Chương 52 (tt)
Lãnh đạo phe đa số tại thượng viện Trent Lott gọi sáng kiến của tôi là "nước đến chân mới nhảy", còn Tom DeLay thì cho rằng tôi khai thác vụ việc ở Columbine vì mục đích chính trị. Tuy nhiên, người tài trợ chính cho dự luật này, nữ dân biểu Carolyn McCarthy của New York, lại chẳng mấy quan tâm tới khía cạnh chính trị; chồng bà đã bị sát hại và con trai bà đã bị thương nặng trên một chuyến tàu hàng ngày bởi một kẻ rối trí với khẩu súng lục mà lẽ ra hắn không được phép sở hữu. NRA và những người ủng hộ đã đổ lỗi cho văn hoá bạo lực của chúng ta. Tôi đồng ý trẻ em đã bị đặt trong bối cảnh có quá nhiều bạo lực; đó là lí do tôi ủng hộ ý định của Al và Tipper Gore gắn một con chip (V-chip) vào các loại tivi mới để cha mẹ có thể hạn chế trẻ em không phải nhìn thấy bạo lực tràn lan trên truyền hình. Nhưng bạo lực trong văn hoá của chúng ta chỉ khẳng định chắc chắn rằng cần nỗ lực hơn nữa để súng không lọt vào tay trẻ em, bọn tội phạm và những người có tâm thần không ổn định.
Cuối tháng, Hillary và tôi tổ chức cuộc gặp gỡ lớn nhất từ trước đến giờ quy tụ các nguyên thủ quốc gia tới Washington, như các nhà lãnh đạo trong khối NATO và các nước Đối tác Hòa bình để cùng mừng lễ kỷ niệm 50 năm thành lập NATO, và tái khẳng định quyết tâm giành thắng lợi tại Kosovo của chúng tôi. Sau đó, Al From của Hội đồng Lãnh đạo đảng Dân chủ (DLC) và Sidney Blumenthal cùng tổ chức cuộc hội thảo về "Con đường thứ Ba" của chúng tôi để nêu bât những giá trị, ý tưởng và chiến lược mà Tony Blair và tôi đã từng chia sẻ với Gerhard Schroeder của Đức, Wim Kok của Hà Lan, và Thủ tướng mới của Italia, Massimo D'Alema. Vào thời điểm đó, tôi tập trung vào việc tạo dựng sự đồng thuận toàn cầu về các chính sách kinh tế, xã hội và an ninh mà tôi cho rằng sẽ phục vụ lợi ích của nước Mỹ và của thế giới khi nhiệm kỳ của tôi kết thúc bằng cách củng cố sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực và làm suy giảm sức nặng của sự chia rẽ và phá hoại lẫn nhau. Phong trào Con đường Thứ ba và mở rộng đồng minh của NATO và sứ mệnh của tổ chức này đã đưa chúng tôi tiến một bước dài theo định hướng đúng đắn. Nhưng cũng giống các kế hoạch được vẽ ra một cách mỹ mãn khác, những kế hoạch này về sau bị kiểm soát và chuyển hướng bởi các diễn biến, chủ yếu là thái độ thù địch ngày càng gia tăng đối với toàn cầu hoá và làn sóng khủng bố ngày càng lớn mạnh.
Đầu tháng 5, ngay sau khi Jesse Jackson thuyết phục được Milosevic phóng thích ba quân nhân Mỹ đã bị người Serbia bắt giữ tại biên giới với Macedonia, chúng tôi mất hai lính Mỹ khi trực thăng Apache của họ bị rơi trong khi luyện tập; và họ là hai người Mỹ duy nhất thiệt mạng trong cuộc xung đột này. Boris Yeltsin cử Victor Chernomyrdin tới gặp tôi để thảo luận mối quan tâm của Nga trong việc chấm dứt chiến tranh và thiện chí rõ ràng của họ muốn tham gia vào lực lượng gìn giữ hòa bình sau này. Trong khi đó, chúng tôi vẫn liên tục gây sức ép, khi tôi đã giao cho Wes Clark thêm 176 máy bay chiến đấu.
Ngày 7 tháng 5, chúng tôi chịu đựng thất bại nặng nề nhất về chính trị trong cuộc xung đột khi NATO thả bom trúng tòa đại sứ của Trung Quốc ở Belgrade, làm ba công dân Trung Quốc thiệt mạng. Tôi nhanh chóng nhận ra rằng cuộc dội bom đã nhắm trúng mục tiêu ban đầu của họ, nơi bị nhận diện nhầm theo bản đồ cũ của CIA là toà nhà mà chính phủ Serbia dùng cho mục đích quân sự. Đó là sai lầm mà lúc trước chúng tôi hết sức tránh. Quân đội chủ yếu sử dụng ảnh chụp vệ tinh để xác định mục tiêu. Tôi bắt đầu gặp gỡ Bill Cohen, Hugh Shelton, và Sandy Berger vài lần mỗi tuần để xem xét các mục tiêu nổi bật nhất nhằm gây thiệt hại tối đa cho Milosevic, trong khi giảm thiểu thương vong thường dân. Tôi lặng người và buồn ghê gớm về sai lầm này, và gọi ngay cho Giang Trạch Dân để nói lời xin lỗi. Ông ấy không nghe điện thoại, vì vậy tôi công khai lặp lại lời xin lỗi nhiều lần.
