- 4 - TẤN BI KỊCH

«Nếu như, cơn mộng mị đầy hạnh phúc của ta thật là sinh động thì cơn mộng mị đó cũng lại quá ngắn ngủi và thời kỳ tỉnh giấc đã sẵn sàng chờ đợi ta ở trong vùng hang động của ông già cô độc. Khi quay về tới cửa hang vào lúc giữa trưa, ta đã hết sức ngạc nhiên vì không thấy Atala chạy ra mừng đón trước những bước chân của ta. Ta không thể thấu triệt được sự hãi hùng đã bất thần vồ chụp lấy ta, trong thời gian ấy. Lúc bước tới cửa hang, ta không dám cất tiếng gọi cô gái con của Lopez: - Óc tưởng tượng của ta đã khiếp sợ cả đến tiếng động, cả đến sự im lặng sẽ tiếp nối

theo sau lời kêu gọi của ta. Hơn thế nữa ta đã e ngại cả vùng bóng tối đang ngự trị trên con đường vào hang. Ta nói với nhân vật truyền giáo: «Cha ơi, Thượng Đế có đi kèm theo và có làm gia tăng thêm sức mạnh của cha ở trong khoảng bóng tối này không?».

«Thật là yếu ớt thay những kẻ đang bị mối đam mê dục vọng chế ngự! Thật là mạnh bạo thay những con người đã được nương tựa dưới bóng Chúa! Ý chí can trường đã ngập tràn trong tim óc của kẻ mộ đạo và dù rằng tim óc ấy đã bị héo úa bởi bảy mươi sáu năm trường nhưng nó vẫn còn vượt hẳn lên trên tình trạng hăng say của tuổi trẻ ở nơi ta. Con người của hòa hội đã bước vào bên trong hang núi giữa lúc ta vẫn còn chần chờ trước cửa hang, với một tâm trạng hoang mang hải sợ. Tức thời, một giọng rên rỉ yếu ớt giống như lời thán oán đã xuất phát từ phía đáy hang vọng ra bên ngoài, đập vào màng nhĩ của ta. Thế là, ta thốt ngay ra được một tiếng kêu, đồng thời cũng tìm ngay lại được sức mạnh của ta, ta lao mình chạy vào vùng bóng tối của hang núi... Hỡi vong linh của cha ông ơi! Chỉ có các người là biết rõ được quang cảnh đã đập vào mặt con lúc đó!

«Ông già cô độc đã thắp được một cây đuốc thông. Ông đứng ở phía đầu chỗ Atala đang nằm, bàn tay cầm đuốc run lẩy bẩy. Về phần người phụ nữ trẻ thì gắng gượng chống khuỷu tay để nâng cao một nửa thân mình lên, tóc nàng bù rối, da dẻ xanh tái, những giọt mồ hôi nặng nề lấp lánh ở trên trán, ánh mắt tắt lịm nửa vời của nàng đưa đẩy, kiếm tìm và vẫn còn biểu lộ tình tự yêu thương đối với ta. Miệng nàng ráng nở một nụ cười. Bị quất trúng một đòn như sấm sét, ta đứng im lìm bất động, đôi mắt sững sờ, đôi tay ruỗi thẳng, đôi môi ở vị thế hé mở. Qua cảnh trạng thương đau đó, trong một khoảng khắc, bầu không khí nặng nề trầm trọng chế ngự toàn thể cả ba người. Ông già cô độc là người đầu tiên cất tiếng phá vỡ tình trạng câm nín đó: «Đây chỉ là một cơn sốt đã phát sinh ra bởi sự lao nhọc, ông nói, và nếu như chúng ta có thể trì chí, nhẫn nại theo ý của Thượng Đế, thì chắc chắn Ngài sẽ thương xót đến chúng ta!»

«Qua lời lẽ đó, giòng máu đang bị ngưng đọng đã tiếp tục chuyển vận ở trong tim ta, đồng thời với tính chất linh động sẳn có của giống dân man dã, ta đã bất thần vượt ngay được từ trạng thái quá đỗi hãi hùng sang trạng thái tràn đầy tin tưởng. Nhưng Atala không để cho ta mừng rỡ lâu hơn, nàng vừa lúc lắc đầu một cách buồn bã, vừa ra dấu cho chúng ta tiến gần lại chỗ nàng nằm.

«Thưa cha, nàng nói với vị giáo sĩ, qua một giọng yếu ớt, con đang tiến gần tới cõi chết. Ôi Chactas ơi! Anh chớ vội ưu phiền, hãy lắng nghe em thố lộ về một điều bí ẩn thê lương mà em đã từng giấu diếm anh để cho anh khỏi bị quá đau thương, cũng như, để vâng theo lời mẹ em. Anh hãy cố gắng đừng ngắt lời em, qua những đường nét bi thiết, những đường nét sẽ sô đẩy em sớm vượt thoát qua phút giây ngắn ngủi, phù du, của cuộc sống hiện hữu. Em còn có nhiều điều phải nói, nhưng sức đập của tim em đã lần lần chậm rải... Giờ đây em đã không thể hiểu nổi mức độ nặng nề, lạnh lẽo, mà lòng ngực của em đang phải nâng vác... Em cảm thấy em cần phải hết sức vội vã, gấp rút».

«Sau vài giây phút ngưng nghỉ Atala tiếp tục:

«Số phận buồn đau của em hầu như đã khởi bước ngay từ lúc em chưa được nhìn thấy ánh sáng. Mẹ đã mang thai em trong một hoàn cảnh bất hạnh, em đã làm cho bụng mẹ em rã rời, mệt mỏi, bà đã sinh em ra trong tình trạng xé ruột xé gan: - Người ta đã hết hi vọng về sự sống còn của em. Để cứu vớt đời sống của em, mẹ em đã phải lập một lời nguyện:- Bà hứa với đức nử vưotng của các thiên thần rằng, em sẽ dâng hiến đời sống trinh bạch của em cho Ngài, và em chỉ thoát khỏi lời nguyện vào lúc em đã chết... Lời nguyện định mệnh đó sẽ đẩy sô em xuống mộ phần!

