Đức Phật

Cưới được vợ cho hoàng tử Siddhattha, nhà vua trút ra một hơi thở nhẹ nhõm. Yên tâm. Cần được yên tâm hơn, nhà vua xây cho cặp vợ chồng trẻ ba cung điện tráng lệ, họ thỏa thích vui thú theo từng mùa: Cung điện Mùa Hạ, Cung điện Mùa Mưa, Cung Điện Mùa Đông. Thế là hoàng tử sẽ sống với cuộc đời trần thế này, sẽ gắn với cuộc sống đế vương mà không nghĩ đến chuyện lánh đời.

Cặp vợ chồng trẻ quả là sống cuộc đời vô tư. Hoa lá trong vườn được chăm sóc sao cho khi một bông hoa sắp héo tàn, một chiếc lá sắp úa vàng thì chúng liền bị cắt tỉa khỏi thân cành. Hễ một người hầu hoặc cung nữ bị cảm mạo, họ được đưa ngay ra khỏi hoàng cung cho đến khi lành bệnh.

Tất cả chỉ nhằm cho hoàng tử không chạnh lòng trước sự ốm đau, tàn héo của mọi vật. Một khi muốn ra khỏi cung điện để thay đổi không khí, cặp vợ chồng trẻ có thể cưỡi con ngựa Kanthaka dạo quanh thảo cầm viên rộng như một cánh rừng, phóng tầm mắt ra xa, về phía những cánh rừng tiếp liền với thảo nguyên. Trở về cung thì đã có những ca nữ những vũ nữ xinh đẹp làm vui bất cứ lúc nào.

Một ngày kia, đang nghe một ca nữ hát, hoàng tử bất chợt lên tiếng:

- Hôm nay nàng đừng hát những bài ca được soạn sẵn. Ta muốn nghe một bài ca nàng chưa hát bao giờ.

Ca nữ y lời. Nàng hát lên những lời ca bất chợt đến trong đầu:

Kìa non xanh

Kìa nước xanh

Sông Hằng rửa trôi bao tội lỗi

Cây vô ưu cổ thụ ngàn năm vẫn nở hoa

Nơi thôn ổ

Chốn thị thành

Tất thảy đẹp như tranh…

- Thật vậy sao? Nàng hát rằng tất thảy mọi nơi trên thế gian này đều đẹp ư? Hoàng tử cắt ngang bài ca tùy hứng.

Ca nữ đáp:

- Cung điện lâu đài của hoàng tử vẫn là đẹp nhất. Nhưng còn biết bao nơi khác ở trên đời cũng bao la, cẩm tú mà con người vẫn chưa đặt chân đến.

Câu nói của ca nữ đánh thức ở hoàng tử ý thức về cuộc sống ngoài phố phường kinh đô. Gần gũi như thế mà hoàng tử chưa mấy khi nhìn ngắm kỹ càng, huống gì những nơi chốn xa xôi. Vậy là hoàng tử quyết định sẽ đi thăm kinh đô Kapilavatthu.

Nhà vua hài lòng khi được tin này. Hoàng tử đã bắt đầu để tâm nhiều hơn đến cái kinh thành mà chàng sẽ trị vì. Hãy để cho chàng đi. Chỉ có điều nhà vua xuống lệnh cho dân chúng trong thành sửa sang lại nhà cửa, dọn dẹp sạch sẽ và trang hoàng lộng lẫy như trong ngày hội. Tất cả những người già nua xấu xí phải được nhốt trong nhà. Giấu đi. Tất cả những kẻ đói rách hoặc ăn xin bị tập trung vào một khu vực xa phố phường, sao cho hoàng tử không thể nhìn thấy. Phải giấu hết. Phố phường chăng đèn kết hoa, ran tiếng pháo nổ. Dân chúng đổ ra đường để ngắm vị hoàng tử họ hiếm khi được thấy. Ai ai cũng vui vẻ hò reo nhảy múa khi xe chàng đi qua. Xe dựa hoàng tử tới một nơi vắng vẻ. Đó là địa phận nằm giữa hai khu vực trong kinh thành, nên không được cả hai bên để mắt sửa sang. Chính tại. đây, hoàng.tử nhìn thấy một người đàn ông lưng còng, gương mặt nhăn nheo, mái tóc bạc trắng. Rất lạ. Hoàng tử vội hỏi Channa, người đánh xe ngựa xem kẻ kia là ai.

- Có gì lạ đâu, thưa hoàng tử. Một ông già đấy mà.