Trong ba ngày tiếp theo, các cuộc phản đối diễn ra khắp Trung Quốc. Các cuộc phản đối đặc biệt dữ dội xung quanh Đại sứ quán Mỹ tại Bắc Kinh, nơi Đại sứ Sasser cảm thấy bị bao vây. Người Trung Quốc nói họ tin rằng cuộc tấn công là có chủ ý và họ khước từ mọi lời xin lỗi của tôi. Cuối cùng khi nói chuyện được với Chủ tịch Giang vào ngày 14, tôi xin lỗi một lần nữa và nói với ông ấy là tôi dám chắc ông ấy không tin tôi lại tấn công toà đại sứ một cách có chủ ý. Ông Giang đáp lại là ông ấy hiểu tôi không làm, nhưng ông dám chắc có những người ở Lầu năm góc hoặc CIA không ủng hộ chính sách tiếp cận Trung Quốc của tôi và có thể đã cố ý xáo trộn bản đồ để gây ra sự rạn nứt giữa hai nước. Ông Giang không thể tin được một quốc gia với công nghệ tiên tiến như chúng tôi lại có thể mắc phải sai lầm như vậy.
Tôi cũng không thể tin nổi, nhưng sự thật là như vậy. Cuối cùng chúng tôi cũng vượt qua, đôi lúc cũng khá chật vật. Tôi chỉ định Đô đốc Joe Prueher, tư lệnh lực lượng của chúng tôi ở Thái Bình Dương đã nghỉ hưu, làm đại sứ mới của Mỹ tại Trung Quốc. Ông được giới chức quân sự Trung Quốc kính nể, và tôi tin rằng ông sẽ giúp hàn gắn quan hệ hai nước.
Cuối tháng 5, NATO chấp thuận cử 48.000 quân gìn giữ hòa bình tới Kosovo sau khi cuộc xung đột kết thúc, và chúng tôi bắt đầu các cuộc thảo luận kín đáo về khả năng gửi bộ binh sớm hơn, nếu nhận thấy chiến dịch không kích không thể chiếm ưu thế trước khi người dân bị mắc kẹt trong các vùng núi vào mùa đông. Sandy Berger chuẩn bị bản ghi nhớ cho tôi về các lựa chọn, và tôi sẵn sàng cử quân đội nếu cần thiết, nhưng tôi vẫn tin rằng cuộc không kích sẽ thành công. Ngày 27, Milosevic bị công tố viên về tội ác chiến tranh tại Tòa án Quốc tế La Hague khởi tố.
Rất nhiều hoạt động diễn ra trên thế giới trong tháng 5. Vào giữa tháng, Boris Yeltsin vượt qua cuộc bỏ phiếu bãi nhiệm tại Duma. Ngày 17, Thủ tướng Netanyahu thất bại trong cuộc tái bầu cử trước nhà lãnh đạo đảng Lao động, vị tướng đã về hưu Ehud Barak, người lính xuất sắc nhất trong lịch sử Israel. Barak là một con người Phục hưng xuất chúng: ông từng học cao học về các hình thái kinh tế tại Stanford, một người chơi piano cổ điển giỏi, và có sở thích sửa chữa đồng hồ. Ông mới chỉ gia nhập chính trường được vài năm và mái tóc cắt sát, mắt nhìn chằm chằm, cách nói thẳng thắn, ngắt quãng là hiện thân của quá khứ quân sự của ông chứ không phải của dòng nước chính trị tối tăm mà ông đang phải chèo lái băng qua. Thắng lợi của ông là dấu hiệu rõ ràng cho thấy người dân Israel nhìn thấy ở ông những đặc điểm của người tiền nhiệm, Yitzhak Rabin: khả năng đem lại hòa bình và an ninh. Quan trọng không kém, chiến thắng giòn giã của Barak đã đem lại cho ông cơ hội có một liên minh cầm quyền trong Knesset, mà sẽ ủng hộ những bước đi không dễ dàng tới hòa bình, thứ mà Thủ tướng Netanyahu đã không bao giờ đạt được.
Ngày hôm sau, Vua Abdullah của Jordan tới thăm tôi, tràn đầy hy vọng về hòa bình và quyết tâm trở thành người kế thừa xứng đáng của cha ông. Ông hiểu sâu sắc những thách thức mà đất nước ông và tiến trình hòa bình đang phải đối mặt. Tôi cũng rất ấn tượng với sự hiểu biết của ông về kinh tế và những đóng góp mà tăng trưởng kinh tế có thể đem lại cho hòa bình và hòa giải. Sau cuộc gặp, tôi tin rằng Nhà vua và người vợ không kém phần ấn tượng của ông, Hoàng hậu Rania, sẽ là những lực lượng tích cực trong khu vực trong thời gian dài sắp tới.
