Chương 45

Thứ bảy, ngày 4.11 được xem như một ngày khởi đầu đầy hy vọng. Các cuộc hòa đàm về Bosnia đã bắt đầu được ba ngày tại căn cứ không quân Wright-Patterson ớ Dayton, bang Ohio và chúng tôi vừa mới thắng một cuộc bỏ phiếu ở quốc hội, đánh bại 17 nghị sĩ chống lại các biện pháp về môi trường trong ngân sách dành cho cơ quan EPA (Cơ quan bảo vệ môi trường Hoa Kỳ). Tôi đã ghi âm trước bản thông điệp của mình phát trên đài phát thanh hàng tuần, chỉ trích các cắt giảm vẫn còn tồn tại trong ngân sách của EPA vừa được thông qua, và đang tận hưởng một ngày thư giãn hiếm hoi cho đến lúc 3 giờ 25 chiều khi Tony Lake gọi điện đến thông báo cho biết Yitzhak Rabin đã bị bắn khi đang rời một cuộc míttinh cho hòa bình tại Tel Aviv. Người ám sát ông không phải là một tay khủng bố người Palestine mà là một sinh viên luật khoa trẻ người Israel, Yigal Amir, là một người chống đối quyết liệt việc trao trả vùng Bờ Tây, kể cả những vùng đất khu định cư người Israel, cho người Palestine.

Yitzhak Rabin được đưa ngay vào bệnh viện, và trong một thời gian khá lâu, tôi không biết tình trạng của ông có nguy hiểm không. Tôi gọi Hillary, đang viết sách ở trên lầu, và kể cho cô ấy nghe về tthững gì đã xảy ra. Hillary xuống tầng trệt và ôm tôi một lúc khi chúng tôi nói chuyên với nhau rằng mới cách đó 10 ngày tôi và Thủ tướng Rabin còn gặp nhau khi ông đến Hoa Kỳ để trao cho tôi giải thưởng United Jewish Appeal's Isaiah. Đó là một đêm thật hạnh phúc đối với tôi. Dù không thích chưng diện, Yitzhak xuất hiện trong buổi lễ trang trọng hôm đó trong bộ đồ vest màu sẫm và thắt chiếc cà vạt thường. Ông đã phải mượn một chiếc nơ con bướm từ người trợ lý của tôi là Steve Goodin, và tôi đã phải chỉnh lại nó ngay ngắn cho ông trước khi chúng tôi xuất hiện trước đám đông. Khi Yitzhak trao phần thưởng cho tôi, ông khăng khăng đòi tôi phải đứng bên phải của ông, cho dù nghi lễ ngoại giao đòi hỏi nhà lãnh đạo nước ngoài phải đứng bên phải của Tổng thống Hoa Kỳ. Ông nói: "Hôm nay chúng ta đảo ngược trật tự". Tôi trả lời có thể là ông đúng khi yêu cầu như vậy trước khi trao giải United Jewish Appeal's Issiah vì, "nói cho cùng, trong những người dự có lẽ nhiều người thuộc phía ông hơn phía tôi". Bây giờ tôi chỉ còn biết hy vọng được có những trận cười như vậy một lần nữa.

Khoảng 25 phút sau lần gọi đầu tiên, Tony gọi lại một lần nữa thông báo tình trạng của Rabin rất nặng, nhưng anh ta chưa biết thêm gì cả. Tôi gác điện thoại và nói với Hillary tôi muốn xuống Phòng Bầu dục. Sau khi nói chuyện với nhân viên của tôi, và đi tới đi lui trong phòng khoảng năm phút, tôi muốn được ở một mình; tôi chụp lấy chiếc gậy đánh golf ngắn, hai trái banh golf và đi về bãi cỏ xanh phía nam của Nhà Trắng, nơi tôi cầu nguyện Thượng đế tha cho mạng sống của Yitzhak, đánh một cách vô chủ đích vào quả bóng, và chờ đợi.