«Khi mẹ em mất, thì em vừa đúng mười sáu tuổi, vài giờ trước khi mẹ từ trần, bà gọi em tới bên cạnh giường. «Con gái của ta ơi; bà nói với em, vào thời gian có sự hiện diện của một nhà truyền giáo, ông đã tới để an ủi bà trong giây phút cuối cùng, con ơi, chắc con đã biết rõ về lời nguyện do mẹ đã khấn thay con. Con có muốn chối bỏ mẹ của con, hay không? Hỡi Atala, con gái của ta ơi! Ta đã bỏ con ở lại trong một thế giới không xứng hợp thủ đắc, một nữ tín đồ Thiên Chúa giáo, ta đã bỏ con ở lại với những kẻ mê đắm, đã ngược đãi Thượng Đế của cha con, và của con. Thượng Đế, sau khi cho con thấy ánh sáng của ngày dài, Ngài đã gìn giữ con tồn tại qua một phép lạ. Này, con gái thân yêu của ta ơi, chấp nhận tấm khăn choàng của những trinh nữ, con cần phải chối bỏ tất cả mọi ưu tư thuộc vùng lều trại, và những dục vọng sầu thảm đã từng phen khuấy động tâm tư của mẹ! Hãy lại đây, con gái thân yêu của mẹ, hãy lại gần đây, và tuyên thệ trước tượng hình của Đức Bà, mẹ đấng cứu thế, ở giữa hai bàn tay, của vị linh mục thanh khiết và của người mẹ đang hấp hối rằng, con sẽ không bao giờ lừa dối trước mặt Thượng Đế. Con nên nghĩ rằng, ta đã khấn nguyện cho con, để cứu lấy đời sống của chính con và nếu như con không giữ đúng lời nguyện thì linh hồn của mẹ con sẽ bị chìm đắm mãi mãi trong vòng khổ đau triền miên!»

«Ôi, mẹ ơi! Tại sao mẹ đã nói như vậy! Ôi tôn giáo ơi, tôn giáo đã từng phen làm cho tôi bị đau đớn, nhưng chính tôn giáo cũng đã từng phen đem cành toàn phúc lại cho tôi. Tôn giáo đã làm cho tôi bị mất mát, nhưng, chính tôn giáo cũng đã từng an ủi tôi! Và anh, một đối tượng thân thiết và thảm não của dục vọng đã làm tiêu mòn đời em cho tới lúc em rơi ngã vào trong vòng tay tử thần. Bây giờ, Chactas ơi, anh hãy nhận định xem, ai là kẻ đã cay nghiệt gây nên định mạng của chung ta... Chứa chan mắt lệ, em lăn nhào vào lòng mẹ, và em đã hứa tất cả nnững điều gì mà người ta muốn em phải hứa hẹn. Nhân vật truyền giáo tuyên đọc ở trước mặt em những lời lẽ thật đáng sợ, và giao cho em một chiếc xương bả vai, để ràng buộc em vĩnh viễn vào đó. Mẹ em đã mang sự bất hạnh của bà, để hăm dọa em, khiến cho em không bao giờ đoạn tuyệt được với những lời nguyện của em. Và, sau khi đã gửi gắm lại cho em một sự bí mật, mà những kẻ ngoại đạo, những kẻ ngược đãi tôn giáo của em, không có thể lý tới, bà đã thở hắt ra, trong lúc vẫn ôm giữ em.»

«Thoạt đầu, em đã không biết tới sự hiểm nghèo về những lời thề nguyện của em. Lòng tràn đầy hăng hái, tự cho mình là một nữ tín đồ chính tông của Thiên Chúa giáo, kiêu hãnh với giòng máu Tây Ban Nha tuôn chảy ở trong huyết mạch, em đã thấy những người đàn ông ở quanh em đều không ai xứng đáng tiếp được bàn tay của em. Em đã tán thành không chấp nhận cuộc đời chồng vợ với bất cứ một ai, ngoại trừ, Thượng Đế của mẹ em. Nhưng, em đã trông thấy anh? một tên tù nhân trẻ tuổi, đẹp trai, em động lòng thương hại cho phần số của anh, và em đã mạo hiểm tới bên đống lửa ở nơi rừng khuya để nói chuyện với anh. Thế là, em cảm thấy tất cả sức nặng của lời thề nguyện.»

«Vào lúc, Atala chấm dứt lời nói, tay ta nắm chặt lại, mắt ta nhìn trừng trừng về phía nhà truyền giáo như muốn ăn tươi nuốt sống ông ta, rồi thét lớn lên: «Hãy xem đấy, cái tôn giáo mà ông đã ráng sức khen lao! Hãy mau hũy bỏ lời nguyện đã cướp đoạt Atala của tôi đi! Hãy hủy diệt ngay Thượng Đế đã ngáng trở thiên nhiên đi! Linh mục và nòi giống của ông đã tới các khu rừng cây này để làm gì?»

«Để cứu vớt Anh, ông già đáp lại, bằng một giọng nghiêm khắc, để chế ngự dục vọng của Anh, để cản ngăn Anh đừng trở thành một kẻ báng bố thần thánh, để lôi kéo Anh thoát khỏi cơn giận dữ của trời cao! Này người tuổi trẻ kia ơi, phần số anh đã bị định đoạt sẵn, cho nên ngay khi bước vào đời, Anh đã phải oán trách, phàn nàn về những nỗi đau thương của anh! Nhưng, dấu tích khổ đau của Anh ở đâu mà ra? Những nỗi bất công do anh đã phải gánh chịu ở đâu mà ra? Anh đã làm được bao nhiêu công ích? Anh đã tạo được bao nhiêu điều thiện? Này Anh, chính dục vọng của anh đã đem sự thống khổ đến cho Anh, nhưng Anh lại liều lĩnh cáo buộc cho Thượng Đế! Khi mà Anh sẽ trở thành một người như linh mục Aubry, người đã bị đày ải trong ba mươi năm trời ở trên đỉnh những ngọn núi cao, thì lúc đó Anh sẽ không vội vã, hấp tấp phán xét chủ đích của Thượng Đế như vậy. Lúc ấy, Anh sẽ hiểu rằng, Anh chẳng biết gì hết, Anh chẳng là gì hết, và, thật ra, chẳng hề có một hình phạt nào quá nghiêm khắc, chẳng hề có những nỗi khổ đau nào quá kinh khủng, mà chỉ có sự đồi bại của xác thịt là đáng bị đau khổ mà thôi!»

«Những tia sáng xuất phát từ cặp mắt của ông, bộ râu phấp phới dồn dập ở trên ngực ông, tiếng nói như sấm sét của ông đã tạo cho ông giống y hệt hiện thân của một Thượng Đế. Bị dạng nét uy nghi của ông chế ngự, ta sụp quỳ ngay xuống phía đâu gối của ông và xin ông tha thứ cho cơn nóng giận của ta. «Con của ta ơi, ông đáp lời ta, qua một giọng dịu ngọt khiến cho tâm não của ta ngập tràn một niềm hối hận, con của ta ơi, không phải vì bản thân ta mà ta trách mắng con. Hỡi ôi! Con đã có lý, con của ta ơi: - Ta đã tới đây và chẳng làm được bao nhiêu việc công ích ở trong vùng rừng núi này. Thượng Đế đã chẳng có một kẻ nô bộc nào bất xứng hơn ta nữa. Nhưng, con của ta ơi! Trời cao, trời cao là một nơi mà không bao giờ có thể bị cáo buộc! Hãy tha thứ cho ta, nếu như ta đã vô tình xúc phạm tới con nhưng chúng ta cần lắng nghe lời nói của em gái con đã. May ra đó sẽ là một liều thuốc tốt. Chúng ta đừng bao giờ buông bỏ hi vọng. Chactas ơi! Đó chính là một tôn giáo thâm diệu hơn tôn giáo khác, bởi vì tôn giáo này đã tạo cho ta một đức tính: Hy vọng!»