Ngày 26 tháng 5, Bill Perry gửi thư của tôi tới Kim Jong II, nhà lãnh đạo Bắc Triều Tiên, dự thảo một lộ trình cho tương lai, trong đó Mỹ sẽ hỗ trợ theo nhiều cách cho ông ta khi, và chỉ khi, ông ta từ bỏ nỗ lực phát triển vũ khí hạt nhân và tên lửa tầm xa. Năm 1998, Bắc Triều Tiên đã có bước đi mang tính xây dựng nhằm chấm dứt các cuộc thử tên lửa kiểu như vậy, và tôi cho rằng nhiệm vụ của Perry lần này có cơ hội thành công khá lớn.
Hai ngày sau, Hillary và tôi tới khu an dưỡng Hội đồng Lãnh đạo đảng Dân chủ (DLC) ở Đồn điền White Oak ở bắc Florida, nơi có khu bảo tồn động vật hoang dã rộng lớn nhất nước Mỹ. Tôi thức dậy lúc 4 giờ sáng để theo dõi lễ nhậm chức của tổng thống Nigeria mới, cựu tướng Olusegun Obasanjo, trên tivi. Kể từ khi giành độc lập, Nigeria đã phải gánh chịu nạn tham nhũng, các cuộc tranh chấp khu vực và tôn.giáo, và điều kiện xã hội tồi tệ. Bất chấp sản lượng dầu vô cùng lớn, đất nước này thỉnh thoảng vẫn thiếu năng lượng sinh hoạt và nhiên liệu. Obasanjo đã chiếm được chính quyền một cách nhanh gọn sau cuộc đảo chính quân sự vào những năm 1970, sau đó giữ lời hứa rời vị trí ngay khi cuộc bầu cử mới được tổ chức. Sau đó, ông đã bị bắt giam vì quan điểm chính trị của mình. Cũng trong thời gian ở tù, ông đã trở thành một tín đồ Cơ đốc ngoan đạo và viết sách về đức tin của mình. Thật khó tưởng tượng về tương lai tươi sáng cho khu vực châu Phi vùng cận Sahara nếu không có một Nigeria thành công. Sau khi lắng nghe bài diễn văn nhậm chức đầy thuyết phục của ông, tôi hy vọng Obasanjo sẽ thành công ngay tại nơi những người khác chịu thất bại.
Về mặt đối nội, tôi bắt đầu tháng 5 với một tuyên bố quan trọng về không khí sạch. Chúng tôi đã giảm tỉ lệ ô nhiễm khí độc ở các nhà máy hóa chất tới 90%, và đặt ra tiêu chuẩn khắt khe để giảm khói sương và bụi để bảo vệ hàng triệu trẻ em khỏi bệnh hen suyễn. Ngày 1 tháng 5, tôi tuyên bố rằng sau khi tư vấn kỹ càng với các nhóm công nghiệp, môi trường và tiêu dùng, giám đốc Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) Carol Browner sẽ ban hành một quy định yêu cầu tất cả phương tiện vận chuyển hành khách, bao gồm cả những chiếc SƯV ngốn xăng, phải đạt những tiêu chuẩn bảo vệ môi trường, và rằng chúng tôi sẽ cắt giảm 90% tỉ lệ sulfur trong xăng dầu trong năm năm tới.
Tôi thông báo một sáng kiến mới chống tội phạm, duyệt các khoản chi để hoàn thành nỗ lực đưa thêm 100.000 cảnh sát trên các đường phố (hơn một nửa trong số họ đang đang phục vụ); mở rộng chương trình COPS, thuê thêm 50.000 cảnh sát trong các khu vực có tỷ lệ tội phạm cao nhất; và quy định việc sở hữu chất độc sinh học có thể dùng làm vũ khí khủng bố mà không có lý do chính đáng là một tội danh liên bang.
Tôi ước ao ngày 12 không bao giờ đến. Bob Rubin trở về với cuộc sống riêng tư. Tôi tin rằng ông là Bộ trưởng Ngân khố xuất sắc và quan trọng nhất sau Alexander Hamilton từ những ngày đầu tiên của nền cộng hòa. Bob cũng là vị chủ tịch đầu tiên của Hội đồng Kinh tế Quốc gia. Trên cả hai cương vị, ông đều đóng vai trò quyết định trong nỗ lực khôi phục tăng trưởng kinh tế và mở rộng lợi ích của việc đó tới nhiều người dân Mỹ hơn, ngăn chặn và kiềm chế khủng hoảng tài chính nước ngoài, và hiện đại hoá hệ thống tài chính quốc tế nhằm đáp ứng cho nền kinh tế toàn cầu, nơi mà giá trị các trao đổi giữa các quốc gia đạt hơn một nghìn tỉ đôla mỗi ngày. Ông ấy là một điểm tưa vững chắc trong cuộc thử thách bãi nhiệm, không chỉ lên tiếng trong cuộc gặp mặt nội các khi tôi nói lời xin lỗi, mà còn không ngừng nhắc nhở cộng sự nên tự hào về những việc đã làm, và cảnh báo họ không nên xét đoán quá nhiều. Một trong những cộng sự trẻ tuổi hơn của chúng tôi thổ lộ rằng Bob khuyên nhủ nếu sống lâu quá, ông ấy cũng có thể sẽ làm điều gì đó đáng hổ thẹn.
