30 - Tình Bạn
Mặt trời đã lên khỏi ngọn tre. Từng cơn gió đùa lay động giàn thiên lý trước nhà. Những hương hoa của hoa lan, của hoa thiên lý thoang thoảng trong gió đưa vào khứu giác làm êm ả lòng người. Mọi sinh hoạt thường nhật lại bắt đầu sau bữa ăn sáng, người lớn bắt tay vào công việc hằng ngày, trẻ con chưa đến tuổi đi học tha hồ chạy chơi.
Tôi cũng theo chân hai người chị họ con bác Hội ra tiệm thuốc Bắc ở trên phố chơi. Từ nhà tới tiệm chừng một cây số. Cửa hàng của bác Hội nằm ở phố Chính, gần chợ. Cửa hàng là một căn nhà lầu hai tầng, khang trang. Trong tiệm bán đủ loại thuốc bắc. Thuốc được đựng trong những rổ đan bằng phên tre bầy trên kệ ngay ngắn. Tên từng vị thuốc được dán bên ngoài rõ. Mùi quế chi cay cay, mùi cam thảo ngọt lịm, thơm ngát cộng với các vị khác tạo thành một mùi vị đặc biệt của các tiệm thuốc bắc. Những quả táo tầu đen nhánh hấp dẫn tôi nhiều nhất.
Tôi rất thích đội những chiếc rổ đựng thuốc lên đầu nghịch hay lại chỗ để thuyền tán đứng lên bánh xe tán thuốc như người lớn thường làm. Thuyền tán được làm bằng gang, có hình cong và hở hai đầu, trũng dài ở giữa, có một bánh xe tròn. Hai bên là thanh gỗ tròn xuyên qua giữa bánh xe. Muốn tán thuốc, người ta đứng lên trên hai thanh gỗ để lăn bánh xe, cũng y hệt như người làm xiếc phải tập luyện mới đứng lên lấy thăng bằng được. Biết tôi nghịch ngợm, các chị hay chính cụ đồ coi tiệm phải hối lộ tôi bằng những quả táo tầu đen nhánh hay miếng cam thảo ngọt lịm.
Cụ Đồ Tĩnh là người trông nom tiệm cho bác Hội. Cụ là bạn học của bác tôi. Cả hai đều không thành công trên đường khoa cử. Riêng bác tôi với chí cần mẫn của nhà nông, với mưa thuận gió hòa, bác đã xây dựng cả cơ nghiệp. Cụ đồ Tĩnh với nghề dạy học, với đồng lương khiêm nhường lại thêm nặng gánh gia đình nên cuộc sống rất chật vật.
Bác Hội tôi rất quý mến bạn nên tìm cách giúp đỡ. Bác tôi mở cửa hiệu thuốc bắc này là để giúp cụ đồ Tĩnh. Cụ đồ vẫn vừa có thể trông coi tiệm, vừa có chỗ dạy học, xem mạch, chữa bệnh, bán thuốc, hợp với khả năng của cụ.
Sau một thời gian, cụ đồ Tĩnh không thành công trong thương trường cho lắm, học trò cụ lại rủ nhau tới trường sơ học công lập học miễn phí do chính phủ bảo hộ xây tại các phủ, huyện. Đồng thời các trạm y tế cũng được thiếp lập nên nghề làm thuốc, chữa bệnh của cụ cũng bị hạn chế luôn.
Thấy bạn thất bại bác tôi dẹp cửa tiệm đưa cụ đồ và hai người con về nhà bác ở ăn để dạy học cho hai chị, rồi bác cổ động tất cả các cháu trong họ, con các nhà trong làng, hàng xóm tới học, không những dạy chữ Nho mà cả chữ quốc ngữ. Học phí là 12$00 một năm cho một học viên. Tôi đã được thầy tôi dẫn tới nhà bác để học vỡ lòng ở một lớp của cụ đồ Tĩnh mà bây giờ tôi đã đổi lại cách xưng hô bằng thầy.