«Này người bạn lòng của em ơi! Atala nói tiếp, anh là người đã chứng kiến được tình trạng trì kháng của em, song le, anh chỉ mới thấy được một phần, em đã giấu diếm anh phần còn lại. Hỡi ôi! Những người da màu đã từng đổ mồ hôi để tưới bón những khu đất cát khô cứng tại vùng Florides, cũng vẫn còn kém thống khổ so với sự thống khổ mà Atala đã phải gánh chịu! Em đã van cầu anh bỏ chạy, nhưng chắc chắn rằng em sẽ chết dần chết mòn, nếu như anh đã xa lánh em. Em đã hãi sợ phải trốn theo anh vào trong sa mạc, song le, em đã xao xuyến, khát khao biết mấy khi hai ta ở trong phạm vi bóng mát của rừng già... Chao ơi! Dẫu rằng có phải xa rời cha mẹ, bạn

hữu, đất nước, dẫu rằng có bị mất mát ngay cả linh hồn em đi nữa. Nhưng, hình bóng của anh, ôi mẹ của con ơi, hình bóng của anh thì luôn luôn hiện hữu ở quanh quất đâu đây để trách cứ nỗi niềm băn khoăn của em! Em đã nghe thấy những lời phiền hà của anh, em đã nhìn thấy những ngọn lửa của miền địa ngục sắp thiêu hủy mẹ em. Những đêm dài của em thì, cằn cỗi, héo úa và tràn đầy ma quái. Những ngày của em, thì dằng dặc buồn phiền. Sương chiều đã ráo khô ngay tức khắc trên làn da hừng hực nóng bỏng của em. Em hé mở đôi môi trước gió thì gió đã vội xa chạy cao bay, lánh xa em, mang theo tất cả tình tự dịu mát, vì gió đã chạm vào sức lửa ở trong hơi thở của em. Thật là bực bội biết bao khi ở giữa chốn hoang vắng không một bóng người với con người của anh lúc nào cũng quanh quất gần bên em, ấy thế mà, một bức tường vô hình đã chận giữ giữa anh và em! Giá như em được sống dưới chân anh, được phụng sự anh như một kẻ nô tỳ, được dọn bữa cho anh ăn, được làm giường cho anh nằm tại một só sỉnh vô danh nào đó ở trên thế gian này, thì thật là hạnh phúc cho em vô cùng, hạnh phúc ấy em đã với tới, nhưng em không có thể vui hưởng. Do mưu định nào mà em không có quyền mơ tưởng? Có cơn mộng mị nào lại không hể vượt thoát ra khỏi con tim quá sầu muộn này? Thỉnh thoảng em đã dán chặt cặp mắt của em vào người anh, em đã hình thành được những cơn dục vọng điên rồ, phi lý, gần như đã phạm tội: Có lúc, em đã muốn được cùng với anh biến thành một sinh vật độc nhất ở trên trái đất, có lúc em cảm nhận thấy một thần tính ngăn cản em bước sâu vào những chuyển biến gớm ghê, em đã ao ước rằng thần tính ấy sẽ bị tàn hủy đi, hầu em có thể được ôm siết ở trong vòng tay của anh. Cứ như thế em đã bị cuốn hút từ vực sâu này sang vực sâu khác với những mãnh di hài của Thượng Đế và của nhân gian! Ngay cả trong thời gian hiện hữu... Em đang nói về tình trạng đó! Giữa lúc mà khoảng không gian vô thủy vô chung kia sắp sửa nuốt chửng em vào lúc mà em sắp sửa phải hiện diện trước cuộc phán xét nghiêm khắc, lúc mà để vâng lời mẹ em, em đã thấy được tình tự vui thỏa qua tấm lòng trinh bạch của em, tấm lòng trinh bạch đã xé nát đời sống con người của em. Chính vì sự tự mâu thuẫn kinh khủng ấy, em đã đành phải ôm theo sự nuối tiếc là đã không được lệ thuộc vào anh!

«Con gái của ta ơi, nhân vật truyền giáo ngắt lờí nàng, nỗi thương đau của con đã làm cho con lầm lạc. Tình trạng dục vọng quá lạm mà con đã dân thân vào rất hiếm thấy.

Tình trạng đó cũng chưa từng xảy ra ở trong vòng tạo vật, do vậy, dưới mắt Thượng Đế, tội phạm đó đã được giảm khinh. Bởi vì đó chỉ là lỗi lầm của lý trí, hơn là thói xấu của con tim. Vậy con cần phải lánh xa ngay những cơn khích động này, những cơn khích động không xứng hợp với tính tình ngây thơ của con. Con yêu quý của ta ơi, chính óc tưởng tượng mãnh liệt của con đã làm xáo động những lời nguyện của con một cách quá đáng. Tôn giáo không hề đòi hỏi những hy sinh vượt ra khỏi sức chịu đựng của con người. Những cảm xúc đích thực, những tình tự ôn nhu đều đã được đặt lên trên những cảm xúc quá khích, những tình tự miễn cưỡng nhằm hướng vào mục đích tôn vinh hùng khí. Nếu như con đã bị quỵ ngã thì hỡi con chiên khốn khổ lầm lạc kia ơi! Con sẽ được một nhà truyền giáo từ ái kiếm tìm con, dẫn dắt con gia nhập theo bầy. Cửa kho sám hối luôn luôn rộng mớ: Với con mắt thế nhân thì còn cần phải mât nhiểu thác máu mới có thể xoá nhòa được lỗi lắm, nhưng đối với Thượng Đế thì chỉ cần một giọt nước mắt tuôn chảy là đã quá đủ. Hỡi con gái yêu quí của ta ơi! Con cứ yên tâm, vì hoàn cảnh của con cần đòi hỏi một tình tự bình ổn, chúng ta hãy tin cậy vào Thượng Đế, Ngài có đủ quyền lực để chữa khỏi tất cả mọi vết thương của những kẻ nô bộc phụng sự cho Ngài. Nếu như, đó là ý muốn của Ngài, thì ta hi vọng là con sẽ vượt khỏi căn bệnh này được, ta sẽ viết thư cho Đức Giám Mục địa phận Québec (1) người có đủ quyền hạn cần thiết để giải tỏa lời nguyện cho con, vì đó chỉ là những lời nguyện nhẹ và con sẽ chấm dứt nốt cuộc đời của con, ở bên ta và Chactas, chồng của con.