Khi Bob gia nhập chính phủ của tôi, có lẽ ông là người giàu có nhất trong số chúng tôi. Sau khi ông ấy ủng hộ kế hoạch kinh tế năm 1993 với việc tăng thuế thu nhập đối với người dân Mỹ có thu nhập cao nhất, tôi thường nói đùa rằng "Bob Rubin đến Washington để giúp tôi cứu lấy tầng lớp trung lưu, và khi ra đi, ông ấy cũng gia nhập tầng lớp đó". Bây giờ thì Bob trở về cuộc sông riêng tư, tôi nghĩ không cần phải lo lắng về điều này nữa.
Tôi chỉ định thứ trưởng tài năng của Bob, Larry Summers, làm người kế nhiệm. Larry nắm rất rõ các vấn đề kinh tế lớn trong sáu năm qua, và anh đã sẵn sàng. Tôi cũng bổ nhiệm Stu Eizenstat, Thứ trưởng Ngoại giao phụ trách kinh tế, làm Thứ trưởng Bộ Ngân khố. Stu đã hoàn thành tốt các nhiệm vụ quan trọng, trong đó không có gì quan trọng hơn vụ vàng của Đức Quốc xã. Edgar Bronfman Sr. đầu tiên khiến chúng tôi quan tâm đến vụ việc này khi liên hệ với Hillary. Hillary hẹn gặp Eizenstat, người sau đó đi đầu trong nỗ lực của chúng tôi nhằm tìm kiếm công lý và bồi thường cho những người Do Thái sống sót và họ hàng của họ, những người mà tài sản đã bị cướp sạch khi bị lùa vào các trại tập trung.
Không lâu sau đó, Hillary và tôi bay đến Colorado để gặp các sinh viên và gia đình của trường Trung học Columbine. Một vài ngày trước, thượng viện đã thông qua đề nghị của tôi về việc cấm nhập khẩu băng đạn lớn, một cách dùng để lách lệnh cam vũ khí tấn công, và cấm thanh thiếu niên sở hữu các vũ khí tấn công. Đối mặt với việc NRA vận động hành lang ráo riết, Al Gore bỏ phiếu phá vỡ thế bế tắc 50-50 để thông qua đề nghị thực hiện điều khoản của luật Brady buộc kiểm tra nhân thân người mua súng ở các hội chợ súng.
Mặc dù dân chúng ở Columbine vẫn còn đau buồn nhưng học sinh đã đi học trở lại, các em và gia đình dường như quyết tâm ra tay nhằm giảm bớt nguy cơ đối với những học sinh Columbine sau này. Họ biết rằng mặc dù đã có một vài vụ nổ súng trong trường học xảy ở nơi khác, nhưng chính sự kiện ở trường Columbine làm nhói đau tâm hồn của nước Mỹ. Tôi nói với họ rằng họ có thể giúp nước Mỹ xây dựng một tương lai an toàn hơn vì những gì mà họ đã chịu đựng. Mặc dù quốc hội không chịu thông qua điều khoản về các hội chợ súng, trong đợt bầu cử năm 2000, vì có sự kiện ở trường Columbine mà các cử tri ở vùng Colorado bảo thủ vẫn thông qua lệnh cấm trong tiểu bang của họ bằng số phiếu áp đảo.
Vụ Whitewater vẫn còn dây dưa vào tháng 5, khi Kenneth Starr, bất chấp thất bại trong vụ xét xử Susan McDougal, vẫn theo đuổi vụ kiện chống lại Julie Hiatt Steele. Vụ kiện kết thúc vì có nhiều ý kiến khác nhau trong bồi thầm đoàn; ở vùng bắc Virginia bảo thủ, đó là một thất bại của công tố viên độc lập và chiến thuật của ông ta. Sau tất cả những nỗ lực của Starr trong vụ kiện của Jones, người duy nhất bị kết án là Steele, một người ngoài cuộc vô tư từ chối nói dối. Lúc bấy giờ văn phòng của Starr đã thực hiện bốn vụ kiện và thua ba.
