Đảo là nhà, biển có là quê hương?

Rời phố cổ, tôi lên đường đến xã đảo Tam Hải. Làm thế nào để Tam Hải trở thành khu du lịch biển đảo và vùng đệm hệ sinh thái môi trường là vấn đề đang được các nhà khoa học hết sức quan tâm. Họ nhận định rằng Tam Hải xứng đáng trở thành di sản địa chất tầm cỡ thế giới.

Tôi đi đò từ phía làng Bích họa Tam Thanh sang, rồi sau khi loanh quanh, tôi đi tiếp đò khác về phía biển Dung Quất. Đảo tuy nhỏ nhưng có nhiều bãi cát khá đẹp. Nhưng lại là rác thải… Thứ ngáng đường mọi vẻ đẹp thiên nhiên mà tạo hóa đã ban tặng.

Và rác ngự trị khắp nơi trên hòn đảo đẹp đẽ này: từ bãi đất trống, kênh rạch, cống thoát nước thải và tất nhiên là cả đường bờ biển, trên mặt biển… Những nơi ấy trở thành điểm tập kết rác của hàng nghìn người dân sinh sống tại xã đảo, trước sự bất lực của chính quyền địa phương. Mỗi mùa mưa, túi ni-lông, xác động vật nổi lềnh bềnh, khi vào mùa khô thì bốc mùi hôi thối, khiến môi trường ô nhiễm đến mức báo động.

Bác C., một bác trung tuổi, dáng vẻ nhanh nhẹn, rôm rả trò chuyện với tôi. Bác có vẻ khó giữ được sự bình tĩnh. Hẳn rồi, thời trai trẻ, bác đã sống tại nơi này với bầu không khí trong lành biết bao nhiêu thì giờ ô nhiễm bấy nhiêu. Tôi nhìn sâu trong ánh mắt bác, thấy điều gì đó ngập ngừng, có vẻ bác còn muốn chia sẻ nhiều lắm. Người có tuổi thích có người bầu bạn và tâm sự. Giọng bác mỗi lúc mỗi tha thiết gay gắt có, tiếc nuối có và chất chứa một sự buồn bã, bất lực.

Mấy năm trước UBND tỉnh Quảng Nam đã phê duyệt dự án lò đốt rác với kinh phí khoảng 4 tỷ đồng. Tuy nhiên, việc đặt vị trí lò đốt rác gần khu dân cư không đảm bảo theo quy định của Bộ Y tế nên không nhận được sự đồng thuận của người dân. Ngày qua ngày, hòn đảo thì ô nhiễm, rác càng ngày càng bị đổ nhiều ra đại dương. Nhưng đến nay, Tam Hải vẫn chưa triển khai được phương án nào để xử lý rác thải. Người dân vẫn mặc nhiên vứt rác bừa bãi khắp nơi.

Rời xã đảo Tam Hải, lòng tôi cứ ám ảnh mãi ánh mắt buồn đau đáu nhiều xa xót của bác C.

*

Hôm nay là thứ ba, trời âm u. Tôi phóng vội xe trên đường để kịp đến cảng Sa Kỳ nơi trung chuyển để ra đảo Lý Sơn.

Đến bờ, khách du lịch, dân cư lần lượt lên đảo. Bác chủ thuyền cùng hai anh con trai và tôi cùng nhau kéo chiếc xe khênh lên bờ. Người miền Trung vẫn thế, nhiệt tình, vui vẻ, tốt bụng. Tôi định gửi thêm tiền, nhưng bác chủ thuyền không nhận. Bác nói: “Tặng chú coi như là góp một chút vào việc tốt trong xã hội. Chúc chú có nhiều tấm ảnh đẹp”. Tôi xin phép được chụp bác cùng mọi người trên tàu, tôi xin địa chỉ và sẽ gửi ảnh làm quà. Ai cũng cười thật tươi, khuôn mặt rám nắng khỏe khoắn.

