Vết chân tròn trên cát…

Sau cuộc đụng độ với tài xế xe tải chở rác, tôi cứ tiếc mãi vì không chụp được tấm ảnh có sức cảnh tỉnh cao như vậy. Tôi về nhà trọ, cất máy, pha một ly cà phê tự động viên: “Mình sẽ chụp được nhiều tấm ảnh khác để cảnh tỉnh. Tuy chưa chụp được bức ảnh nhưng những người có ý định xả thải ra biển sẽ có chút e dè vì đã có người quan tâm và lên tiếng về vấn đề này”. Đêm dần buông xuống. Sáng mai, hành trình sẽ tiếp tục. Điểm đến tiếp theo của tôi là Bình Trị Thiên.

Đi tới khúc ruột nhỏ hẹp Bình Trị Thiên của dải đất chữ hình chữ S, trời nắng như đổ lửa. Tới hôm nay, làn da nâu “tươi màu suy nghĩ” của tôi giờ đã ngả sang màu cà phê sữa với tỉ lệ sữa: cà phê là 1:10. Cứ đà này chẳng mấy chốc mà da tôi chuyển hẳn sang màu cà phê đen. Đi một đoạn xa, tôi bắt đầu thấy rát tôi dừng xe, vượt qua cơn lười để tháo các loại dây buộc chằng chịt, lục lọi trong mớ đồ lôi ra tuýp kem chống nắng vật lý bôi bôi trát trát. Gì thì gì, cũng phải bảo vệ làn da “Trâu Á” của mình thôi. Trước đây, tôi rất lười mấy món lỉnh kỉnh này, nên chả biết gì về kem chống nắng và đương nhiên chả thể phân biệt kem chống nắng vật lý với hóa học, kem chống nắng dạng sữa với dạng kem. Ấy thế mà giờ tôi lại là chuyên gia về kem chống nắng. Tất cả là nhờ rác thải nhựa. Khi nghiên cứu về rác thải nhựa, tôi biết được, trong đa số kem chống nắng hóa học có hai hoạt chất là oxybenzone và octixonate, được cho là thủ phạm giết chết các rặng san hô ở nhiều nơi trên thế giới và có khả năng gây hại cả cho con người. Ở Hawaii, thậm chí người ta đã cấm việc sử dụng các loại kem chống nắng có hai hoạt chất này sau sự ra đi không trở lại của rất nhiều rặng san hô. Chưa hết, trong kem chống nắng cũng như rất nhiều sản phẩm làm sạch, dưỡng da mà chúng ta dùng hằng ngày, như sữa tắm, sữa rửa mặt… đều có chứa hạt vi nhựa.

Hạt vi nhựa là hạt nhựa có kích thước rất nhỏ (<5um) và dễ dàng bị rửa trôi ra sông, hồ, đại dương theo đường nước thải. Khi tồn tại trong môi trường nước, chúng gây ra ô nhiễm và tồn tại hàng trăm năm hoặc cũng có thể lâu hơn rất nhiều vì đến giờ, các nhà khoa học vẫn chưa biết được hạt vi nhựa có thực sự bị phân huỷ theo thời gian hay không. Còn tại sao chúng lại độc hại? Vì những hạt nhỏ li ti này được cho là một sự đe dọa ghê gớm nhất, chúng thường bị những loài phiêu sinh vật và những sinh vật nhỏ tưởng nhầm là “đồ ăn” và từ đó theo chuỗi thức ăn đi vào những con cá, con chim lớn hơn hoặc vào cơ thể những sinh vật khác, kể cả con người. Chính vì ẩn chứa nhiều nguy cơ như vậy, nhiều quốc gia lớn đã tuyên chiến rất mạnh mẽ với đội quân những hạt vi nhựa li ti này. Đi đầu phải kể đến Canada. Sau gần hai năm dự thảo, Canada chính thức cấm việc sử dụng hạt vi nhựa trong ngành sản xuất các sản phẩm vệ sinh cá nhân. Từ 1/7/2018, việc sản xuất, nhập khẩu và bán các sản phẩm vệ sinh cá nhân có chứa hạt vi nhựa bị cấm hoàn toàn.

Tổng thống Barack Obama đã ký dự luật được Quốc hội thông qua và trong năm 2017, Mỹ đã chính thức cấm sử dụng hạt vi nhựa trong ngành mỹ phẩm và sản phẩm chăm sóc cá nhân.