Vào tháng 6, cuối cùng thì các cuộc oanh kích trừng phạt nhằm vào người Secbia đã phá vỡ ý chí kháng cự của Milosevic. Ngày 2, Victor Chernomyrdin và Tổng thống Phần Lan Martti Ahtisaari đích thân trao các yêu sách của NATO cho Milosevic. Ngày hôm sau, Milosevic và quốc hội Serbia đồng ý. Như dự đoán trước, những ngày tiếp theo đầy rẫy tranh luận và căng thẳng về chi tiết, nhưng ngày 9, NATO và các quan chức quân sự Serbia đồng ý rút ngay lực lượng Serbia khỏi Kosovo và triển khai lực lượng an ninh quốc tế dưới sự chỉ huy của liên minh NATO. Ngày hôm sau, Javier Solana chỉ thị cho tướng Clark đình chỉ chiến dịch không kích của NATO, Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc thông qua nghị quyết chào mừng chiến tranh kết thúc, và tôi thông báo với người Mỹ rằng sau 79 ngày, các cuộc ném bom đã ngưng, các lực lượng Serbia đang rút lui, và một triệu đàn ông, phụ nữ và trẻ em buộc phải rời mảnh đất của họ bây giờ đã có thể về nhà. Trong bài diễn văn tại Phòng Bầu dục đọc trước người dân, tôi gửi lời cám ơn đến các lực lượng vũ trang của chúng ta vì thành tích tuyệt vời của họ và đến người dân Mỹ vì họ đã đứng lên chống lại thanh trừng sắc tộc và đã hỗ trợ hào phóng cho những người ti nạn nhiều người trong số đó đã đến nước Mỹ.
Tướng Wes Clark đã chỉ huy chiến dịch bằng tài năng và sự quyết tâm, ông ấy và Javier Solana đã giữ vai trò tư lệnh, liên kết các bên liên minh với nhau và không bao giờ dao động trong cam kết kiên định của chúng ta khi thuận lợi cũng như lúc khó khăn. Cả đội an ninh quốc gia của tôi cũng vậy. Mặc dù người ta hay nghi kỵ chúng tôi khoảng một tuần trước khi chiến dịch oanh kích kết thúc, nhưng Bill Cohen và Hugh Shelton vẫn tin rằng chiến dịch không kích sẽ đem lại kết quả nếu chúng tôi có thể giữ được liên minh trong hai tháng. Al Gore, Madeleine Albright và Sandy Berger tất cả vẫn còn tỉnh táo trong những tuần căng thẳng sôi sục như đang trên đống lửa mà chúng tôi cùng trải qua. Al đóng vai trò quan trọng trong việc giữ nguyên vẹn mối quan hệ của chúng ta với Nga bằng việc vẫn tiếp tục liên lạc với Victor Chernomyrdin và đảm bảo rằng chúng ta và người Nga có cùng quan điểm khi Chernomyrdin và Ahtisaari đến Serbia cố gắng thuyết phục Milosevic từ bỏ việc chống cự vô ích.
Ngày 11, tôi dẫn đoàn đại biểu quốc hội đến Căn cứ Không quân Whiteman ở Missouri để nói lời cảm ơn đặc biệt đến phi hành đoàn và các nhân viên hỗ trợ của các phi cơ ném bom tàng hình B-2, máy bay ném bom này đã bay từ Missouri đến Serbia và ngược lại, liên tục, để thực hiện các cuộc ném bom vào ban đêm mà máy bay B-2 đặc biệt phù hợp. Tổng cộng có 30.000 chuyến bay trong chiến dịch Kosovo. Chỉ mất hai máy bay còn phi hành đoàn đều được cứu sống.
Sau cuộc công kích thành công, John Keegan, có lẽ là sử gia hàng đầu về chiến tranh còn sống, viết một bài báo rất hấp dẫn trên một tờ báo của Anh về chiến dịch Kosovo. Ông ấy thẳng thắn thừa nhận rằng ông ấy đã không tin đánh bom sẽ có tác dụng, và rằng ông ấy đã sai. Ông ấy nói lí do các cuộc công kích như vậy thất bại trong quá khứ là do hầu hết các quả bom không đi đúng mục tiêu. Vũ khí được sử dụng ở Kosovo chính xác hơn các vũ khí từng được sử dụng trong cuộc chiến vùng Vịnh lần thứ nhất; và mặc dù có một vài quả bom đi lạc ở Kosovo và Serbia, nhưng số dân thường bị thiệt mạng ít hơn nhiều so với ở Iraq. Tôi cũng tin là số dân thường bị chết ít hơn so với nguy cơ khi chúng ta sử dụng bộ binh, một động thái mà có lẽ tôi đã phải làm còn hơn để Milosevic thắng. Thành công của chiến dịch không kích ở Kosovo đánh dấu một chương mới trong lịch sử quân sự.
Vẫn còn một giây phút căng thẳng trước khi mọi việc đâu vào đấy. Hai ngày sau khi cuộc xung đột chính thức kết thúc, 5Ọ xe chở khoảng 200 lính Nga từ Bosnia chạy đến Kosovo và chiếm đóng sân bay Pristina mà không có sự chấp thuận trước của NATO, 4 giờ trước khi binh sĩ NATO được Liên hiệp quốc ủy quyền gửi đến. Nga đã xác nhận ý định kiểm sòát sân bay của mình.
