- 6 -

Tơ liễu hoàn diệp

Tôi chụp ảnh những chùm hoa hoàn diệp liễu đang buông tơ. Những con ong bay ngược nắng, ngược gió trông như những túm tơ, và bạn thậm chí sẽ không phân biệt được đó là tơ hay là ong, hay là hạt cây bay tìm nơi nảy mầm, hay là côn trùng đang lượn kiếm mồi.

Trời bặt gió đến mức sau một đêm tơ hoàn diệp liễu đọng trắng trên những con đường, những hồ nước lặng trông như tuyết phủ. Tôi nhớ lại một khu rừng hoàn diệp liễu rậm rạp với lớp tơ phủ dày mặt đất; chúng tôi châm lửa đốt, ngọn lửa lan rất nhanh, và lớp tơ trong nháy mắt đã hóa thành tro đen mịn.

Tơ liễu bay là một sự kiện lớn lao của mùa xuân. Vào thời gian này nào họa mi, nào tu hú, và cả vàng anh nữa đua nhau hót. Và cùng lúc, cả những chú chim liêu tiêu mùa hè cũng lên tiếng hòa theo.

Mùa tơ liễu bay mỗi khi xuân về có một cái gì đó làm tôi xót xa: sự phung phí hạt giống ở đây thậm chí còn lớn hơn so với mùa cá đẻ trứng, và điều này ám ảnh tôi đến bất an.

Trong khi các cây liễu hoàn diệp cổ thụ buông tơ thì những cây non thay chiếc áo nâu thiếu thời của mình sang tấm áo xanh, chẳng khác gì các cô gái làng trong ngày hội của năm, lúc mặc bộ cánh này, khi diện bộ váy khác.

Sau mưa, mặt trời nóng bỏng đã biến khu rừng thành một nhà ươm kính lớn với mùi hương ngây ngất, mụ mị của sự sinh trưởng và mục rữa: đó là sự sinh trưởng của những chồi bạch dương, cỏ non và sự mục rữa, cũng thơm hương nhưng theo cách khác, của những lá cây năm ngoái. Vạt cỏ khô, đống rơm cũ, những mô đất úa vàng - tất cả bây giờ đều phủ cỏ xanh. Những chùm hoa bạch dương cũng ngả màu lam biếc. Từ cây liễu hoàn diệp những hạt hình sâu kèn bay tản ra tứ phía và bám lên tất cả mọi thứ. Ở nơi kia, cách đây chưa lâu chùm hiệt thảo rậm của năm trước hãy còn phơ phất vươn cao không biết bao lần khiến thỏ cùng chim rừng hoảng sợ, nay đám hạt liễu hoàn diệp rơi xuống đã làm nó gẫy rạp và lớp cỏ xanh mới sẽ mọc lên che nó khuất dạng; nhưng điều đó sẽ không xảy ra ngay lập tức, bộ xương cũ vàng khô của rừng sẽ còn phải mất khá nhiều thời gian để khoác lá lên mình hóa thành một cơ thể xanh non của mùa xuân mới.

Đã ba ngày gió cần cù vãi hạt giống mà mặt đất tham lam không biết mệt vẫn cứ đòi thêm. Mỗi khi có ngọn gió nổi lên, hạt liễu hoàn diệp lại bay bay dày đặc. Những hạt hình sâu kèn phủ kín khắp mặt đất. Hàng triệu hạt rải xuống nhưng chỉ có không nhiều trong số hàng triệu đó nảy mầm, dù vậy rừng liễu hoàn diệp ngay từ đầu đã mọc rậm đến nỗi thỏ nếu lỡ gặp nó trên đường đi thì cũng phải chạy vòng qua.