Một số bang, gần đây nhất là California, thậm chí đã ban hành các khung pháp chế cho việc cấm sử dụng hạt vi nhựa trước khi lệnh cấm chính thức được ban hành trên phạm vi toàn quốc. Một số công ty, tập đoàn cũng đã ngừng hoặc có kế hoạch ngừng sử dụng hạt vi nhựa trong các sản phẩm của mình, như Unilever, Procter Gamble, Johnson Johnson, Beiersdorf, Colgate-Palmolive và L’Oreal…

Giá mà tất cả các hãng mỹ phẩm đều chỉ sản xuất những sản phẩm thân thiện với môi trường thì tốt biết bao. Từ khi nghiên cứu về rác thải nhựa, tôi đặc biệt thích những cửa hàng sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường và luôn để ý sưu tầm những địa chỉ xanh này để chia sẻ cho bạn bè, người thân. Ví dụ như đôi giày tôi đang đi, tôi mua vì cửa hàng đó họ không dùng túi ni-lông mà dùng túi giấy tái chế (cho dù giá giày có thể nhỉnh hơn các shop khác). Tôi không dùng những chai nước lavie dọc đường mà mang theo bình giữ nhiệt inox, khẩu trang cũng dùng loại khẩu trang bằng vải sợi tre, bàn chải cũng là bàn chải tre nốt… Tôi coi đó như một đóng góp nhỏ bé vào việc bảo vệ môi trường.

Cất tuýp kem chống nắng vào ba-lô, tôi gọi cho con gái. Không thấy con nghe điện, chắc đang trên đường đi học. Không biết Hà Nội có nóng có nắng không? Con ăn gì buổi sáng? Ở đây nắng bỏng rát, nhớ nhà quá. “Tiếp tục lên đường thôi!” – Tôi tự nhủ. Tôi đi tiếp đến Quảng Trị.

*

Như thường lệ, tới đâu tôi cũng tìm đến các cảng cá và bờ biển để chụp ảnh. Chụp xong, tôi xách máy ảnh đi dạo quanh bờ biển. Ở đây tôi đã có một cuộc gặp gỡ thật đặc biệt. Tôi gặp mệ Hiên, khi cái dáng nhỏ bé liêu xiêu của mệ lọt vào khung hình của tôi. Mệ nói nhanh và dùng nhiều từ địa phương Quảng Trị khiến tôi nghe như tiếng nước ngoài và chỉ hiểu bập bõm. Chẳng hạn lúc hỏi mệ đang ở với ai, mệ bảo ởchắc, đang định hỏi mệ chắc là ai thì chợt nhớ ra thổ ngữ nơi đây quen gọi ở một mình là ở chắc. Mệ kể cho tôi câu chuyện đời mệ. Mệ hằng ngày vẫn đi nhặt ve chai. Lúc thì ra cảng xin cá. Nhà của mệ do nhà nước xây và lương mệ nhận mỗi tháng là 540 nghìn đồng, chỉ đủ đong gạo thôi nên mệ vẫn đi nhặt ve chai kiếm thêm, một ngày được khoảng mười, hai mươi nghìn mua thức ăn. Mệ hay cười nhưng đằng sau nụ cười hiền lành ấy là cả một câu chuyện buồn.

Hồi nhỏ, mệ tập kết ra Bắc và trúng bom nên bị mất một chân. Thời gian và cuộc đời đưa đẩy, giờ đây mệ là người dọn rác cho cửa biển này. Mệ chỉ có mong ước duy nhất là được một lần trong đời đến thăm lăng Bác, nhưng mệ lo nếu đi thì đàn gà ở nhà ai trông, rác ở biển ai sẽ nhặt... Nghe đến đó, lòng tôi bỗng trào dâng xúc động lẫn bao cảm xúc khó tả. Mệ không phải là anh thương binh “vẫn đến trường làng” mà nhạc sĩ Trần Tiến đã viết trong bài Vết chân tròn trên cát, mà sao trong tôi cứ vẳng vang lời bài hát: Vết chân tròn, vẫn đi về trên con đường mòn cát trắng quê tôi… Giá như, tôi có thể đưa mệ ra thủ đô thăm lăng Bác như ước nguyện của mệ… nhưng, tôi phải tiếp tục hành trình đang dang dở. Chào mệ, tôi lên đường đi tiếp. Và suốt dọc đường đi tôi cứ thế miên man nhớ về bà cụ nhặt ve chai ở Quỳnh Lưu, miên man nhớ về mệ ở Gio Linh, Quảng Trị…

Có những con người dẫu chỉ gặp gỡ một lần trong đời, ta đã thực sự quý mến họ, dẫu cho lý do ta thương mến họ rất đơn giản. Những người như mệ, như bà cụ ở Quỳnh Lưu chính là những người góp phần làm sạch môi trường biển. Nhưng biển rộng thế, dáng các mệ lại nhỏ bé thế, biết bao giờ mới sạch rác được đây?