- Già ư? Lúc nào ông ta cũng già như vậy sao?

- Không đâu, xưa kia ông ta cũng trẻ trung và khỏe mạnh như mọi người. Dần dần, ông ta yếu đi lưng còng xuống, rụng hết răng và mặt mũi nhăn nheo.

Kinh ngạc, hoàng tử hỏi tiếp:

- Chỉ một mình ông ta phải chịu đau khổ, phải già như vậy sao?

Chana hồn nhiên đáp:

- Không phải vậy. Tất cả mọi người, con đây, và hoàng tử nữa, tất cả đều đang già đi từng giờ từng phút. Một ngày nào đó, hết thảy mọi người sẽ trở nên giống như ông già kia.

Những lời này làm bàng hoàng vị hoàng tử hiền lành và nhạy cảm.Chàng bảo người xà ích quay xeđi thẳng về cung, vội vã vào phòng riêng, mãi sau vẫn còn run lên vì quá xúcđộng. Không phải hôm nay chàng mới thấy một người lọm khọm xấu xí như vậy, nhưng hôm náy chàng thực sự băn khoăn.

Hôm sau hoàng tử lại đòi đi thăm một phố khác trong kinh thành. Lại diễu qua những phố xá rực rỡ màu sắc, những gương mặt trẻ trung phấn khởi nhưng đến một nơi cả nhà cầm quyền lẫn dân chúng bỏ quên, không chịu sửa sang dọn dẹp, hoàng tử thấy một người đắp chiếu nằm rên bên đường, thỉnh thoảng lại ho những cơn co rút cả người. Channa cho biết đó là một người ốm. Không phải con người lúc nào cũng ốm như vậy. Người ta có thể khỏe mạnh hôm nay và đau ốm vào ngày mai. Cả lần này, hoàng tử cũng bắt đầu bần thần nghĩ ngợi về nỗi đau khổ của chung sinh.

Hôm sau nữa, hoàng tử đến thăm một khu vực khác của kinh thành Kapilavatthu. Sau những cái đẹp đẽ và vui tươi được sắp đặt chàng thấy một đám người khiêng cáng trên vai, trên cáng có một người nằm, phủ một tấm vải trắng. Những người theo sau rền rĩ khóc than.

- Người nằm kia cũng ốm hay sao, Channa?

- Thưa đó là một người chết được đem xuống bờ sông để hỏa táng.

- Chết là gì? Hỏa táng thì lửa không làm cho người ấy bỏng và đau đớn hay sao?

- Thưa hoàng tử, ai ai cũng được sinh ra, lớn lên hưởng lạc thú và chịu khổ đau, rồi sau đó già yếu dần. Rồi chết. Có một số người hiếm khi ốm đau, một số người trẻ lâu, nhưng hết thảy đều phải chết. Khi hồn đã lìa khỏi xác thì còn biết gì đến bỏng rát của ngọn lửa.

- Trời ơi, ta không hiểu nổi. Vì sao con người hôm nay có thể vui cười nhảy múa vô tư, khi mà chính họ vẫn biết rằng một ngày nào đó họ sẽ phải đau khổ vì ốm đau, vì già yếu và sẽ chết. Về thôi Channa, những điều ta nhìn thấy đã quá đủ rồi.

Người đánh xe đưa hoàng tử về cung. Những đóa hoa tươi trong vườn, những bài ca vui nhộn mà đám ca nữ đang hát lên không thể làm hoàng tử khuây khỏa được nữa. Chàng ngồi một mình trong phòng, nghĩ về bao nhiêu đau khổ mà con người phải gánh chịu trong cuộc đời

* *

Trước mặt hoàng tử lúc nào cũng hiện lên rõ ràng một ngọn lửa. Ngọn lửa ngày mai sẽ thiêu đốt những hình hàiđẹp đẽ hôm nay. Những cung tần mỹ nữ. Đám ca nữ và nhạc công. Vua cha và cả triều đình. Và chàng và chính chàng nữa. Hết thảy đều sẽ làm mồi cho ngọn lửa. Hoàng tử chìm đắm trong suy tư, giam mình cô độc hết ngày này sang ngày khác. Năm này sang năm khác. Mỗi ngày chàng một héo hon. Nhà vua và cả triều đình cùng lo lắng mà không biết phải làm gì.

