không để lọt vào tay địch, có lộ cho địch biết tung tích đều là bọn chân trong chân ngoài, làm tay sai cho địch cả đấy sao!”. Tôi thấy nó thở dài rồi phàn nàn: “Trời ơi, một mình tôi làm sao chiến thắng nổi sự ngu dốt đang ngự trị lúc này? Tôi xin kêu gọi lương tâm của anh đội!”. Đấy, nó trả lời tôi như thế. Các đồng chí xem, đấy có phải là những lời nói đúng sự thật không? Tôi xin thưa thực tình: tôi mừng là vụ án chưa được thi hành. Đây là tính mạng của một con người!

Trung Thành ngập ngừng. Anh nhìn thấy trên khuôn mặt Hùng và Phú bốn con mắt mở thao láo, hai cặp lông mày co lại đồng thời thôi miên vào anh. Cả hai người như cố gắng lắm mới có thể ngồi nghe anh nói hết. Riêng Phú thỉnh thoảng lại cười nửa miệng mỉa mai để lộ hai chiếc răng vàng kệch cỡm. Thành nói tiếp:

- Thú thật, tôi đã bị… bị… nó chửi! Đúng, xin nói thật với các đồng chí: nó đã chửi… tôi!

- Thế nào? Thế nào? Nó chửi… anh? - Phú hỏi dồn - Nghe nó chửi chứ? Hay đấy! Đánh địch như thế hay đấy! - Phú mỉa mai.

- Khoan! - Trung Thành khoát tay làm Phú rất bực - Đồng chí cứ bình tĩnh, tôi xin phân tích…

"Cái thằng đã thiếu lập trường lại còn tự phụ làm sao - Phú nghĩ - Nó cậy được bí thư tín nhiệm đây mà! Nó làm như chính nó là Đoàn ủy viên phụ trách, còn mình chỉ là anh đội trưởng như nó! Hỗn! Thằng này hỗn!". Vừa nghĩ đến đó thì Phú nghe Thành lễ phép:

- Thưa các đồng chí đoàn ủy, nếu tên Sơn là một tên địa chủ cường hào gian ác thật sự thì tôi đã vả vào miệng nó, không dung tha, nhưng rõ ràng trong lý lịch nó ghi rõ là cán bộ thoát ly từ năm 1946. Cho đến khi nghe những lời nó chửi chính tôi đã giật mình tự hỏi: mình làm sai rồi chăng? Mình đã đánh vào hàng ngũ mình rồi chăng? - Nghe đến đây thì Lê Phú đã hơi chột dạ, nhưng anh ta cố cãi, giọng xúc động hơi lạc đi:

- Theo tôi thì không khéo anh bị địch tấn công rồi! Anh bị những lời đường mật của nó chinh phục rồi. Một trăm thằng địa chủ đi làm cán bộ lại không 99 thằng lý luận giỏi hơn nông dân ta hay sao! Bây giờ nó đem những lý luận ấy để đánh lại anh chứ gì? Tôi đồng ý là chúng ta phải thận trọng, nhưng chúng ta cũng phải nhận thức đầy đủ âm mưu nham hiểm của kẻ địch, không thể mơ hồ được.

Phú được Hùng tiếp lời:

- Đúng, không thể mơ hồ được. Thằng này dứt khoát không phải là cán bộ, nó chui vào hàng ngũ cán bộ thì đúng hơn. Nó lại chui vào từ hồi đầu kháng chiến nên rất lợi hại. Tổ chức cũ hạng nặng, nguy hiểm lắm. Tôi biết nó từ lâu! Chống phá liên tục, không thể còn nghi ngờ được!

Thấy đội trưởng Trung Thành ngồi im, Hùng tưởng Thành đã chịu nghe ra, anh ta hỏi móc một câu:

- Thế nó chửi anh ra sao, nói thử nghe nào?

Thành thật thà kể:

- Nó bảo, ngày mai cứ đem nó ra mà bắn. Nó không thèm trốn nữa. Sẽ có nhiều đồng chí minh oan cho nó và sẽ vạch mặt bọn cơ hội đã khoét sâu mãi những sai lầm không đáng có của công việc cải cách ruộng đất. Nó còn bảo là nó chỉ tiếc nó chết oan quá sớm, không có đủ thời gian để góp phần trừ khử bớt những thằng giả danh cách mạng, giả danh nông dân để làm hại Đảng, làm hại dân! Rồi nó nói thẳng vào mặt tôi: "Mày cũng chỉ là một loại cơ hội như thằng Hùng mà thôi! Cái thằng lưu manh đã chui vào hàng ngũ cán bộ cải cách để phá hoại!". Xin lỗi các đồng chí nhé, tôi không biết nó nói Hùng nào!