«Qua lời lẽ đó, Atala đã bị rơi vào một cơn xúc động dài dặc, và, nàng chỉ thoát được sau khi đã phác họa ra một số dấu hiệu chứng tỏ rằng nàng đã bị đau thương tột độ.

«Sao! nàng nói trong lúc nàng xiết chặt hai bàn tay vào nhau với vẻ thống khổ có phương lược cứu chữa được sao? Tôi có thể cởi bỏ lời nguyện của tôi được sao?» - «Đúng vậy con gái của ta ơi! Vị linh mục đáp, không những thế, con còn có thể thụ nhận được thêm một số điều kiện khác nữa!»

- «Chậm quá mất rồi, chậm quá mất rồi! Nàng kêu lên. Hỡi ơi, tôi có thể bị chết đúng vào lúc mà tôi biết rằng, tôi sẽ đạt được hạnh phúc hay chăng? Tại sao, tôi đã không biết được vị lão trượng cao nhã này sớm hơn đôi chút! Ngày hôm nay đây, em sẽ thụ hưởng được loại hạnh phúc gì với anh, với tín hữu Chactas... khi mà em đã được vị linh mục cao cả khuyên lơn... an ủi... trong cảnh sa mạc hoang vu này... để mãi mãi, đời đời kiếp kiếp... Sự kiện ấy sẽ là một toàn phúc vĩ đại!» — «Hãy bình tĩnh lại, em yêu quí, ta vừa nắm giữ một bàn tay của con người bất hạnh đó vừa nói với nàng, hãy bình tĩnh lại, hạnh phúc ấy hiện chúng ta đã và đang được thụ hưởng rồi!»

- «Không bao giờ đâu, chẳng bao giờ đâu!» Atala nói - «Tại sao vậy em?», Ta hỏi.- «Anh chưa biết rõ tất cả đâu, người trinh nữ kêu lên, chính vào ngày hôm qua… Trong cơn bão tố.. Em đã vi phạm lời nguyện của em. Em đã nhúng linh hồn của mẹ em vào ngọn lửa trầm luân, tình trạng hẩm hiu bất hạnh đã kéo tới bên em, em đã dối gạt Thượng Đế, Người đã cứu vớt sinh mạng của em… Giữa lúc, anh hôn lên đôi môi run rẩy của em, anh đâu có biết rằng, anh đang ôm dẫn em vào cõi chết!»- «Trời ơi! nhà truyền giáo kêu lên, con yêu mến, con đã trót lỡ hành động ra sao rồi?»

- «Cha ơi! con đã phạm tội, Atala nói qua đôi mắt lạc thần, con đã hủy diệt thân xác của con, nhưng con chỉ mất đi thân xác của con mà đã tiếp cứu được mẹ con!» — «Nói tiếp mau đi em!» Ta hoảng hốt hối thúc - «Vì biết rõ tình tự mềm yếu của em, cho nên ngay từ khi rời khỏi vùng lều trại em đã mang theo…- «Vật gì vậy?», ta hỏi nàng với vẻ hãi sợ - «Một liều độc dược», vị linh mục nói - «Hiện nó đã nằm ở bên trong dạ dầy của con rồi! Atala kêu lớn lên.

«Ngọn đuốc tuột khỏi bàn tay của ông già cô độc, ta thì ngã xuống bên cạnh cô gái con của Lopez, chết giấc. Ông già đã phải ôm giữ cả ta lẫn nàng ở trong hai vòng tay. Và, giữa bóng tối âm thầm, cả ba người chúng ta đã cùng nức nở, thổn thức một khoảng khắc ở bên cạnh chiếc giường nhuốm đầy vẻ tang tóc, thê lương.

«Hãy thức tỉnh lại, chúng ta cần phải thức tỉnh mau lại, ông già ẩn tu can trường, lập tức vừa nói vừa thắp một ngọn đèn lên. Chúng ta đã làm phí phạm mất những giờ phút quí báu nhất của đời sống: - là những tín hữu Thiên Chúa giáo gan dạ chúng ta hãy can đảm đương đầu với nghịch cảnh: dù cho dây thừng quấn quanh cổ, dù có hài cốt đội ở trên đầu, chúng ta hãy rạp mình xuống dưới chân đấng tối cao để khẩn cầu lòng nhân từ của Ngài, hoặc sẵn sàng tùng phục chỉ dụ của Ngài. Có thể rằng chúng ta còn đủ thời giờ. Hỡi con gái của ta ơi, vì sao con đã không thông báo ngay cho ta biết vào buổi chiều hôm qua?» - «Hỡi ôi! Thưa cha, Atala nói, hồi tối con đã đi kiếm tìm cha, nhưng trời cao dường như muốn trừng trị lỗi lầm của con, cho nên cha đã xa lánh con. Giờ đây, thì mọi phương cách cứu chữa đã trở thành vô ích, bởi vì ngay cả những người bản xứ, thuộc loại chuyên trách, tinh tế nhất, về độc dược, cũng không biết nổi loại dược liệu nào có đủ khả năng trị liệu được thứ độc dược mà con đã dùng. Chactas ơi! Anh hãy xét nghĩ tới tình trạng ngỡ ngàng của em, khi em nhận ra được rằng, sự trạng đó đã không quá nặng nề như là em hằng trông tưởng! Tình yêu ở trong em sẽ làm gia tăng thêm sức mạnh cho em và linh hồn em sẽ khó thể xa lánh anh mau chóng được đâu!»

«Tới lúc này, thì phản ứng của ta không còn là những cơn nức nở thổn thức từng làm xáo trộn diễn tiến tường thuật của Atala nữa, phản ứng của ta đã chuyển biến thành những cơn khích động mãnh liệt mà người ta thường bắt gặp ở nơi những con người thuộc các sắc dân man dã. Ta lồng lộn lăn mình trên mặt đất, ta bắt xé cánh tay, và hủy hoại đôi bàn tay của ta. Nhờ vào tình thần thương yêu ảo diệu, phi thường sẵn có vị linh mục già đã di động từ chỗ ta nằm sang nơi nàng nằm để ban phát cho chúng ta vạn ngàn nguồn an ủi, trợ giúp. Trong tình trạng bình ổn của con tim cộng với những kinh nghiệm dạn dầy bởi năm tháng, ông già đã thừa đủ khả năng làm cho tâm hồn trẻ trung của chúng ta, phải tùng phục và thỏa thuận. Không những thế, tôn giáo của ông còn cung dưỡng cho ông những âm điệu dịu dàng trìu mến hừng hực sôi bỏng, chẳng kém chi với tấm nhiệt tình của chúng ta. Trải bốn mươi năm trời qua, hàng ngày, vị linh mục già nua tuổi tác ấy đã từng hiến mình cho Chúa, đồng thời đã từng phụng sự cho những con người sống ở trên khắp giải núi này. Phải chăng, Người đã luôn luôn nhớ đến những lễ hiến sinh của dân tộc Do Thái trước Thiên Chúa, với những làn khói nghi ngút lan tỏa triền miên tại các vùng đỉnh cao núi cả?»