Wes Clark giận tím gan. Tôi không trách ông ấy, nhưng tôi biết chúng tôi không ở bên bờ vực của Chiến tranh thế giới thứ ba. Yeltsin đang bị những người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan trong nước thông cảm với người Serbia chỉ trích dữ dội vì đã hợp tác với chúng tôi. Tôi nghĩ ông ấy chỉ tạm thời ném cho họ một cục xương. Tư lệnh Anh, trung tướng Michael Jackson, đã sớm giải quyết tình hình mà không có rắc rối nào xảy ra, và vào ngày 18 tháng 6, Bộ trưởng Cohen và Bộ trưởng Quốc phòng Nga đi đến một hiệp định, theo đó quân đội Nga sẽ gia nhập lực lượng NATO với sự đồng ỷ của Liên hiệp quốc ở Kosovo. Ngày 20 tháng 6, quân đội Nam Tư rút hết quân, và hai tuần sau Cao ủy Liên hiệp quốc về người tị nạn ước tính hơn 765.000 người tị nạn đã trở lại Kosovo.
Kinh nghiệm ở Bosnia cho thấy, sau xung đột sẽ vẫn có rất nhiều công việc đang đợi phía trước ở Kosovo: đưa những người tị nạn về nhà an toàn; dọn dẹp những bãi mìn; xây dựng lại nhà cửa; cung cấp thức ăn, thuốc men và chỗ ở cho những người vô gia cư; giải giáp Quân đội Giải phóng Kosovo; tạo môi trường an toàn cho cả người gốc Albania lẫn thiểu số người Serbia; tổ chức chính quyền dân sự; và khôi phục lại nền kinh tế. Đó là công việc lớn, hầu hết đều do các nước đồng minh châu Âu thực hiện, bởi nước Mỹ chịu trách nhiệm phần lớn trong cuộc không kích.
Mặc dù nhiều thách thức đang chờ đợi phía trước nhưng tôi cảm thấy thật nhẹ nhõm và thỏa mãn. Chiến dịch 10 năm đẫm máu của Slobodan Milosevic nhằm khai thác các khác biệt về tôn giáo và chủng tộc để buộc người Nam Tư cũ làm theo ý ông ta đã thất bại. Những vụ đốt cháy làng mạc và giết chết những người vô tội đã thuộc về quá khứ. Tôi biết chuyện Milosevic cũng thuộc về quá khứ chỉ là vân đề thời gian.
Vào ngày chúng tôi hoàn thành hiệp định với Nga, Hillary và tôi đang ở Cologne, Đức, để dự Hội nghị thượng đỉnh G-8 hàng năm. Hóa ra đó là một trong những cuộc họp quan trọng nhất trong suốt tám năm cầm quyền của tôi. Ngoài việc ăn mừng cuộc xung đột ở Kosovo kết thúc thành công, chúng tôi còn tán thành đề xuất của các bộ trưởng tài chính về việc hiện đại hoá các tổ chức tài chính quốc tế và chính sách quốc gia của chúng tôi đáp ứng những thách thức của nền kinh tế toàn cầu, và chúng tôi thông báo một đề nghị, mà tôi ủng hộ mạnh mẽ, về sáng kiến xóa nợ quy mô lớn cho các nước nghèo, nếu các nước này đồng ý dành tất cả số tiền tiết kiệm cho giáo dục, y tế, hoặc phát triển kinh tế. Sáng kiến này nhất quán với lời kêu gọi xóa nợ của tất cả các nước trên thế giới do Giáo hoàng John Paul II và bạn tôi, Bono, đưa ra.
Sau cuộc họp thượng đỉnh, chúng tôi bay đến Slovenia để cảm ơn người dân Slovenia đã giúp đỡ NATO ở Kosovo và giúp những người tị nạn, rồi đến Macedonia, nơi Tổng thống Kiro Gligorov, mặc dù đang gặp khó khăn về kinh tế và căng thẳng về sắc tộc nhưng vẫn nhận 300.000 người tị nạn. Tại nơi đóng trại ở Skopje, Hillary, Chelsea và tôi đến thăm một vài người trong số họ và nghe kể về những nỗi thống khổ mà họ đã chịu đựng. Chúng tôi cũng gặp một số thành viên của lực lượng bảo an quốc tế đang đóng ở đó. Đây là cơ hội đầu tiên của tôi trực tiếp nói lời cảm ơn đến ông Wes Clark.
Chính trị bắt đầu nóng dần lên vào tháng 6. Al Gore tuyên bố tranh cử tổng thống vào ngày 16. Có thể đối thủ của Al Gore là Thống đốc George W. Bush, ứng cử viên được ưa chuộng của cánh hữu đảng Cộng hòa và bộ sậu. Bush quyên được nhiều tiền hơn Al và đối thủ ở kỳ sơ bộ của Al là cựu Thượng nghị sĩ bang New Jersey Bill Bradley cộng lại. Hillary đang tiến gần hơn đến cuộc đua vào thượng viện ở New York. Tính đến thời điểm tôi rời Nhà Trắng, cô ấy đã giúp tôi trong sự nghiệp chính trị hơn 26 năm. Tôi còn hạnh phúc hơn nữa nếu được giúp cô ấy trong 26 năm tới.