Sau 10 hoặc 15 phút, tôi thấy cửa Phòng Bầu dục mở ra và thấy Tony Lake đi về phía tôi trên lối đi lát đá. Nhìn gương mặt của anh ta, tôi biết Yitzhak đã chết. Sau khi Tony thông báo cho tôi biết, tôi bảo anh quay trở lại văn phòng và chuẩn bị cho tôi một tuyên bố để đọc.

Trong hơn hai năm rưỡi cùng nhau làm việc, Rabin và tôi đã có được một mối quan hệ gắn kết lạ thường, đầy sự ngay thẳng, tin cậy và sự hiểu biết một cách lạ kỳ về quan điểm chính trị và quá trình suy nghĩ của nhau. Chúng tôi trở thành bạn với nhau trong điều kiện mà người ta thường thành bạn khi họ phải đấu tranh trong một cuộc chiến mà họ tin là cao cả và đúng đắn. Cứ sau lần gặp nhau, tôi lại càng kính trọng và quan tâm đến ông nhiều hơn nữa. Vào thời điểm ông bị giết, tôi đã rất thương yêu ông, một tình thương ít khi tôi dành cho một người đàn ông nào. Đâu đó trong tiềm thức, tôi luôn nghĩ việc ông làm có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của ông, nhưng tôi không tưởng tượng được ông phải ra đi, và tôi không biết tôi sẽ và có thể làm gì được ớ Trung Dông mà không có õng. Bị tràn ngập bơi sự đau đớn, tôi bước lên lầu với Hillary trong vài giờ.

Ngày hôm sau, Hillary, Chelsea và tôi đến nhà thờ Giám lý Foundry cùng với vài người bạn từ Little Rock lên là Vic và Susan Fleming cùng với con gái của họ, Elizabeth, một trong những người bạn thân nhất của Chelsea từ quê nhà. Hôm đó là Ngày lễ Các Thánh, và buổi 11 đã rất nhiều lần gợi nhớ đến Rabin. Chelsea và một người bạn gái khác đã đọc một bài trong Exodus nói về Moses đối mặt với Chúa trong một bụi gai cháy. Mục sư của chúng tôi là Phil Wogaman cho rằng địa điểm ở Tel Aviv nơi "Rabin đã ngã xuống đã trở thành một địa điểm linh thiêng".

Sau khi Hillary và tôi dự lễ ban Thánh thể, chúng tôi rời khỏi nhà thờ và đến Đại sứ quán Israel để gặp đại sứ Rabinovich và phu nhân, ký vào sổ lễ tang, được đặt trên một chiếc bàn trong sảnh Jerusalem của Tòa đại sứ cùng với một tấm ảnh to của Rabin. Vào lúc tôi đến thì Tony Lake và Dennis Ross, đặc sứ Trung Đông của chúng tôi, đã có mặt ở đó, ngồi im lặng tỏ lòng kính trọng. Hillary và tôi ký vào sổ tang và quay trở về nhà, chuẩn bị bay đến Jerusalem để dự đám tang.

Cùng đi với chúng tôi có các cựu tổng thống Carter và Bush cha, các lãnh đạo của quốc hội và khoảng 30 vị thượng nghị sĩ và dân biểu, tướng Shalikashvili, cựu bộ trưởng ngoại giao George Shultz, và nhiều lãnh đạo doanh nghiệp nổi bật. Ngay sau khi chúng tôi đáp xuống, Hillary và tôi đến nhà của Rabin để gặp Leah. Bà rất đau khổ nhưng vẫn cố giữ vẻ cứng cỏi, vì gia đình và đất nước của bà.

Đến dự đám tang có Vua Hussein và Hoàng hậu Noor, Tổng thống Mubarak, cùng các nhà lãnh đạo khác trên thế giới. Arafat muốn đến dự, nhưng ông được thuyết phục không nên đến vì những rủi ro có thể xẩy đến cho ông cũng như có thể gây những tác động chia rẽ bởi sự hiện diện của ông ở Israel. Đây cũng là chuyến đi đầy sự rủi ro cho Tổng thống Mubarak, người cũng vừa thoát khỏi một cuộc ám sát, nhưng ông chấp nhận sự rủi ro này. Hussein và Noor rất đau khổ vì cái chết của Rabin; họ thực sự thương mến Rabin và nghĩ rằng ông là con người đóng vai trò cốt yếu cho tiến trình hòa bình. Đôi với tất cả rthững đối tác người Ảrập của Rabin, cuộc ám sát ông là một sự nhắc đau thương về những rủi ro mà chính họ cũng phải gánh chịu, trong khi tìm kiếm hòa bình.