«Hỡi ơi! Thế là, việc kiếm tìm một vài phương dược để trị liệu những cơn đau của Atala đã trở thành vô ích. Sự lao nhọc, nỗi thảm sầu, và niềm thống khổ đầy sắc thái tử vong so với tất cả mọi thứ độc dược kết hợp lại đã hoà hộp với nhau để cưỡng ép, để ru hồn đóa hoa trinh nữ ấy vào vùng trời tịch mịch cô liêu. Chiều đến, đợt đợt biến chứng khủng khiếp đã dấy lên làm cho tứ chi của Atala hoàn toàn bị tê liệt, và tất cả những cơ phận của thân thể nàng đã khởi sự lạnh ngắt: - «Hãy nắm lấy những ngón tay của em đi, nàng nói với ta, phải chăng, những ngón tay của em đã lạnh ngắt mất rồi?». Ta không còn biết phải phúc đáp như thế nào, tóc ta dựng đứng lên vì hãi sợ, cuối cùng, nàng tiếp: «Anh yêu dấu hỡi, bữa trước đây chỉ cần một sự động chạm nhẹ nhàng của anh cũng đủ làm cho em run lẩy bẩy, nhưng giờ đây, em không còn cảm nhận thấy được bàn tay của anh nữa, giờ đây hầu như em không còn nghe rõ được tiếng nói của anh nữa, và giờ đây mọi sự vật ở trong vùng hang đá đã lần lượt mờ khuất khỏi tầm mắt trông nhìn của em rồi. Phải chăng, chim chóc vẫn còn đang tiếp tục hót ca? Phải chăng, giờ đây, vầng thái dương cũng sắp lặn về Tây? Chactas hỡi, nhất định là ánh sáng của vầng thái dương sẽ làm cho miền sa mạc hoang vu trở thành lộng lẫy, và sẽ làm cho phần mộ em thêm tươi, thêm đẹp?».

«Atala nhận thấy rằng những lời nói đó sẽ làm cho chúng ta phải đổ lệ, nàng nói tiếp: «- Hỡi những người bạn thân quí của tôi ơi, hãy tha lỗi cho tôi, tôi đã quá yếu đuối nhưng có thể là tôi sẽ trở nên mạnh mẽ hơn, dù rằng tôi đã chết quá trẻ, trong lúc mà trái tim tôi còn tràn trề nhựa sống! Hỡi vị chủ tế ơi! Người hãy thương xót tôi, nâng dắt tôi, người có tin rằng mẹ tôi đã bằng lòng việc làm của tôi hay không? Và Thượng Đế có tha thứ hành động của tôi, hay không?».

- «Con gái của ta ơi, vị chân tu vừa nhỏ lệ, vừa đưa bàn tay tật nguyền lên chùi nước mắt, vừa đáp, con gái của ta ơi! Tất cả mọi bất hạnh đã kéo tới với chúng ta, do sự ngu xuẩn của chúng ta. Chính bởi nền giáo dục man rợ, và tình trạng thiếu thốn sự dẫn dắt cần yếu đã khiến cho con bị lầm lẫn. Con đã không biết rằng, một Cơ Đốc nhân không có quyền tự định đoạt lấy cuộc sống riêng tư được. Nhưng, hãy yên tâm, hỡi con chiên thân mến của ta ơi, Thượng Đế sẽ tha thứ cho con, bằng vào con tim đơn giản của con. Chính mẹ con và nhà truyền giáo thiếu thận trọng, người đã dìu dắt mẹ con, mới thật đáng tội, thay vì con, bởi chưng họ đã dùng quyền lực của họ để cưỡng đoạt một lời nguyền công khai của con, tuy vậy, mong rằng, sự an bình của Chúa sẽ đến với họ! Con đã dâng hiến cho cả ba người, một mẫu mực đặc dị về lòng nhiệt thành quá tả của con, và về một nguồn sáng sai lạc thuộc bản thể tôn giáo. Hãy an tâm, con thân mến của ta ơi, Thượng Đế đã có thể thấu triệt tới tận tâm can, tì phế của nhân loại, thì Ngài sẽ phải phán xét con, theo đúng ý hướng của chúng ta, những, ý hướng trong lành, chứ Ngài sẽ không phán xét theo hành động của chúng ta, loại hành động đáng lên án!»

«Đối với cuộc sống, nếu như thời gian mà con phải yên nằm trong tay Chúa đã tới, thì con thân mến của ta ơi! Con chỉ bị mất mát đi một đôi chút, mất mát đi cái thế gian này, cái thế gian mà, mặc dù, con có sống trong tình trạng đơn côi con vẫn cảm nhận thấy biết bao nhiêu nổi thảm sầu, phiền muộn. Con hãy thữ nghĩ xem, nếu như con được dự kiến tất cả mọi niềm đau của xã hội con người, nếu như con đã đặt chân lên những vùng bờ bên tại Âu Châư thì tai của con sẽ còn phải nghe thấy biết bao nhiêu những tiếng kêu bi thương tha thiết, dài dằng dặc, đã và đang dâng tràn lên trên từ miền đất đai cổ kính ấy? Ở trên thế gian này, thì cư dân sống tại vùng lều tranh vách đất, cũng như giới vương hầu sống ở nơi đài các nguy nga - TẤT CẢ ĐỀU ĐÃ PHẢI RÊN XIẾT THAN VAN - Con người đã từng phen nhìn thấy các bà Hoàng đổ lệ khóc than, giống hệt như những người phụ nữ mộc mạc dân giã, và chúng ta sẽ vô cùng ngạc nhiên, nếu như biết được, lưu lượng nước mắt chan chứa ở trong những cặp mắt của các đứng quân vương!»