Khi chúng tôi bước vào các cuộc tranh đua chính trị, tôi lại quan ngại hơn nhiều về việc duy trì đà tiến của chúng tôi ở quốc hội và trong chính phủ. Theo truyền thống, khi bầu không khí chính trị vào thời điểm bầu cử tổng thống bắt đầu nóng lên và tổng thống không còn là một phần trong đó, thì sự trì trệ cũng bắt đầu. Một số người phe Dân chủ nghĩ rằng họ sẽ khấm khá hơn nếu có ít hơn số dự luật được thông qua; lúc đó họ có thể chạy đua chống lại một người Cộng hòa "chẳng làm được gì" cho quốc hội. Nhiều người phe Cộng hòa đơn giản chỉ muốn không cho tôi đạt được thêm một thắng lợi nào nữa. Tôi rất ngạc nhiên khi bốn tháng sau cuộc chiến bãi nhiệm, một số người dường như vẫn còn cay đắng, đặc biệt khi tôi đã không chỉ trích họ công khai hoặc riêng tư.
Tôi cố gắng thức dậy mỗi sáng mà không cảm thấy cay đắng và tiếp tục làm việc với tinh thần hòa giải. Phe Cộng hòa dường như đang trở lại với luận điệu mà họ đã dùng kể từ năm 1992: Tôi là người không có tính cách, là người không thể tin được. Trong suốt cuộc xung đột ở Kosovo, một số người phe Cộng hòa có vẻ mong đợi chúng tôi thất bại. Một thượng nghị sĩ phe Cộng hòa biện minh cho sự ủng hộ nhạt nhẽo của các đồng nghiệp của ông ta trước những gì binh sĩ Mỹ đang làm bằng ý kiến rằng tôi đã đánh mất lòng tin của họ; họ đang đổ lỗi cho tôi vì chính họ không chống đối thanh trừng sắc tộc.
Tôi cảm thấy hình như phe Cộng hòa đang cố gắng đặt tôi vào tình huống mất cả chì lẫn chài. Nếu tôi mặc áo xô gai đi lòng vòng, họ sẽ nói tôi không còn đủ sức lãnh đạo vì bầm dập quá. Nếu tôi vui vẻ, họ sẽ nói tôi hả hê và cư xử kiểu khỏi vòng cong đuôi. Sáu ngày sau khi tôi được tuyên bố trắng án ở thượng viện, tôi đi New Hampshire để tổ chức kỷ niệm lần thứ bảy cuộc bầu cử sơ bộ của tôi ở New Hampshire. Một số người chỉ trích tôi trong quốc hội nói rằng lẽ ra tôi không được vui sướng, nhưng tôi lại vui - và vì nhiều lý do chính đáng: tất cả bạn cũ của tôi đều đến thăm tôi; tôi gặp một chàng trai trẻ nói với tôi rằng cậu đã bỏ lá phiếu đầu tiên cho tôi, và tôi đã thực hiện tất cả những việc đã hứa; và tôi gặp một người phụ nữ nói tôi đã khuyến khích cô ấy từ bỏ phúc lợi để trở lại trường học làm y tá. Vào năm 1999, cô ấy là thành viên của Ban Điều dưỡng New Hampshire. Đó là những người mà vì họ tôi làm chính trị.
Lúc đầu tôi không hiểu tại sao phe Cộng hòa và một số nhà bình luận nói tôi khỏi vòng cong đuôi. Bị bẽ mặt trước công chúng, nỗi đau đối với gia đình tôi, món nợ lớn từ các án phí và dàn xếp vụ kiện của Jones sau khi tôi đã thắng kiện, hàng đống bài báo và những lời buộc tội mà Hillary đã phải chịu đựng, và sự bất lực mà tôi cảm thấy khi vô số những người vô tội ở Washington và Arkansas bị ngược đãi và phá sản - những điều này gây ra những tổn thất nặng nề đối với tôi. Tôi đã xin lỗi và cố gắng biểu lộ sự thành thật của mình trong cách tôi đối xử và làm việc với những người thuộc phe Cộng hòa. Nhưng chẳng có gì là đủ. Sẽ không bao giờ là đủ, chỉ vì một lý do giản đơn: tôi đã sống sót và tiếp tục phục vụ và đấu tranh cho niềm tin của tôi. Đầu tiên, cuối cùng, và luôn luôn như vậy, cuộc đấu tranh của tôi với những người tân cánh hữu Cộng hòa bao giờ cũng là vì quyền lực. Tôi nghĩ quyền lực đến từ người dân, và chính người dân nên trao và tước quyền lực. Họ nghĩ người dân đã phạm sai lầm khi bầu tôi hai lần, và họ quyết tâm dùng những sai phạm cá nhân của tôi để biện hộ cho việc tấn công liên tục của mình.
