CHẶNG ĐẦU CỦA HÀNH TRÌNH

“Máy ảnh của tôi đã ghi lại những nơi… toàn rác. Những dòng sông, những con người oằn mình trong rác. Câu chuyện tôi sắp kể dưới đây sẽ chẳng phải một câu chuyện hấp dẫn và thú vị, nhưng tôi nghĩ đó là một câu chuyện có ích. Tôi chỉ là một cá nhân với khả năng có hạn nhưng tôi tin một hành động nhỏ, thiết thực sẽ lan ra thành nhiều hành động tốt đẹp và lớn lao

Những nghĩa trang lốp xe

Đầu tháng 8/2018, tôi bắt đầu lên đường xuyên Việt. Đó là một buổi chiều mưa tầm tã, sau khi vừa kết thúc một buổi workshop chuyên đề về ảnh ở Học viện nhiếp ảnh LPA.

Mưa như thế này hay để sáng mai tạnh ráo anh hãy khởi hành. Đi chậm một ngày cũng không sao đâu anh.

Nhìn trời mưa mãi không dứt, có vài anh chị em học viên lo ngại nên khuyên tôi hoãn sang hôm sau hẵng khởi hành. Nhưng nghĩ tới chặng đường dài phía trước có bao điều chờ đợi, tôi không muốn chần chừ thêm. “Không sao đâu, mưa là có lộc. Anh nghĩ cứ đi trời sẽ hửng lên thôi. Yên tâm nhé!”. Thấy tôi quyết tâm như vậy, mọi người thôi không cản nữa, một bạn học viên còn chạy vội đi mua ít lương khô dúi vào tay tôi, thật xúc động. Tôi khoác áo mưa, chào tạm biệt mọi người và lên đường.

Rời Hà Nội, tôi thẳng hướng Nam xuôi theo sông Đáy về tới khu vực Hà Nam, Ninh Bình. Lổn ngổn bên đường là những bãi đầy lốp xe hỏng trông như những “nghĩa trang”. Tại sao họ không vứt những cái lốp cũ đi? Liệu chúng có giá trị tái sử dụng chăng mà lại dồn thành đống như thế này? Không hiểu họ sẽ làm gì để xử lý nhựa của những lốp xe này? Tôi đăm đắm nhìn theo những “nghĩa trang” lốp xe trên chặng đầu cuộc hành trình mà cứ tự hỏi như vậy. Sông Đáy là điểm đầu tiên tôi đến. Đây cũng là một điểm nóng về ô nhiễm. Báo chí thường đưa những tin về cách đốt và chôn lấp rác rất thô sơ dọc hai bờ sông Đáy. Giờ được tận mắt chứng kiến tôi mới tin là thật.

Tôi đi dọc bờ sông Đáy phía Ninh Bình, bên kia sông là Nam Định. Tôi đã thấy những bãi rác ở ngay hai bên bờ sông, nằm giữa những cánh đồng, có những bãi rác ngập ngụa trong nước.

Bác ơi, các bãi rác này được xử lý thế nào bác nhỉ? – tôi dừng xe hỏi một bác đang đi ngược về phía mình. Thì đốt hoặc chôn lấp thôi cậu. Nhưng chủ yếu là đốt, đốt cho nhanh chứ chôn thì lâu với mất công lắm. Đốt thì có tí khói, nhưng một tẹo bay lên trời là hết.

Một không gian với dòng sông trong xanh, ruộng lúa trải dài và những thôn làng cùng bao dân cư sẽ thế nào nếu chiều chiều, những làn khói rác bay mù mịt trong không gian, mùi hôi thối, mùi cao su cháy khét nồng nặc trong không khí? Người dân và chính quyền nơi đây liệu có biết việc đốt phế phẩm, rác, đồ nhựa, lốp cao su ở nhiệt độ thấp (200 – 700 độ C), thời gian không đủ để cháy hoàn toàn sẽ phát thải vào không khí rất nhiều chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy, độc hại như dioxin, cyanide, phenol… ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và sức khỏe con người?

Mùi khói của rác rất độc bác ơi, sao ở đây người dân không đề nghị hình thức thu gom rác, xử lý rác khác hả bác? Thu gom rác rồi chở đi đâu hả chú, lại đem đi chôn. Chôn xuống đất, phân hủy vào đất, cây cối trồng trong đất, trâu bò ăn cỏ thì cũng vậy. Mà cũng chả có chỗ chôn. Thế chú là nhân viên điều tra môi trường à? Dạ không ạ, cháu đang đi chụp rác bác ạ. Chụp rác hả? Sao cảnh đẹp không chụp, chụp rác làm gì.

Bác nhìn tôi lắc đầu, chắc bác nghĩ tôi bị hâm. Tôi giơ máy ảnh ngắm chụp liên tục, những cột khói của bãi rác lan khắp không gian. Mùi rác xộc lên, tôi đứng một lúc mà không chịu nổi.

Ghé vào quán ăn bình dân trên đường ra Thanh Hóa, tôi vẫn không thể nào ăn nổi cơm vì mùi rác lúc nãy. Xem lại ảnh đã chụp trong máy, tôi thấy thật kinh khủng. Những đống rác ngút ngát đang âm ỉ cháy.