«Phải chăng, con đã tiếc hận về cuộc tình của con? Nhưng này, con gái của ta ơi, cuộc tình đó chẳng qua chỉ là một cơn mộng mị đầy lệ. Con có biết rõ được lòng dạ của bọn đàn ông chưa và con có thể đếm được những chuyển biến về ước vọng của họ hay không? Hay hơn hết là con hãy ước tính nó, theo số lượng những đợt sóng tại nơi biển cả trong những cơn giông tố. Atala ơi! Những hi sinh, những nghĩa cử, đâu có phải là những mối ràng buộc vĩnh cửu miên viễn: - Có thể là, một ngày nào đó tình trạng no nê phè phỡn sẽ kéo theo tình tự buồn phiền sầu não, lúc ấy thì dĩ vãng sẽ trở thành một hư không và con người chỉ còn nhận thấy mọi điều phiền toái của những đời sống hôn phối đầy khổ đau và kinh tởm. Con gái của ta ơi, chắc chắn rằng, tất cả những mối tình đẹp đẽ nhất của các cặp trai gái ở trên thế gian này, đều đã do nơi bàn tay của đấng tạo hóa chí công tạo dựng nên. Một thiên đường đã được tạo lập riêng cho họ và họ thì hoàn toàn vô tư không hay biết, cũng như, không thể tự hủy diệt được. Họ đã được tạo dựng một cách hoàn hảo về cả tình thần lẫn thể xác, cho nên họ đã xứng hợp với tất cả mọi hoàn cảnh: - ÈVE đã được sáng tạo ra để dành riêng cho ADAM và ADAM để dành riêng cho ÈVE. Nếu như, ngay cả họ cũng không gìn giữ được hạnh phúc, thì hỏi rằng, sau họ còn có một cặp vợ chồng hậu sinh nào có thể thực hiện nổi chứ? Ta không hề muốn nói với con về những hôn lễ những trẻ sơ sinh, những con người, và hằng hà trường hợp chung sống, mà chỉ nói với con về tình trạng kết hợp giữa hai kẻ huynh muội, đã yêu nhau, đã thân thiết với nhau, tự hòa mình trong cùng một con tim và tình tự tinh khiết của kẻ này đã làm gia tăng lạc thú của người kia. Tất cả những cuộc chung sống đó, cũng đã bị xáo trộn, vì ghen tuông đã len lỏi vào những khu vực đồng cỏ thờ tự, nơi mà người ta dâng dê làm lễ hiến sinh, ghen tuông đã len lỏi vào dưới mái lều của Abraham, ghen tuông đã nhào tới cả bên giường cữ của các sản phụ, nơi mà những «Ông Phúc» (2), đã thụ hưởng muôn vàn niềm vui thỏa, trong lúc họ đã lãng quên ngay chính người cố mẫu của họ».

«Con gái của ta ơi, con phải tự hào về tình trạng mộc mạc, thơ ngây của mối dây liên hệ giữa hai con, mối dây liên hệ của một gia đình thánh thiện. Ta tránh không đề cập với con về những ưu tư của đời sống lứa đôi, những cãi cọ tranh chấp, những phiền hà trách oán lẫn nhau, những tình tự âu lo, tất cả những khổ đau thầm kín đó, đã luôn luôn hiện diện ở nơi đầu giường của cuộc sống chồng vợ. Mỗi lần sinh nỡ là một lần người đàn bà lại phải chấp nhận một lần đau đớn, chính vì vậy, họ đã từng khóc lóc vào dịp hôn lễ. Thật là, đau khổ biết bao, khi đứa trẻ sơ sinh đã mất đi ở trong vòng tay

của con, đứa trẻ mà con đã dùng sữa của con, để dưỡng nuôi nó. Núi dài đã vang dội những tiếng than van, và chẳng ai có thể an ủi nổi thiếu phụ RACHEL, khi mà những đứa con trai của bà không còn nữa! Nỗi đắng cay chua chát đã ràng buộc chặt chẽ vào với tình tự âu yếm trìu mến của nhân loại. Bởi vậy, ta đã từng thấy các vị mệnh phụ phu nhân ở nơi xứ sở ta, những người được vua yêu chúa vì, đã phải rời bỏ nếp sống vương giả tại triều đình, chôn vùi cuộc đời trong các tu viện, để hủy diệt cái thân xác động cỡn, cái thân xác càng được vui thỏa bao nhiêu, thì lại càng gia tăng thêm nỗi thống khổ lên bấy nhiêu!

«Nhưng có thể con sẽ bảo rằng, những cảnh trạng mà ta vừa trình bầy, không đáng để con phải chú ý tới, vì ước vọng về đời sống của con chỉ nằm ở trong phạm vi một ngôi lều tranh nghèo nàn tăm tối cùng với một người đàn ông mà con đã chọn lựa, như vậy, ít nhất, con cũng đã tìm thấy được những tình tự dịu dàng của một cuộc hôn phối. Và tình tự đam mê, cuồng nhiệt đó, đã được giới trẻ gọi là: Tình Yêu?

«Nhưng, than ôi, tất cả chỉ là ảo giác, giả tạo, hư không, mộng tưởng của một suy tư đã bị thương tích! Con gái của ta ơi, ngay chính bản thân ta cũng vậy, ta đã từng phen cảm nhận thấy những cơn biến động của con tim, não cân ta không phải lúc nào cũng trống rỗng vô tư, cõi lòng ta không phải lúc nào cũng bình ổn, như các con đã thấy trong hiện hữu. Con hãy tin rằng, theo kinh nghiệm của ta, thì: - Nếu như con người luôn luôn gìn giữ được tình trạng thương yêu bất biến, thì con người sẽ có thể cung dưỡng không ngừng một nguồn tình cảm liên tục đổi mới. Và không thể nghi ngờ gì nữa, Thượng Đế chính là trạng thái trầm lặng đơn côi, hòa hợp với tình tự thương yêu trìu mến, bởi vì đó chính là hai nguồn khoái hoạt vĩnh cửu của đấng tối cao. Nhưng cân não của con người thường sớm mệt mỏi và không bao giờ ưa thích một tình trạng sung mãn quá lâu dài.

"Thực tế, luôn luôn có vài điểm mà hai con tim, dù là đã cùng đập chung một nhịp thương yêu, cũng không thể chạm tới được, và chỉ với những điểm này, đã thừa đủ để cho đời sống lứa đôi phải rơi vào tình trạng không thể chịu đựng nổi!

" Con gái thân quí của ta ơi, cuối cùng, trong cơn mộng mị về hạnh phúc, sự lầm lẫn lớn lao nhất của con người, là họ đã quên mất «cái chết» không thể tránh nổi, đã đeo chặt vào đời sống của tạo vật, vì: - Tất cả đều phải chấm dứt. Sớm hay muộn, những gì mà con đã cho là cảnh toàn phúc, đều sẽ bị hủy diệt, bộ mặt đẹp đẽ kia, sẽ biến thành những bộ mặt đồng nhất giống y hệt nhau, giống như bộ mặt của gia đình ông Adam ở nơi mộ địa, nơi mà ngay cả cặp mắt chan chứa tình thương của Chactas, cũng không thể nhận nổi, đâu là Cô em gái thân yêu của anh ta nữa! Tình yêu không thể lan trải tới lãnh vực của chiếc quan tài được, Ta đã nói gì? (Ôi, hư ảo, tất cả đều là hư ảo!) ta đã nói gì về mãnh lực của dây thân ái ở trên thế gian này? Con gái thân quí của ta ơi, con có muốn thấu triệt về cái quảng trường đó không? Nếu như, một vài năm, sau khi vĩnh biệt cuộc đời, mà một người nào đó có thể từ miền vực sáng quay về, thì ta tin rằng người ấy sẽ nhìn mọi sự kiện ở trên trần thế này, bằng một cặp mắt vui thỏa, dù rằng, những sự kiện ấy đã khiến cho ký ức của anh ta phải đổ lệ, vì chưng người xưa đã mau chóng hòa mình vào với những mối liên hệ mới mẻ, người xưa đã chấp nhận những thói quen khác lạ một cách thật dễ dàng ; tình tự thay lòng đổi dạ vốn dĩ là một đức tính bẩm sinh của con người, cuộc đời của chúng ta chỉ chiếm ngự được một phần thật là nhỏ bé, trong trái tim của những người thân hữu!"