Vua Hussein đọc một bài điếu văn tuyệt vời, và cháu ngoại gái của Rabin, Noa Ben Artzi-Pelossof, lúc đó đang phục vụ trong quân đội Israel, đã làm cho tất cả những người đến dự đám tang phải xúc động khi cô nói với người ông của mình rằng: "Thưa ông, ông chính là cột lửa sưởi ấm chúng con trong doanh trại, bây giờ chúng con chỉ còn lại một mình trong tăm tối, và chúng con rất lạnh". Trong lời phát biểu của tôi, tôi cố gắng tập họp người Israel tiếp tục con đường mà vị lãnh tụ đã ngã xuống của họ vạch ra. Ngay trong tuần lễ trọng đại này, người Do Thái trên khắp thế giới đã đọc và nghiên cứu rất kỹ đoạn kinh thánh Torah, trong đó Chúa thử Abraham bằng cách lệnh cho ông phải hy sinh người con trai yêu quí của mình là Isaac, hay còn được đọc là Yitzhak; khi Abraham chứng tỏ sẵn sàng để tuân theo lệnh của Chúa, Chúa đã tha mạng cho cậu bé. "Bây giờ Chúa đang muốn thủ thách niềm tin của chúng ta một cách mạnh mẽ hơn, vì ngài đã mang đi Yitzhak của chúng ta. Nhưng bản cam kết của nước Israel với Chúa cho Hòa bình, cho sự khoan dung, cho nền an ninh - sự cam kết đó phải được duy trì. Sự cam kết chính là sự nghiệp cả đời của Thủ tướng Rabin. Bây giờ trách nhiệm của chúng ta là làm cho nó được biến thành một di sản lâu dài". Tôi kết thúc bài nói bằng hai từ "Shalom, chaver” (Vĩnh biệt, bạn nhé).

Hai từ đó - Vĩnh biệt, bạn nhé - bằng cách nào đó, đã thể hiện đúng tình cảm của người Israel đối với Rabin. Tôi có một số nhân viên người Do Thái nói tiếng Hebrew và họ hiểu rất rõ tình cảm của tôi đối với Rabin; tôi phải cảm ơn họ vì họ đã dạy cho tôi câu nói này. Shimon Peres về sau này còn cho tôi biết từ chaver mang một ý nghĩa sâu sắc hơn tình bạn; nó thể hiện sự đồng chí hướng trong tâm hồn của những người bạn vì một chính nghĩa chung. Không lâu sau, từ Shalom, chaver bắt đầu xuất hiện trên các bảng quảng cáo, áp phích cổ động phim ảnh khắp nước Israel.

Sau lễ tang, tôi có vài cuộc gặp gỡ với các nhà lãnh đạo quốc tế tại khách sạn King David, nhìn ra một quang cảnh tuyệt vời của thành phố cổ và sau đó bay trở về Washington. Chúng tôi hạ cánh xuống sân bay căn cứ không quân Andrews lúc gần 4 giờ 30, và tất cả mọi người mệt mỏi lê bước ra khỏi máy bay để tìm ngay một chỗ nghỉ trước khi bước vào giai đoạn cuối của cuộc chiến về vấn đề ngân sách.

Kể từ khi năm tài chính mới bắt đầu vào ngày 1.10, chính phủ đang phải thực hiện một cơ chế gọi là nghị quyết kéo dài (CR), cho phép các bộ được quyền trang trải các khoản chi trong khi chờ đợi ngân sách mới bắt đầu có hiệu lực. Cũng không có gì bất thường thái quá nếu một năm tài chính mới đã bắt đầu mà quốc hội lại chưa thông qua một dự luật phân bổ ngân sách nào, nhưng vào lúc này, thì cả hoạt động của toàn bộ chính phủ đang ở trong tình trạng CR mà không biết chừng nào mới chấm dứt. Ngược lại với hai năm đầu nhiệm kỳ của tôi, quốc hội do đảng Dân chủ nắm đa số đã thông qua các ngân sách một cách kịp thời.