Nhưng chẳng bao lâu nữa giữa đám cây con sẽ khởi đầu cuộc chiến của rễ để giành đất và của cành để giành ánh sáng. Những cây liễu hoàn diệp mọc dày sẽ bắt đầu thưa dần đi; và đợi lúc rừng cao ngang đầu người, thỏ sẽ tới gặm ăn vỏ cây. Khi loài cây này - vốn ưa ánh sáng - đã vươn lên đủ cao thì dưới tán của chúng, rụt rè áp mình bên các thân liễu hoàn diệp, những cây vân sam giỏi chịu thiếu nắng bắt đầu lớn lên, dần dà chúng cao vượt cả liễu hoàn diệp. Rồi đến lúc tán cây rợp bóng của rừng vân sam sẽ che phủ và làm cớm ngạt những ân nhân ưa ánh sáng có những chiếc lá nhỏ luôn rung rinh của chúng…

Khi cả tầng rừng liễu hoàn diệp đã lụi chết và gió lạnh Sibiri ập đến gào rít thế vào chỗ của nó trong rừng vân sam lá nhọn, có một cây vẫn còn sống sót ở đâu đó ven bìa rừng trống, nhưng trên thân cây đầy những bộng, những mấu; chim gõ kiến sẽ tìm đến khoét tổ; chim sáo đá sẽ tới cư ngụ trong tổ của chim gõ kiến; cả bồ câu rừng, sơn tước, sóc và chồn đều sẽ cùng đến góp mặt. Rồi khi cái thân gỗ to lớn ấy đổ xuống, vào mùa đông lũ thỏ sống quanh đó sẽ tìm đến gặm vỏ cây, sau thỏ là cáo: và nơi đây sẽ thành một câu lạc bộ các loài thú.

Vậy là, cũng giống như khi miêu tả cây liễu hoàn diệp này, cần phải miêu tả toàn bộ thế giới rừng được gắn kết bởi một điều gì đó.

Chú ếch bất mãn

Lũ ếch nhao nhác khiến mặt nước cũng phải dợm sóng. Sau đó, chúng nhảy lên bờ và tỏa đi mọi hướng: chiều đã buông. Cứ một bước chân lại gặp một công dân ếch. Trong đêm ấm áp này, tất cả bồ đoàn nhà ếch đều gừ gừ khe khẽ, thậm chí đến những ông ếch không hài lòng với số phận cũng gừ gừ: vào một đêm như thế thì cả những cá nhân bất mãn cũng cảm thấy dễ chịu, - và không đừng được, như mọi con ếch khác, chúng cũng cất giọng gừ gừ.

Chú tôm đầu tiên

Sấm ì ầm và mưa rơi, những tia nắng chiếu xuyên qua mưa, một dải cầu vồng rộng nằm vắt ngang bầu trời. Vào đúng lúc đó, dã anh nở bung hoa, những bụi phúc bồn tử dại sát mé nước trở nên xanh thắm. Khi ấy, từ một cái hang tôm nào đó, chú tôm đầu tiên ló đầu ra và vung vẩy những sợi ria.

Buổi sáng ngân vang

Một buổi sáng ngân vang, hạnh phúc. Hạt sương thuần khiết đầu tiên. Cá búng mình nhảy lên mặt nước. Trên đồi, hai chàng gà lôi trống ưỡn mình gọi mái; cùng với chúng là sáu nàng gà lôi mái. Một chàng trống đi vòng quanh đám mái như nai đực đi tuần canh những ả nai cái của mình. Gặp chú trống tình địch trên đường, chàng ta xù lông đánh đuổi đi, rồi lại tiếp tục cuộc tuần du vòng quanh, rồi lại gặp, lại đánh nhau...

Những chùm liễu sớm sáng bừng lên trong cánh rừng màu xám. Những tia nắng phản chiếu trên đám liễu trông như những chú gà con lông vàng mới nở, và tất cả tỏa ra mùi hương mật ong ngọt lịm.