" Con gái thân quý của ta ơi, con hãy tạ ơn lòng nhân từ của Thượng Đế, vì Ngài đã sớm đem con ra khỏi vùng lũng sâu nghèo khốn này. Giờ đây, bộ trang phục trắng tinh và vòng vương niệm chói lọi của những trinh nữ, đã được chuẩn bị sẵn sàng, để dành cho con, ở trên chín lớp mây cao. Giờ đây, ta đã nghe thấy tiếng gọi của Đức Mẹ

« Trong lúc ấy vị ẩn tu đã gia tăng tình tự sốt sắng thêm lên. Nhờ vào sức nhiệt thành của lòng từ ái, thân xác xương sầu cằn cỗi của ông đã phục hồi lại sinh lực và luôn luôn chứa chất những phương dược tràn ngập sức lửa, tạo cho khu vực giường tử vong trở thành tươi mát, êm dịu. Ông dâng lời khẩn nguyện lên đấng Thượng Đế và niềm hạnh phúc công chính. Cầm ngọn đuốc tôn giáo ở trong tay, ông đã tiếp dẫn Atala vào vùng mộ địa, chỉ điểm cho nàng những điều ảo bí kỳ tuyệt. Không khí tử vong từ nơi người nữ tín đồ Thiên Chúa giáo, đã bao trùm khắp vùng hang động mộc mạc dung dị và có thể bảo rằng, chư vị thần linh đã và đang chiếu cố đến cảnh trạng này, một cảnh trạng trong đó, tôn giáo đã một mình tả xông hữu đột, chống trả với tình yêu, tuổi trẻ và cái chết

.

« Tôn giáo thần thánh ấy đã thắng, chiến thắng ấy đã được thể hiện, qua tình tự sầu muộn đang tiếp nối ẩn hiện ở nơi con tim của chúng ta, cùng với những chuyển đổi đầu tiên của trạng thái đam mê dục vọng chất chứa ở trong lòng chúng ta. Vào khoảng nửa đêm, Atala, dường như, đã tự hồi phục lại, nàng lẩm bẩm lập lại những lời kinh cầu của nhà truyền giáo, đang tuyên đọc ở bên cạnh giường nàng nằm. Một lát sau nàng chìa tay về phía ta, nói với ta bằng giọng thật yếu ớt, khó nghe: « - Con trai của Outalissi ơi, anh còn nhớ tới cái đêm đầu tiên, lúc mà anh ngỡ rằng em là người trinh nữ của mối tình cuối đời, hay không? Câu nói ấy, dường như, chính là lời điểm triệu về số mạng của đôi ta! » Nàng ngừng lại, rồi tiếp: «- Mỗi khi em nghĩ tới

lúc em phải xa rời anh vĩnh viễn, thì con tim của em lại phải hiện ra một sức mạnh

hồi sinh, vì vậy em cảm thấy rằng, dường như, tình yêu mãnh liệt là một uy lực đã tạo cho em trở thành bất diệt! «Atala tự ngưng nghỉ một giây lát, rồi lại nói:«Em đã làm cho anh bị ray rứt khổ sở quá mức, vì tính tự cao tự đại và tình trạng thay đổi bất thường của em. Chactas ơi, chỉ cần mấy cục đất nhỏ bé ném phủ lên thân xác em là anh đã có thể tạo dựng được một thế giới cách biệt giữa hai ta và cũng nhờ vậy anh sẽ giải toả được tất cả sức nặng, do tình trạng bất hạnh của em đã đem tới cho anh. »

- « Em đã xin lỗi, ta đáp trong lúc đôi mắt nhòa lệ đổ, chính anh mới là người gây nên tất cả nỗi bất hạnh của em? »

- « Hỡi người bạn lòng của em ơi! nàng ngắt lời ta, anh đã đem lại cho em rất nhiều niềm vui thoả và nếu như được tái sinh thì em vẫn ưa thích được sống trong tình tự thương yêu của anh, dù chỉ là một khoảng khắc lưu đầy ngắn ngủi, còn hơn phải sống với tình trạng ngưng động nhàm chán ở nơi xứ sở của em.»

«Tới đây, tiếng nói của Atala tắt lịm đi, bóng dáng tử thần đã lảng vảng trên ánh mắt và khóe miệng của nàng, những ngón tay của nàng quều quào như muốn mò mẫm kiếm tìm một vật gì đó, giọng nói của nàng hạ thấp hẳn xuống với một thanh âm mơ hồ, xa vắng. Lát sau, nàng gắng gượng đưa tay lên, định tháo gỡ chiếc thập tự giá có khắc hình Chúa nhỏ bé, xinh sắn, đang đeo ở trên cổ ra nhưng chỉ uổng công vô ích, cuối cùng, nàng đành nhờ ta tháo giúp và nói với ta rằng: - « Khi em tìm đến nói chuyện với anh lần đầu tiên thì anh đã nhìn thấy chiếc thập tự giá ở nơi ngực em, lóng lánh trước ánh lửa. Đó chính là tài sản duy nhất của em. Lopez cha nuôi của anh và là cha ruột của em đã gửi chiếc thập tự tới tay mẹ em vài hôm sau ngày em sinh ra đời. Anh ơi, hãy nhận dùm cái gia sản độc nhất của em và gìn giữ lấy để tưởng nhớ tới nỗi khổ hạnh của em. Anh sẽ có thể cầu xin đấng Thượng Đế của những kẻ khổ đau, mỗi khi, anh sa vào một hoàn cảnh thảm thương. Hỡi người bạn lòng của em ơi, thời gian chung sống của đôi ta ở trên trần thế này, thật quá ngắn ngủi, nhưng, tiếp sau đời sống ấy còn có một đời sống dài lâu miên viễn. Ôi thật là đáng sợ biết bao, nếu như, em sẽ phải cách biệt cùng anh mãi mãi. Giờ đây, em đi trước anh, và sẽ đợi anh ở trên phía trời cao. Trường hợp, anh thật lòng yêu thương em, thì anh hãy vui lòng gia nhập vào tôn giáo kính thờ Thiên Chúa, hầu chuẩn bị cho cái ngày hội họp của đôi ta. Thiên Chúa giáo sẽ tạo ra một vầng hào quang vĩ đại ở trên đôi mắt của anh, nhờ vào ý niệm đó, em sẽ có thể xa rời anh, mà không bị chìm đắm vào trong trạng thái hãi hùng vì thất vọng. Tuy thế, Chactas oi, em chỉ cầu xin ở nơi anh một lời hứa đơn thuần, bởi chưng, em đã thấu hiểu về cái giá mắc mỏ, nếu như, em đòi hỏi ở anh một lời thề ước. Có thể là, ý nguyện ấy sẽ làm cho anh phải xa lánh những người phụ nữ có nhiều hạnh phúc hơn em... Hỡi mẹ của con ơi, hãy tha thứ cho con gái của mẹ. Hỡi Đức Bà Đồng Trinh ơi, xin Ngài hãy dằn bớt cơn thịnh nộ lại. Con đã rơi vào tình tự nhu nhược yếu đuối của con rồi đây! Con đã dối gạt Ngài rồi đây! Hỡi Thượng Đế của con ơi, những ý niệm ấy đâu có phải để dành cho Ngài! »