Tôi đã đệ trình một kế hoạch cân đối ngân sách trong 10 năm, và kế đến là một kế hoạch khác cân đối trong chín năm, kéo dài đến năm 2004, nhưng quan điểm của các nghị sĩ Cộng hòa và của tôi còn cách biệt nhau rất xa về các khoản ngân sách. Tất cả các chuyên gia của tôi đều nghĩ rằng những sự cắt giảm của đảng Cộng hòa về các khoản chăm sóc và trợ giúp y tế, giáo dục, môi trường, và chương trình EITC (Chương trình hoàn thuế cho những người có thu nhập thấp) lớn hơn những gì họ cần để chi bù vào các khoản cắt giảm thuế và cân bằng ngân sách, ngay cả trong bảy năm. Chúng tôi có những quan điểm khác xa nhau về dự đoán đối với sự tăng trưởng kinh tế, về tỷ lệ lạm phát đối với chi phí chăm sóc y tế, cũng như đối với các khoản thu. Khi kiểm soát Nhà Trắng, đảng Cộng hòa luôn luôn dự đoán quá mức các khoản thu và dự toán thấp các khoản chi. Tôi quyết tâm không lặp lại sai lầm đó, và luôn luôn sử dụng các ước tính thận trọng tạo điều kiện cho phép chúng tôi thực hiện các mục đích cắt giảm thâm thủng.

Vào lúc này, khi họ kiểm soát được quốc hội, đảng Cộng hòa lại đi quá xa theo chiều ngược lại, tức là dự toần thấp khả năng tăng trưởng của nền kinh tế cùng thu nhập và dự toán quá đáng về tỷ lệ lạm phát chi phí y tế, ngay cả khi họ thúc đẩy các tổ chức duy trì sức khỏe (HMO) như là một phương cách chắc ăn nhất để làm giảm tỷ lệ tăng chi phí y tế. Chiến lược này có vẻ như là một sự mở rộng một cách logic lời khuyên của William Kristol trong bị vong lục mà ông ta gửi cho Bob Dole, khuyên Dole nên ngăn chặn mọi động thái về y tế. Nếu họ cắt được các khoản chi cho việc chăm sóc và giúp đỡ y tế, giáo dục, cũng như bảo vệ môi trường, giai cấp trung lưu ở Mỹ sẽ cảm thấy được hưởng ít quyền lợi hơn trên từng đôla đóng thuế của họ, sẽ ngày càng không ưa đóng thuế, và dễ ngả theo những lời kêu gọi cắt giảm thuế và chiến lược của họ phát động các chiến dịch đối với các vấn đề văn hóa, xã hội dễ gây bất đồng như phá thai, quyền của giới đồng tính và việc sử dụng súng.

Giám đốc về ngân sách của Tổng thống Reagan là David Stock¬man, đã nhìn nhận rằng chính phủ của ông cố ý để cho ngân sách thâm thủng lớn để tạo ra một khủng hoảng làm "kiệt quệ" ngân sách nội địa. Họ đã thành công một phần, cung cấp không đủ ngân sách nhưng cũng không loại bỏ hoàn toàn đầu tư cho tương lai chung của chúng ta. Bây giờ thì, đảng Cộng hòa của Gingrich đang tìm cách sử dụng việc cân đối ngân sách với những phần thu không hợp lý và những giả định về chi tiêu để làm nốt phần còn lại. Tôi quyết tâm ngăn chặn hành động của họ; hướng phát triển tương lai của chúng ta được treo trên sự cân đối này.

Ngày 10 tháng 11, ba ngày trước thời hạn kết thúc nghị quyết kéo dài, quốc hội lại gửi cho tôi một nghị quyết kéo dài khác, chẳng khác gì một sự thách đấu: cái giá để chính phủ tiếp tục hoạt động là ký một nghị quyết kéo dài mới với yêu cầu tăng 25% tiền đóng bảo hiểm y tế Medicare, cắt phần chi tiêu cho giáo dục và bảo vệ môi trường, và chấp nhận những luật lệ nhẹ nhàng hơn về môi trường.