Thành thoáng nhận ra trên nét mặt Hùng bỗng đổi thành màu xanh tái. Miệng anh ta mấp máy như định nói gì. Phú liền đỡ lời:

- Bậy thật! Bậy như thế mà nghe được! Chắc nó muốn nói đồng chí Hùng này chứ còn ai. Trước nó là cán bộ cùng đội với đồng chí Hùng đấy mà! Chà! Nhưng mà quá lắm! Ai lại để cho nó nói như thế!

- Bởi vì, thưa đồng chí - Thành kiên quyết hẳn lên - tôi thấy nó nói nhiều chỗ có lý. Tôi đề nghị phải làm lại hồ sơ vụ án này từ đầu!

Nghe Thành nói, nỗi lo lắng của Phú càng tăng. "Nó đã báo cáo như thế mà mình cứ bắt làm ào đi lỡ sai thật thì họ sẽ quy trách nhiệm vào mình hết!" - Phú nghĩ. Anh thấy vã cả mồ hôi! Không biết đội trưởng Thành có thật là thành phần cốt cán không mà nó dám lý luận mạnh thế. Tưởng là một tay y tá quèn mới được đề bạt làm đội trưởng, hay có tư tưởng chuyên môn thuần túy, hóa ra nó cũng giỏi chính trị. Chẳng lẽ nó nắm được chính sách như thế mà lại không phân biệt được ai địch, ai ta hay sao! Phú vội vàng mở xà cột rút ra tập lý lịch của Trung Thành mà Phú vẫn giữ để nghiên cứu nhưng chưa có thì giờ xem. Phú kín đáo nhẩm đọc: Nguyễn Trung Thành, 29 tuổi… Thành phần giai cấp: công nhân nhà in… Phú "hì!" lên một tiếng khinh bạc nghĩ thầm: "làm y mà lại dám khai là công nhân!". Phú giở vội trang mục "quá trình công tác" thấy ghi rõ làm công nhân nhà in từ năm 14 tuổi… năm 1951 vì bị nhiễm độc nên cơ quan cho chuyển ngành học y tá…". Phú gấp vội cuốn lý lịch bỏ vào xà cột. Thái độ Phú lần này thay đổi hẳn. Ít ra thì anh ta vẫn còn lòng kính trọng thật sự cái thành phần "giai cấp công nhân" hiếm hoi anh được gặp trong số đông cán bộ cải cách. Phú cố giữ vẻ bình tĩnh nói: - Anh cứ báo cáo tiếp đi!

Thành yên lặng một lúc rồi tiếp:

- Sáng nay lại xảy ra một việc…

- Việc gì thế? - Phú hỏi.

- Một du kích tốt xin ra khỏi hàng ngũ. Anh này là một quân nhân phục viên. Cái anh hôm trước gác tên Trần Sơn đã để nó trốn thoát ấy mà!

- Cái thằng ấy thì đáng đuổi ra khỏi hàng ngũ dân quân du kích chứ lại còn để cho nó xin ra! - Hùng bực tức nói chen vào.

Phú làm như không nghe thấy Hùng nói, hỏi:

- Thế có lý do vì sao anh ta xin ra du kích không?

- Dạ, thưa đồng chí! - Thành lễ phép và có vẻ rụt rè báo cáo với Phú - hình như vụ bắt Trần Sơn có điều gì chưa ổn nên hầu hết cán bộ cũ ở đây hoang mang! Hình như… hình như… họ chưa thật tin ở Đội cải cách!...

"Chui vào tổ kén liên quan rồi còn gì!". Phú nghĩ nhưng không nói ra. Hùng thì khẳng định ngay, anh ta cười mũi:

- Dựa vào phần tử tay chân của địch rồi còn quái gì nữa! Đầu sỏ nó bị tóm cổ thì nó phải phản ứng chứ còn gì nữa!

- Thưa các đồng chí - Trung Thành nói thật mạnh bạo. - Thật tình tôi không quan niệm như đồng chí Hùng. Tôi còn thắc mắc không hiểu tại sao những phần tử địch lại rất nhiều tên có thành tích trong kháng chiến? Có bao giờ các đồng chí nghĩ rằng chúng ta đã làm sai không?