Tự hoàng tử tìm ra lối thoát cho mình.Chàng xin phép vua cha được thay đổi cái không khí nhàm chán. Lần này chàng phi ngựa ra khỏi kinh thành, về nơi điền dã.Đến bên một trang trại, chàng xuống ngựa, khoan khoái vì không khí trong lành thoáng rộng. Mặt trời tỏa sáng. Chim chóc hót líu lo.Trên cánh đồng có một người đàn ông cùng hai con bò đang cày ruộng. Những đường cày gợn lên như sóng trên mặt sông.

Cảnh lao động thanh bình giải tỏa nỗi day dứt nặng nề trong đầu hoàng tử. Chàng tiến lại gần hơn, say sưa ngắm nhìn. Giờ thì chàng đã nhìn thấy cái mà từ phía xa không thể nào thấy được. Những đường cày như sóng lượn kia đã cắt đứt những con giun đất ra thành nhiều khúc, lật tung những tổ mối, lũ mối mất nơi trú ngụ bình yên đang xao xác chạy ra chạy vào bên những xác mối. Biết bao côn trùng khác nữa đang giãy giụa tuyệt vọng. Mà đàn chim cũng không chỉ cất tiếng ca vui. Chúng lao xuống, mổ lấy những thân giun quằn quại, những côn trùng đang tháo chạy tán loạn. Rồi lũ chim nhỏ hoảng hốt lao vút đi khi thoáng thấy bóng diều hâu và lũ chim lớn đói mồi. Còn hai con bò mộng, chúng ra sức kéo cày lưng hằn vết roi ngang dọc của ông thợ cày. Mà ông ta có sung sướng nỗi gì, mồ hôi nhễ nhại trên tấm thân cháy nắng, ông ta làm việc quần quật như một con vật. Một cái vòng khổ ải, hoàng tử thầm nghĩ, cả người thợ cày, cả hai con vật, đàn chim và đám côn trùng kia. Tất cả đều quay cuồng suốt ngày để có đủ miếng ăn, để được an lạc no ấm. Song sự thực là mọi chúng sinh đang giết chóc lẫn nhau, làm khổ lẫn nhau và làm khổ chính mình.

Hoàng tử đến ngồi dưới bóng mát một cây doi, bắt đầu nhắm mắt nhập định, nhập sâu vào những điều vừa nhìn thấy. Càng nhìn sâu vào bản chất đau khổ, đầu óc chàng càng trở nên tĩnh tại và tập trunghơn. Chàng đạt được một sự tĩnh lặng hoàn toàn mà trước đây chưa bao giờ đạt được để tập trung suy nghĩ. Mọi chúng sinh đều kiếm tìm hạnh phúc.Nhưng hầu hết đều mù quáng vì thiếu hiểu biết, vì những tham vọng của mình,đến mức họ không tìm thấy gì ngoại trừ nỗi khổ. Sợ hãi, thất vọng, đói rách, tuổi già và cái chết đó là tất cả nhưng gì họ nhận được trong cuộc tìm kiếm tuyệt vọng này. Mà đời người chỉ chốc lát. Hoàng tử không còn thiết tha gì những lạc thú nhỏ nhoi và chóng tàn của cuộc đời trần thế. Chàng muốn đi tìm một con đường đến với hạnh phúc lâu bền, đến với sự bình yên lâu bền.

Khi hoàng tử mở mắt, chàng thấy trước mặt là một người đàn ông ăn mặc như người hành khất nhưng cặp mắt sáng và thanh thản.

- Người là ai?

Chàng hỏi.

- Ta là một nhà sư khất thực. Ta cũng đã từng có nhà cửa, ruộng vườn và vợ con, nhưng ta đã rời bỏ tất cả để tìm đường đi tới hạnh phúc tròn vẹn và lâu bền.

Hoàng tử bỏ vào bát của du sĩ chút thức ăn mang theo. Chàng nhìn hút theo bóng ông ta đi xa dần.

Lại thêm mấy năm suy tư nung nấu. Một ngày, hoàng tử đến gặp vua cha.

- Thưa phụ vương, hãy cho phép con rời kinh thành ra đi và trở thành du sĩ khất thực. Đã biết việc này từ ngày hoàng tử mới ra đời, lại thêm nhiều năm qua phấp phỏng quan sát sự bất thường, nhà vua vẫn kinh hoàng như nghe một tiếng sét. Nhà vua cố ghìm mình bằng một nụ cười.

- Sao con không hỏi xem hôm nay trong hoàng cung có điều gì vui thế? Con đã gặp vợ con chưa?

