Tiếc con sông quê hương của nhà thơ Tế Hanh

Sa Huỳnh là một địa danh nổi tiếng thuộc địa phận huyện Đức Phổ – Quảng Ngãi. Không chỉ là vùng di chỉ khảo cổ có giá trị với hàng loạt mộ chum và nhiều hiện vật tiêu biểu cho một nền văn hóa cổ xưa bị chìm khuất dưới lòng đất mà mãi đến đầu thế kỷ 20 mới được phát lộ, Sa Huỳnh còn được biết đến với một bãi biển đẹp chạy dài năm, sáu cây số cong cong hình lưỡi liềm.

Cái tên Sa Huỳnh (hay Sa Hoàng) có nghĩa là cát vàng. Nơi đây là vựa muối lớn của miền Trung. Đầm nước mặn là nơi người dân địa phương lấy nước làm muối, đồng thời là nơi nuôi cá và hàu.

Tôi đi quanh khu đầm này và lại bắt gặp… rác. Rác ngập ngụa khắp nơi, nước cạnh bờ đen đúa và bốc lên mùi hôi thối, nhất là ở hai thôn Thạnh Đức 1, Thạnh Đức 2. Nhiều rác quá, tôi hỏi những người dân ở đây tại sao lại nhiều rác như vậy, thì nhận được câu trả lời: “Các thôn khác ở xã Phổ Thạch, người ta đang phản đối nhà máy rác gây ô nhiễm môi trường nên khoảng một tháng nay rác của cư dân ở đây hiện không có chỗ nào đổ ngoài việc đổ xuống đầm hoặc đốt. Đầm ô nhiễm, người ta còn không dám ăn cá nuôi dưới đầm này nữa”. Tại sao lại phản đối nhà máy rác nhỉ, tôi băn khoăn? Phải chăng vì hệ thống và quy trình xử lý chất thải của nhà máy không đủ tốt khiến người dân phẫn nộ? Vậy sự tắc trách lại liên lụy đến nhiều những điều khác. Dân không có chỗ đổ rác, họ đổ xuống ao, hồ đầm, cá ăn vào bị nhiễm bẩn nên không ai dám ăn. Vậy còn muối làm ra ở đây thì ra sao?

Tôi xách máy ảnh đi thăm các vựa muối. Có một thực tế đáng báo động hơn đó là: Các loại rác thải nhựa con người ném ra đại dương đang xâm nhập vào muối biển, quay trở lại gây hại cho con người thông qua thực phẩm ăn hằng ngày. Trong bữa cơm của mỗi gia đình, có bữa ăn nào thiếu muối không?

Bữa tối hôm đó, tôi tự thưởng cho mình một bữa hải sản sau một ngày dài vất vả. Nhưng khi vắt miếng chanh vào đĩa muối tiêu, tôi bỗng thấy cổ họng gờn gợn, bữa hải sản vì thế mà kém ngon đi một chút. Thế mới thấy, hạt muối thân quen và cần thiết trong cuộc sống hằng ngày được làm ra như thế nào. Và khi hạt muối không còn sạch, liệu bữa ăn của chúng ta có còn an toàn? Có nhiều người vô tư bảo: “Dào ôi, cứ ăn uống thoải mái đi, có chết thì cũng chết từ từ, có chết ngay đâu mà sợ. Còn nhịn ăn thì sẽ chết đói trước chết bệnh đấy”.

Vậy tương lai con cháu của chúng ta, nếu hiện trạng này không được cải thiện mà đi theo chiều hướng xấu hơn thì cái lý lẽ “từ từ” ấy liệu còn hợp lý?

Ăn vội bát cơm rồi đi ngủ, có gì đó thôi thúc tôi cho chuyến hành trình ngày mai. Ngày mai tôi sẽ qua Quảng Ngãi và dường như dự cảm mách bảo rằng máy ảnh của tôi sẽ phải làm việc hết công suất.

Đến Quảng Ngãi, tôi dừng lại ở con sông chảy qua Bình Dương, qua xã Bình Đông và cuối cùng là đổ ra biển. Đây là huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi, quê hương của nhà thơ Tế Hanh. Tế Hanh đã có những câu thơ thật hay về vẻ đẹp của con sông này: Quê hương tôi có con sông xanh biếc/ Nước gương trong soi tóc những hàng tre/ Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè/ Tỏa nắng xuống lòng sông lấp loáng.

Con sông của nhà thơ Tế Hanh có lẽ chỉ còn là hoài niệm. Giờ đây hai bên dọc bờ sông là những nhà hàng nổi soi bóng. Cùng với việc kinh doanh tấp nập, khách qua lại đông vui, rác thải cũng ngồn ngộn nhiều lên. Rác mặc sức trôi nổi trên bờ sông, trên mặt sông... Tôi đi vào các con ngõ nhỏ xuyên qua các xóm, sát mép sông. Xa xa, chỗ bờ sông, một cụ già đang gom rác đốt, khói bốc lên mùi khét nồng. Lũ trẻ con nô đùa trước một bãi rác, bên cạnh là những chú chó tung tăng tìm thức ăn lẫn trong rác. Bên này một người thương binh đang vượt qua bãi rác trước cửa nhà để lên chiếc thuyền thúng ra sông… Rác thải nhựa có thể từ ở những vùng rất xa, trôi theo các dòng sông và khi ra đến biển do tác động của nước biển, của tia cực tím, rác nhựa sẽ rã thành những mảnh nhỏ và bị các loài hải sản ăn vào. Các loài hải sản đó rồi cũng có mặt trong chuỗi thức ăn của con người. Khúc sông này rồi cũng sẽ đổ ra biển. Cái vòng luẩn quẩn của rác thải nhựa sẽ bám lấy cuộc sống của người dân miền Trung.

Họ sẽ phải sống chung với rác như sống chung với thiên tai sao?

Tôi qua xứ Huế mộng mơ, qua Đà Nẵng đáng sống, qua cả phố cổ bình yên rồi tới con sông trữ tình đã gắn bó với biết bao thế hệ người yêu thi ca. Đến đâu, tôi cũng thấy chạnh lòng. Thi sĩ thi vị hóa cho cuộc đời đẹp hơn thì lại có những người làm cho cuộc đời trở nên xấu xí hơn…

Đã đến lúc chúng ta cần phải khơi ra góc khuất đằng sau những bức ảnh lung linh tráng lệ, để hi vọng những vần thơ, ý nhạc ngợi ca quê hương sẽ không trở thành dĩ vãng… Chia tay con sông thơ mộng một thuở, trong đầu tôi vương vấn ý nghĩ rằng không rõ nếu nhà thơ Tế Hanh sống lại, thời điểm ông sẽ viết những câu thơ gì về con sông quê hương?