Những dòng sông hoa

Ở nơi trước kia là luồng nước xuân vùn vụt chảy bây giờ là những dòng sông hoa. Tôi cảm thấy thật dễ chịu khi đi xuyên qua cánh đồng cỏ này, và tôi nghĩ: “Vậy có nghĩa là những luồng nước xuân đục ngầu chảy qua đây chẳng phải là vô ích”.

Ven rừng ngập nắng

Vào thời điểm bắt đầu của một ngày và của một năm có một điểm giống nhau: ven rừng luôn là nơi trú ngụ của sự sống.

Mặt trời thức giấc, và tia nắng ấm dọi đến nơi nào là ở đó vạn vật bừng tỉnh; còn ở phía dưới, trong những khe tối sâu và ẩm, giấc ngủ có lẽ kéo dài đến bảy giờ.

Sát bìa rừng, lanh mọc cao khoảng nửa tấc; và mọc cùng đám lanh là cỏ tháp bút. Thật là một cảnh đẹp diệu kì của Phương Đông: những ngọn cỏ tháp bút trông tựa tháp nhà thờ đạo Hồi, trong sương, trong những tia nắng của mặt trời đang lên!

Chuồn chuồn ngô

Khi những ngọn cỏ tháp bút khô sương, những con chuồn chuồn ngô trở thành những cọc tiêu và đặc biệt sợ bóng râm.

Suối rừng

Nếu muốn hiểu hồn rừng bạn hãy tìm đến một dòng suối trong rừng và đi theo ven bờ của nó ngược lên thượng nguồn hay xuôi xuống hạ lưu.

Tôi đã đi dọc theo bờ dòng suối rừng yêu quí của tôi vào lúc xuân mới chớm về, và đây là những gì tôi thấy, tôi nghe và tôi suy nghĩ.

Tôi thấy ở chỗ nước nông dòng suối vấp phải một chùm rễ vân sam, và thế là nó sủi bọt và róc rách thì thầm nơi chùm rễ. Vừa mới sinh ra, đám bọt nước liền trôi nhanh theo dòng suối và vỡ tung, còn một phần tụ lại bên chướng ngại vật mới ở phía dưới tạo thành đụn trắng như tuyết có thể nhìn thấy từ xa.

Trên đường, dòng nước gặp thêm nhiều vật cản mới, nhưng nó chẳng thể làm gì khác ngoài việc gom mình thành những luồng nhỏ như dồn căng cơ bắp trong cuộc chiến không tránh khỏi.

Sóng nước lung linh nắng hắt bóng lên thân những cây vân sam và lên bãi cỏ, những vệt bóng lướt chạy trên cỏ trên cây, và trong cái lung linh xao động ấy nảy sinh ra âm điệu, có cảm giác như cỏ đang lớn dần lên trong tiếng nhạc và ta nhìn thấy nhịp nhảy của những vệt bóng kia.

Từ dải lạch rộng cạn lòng nước dồn vào một vũng sâu và hẹp, - chính cảnh tượng con suối lặng lẽ nén hẹp dòng lại đó gợi cho ta cảm tưởng nước đang gồng căng cơ bắp của mình; và mặt trời cũng hưởng ứng theo, hắt vệt bóng loang loáng của luồng nước chạy dọc theo những thân cây và những bãi cỏ ven bờ.

Lại gặp một chướng ngại vật lớn, và dòng suối dường như nổi giận, từ xa có thể nghe rõ tiếng nước vỗ bất bình. Nhưng không phải là sự yếu đuối, cũng không phải lời than vãn, không phải nỗi thất vọng, - nước không biết đến những cảm xúc đó của con người. Mỗi dòng suối tin tưởng rằng nó sẽ đi đến tận miền nước tự do, và dù có vấp phải núi đá, dẫu đó là ngọn Elbrus đi chăng nữa, suối cũng xẻ đôi ngọn Elbrus đó ra và sớm hay muộn sẽ đi tới đích.