«Não nề điêu đứng bỡi nỗi thương đau, ta đã hứa với Atala rằng, một ngày gần đây, ta sẽ chọn lựa tôn giáo thờ Đức Chúa Trời. Trước cảnh trạng này, ông già ẩn tu đơn độc vùng đứng thẳng dậy, dơ cao cánh tay lên phía vòm nóc hang đá, kêu lớn lên: « Đã tới lúc rồi đây, đã tới giờ phút cầu nguyện Thượng Đế rồi đây!».

«Ngay khi ông già cất tiếng nói, ta cảm thấy một sức mạnh thần bí kéo ta gục đầu, quì gối xuống phía dưới chân giường, nơi Atala đang nằm. Vị linh mục tiến về phía một khu vực kín đáo, được che phủ bởi một tấm lụa mỏng, nơi cất dấu chiếc bình thánh bằng vàng y. Ông kính cẩn quì gối xuống. Bất thần, vùng hang động dường như được thắp sáng rực rỡ lên, không gian dường như tràn ngập những tiếng nói của chư vị thần linh, hòa theo với tiếng nhạc thụ cầm từ trên trời cao rền rĩ vọng xuống. Và ta tin rằng, vào lúc ông già ẩn tu đơn độc đem chiếc bình thánh từ nơi khám thờ ra, ta đã nhìn thấy Đức Thượng Đế từ phía sườn núi hiển hiện lên ».

« Vị linh mục mở chiếc bình thánh dùng hai ngón tay lấy một mẩu bánh thánh, trắng tinh như tuyết, vừa sáp lại gần chỗ Atala, vừa đọc những tiếng nói thần bí. Trong lúc ấy, người thiếu nữ trong trắng ngước nhìn về phía trời cao, với vẻ xuất thần. Tất cả nỗi đớn đau của nàng, dường như, đã ngưng đọng lại. Tất cả sức sống của nàng, dường như, đã được tập trung vào khóe miệng, đôi môi nàng hé mở, dường như, đang kính cẩn kiếm tìm dạng nét của Thượng Đế ẩn mình dưới mẩu bánh thánh. Sau đó, ông già thánh thiện dúng một miếng bông nhỏ vào trong nước dầu thánh, lau hai thái dương của Atala, nhìn cô gái thiếp lịm dần vào cõi chết, bất thần, từ nơi miệng ông xuất phát ra một giọng nói hùng hồn mạnh mẻ: « Hãy đi đi, hỡi linh hồn của người nữ tín đồ Thiên Chúa giáo: Hãy lên đường về hội họp với đấng tạo hóa chí công của con đi!». Ta ngẩng lên, nhìn về hướng chiếc bình đựng dầu thánh, cất tiếng hỏi: «Thưa cha, có phải đó là thứ phương dược sẽ đem đời sống lại cho Atala không, thưa cha? » - « Đúng vậy, con trai của ta ơi, phương dược này sẽ đem lại cho nàng một đời sống vĩnh cửu, ông già vừa nói vừa ngả mình vào trong vòng tay của ta ». Và, Atala đã tắt thở.»

« Tới đây, kể từ lúc bắt đầu thuật lại câu chuyện về đời mình, ông già Chactas đã phải ngừng lại một lần thứ hai. Nước mắt ông chảy giàn giụa, lời nói của ông chì còn là những tiếng nức nở, gián đoạn. Thế rối vị kỳ lão mù loà, già nua tuổi tác mở phanh áo, lôi chiếc thập tự giá có khắc hình Chúa chịu tội, do Atala trao tặng ra.

« Đây là bằng chứng của nghịch cảnh! Hởi René, con trai của ta ơi! Con có thể nhìn thấy vật này, riêng phần ta, ta không thể nhìn thấy nữa! Vậy, con hãy cho ta rõ, sau bấy nhiêu năm tháng, giờ đây, mầu vàng có bị nhạt phai chút nào không? Con có thể nhận thấy dầu nước mắt của ta ở nơi đó nữa không? Con có thể tìm biết được nơi chốn mà người thiếu nữ trong trắng năm xưa, đã đặt môi của nàng lên không? Tại sao Chactas còn chưa trở thành một tín đồ Thiên Chúa giáo nhỉ? Ôi, hão huyền thay là những lý lẽ về chính trị, về tổ quốc do sự sai lầm của cha ông, đã được gìn giữ mãi cho tới nay? Không, ta không thể chần chờ lâu thêm nữa. Đất đã lên tiếng hỏi ta: - Giờ phút nào anh sẽ chui vào nơi mộ địa. Vậy thì, còn đợi gì mà không chọn lựa đạo giáo thần thánh ấy?... Hỡi mẹ đất ơi, người sẽ không phải chờ đợi con quá lâu: - Chẳng còn bao thời gian nữa, sẽ có một vị linh mục tới đây, để làm cho cái đầu bạc trắng vì thương đau này, trẻ lại trước lượn sóng thời gian, con tin rằng con sẽ được hội tụ với Atala.

Nhưng này, chúng ta hãy tiếp tục nốt câu truyện về cuộc đời của ta đã chứ. »

Chú thích:

1) Giáo khu Québec, thành lập năm 1674, bao gồm nhiều vụ truyền giáo ở Gia Nã Đại, và Louisiane.

2) «Ông Phúc» dành chỉ những người đàn ông có con đàn cháu đống.