Ít năm sau chị lớn tôi lập gia đình, các học trò khác cũng bỏ dần; không thể duy trì lớp học ở nhà và nuôi ba bố con cụ đồ hàng ngày cơm bưng nước rót có người hầu hạ mãi được, bác tôi tìm cách khác giúp bạn. Bác mua căn nhà gỗ nhỏ quay mặt ra bờ sông để cụ đồ đưa cả gia đình tới ở. Cụ bà và cô con gái dệt vải, cụ đồ trông coi sổ sách chi thu cho cánh bè ở ven sông trước nhà. Trước khi đau nặng bác trối lại phải để cho gia đình cụ đồ ở cho tới khi nào các con cụ đủ tiền mua lại căn nhà.
Người xưa xem tình bạn là thứ tình cao quý tự nhiên không vẩn đục danh lợi, nhưng ít để lại những mẩu truyện trong văn học sử nước nhà. Những tích truyện Trung Hoa như Đào viên kết nghĩa, Quan Vân Trường đốt lửa ôm gươm đứng suốt đêm giữ an ninh chi nhị tẩu an nghỉ hay Dương Lễ sai nàng Châu Long đi nuôi bạn Lưu Bình ăn học thành tài mới trở về.
Phải chăng người xưa đã để tình bạn nặng hơn tình vợ chồng? Như ông Dương Lễ làm quan thiếu gì phương tiện giúp bạn, đến phải sai người vợ đầu ấp tay gối nỡ dứt tình nghĩa vợ chồng trong lúc xuân tình đang độ, đóng vai vợ hờ, tình trong như đã mặt ngoài còn e, làm khổ cho cả hai người Châu Long, Lưu Bình. Những lúc canh khuya, trăng tàn, dằn vặt xác thịt, tâm tình ai chả là người. Chỉ vì chữ tín cho Lưu Bình, tiết nghĩa cho Châu Long để được tiếng hiền phụ mà phải khổ cả hai.
Nhưng cả hai đã cố gắng. Châu Long đã giữ tròn bổn phận người vợ hờ cho nên đến khi Lưu Bình thành danh, nàng không màng phú quý, đành hy sinh mối tình thầm kín, yêu vì đức, trọng vì tài, trở về với cảnh “ăn cơm nguội nằm nhà ngoài” với tiếng khen hời hợt.
Chỉ có Dương Lễ toại nguyện giúp bạn thành công mà chẳng mất gì ngoài ít lạng vàng cho Châu Long làm vốn buôn bán nuôi bạn. Có phải thâm tâm Dương Lễ coi thường người đàn bà đáng là người phụ nữ lý tưởng có tâm hồn cao quý, dồn vợ mình vào chân tường, nếu Châu Long và Lưu Bình nên nghĩa vợ chồng cả hai phải mang tiếng bất trung, vô ơn.
Tình bạn ngày nay cũng không thiếu những gương đáng khuyến khích “giầu vì bạn sang vì vợ” và những gương nên đề phòng tin bạn mất vợ. Một đôi bạn cùng ở một chung cư, người ở lầu trên, kẻ ở căn dưới, của ngon vật lạ thắm thiết, đi chơi đâu cũng có nhau, của ngon vật lạ đều san sẻ.
Biến cố xảy ra một ông mắc vòng lao lý, trước khi ra đi tin ở tình bạn trông coi giúp đỡ chờ ngày mãn hạn tù đày. Hỡi ơi! Có ai học chữ ngờ, khi được tha về trong lòng hy vọng mừng rỡ gặp lại vợ con đã bao lâu xa cách, tới nhà mới biết vợ mình đã mang tên bạn, con mình mang họ của bạn. Có phải người đàn bà nào cũng là Châu Long? Nên người xưa có câu “Chọn bạn mà chơi” là vậy.