Tôi nghỉ một đêm ở Ninh Bình và sáng hôm sau đi Thanh Hóa sớm. Càng tiến dần vào vùng biển Thanh Hóa, không khí càng trong lành hơn, gió biển mặn mòi, không khí nóng nhưng dễ chịu. Tôi sẽ đi qua Đa Lộc, Lạch Bạng (Hải Thanh, Hải Tiến) và dừng lại ở Hải Hòa. Điểm dừng chân đầu tiên của tôi ở Thanh Hóa là xã Đa Lộc. Đa Lộc sáng sớm yên tĩnh, gió biển rì rào nhưng… tràn ngập đường bờ biển là túi ni-lông. Đang định tìm một điểm dựng xe để chụp lại cảnh này thì tôi bị thu hút bởi tiếng lao xao, trao đổi, bán hàng của tàu bè, ngư dân nô nức trên bãi biển. Lái xe tiến gần chợ hải sản, vừa hỏi han tôi vừa lắp máy ảnh chụp.

Chú chụp rác à? Ở đây người sống đông đúc, lại tập trung nghề buôn bán hải sản nên túi ni-lông đương nhiên là nhiều rồi. Không dùng túi ni-lông đựng hải sản thì biết dùng gì bây giờ chú ơi.

Các cô bác ngư dân cười trêu tôi. Khuôn mặt đen bóng, cùng nụ cười khỏe khoắn của họ thật vô tư, họ không biết hoặc không quan tâm đến những ẩn họa của túi ni-lông và rác gây ra cho môi trường. Làm sao họ biết được túi ni-lông trắng xóa dọc bờ biển như vậy sẽ tạo ra mối nguy hại to lớn trong tương lai, biển sẽ ô nhiễm. Tôi chợt nhớ tới câu chuyện về chú cá voi ở Thái Lan đã chết vì túi ni-lông vào đầu tháng 6/2018: Một con cá voi được phát hiện ở bờ biển Thái Lan. Khi thấy tình trạng của nó không được ổn, người ta đã tìm cách đẩy nó lên bờ. Một nhóm bác sĩ thú y cố gắng giúp nó ổn định tình trạng sức khỏe, nhưng con cá voi đã chết không lâu sau khi nôn ra năm túi ni-lông.

Khi khám nghiệm tử thi người ta phát hiện còn tới 80 túi nhựa với trọng lượng lên đến 8kg trong dạ dày chú cá voi xấu số.

Đống ni-lông trên bãi biển kia rồi cũng sẽ theo sóng biển trôi ra tít ngoài xa sẽ có những loài sinh vật biển nuốt phải và chết như chú cá voi ở Thái Lan. Rồi phải mất hàng trăm năm túi ni-lông mới phân hủy. Theo thống kê của Jambeck (nhóm nghiên cứu CH Georgia), có khoảng 8,8 triệu tấn chất dẻo độc hại gần như không-thể-phân-hủy bị thải ra đại dương mỗi năm, tương đương với 15 túi đi chợ đựng đầy mảnh chất dẻo rải trên mỗi mét bờ biển của các nước duyên hải trên toàn thế giới. Vấn đề này được phát hiện lần đầu vào năm 1970 khi có khoảng 0,1% sản phẩm nhựa dẻo bị thải ra đại dương. Tỷ lệ này hiện nay là 4,5%. Tôi định nói với các cô chú về tác hại của túi ni-lông nhưng “ở đây có bao nhiêu chợ hải sản, không cấm được, lấy gì mà thay thế túi ni-lông bây giờ. Mưu sinh mà, biết làm sao chú ơi!”. Vì mưu sinh, vì tiện lợi, và cũng vì cuộc sống mà mỗi người chúng ta đang hằng ngày hủy hoại môi trường sống của chính mình và tương lai con cháu mình.

Trong lịch trình của tôi có điểm đến là Hải Thanh. Thú thực đến Hải Thanh ngoài mục đích chụp ảnh tôi còn muốn tìm lại một nhân vật trong bức ảnh tôi chụp cách đây mười năm. Mười năm trước, tôi đi chụp cảnh đẹp của đất nước và vô tình chụp được hình ảnh một cô bé đen đen, nhỏ bé, dầm mình trong nước tanh và hôi thối để đưa cá thối lên bờ. Địa điểm tôi chụp cô bé chính là ở cảng cá Hải Thanh. Bức ảnh gây một ấn tượng mạnh với tôi. Khi bắt đầu lên lộ trình chụp rác, tôi đã định sẵn mình sẽ qua đây tìm lại nhân vật trong ảnh. Loanh quanh mãi trong những con đường của ngư phố, tôi biết được cô bé giờ đã có gia đình, không làm thuê công việc ấy nữa. Lúc này, trời cũng đang dần tối, tôi rất muốn đến gặp cô nhưng hành trình của tôi còn dài quá. Thực sự đáng tiếc! Đắn đo mãi, tôi cũng quyết định lên đường và tự nhủ “khi nào xong hành trình, nhất định sẽ quay lại đây để gặp cố nhân”.