Ngày hôm sau, đúng một tuần sau ngày Thủ tướng Rabin bị ám sát, tôi phát biểu trên đài phát thanh về những ý đồ của đảng Cộng hòa nhằm thông qua ngân sách kiểu cửa sau bằng các nghị quyết kéo dài. Vì đây là Ngày cựu chiến binh, nên tôi nhấn mạnh rằng tám triệu cựu chiến binh sẽ phải đóng nhiều tiền bảo hiểm y tế hơn nếu tôi ký bản nghị quyết kéo dài được luồn vào ngõ sau này. Những sự cắt giảm ngân sách khắc nghiệt như vậy của đảng Cộng hòa là không cần thiết: cả tỷ lệ thất nghiệp lẫn lạm phát hiện nay đã xuống thấp nhất từ 25 năm qua; số lượng nhân viên ăn lương liên bang đã xuống đến con số thấp nhất từ năm 1933; và thâm thủng đang ở mức thấp. Tôi vẫn muốn có một ngân sách dung hòa, nhưng phải phù hợp "với các giá trị cơ bản của chúng ta" và "không có sự đe dọa cũng như không có những chuyện thù hằn đảng phái cục bộ nào".

Vào tối thứ hai, cuối cùng quốc hội gửi đến cho tôi một bản gia hạn công nợ. Cái này còn tồi tệ hơn cả một nghị quyết kéo dài, một nỗ lực đi cửa sau khác để thông qua các sự cắt giảm ngân sách và làm suy yếu các luật lệ về môi trường. Dự luật này cũng lấy đi khả năng linh hoạt sử dụng nguồn ngân sách của Bộ trưởng Ngân khố có từ thời Tổng thống Reagan để tránh vỡ nợ trong những hoàn cảnh đặc biệt. Thậm chí còn tồi tệ hơn nữa, họ đã một lần nữa hạ thấp định mức nợ chỉ sau 30 ngày, đảm bảo gây vỡ nợ chắc chắn cho chính phủ.

Từ tháng 4 Gingrich đã đe dọa đóng cửa chính phủ và cho nước Mỹ phải vỡ nợ nếu tôi không chấp thuận bản ngân sách của ông. Tôi không thể khẳng định liệu ông ta thật sự có muốn làm thế hay không hay là ông ta chỉ đơn giản tin vào những gì báo chí đã nói về tôi trong hai năm đầu của nhiệm kỳ rằng khi đứng trước những nghịch cảnh trái ngược rõ ràng, tôi là một con người yếu đuối, sẵn sàng từ bỏ các lời cam kết, sẵn sàng để tìm một giải pháp ôn hòa. Nếu ông ta nghĩ như vậy, ông phải xem kỹ lại các bằng chứng thực tế.

Ngày 13 tháng 11, CR đang tồn tại sẽ hết hiệu lực vào lúc nửa đêm. Các nhà thương thuyết gặp nhau một lần nữa để tìm cách giải quyết các điểm khác biệt trước khi chính phủ buộc phải ngừng hoạt động. Dole, Gingrich, Armey, Daschle, và Gephardt có mặt, cũng như Al Gore, Leon Panetta, Bob Rubin, Laura Tyson và những thành viên trong nhóm công tác của chúng tôi. Không khí trở nên nặng nề khi Gingrich mở đầu cuộc họp bằng việc khiếu nại các chương trình phát trên tivi của chúng tôi. Từ tháng 6 tại một số bang điểm, chúng tôi bắt đầu cho phát các chương trình nêu bật các thành tựu của chính phủ, bắt đầu từ đạo luật chống tội ác. Khi cuộc tranh luận về vấn đề ngân sách nóng lên sau ngày lễ Lao động, chúng tôi đưa các chương trình mới nhắm vào các đề nghị cắt giảm ngân sách của đảng Cộng hòa, đặc biệt là đôi với Medicaid và Medicare. Sau khi Gingrich phát biểu được một lúc, Leon Panetta nhắc cho ông ta nhớ lại tất cả những điều thậm tệ mà ông ta đã nói về tôi trước cuộc bầu cử năm 1994: "Thưa ngài Chủ tịch hạ viện, tay của ngài cũng sạch sẽ gì cho cam".