Tôi chắc rằng chiến lược chủ động hơn của tôi là điều đúng đắn cho tôi với tư cách cá nhân và cho khả năng làm việc của tôi. Tôi nghĩ như thế không hẳn có lợi về mặt chính trị. Càng nhiều người Cộng hòa nhằm vào tôi, thì những ký ức về việc Ken Starr đã làm hoặc cách họ đối xử trong suốt thời gian xem xét việc bãi nhiệm càng mờ nhạt. Báo chí, theo lẽ tự nhiên, tập trung vào chuyện hôm nay, không phải chuyện hôm qua, và hay đưa tin về các cuộc xung đột. Điều đó có khuynh hướng có lợi cho những kẻ công kích, bất kể cuộc tấn công đó có công bằng hay không. Chẳng bao lâu, thay vì hỏi, liệu tôi có thể tha thứ và quên đi hay không, báo giới lại hỏi tôi những câu hỏi nghe rất nghiêm túc liệu tôi có đủ đạo đức để tiếp tục lãnh đạo hay không. Phe Cộng hòa cũng tấn công Hillary, nhất là khi bây giờ cô ấy, thay vì làm một nhân vật đầy thông cảm đứng bên cạnh người đàn ông không hoàn mỹ, lại là một người phụ nữ mạnh mẽ tìm cho mình con đường riêng trong chính trị. Tuy nhiên, một cách cân bằng, tôi vẫn cảm thấy thoải mái về tình hình: đất nước đang đi đúng hướng, tỷ lệ ủng hộ tôi cao và chúng tôi vẫn còn nhiều việc để làm.
Mặc dù tôi luôn cảm thấy ân hận vì những gì tôi đã làm sai, nhưng đến chết tôi sẽ vẫn tự hào vì đã chiến đấu trong cuộc chiến bãi nhiệm, cuộc chiến đấu vĩ đại cuối cùng của tôi chống lại các thế lực mà tôi chống đối suốt cả cuộc đời - những kẻ bảo vệ cho trật tự cũ của sự phân biệt chủng tộc ở miền Nam và lợi dụng sự bất an và nỗi lo sợ của tầng lớp lao động da trắng mà bên họ tôi đã lớn lên; những kẻ chống lại phong trào phụ nữ, phong trào bảo vệ môi trường, phong trào quyền đồng tính, và gọi các nỗ lực khác của chúng tôi mở rộng cộng đồng của quốc gia là các cuộc tấn công nhằm vào trật tự thiên nhiên. Họ là những kẻ tin rằng chính quyền phải phục vụ những nhóm lợi ích quyền lực và ủng hộ cắt giảm thuế cho người giàu thay vì đầu tư cải thiện y tế và giáo dục cho trẻ em.
Từ khi còn bé, tôi đã đứng về phía bên kia. Lúc đầu, phe Dân chủ chống lại dân quyền đại diện cho lực lượng phản động, chia rẽ và giữ nguyên trạng. Khi quốc đảng dưới thời Truman, Kennedy và Johnson bắt đầu ủng hộ dân quyền, những người bảo thủ phía nam chuyển sang đảng Cộng hòa, vốn từ đầu thập niên 70, thành lập liên minh với phong trào tôn giáo cánh hữu đang lên.
Khi phe Tân Cánh hữu Cộng hòa lên cầm quyền ở quốc hội năm 1995, tôi ngăn chặn những ý định cực đoan nhất của họ và buộc họ phải chấp nhận tiến bộ hơn nữa trong kinh tế, xã hội và môi trường công lý, là cái giá để có được sự hợp tác của chúng tôi. Tôi hiểu tại sao những người coi chủ nghĩa bảo thủ về chính trị, kinh tế và xã hội ngang với ý Chúa lại căm ghét tôi. Tôi muốn một nước Mỹ cùng chia sẻ lợi ích, trách nhiệm và tham gia bình đẳng vào một cộng đồng dân chủ. Phe Tân Cánh hữu Cộng hòa muốn một nước Mỹ mà quyền lực và của cải tập trung vào tay "đúng" người, những người vẫn duy trì được sự ủng hộ đa số bằng cách bêu riếu nhóm người thiểu số mà mong muốn được hòa nhập của họ đe dọa đến quyền lực của nhóm người kia. Họ cũng ghét tôi bởi vì tôi là một kẻ phá giới, một người Tin Lành miền nam da trắng lại có thể lôi cuốn khối quần chúng mà họ cho rằng nghiễm nhiên ủng hộ họ.
Bây giờ thì những tội lỗi riêng tư của tôi đã bị phơi bày, họ có thể sẽ ném đá tôi cho đến chết. Tôi không còn giữ cơn tức giận trong lòng nữa mà tôi rất vui, ngẫu nhiên trong lịch sử, tôi có được vận may đứng lên chống lại hiện thân mới nhất của lực lượng phản động và chia rẽ, và ủng hộ một liên minh hoàn hảo hơn.