Loanh quanh trên đảo, tôi muốn bỏ giấy gói bánh mì nhưng tìm mãi không thấy thùng rác ở chỗ nào. Định hỏi thăm thì thấy ngay một chị hồn nhiên xách túi rác ném ra biển. Con đê ngăn cách biển với đất liền giờ trở thành con đường dẫn lối để đưa rác đến gần hơn với biển. Con đê toàn rác và rác. Tôi chụp con đê rác đó. Thập cẩm đủ các loại. Và không có một thùng thu gom rác nào cả, tất cả được đựng trong túi ni-lông, thậm chí là vứt bừa bãi, tung tóe. Tại sao họ lại không cho vào thùng rác nhỉ?

“Lấy đâu ra thùng rác chú ơi. Thùng rác duy nhất chỉ có trong cảng Sa Kỳ, nơi đây không có thùng rác. Cửa biển chính là bãi đổ rác”. Người dân ở đây đã trả lời như vậy khi tôi hỏi thăm về thùng rác. Câu trả lời làm tôi tò mò đi khắp xã. Các biển hiệu vì môi trường cực nhiều nhưng quả nhiên không tìm thấy thùng rác.

Tôi bỗng cảm thấy cái thùng rác sao mà đẹp đẽ lạ thường. Với người dân trong vùng, thiết nghĩ có thùng rác, dù chỉ là vài ba cái nhỏ xinh thì khu bến cảng sẽ thêm phần đẹp hơn. Người dân sẽ có ý thức hơn. Trẻ con sẽ hiểu rác cần phải bỏ vào thùng, không vứt bừa bãi. Điều gì đó làm ra cái đẹp cũng sẽ trở thành cái đẹp…

Rồi đây, không có thùng rác, người dân vẫn cứ thản nhiên đến mức hồn nhiên xả rác ra biển, họ và cả chúng ta nữa, tất cả chúng ta đấy nhé, tôi nhấn mạnh, chúng ta sẽ nhận những thứ thực sự đẹp đẽ sao? Những con hải âu đã cho chim non ăn rác thải nhựa, bởi chúng nghĩ đó chỉ là vật ban tặng bổ dưỡng đến từ biển cả. Những chú rùa cũng mắc lỗi tương tự, tưởng rằng các túi ni-lông đang nổi bồng bềnh là con sứa ngon lành. Hậu quả là ruột những chú chim và rùa này bị lấp kín bởi rác thải của con người. Những chú rùa đen đủi còn bị cắm ống hút nhựa vào lỗ mũi mà không sao rút ra được. Nhiều loài sống ở biển chết vì tắc nghẽn tiêu hóa hoặc thiếu dinh dưỡng.

Chúng ta biếu tặng ông bà, cha mẹ, người thân, chăm chút con cái bằng các đặc sản biển nhưng cũng đâu biết rằng trong đó là bao chất độc hại mà chúng đã ăn phải từ rác của chính con người thải ra?

Liệu chúng ta có được tha thứ hay không? Chúng ta tạo ra nhựa. Loài người đã tạo ra 9,2 tỷ tấn nhựa, trong đó hơn 6,9 tỷ tấn trở thành rác thải nhựa. Và khoảng trên 150 triệu tấn đang nằm trong đại dương, có trọng lượng bằng 1/5 số cá ở đó. Dự báo đến năm 2050 trọng lượng rác thải nhựa và cá trong đại dương là bằng nhau. Chúng ta sản xuất và tiêu thụ hơn 300 triệu tấn mỗi năm, sau đó vứt bỏ một cách lãng phí. Vứt vô tội vạ vào đại dương, nơi nuôi sống chúng ta.

Năm 2010, tôi có đến đảo Lý Sơn chụp bộ ảnh biển đảo theo đặt hàng của tạp chí Heritage. Bộ ảnh đó sau khi được đăng tải đã khiến cho du khách khắp nơi kéo đến Lý Sơn để thưởng lãm khung cảnh nên thơ với biển xanh, cát trắng, nắng vàng. Giờ tôi cũng đến Lý Sơn và chụp một bộ ảnh, nhưng không phải là bộ ảnh về phong cảnh biển đảo tươi xanh mà về rác, về sự ô nhiễm rác thải trên đảo. Liệu khi bộ ảnh này ra đời, mọi người có đến Lý Sơn để dọn rác và làm sạch môi trường không?