Dole tìm cách dàn xếp êm tình hình khi nói rằng ông ta không muốn chính phủ phải đóng cửa. Vào lúc đó, Dick Armey xen vào, nói rằng Dole không phát biểu thay cho các dân biểu Cộng hòa ở hạ viện. Armey là một người cao to, lúc nào cũng mang đôi giày ống cao bồi và hình như lúc nào cũng bứt rứt. Ông ta tuôn ra một tràng những lời đả kích nêu rõ tại sao các dần biểu Cộng hòa ở hạ viện quyết tâm hành động trung thực với các nguyên tắc của họ, và ông ta giận dữ như thế nào khi các quảng cáo trên tivi của tôi về cắt giảm ngân sách cho Medicare làm cho bà mẹ vợ lớn tuổi của ông phải lo sợ. Tôi trả lời rằng không biết bà mẹ vợ của ông sẽ thế nào, nhưng nếu ý định cắt giảm ngân sách của đảng Cộng hòa được biến thành luật, thì rất nhiều người lớn tuổi ở Mỹ sẽ buộc phải ra khỏi các nhà dưỡng lão hoặc mất các khoản phụ cấp chăm sóc sức khỏe tại nhà.

Armey trả lời một cách cộc cằn rằng nếu tôi không nhượng bộ họ, họ sẽ đóng cửa mọi hoạt động của chính phủ và nhiệm kỳ tổng thống của tôi coi như chấm dứt. Tôi liền trả đũa, khẳng định rằng tôi không bao giờ cho phép bản ngân sách của họ biến thành luật được, "cho dù các cuộc thăm dò dư luận cho thấy chỉ còn 5% dân chúng Mỹ ủng hộ tôi đi nữa. Nếu các ông muốn thông qua bản ngân sách của mấy ông, thì các ông phải tìm ra được một người nào khác ngồi trên chiếc ghế này!". Không có gì ngạc nhiên khi chúng tôi đã không đạt được một thỏa thuận nào cả.

Sau cuộc họp, Daschle, Gephardt, và nhóm công tác của tôi tỏ ra sung sướng vì tôi đối đầu với Armey. Al Gore nói, anh ước sao toàn bộ dân Mỹ được nghe lời phát biểu của tôi, ngoại trừ việc lẽ ra tôi phải nói tôi chẳng quan tâm đến họ cho dù các cuộc thăm dò dư luận cho thấy tỷ lệ ủng hộ tôi rớt xuống còn số không. Tôi quay lại và nói với Phó tổng thống: "Không đâu, Al. Nếu tỷ lệ ủng hộ chúng ta rơi xuống 4% là tôi chào thua đấy". Tất cả chúng tôi đều cười nhưng lòng ai cũng rối bời.

Tôi phủ quyết cả nghị quyết kéo dài (CR) và dự luật hạn mức trần về công nợ, và ngày hôm sau vào giữa trưa một phần lớn các cơ quan của chính phủ liên bang đều đóng cửa. Gần 800.000 nhân viên phải trở về nhà, làm xáo trộn cuộc sống của hàng triệu người Mỹ - những người cần lấy mẫu đơn đăng ký xin an sinh xã hội, xin trợ cấp cựu chiến binh, những người cần làm thủ tục công việc vay mượn tiền để làm ăn kinh doanh, kiểm tra an toàn lao động cho nơi làm việc của họ, mở cửa các công viên quốc gia cho các chuyến tham quan, và còn rất nhiều công việc khác nữa. Sau hai lần phủ quyết này, Bob Rubin thực hiện một bước đi bất thường là vay 61 tỷ từ nguồn quỹ lương hưu để trả cho các khoản nợ của chúng tôi, kéo dài thời hạn có thể bi vỡ nợ.