Hoàng tử hơi giật mình. Lòng quặn lên. Thế là điều chàng phấp phỏng bao lâu đã xảy ra rồi. Vợ chàng mang thai đến hôm nay đã khai hoa nở nhụy. Trời ơi, con người loay hoay triền miên trong bể khổ thế này, sao họ còn bắt thêm những sinh linh khác ra đời cùng chịu khổ với mình?

- Thế là thêm một kiếp người, thêm một hệ lụy. Nhưng con phải đi, con phải tìm đường giải thoát cho một kiếp người.

- Con của ta, con còn quá trẻ, sao vội nghĩ đến chuyện sống cuộc đời cô độc của một bậc thánh thiện, Hãy ở lại trị vì đất nướcnày, khi nào về già con hẳng ra đi thì hợp lý hơn. Nhà vua nói trong nước mắt.

- Con sẽ ở lại nếu người hứa cho con bốn điều: người hãy hứa rằng con sẽ không bao giờ già đi, con sẽ không bao giờ ốm đau, con sẽ không bao giờ bất hạnh và sẽ không chết, Nếu người không hứa được như vậy, thì người cầm tù con trong chốn hoàng cung này làm gì?

- Thôi im đi.

Nhà vua gầm lên.

Kể từ hôm ấy, nhà vua ra lệnh canh gác cẩn mật cung điện của hoàng tử. Đám ca nữ và nhạc công thì phải ca hát suốt ngày đêm.

* *

Làm sao ngăn được một con người đã quyết. Một đêm, đám cầm ca và vệ binh đều lăn ra ngủ vì căng thẳng triền miên. Hoàng tử vẫn tỉnh táo Chàng rón rén bước qua những thân người nằm la liệt trong cung điện để ra khỏi lâu đài. Ra tới bên ngoài, chàng vẫn còn vương vấn. Dùng dằng. Chàng bèn quay vào, đến bên giường nhìn vợ con đang ngủ. Chàng sẽ để lại đây thêm một hệ lụy, con đường ra đi chưa hẳn đã được thanh thản. Nhưng cứ đứng lại mãi như thế này thì sẽ không nhấc chân lên nổi. Chàng tháo chiếc khăn trên vai, đắp nhẹ lên người con trai Rahula rồi quay đi.

Hoàng tử đi thẳng xuống khu nhà của người chăm sóc ngựa, đánh thức Channa dậy. Tự chàng có thể dắt con ngựa Kanthaka ta khỏi chuồng và phóng đi. Nhưng lần này chàng muốn có Channa đi cùng. Hoàng tử và người coi ngựa cùng tuổi. Giữa họ không chỉlà quan hệ chủ tớ, mà còn có tình bạn.

Channa rất ngạc nhiên, nhưng vẫn lấy ngựa, đưa hoàng tử ra khỏi kinh thành. Họ đi suốt đêm ấy, qua hết ngày hôm sau mới đến bên một cánh rừng, nơi các giáo sĩ ẩn dật đang ở. Hoàng tử xuống ngựa, cởi bỏ tấm y phục hoàng gia và những đồ trang sức. Rồi chàng cắt bỏ mái tóc dài, mái tóc của những người dòng dõi hoàng gia.

Đến lúc này Channa mới thực tin điều chàng ta phỏng đoán kể từ khi hai người ra khỏi kinh đô. Channa sụp xuống chân hoàng tử mà khóc:

- Hoàng tử định bỏ tất cả mà đi hay sao? Xin hoàng tử hãy ở lại.

Siddhattha đỡ người đánh xe dậy:

- Dù sớm dù muộn thì con người cũng có lúc phải vĩnh biệt nhau thôi. Kể từ nay không còn hoàng tử Siddhattha nữa, ta với bạn đều bình đẳng, bởi chúng ta đều là con người. Nhưng làm người khổ lắm. Ta muốn tầm sư học đạo, tìm con đường chấm dứt mọi đau khổ cho chúng sinh. Bạn hãy về thưa với phụ vương ta rằng nếu ta tìm được chân lý, ta sẽ trở về. Ví như ta không tìm được thì kể như hôm nay là ngày vĩnh biệt.

Channa mặc sức van xin khóc lóc, nhưng không lay chuyển được con người đã quyết tâm ra đi. Rốt cục, anh chàng còn phải đổi tấm dhoti quấn quanh nửa thân dưới của mình cho hoàng tử Siddhattha mặc tấm dhoti của Channa vào, giờ đã có dáng dấp của một du sĩ khất thực. Chàng vỗ vào má con ngựa để chào từ biệt, rồi đi vào rừng.

Lúc ra đi, hoàng tử Siddhattha hai mươi chín tuổi.