Không ngạc nhiên là phe Cộng hòa tìm cách đổ lỗi cho tôi về viêc đóng cửa chính phủ này. Tôi sợ họ lại có thể thành công một lần nữa giống như lần họ đổ lỗi cho tôi về sự chia rẽ mang tính chất đảng phái trong cuộc bầu cử năm 1994. Nhưng sau đó, tôi thoát nạn khi trong một buổi ăn điểm tâm với các phóng viên báo chí vào ngày 15, Gingrich ám chỉ rằng ông ta làm cho bản nghị quyết kéo dài (CR) thêm khắc nghiệt vì tôi đã làm nhục ông ấy trên chuyến bay từ đám tang của Thủ tướng Rabin trở về bằng việc không trao đổi với ông về bản ngân sách, lại còn yêu cầu ông ta phải rời máy bay bằng cầu thang sau đuôi, thay vì mời ông cùng xuống cầu thang trước với tôi. Gingrich nói: "Thật là nhỏ mọn nhưng tôi nghĩ con người ta là vậy... không một ai từng nói chuyên với bạn và rồi lại yêu cầu bạn phải rời máy bay bằng cầu thang sau đuôi... Bạn có thể tự hỏi, phép lịch sự của anh ta ở đâu chứ?". Tôi nghĩ lẽ ra tôi nên trao đổi với ông ta về ngân sách trên đường từ đám tang trở về, nhưng lúc bấy giờ tôi không thể suy nghĩ gì khác trong đầu ngoài mục đích của chuyến đi đau buồn này và tương lai của tiến trình hòa bình Trung Đông. Trên máy bay, tôi có đến thăm ngài Chủ tịch hạ viện và phái đoàn quôc hội, như một tấm ảnh đã ghi lại được, trong đó có hình của Newt, Bob Dole và tôi trên máy bay! Còn việc họ rời khỏi máy bay bằng cửa sau, nhân viên của tôi lại nghĩ rằng như thế mới lịch sự, vì đó là lối xuống máy bay gần nhất dẫn đến xe đón họ. Vả lại lúc đó là 4 giờ 30 sáng, đâu có giới báo chí cầm camera nào chờ ở sân bay. Nhà Trắng cho phổ biến bức ảnh tôi đang nói chuyện với các vị này, và báo chí bắt đầu chỉ trích sự than phiền của Gingrich.

Ngày 16, tại một cuộc họp báo, tôi tiếp tục yêu cầu các nghị sĩ Cộng hòa chuyển đến cho tôi một bản nghị quyết kéo dài (CR) tử tế và nên bắt đầu các cuộc thương thảo một cách có thiện chí, cho dù họ lên tiếng đe dọa sẽ gửi đến một bản khác chứa đầy những vấn đề khó khăn tương tự như vậy. Đêm trước ngày hôm đó, tôi ký dự luật phân bổ ngân sách của Bộ Giao thông, mới là dự luật thứ tư trong tổng sô 13 dự luật cần phải có, và tôi hủy bỏ chuyến đi dự hội nghị lãnh đạo châu Á Thái Bình Dương tại Osaka, Nhật Bản.

Vào ngày 19 tháng 11, tôi chủ động đi một nước cờ với phe Cộng hòa, nói rằng sẽ làm việc để đạt đến một kế hoạch cân đối ngân sách trong bảy năm nhưng sẽ không cam kết cắt giảm thuế và chi tiêu ngân sách theo ý muốn của họ. Nền kinh tế đang tiếp tục tăng trưởng, thâm thủng ngân sách đã giảm đi nhiều hơn dự kiến; Panetta, Alice Rivlin và nhóm nghiên cứu kinh tế của chúng tôi tin rằng chúng tôi có thể cân đối được ngân sách trong vòng bảy năm mà không cần đến những sự cắt giảm khắc nghiệt mà phe Cộng hòa đang nỗ lực thúc đẩy. Tôi ký thêm hai dự luật phân bổ ngân sách, cho ngành hành pháp và cho Bộ Ngân khố, Cơ quan Bưu điện, và các hoạt động tổng quát của chính phủ. Với sáu trong tổng số 13 dự luật đã được ký, khoảrig 200.000 nhân viên trong tổng số 800.000 nhân viên thuộc chính phủ liên bang đã đi làm trở lại.

Buổi sáng ngày 21 tháng 11, Warren Christopher gọi tôi từ Dayton để thông báo cho biết tổng thống của các nước Bosnia, Croatia và Serbia đã đạt được một hiệp định hòa bình để chấm dứt cuộc chiến Bosnia. Bản thỏa ước này vẫn giữ Bosnia là một quốc gia duy nhất nhưng gồm hai phần, Liên bang Bosnia của người Croat và Cộng hòa Bosnia của người Serbia, cùng với một giải pháp giải quyết những tranh chấp lãnh thổ từng là nguyên nhân gây ra cuộc chiến tranh. Sarajevo vẫn là thủ đô chung. Chính phủ quốc gia phụ trách các lĩnh vực đối ngoại, thương mại, nhập cư, quốc tịch và tiền tệ. Mỗi phần trong liên bang đều có lực lượng cảnh sát riêng. Những người tị nạn được quyền trở về quê nhà, và việc tự do đi lại trên toàn lãnh thổ được đảm bảo. Sẽ có giám sát quốc tế về các vấn đề nhân quyền và lĩnh vực huấn luyện cảnh sát, và những người bị truy tố về tội ác chiến tranh sẽ bị loại ra khỏi đời sống chính trị. Một lực lượng quốc tế mạnh, do NATO chỉ huy, sẽ giám sát việc tách rời các lực lượng quân sự và gìn giữ hòa bình một khi bản hiệp ước được thực thi.

Kế hoạch hòa bình Bosnia đúng là khó khăn lắm mới có được, bao gồm những điều khoản cụ thể khó nuốt với tất cả các bên, nhưng nó sẽ chârn dứt được một cuộc chiến đẫm máu kéo dài bốn năm làm mất đi sinh mạng của 250.000 người và hai triệu người phải bỏ nhà cửa ra đi. Sự lãnh đạo của Hoa Kỳ là yếu tố quyết định thúc đẩy NATO trở nên cứng rắn hơn và là yếu tố quyết định giúp đạt được giải pháp ngoại giao chung cuộc. Các nỗ lực của chúng ta được hỗ trợ rất nhiều bởi các thắng lợi quân sự của phe Croatia và Bosnia trên chiến trường và sự can đảm cùng với tính kiên cường, quyết không lùi bước của Izetbegovic và các chiến hữu của ông đối đầu với cuộc xâm lược của những người Serb ở Bosnia.

Đạt được bản hiệp ước chung cuộc là nhờ vào công lao đóng góp của Dick Holbrooke với tài ngoại giao khéo léo cùng với nhóm công tác của ông; đó cũng là cống hiến của Warren Christopher do ông là một nhân tố quyết định giữ chân được các nhà thương thuyết Bosnia khi cuộc đàm phán bước vào các giai đoạn gai góc, và ông là người gút lại được bản hiệp ước; đó là công của Tony Lake đã sớm nhận định và chuyển các sáng kiến hòa bình đến các đồng minh của chúng ta và Tony cùng với Holbrooke, thúc đẩy được các cuộc họp dứt điểm được diễn ra tại Hoa Kỳ; của Sandy Berger, đã chủ tọa các buổi họp của các chuyên viên các ủy ban các bên, để có thông báo cho các thành viên của cơ quan an ninh nắm rõ những gì đang xảy ra mà không có quá nhiều các sự can thiệp; và đó cũng là sự đóng góp của bà Madeleine Albright, người đã mạnh mẽ bảo vệ thái độ cứng rắn của chúng ta trước Liên hiệp quốc. Việc chọn lựa thành phố Dayton và căn cứ không quân YVright-Patterson đã được nhóm công tác đàm phán đề xuất và cân nhắc một cách hết sức cẩn thận; đó là một nơi trên lãnh thổ Hoa Kỳ, nhưng đủ xa Washington để tránh sự rò rỉ tin tức, và có được các điều kiện cho phép có những "cuộc trao đổi gần gũi" giúp cho Holbrooke và nhóm công tác của ông giải quyết ngay các chi tiết gai góc nhất.