Những gợn sóng lăn tăn trên mặt nước hắt ánh mặt trời, và những vệt bóng như khói mờ lướt bất tận trên cây trên cỏ, và trong tiếng nhạc của suối những mầm non mở chồi căng nhựa, và những ngọn cỏ dưới nước trên bờ cùng lớn vượt lên cao.

Còn đây là vực nước sâu êm đềm ôm một thân cây đổ nằm trong lòng nó; vô số loài cung quăng tung tăng trên mặt nước phẳng lặng vẽ nên những gợn sóng lăn tăn.

Trong thanh âm rì rầm cố nén lại của nước, những luồng nhỏ tự tin chảy đi và trong niềm vui sướng không thể không róc rách gọi nhau: những luồng nước mạnh gặp nhau, gọi nhau và chia sẻ, hoà vào nhau, nhập lại thành một dòng lớn: đó là tiếng nói của tất cả những luồng nước hội đến và rẽ đi các ngả. Nước chảy chạm vào nụ của những cây hoa vàng mới đơm, và cây đung đưa nụ tạo thành những gợn sóng lung linh trên mặt nước. Cứ thế, sự sống của dòng suối trôi đi khi thì với những bong bóng và bọt nước, lúc ở trong tiếng gọi nhau hân hoan giữa những vệt bóng nhảy múa và những bông hoa.

Một thân cây đổ từ lâu nằm chắn ngang lòng suối đã lên rêu xanh rì nhưng dòng chảy vẫn tìm được cho mình con đường thoát ở dưới thân cây và hăm hở trôi xuôi cùng những vệt bóng hắt lấp loáng.

Một vài ngọn cỏ đã từ lâu vượt lên trên mặt nước và giờ đây đứng giữa luồng chảy liên tục nghiêng mình chào và đáp lễ những vệt bóng hắt lung linh lẫn dòng trôi của suối.

Nào có sá gì bao chướng ngại trên đường, mặc cho tất cả! Chính chướng ngại lại làm nên cuộc sống: ví thử không có những vật cản trở ngăn, dòng nước đã lập tức trôi tuột ra đại dương một cách vô hồn - giống như sự sống bí ẩn rời bỏ cái xác không còn sinh khí.

Trên đường chảy xuất hiện một vùng đất trũng sâu và rộng. Dòng suối không tiếc nước lấp đầy ngay nó và lại tiếp tục cuộc hành trình, để đầm nước lặng vừa được tạo ra ở lại sống cuộc đời riêng.

Một bụi cây lớn bị những khối tuyết mùa đông đọng lại uốn cong đang buông vô số cành lá xuống suối giống như một con nhện xám nằm xổm trên dòng nước đung đưa những chiếc chân dài.

Trôi theo dòng nước có cả hạt vân sam và hạt liễu hoàn diệp.

Toàn bộ quãng suối chảy xuyên qua khu rừng là con đường của một cuộc đấu tranh dài, và như thế thời gian được tạo ra ở đó.

Và như thế cuộc đấu tranh kéo dài, và cuộc sống và ý thức của tôi kịp sinh ra trong quãng dài của cuộc đấu tranh ấy.

Đúng vậy, nếu như không có các trở ngại trên từng bước đường suối chảy, có lẽ nước đã lập tức trôi tuột đi và nói chung đã chẳng có sự sống của thời gian.

Trong cuộc đấu tranh của mình, dòng suối phải nỗ lực, từng luồng nước như các cơ bắp gồng xoắn lại, nhưng tuyệt nhiên không thể nghi ngờ rằng sớm hay muộn nó sẽ đổ ra đại dương đến với miền nước tự do, và chính cái “sớm hay muộn” đó là thời gian đích thực thời gian, là sự sống đích thực sự sống.

Những luồng nước gọi nhau, căng ra giữa đôi bờ hẹp, nói lên lời của mình: "Dù sớm", "Dù muộn". Cứ như vậy, suốt ngày đêm chúng róc rách lời nguyền “Dù sớm hay muộn” đó. Và chừng nào chưa chảy hết giọt cuối cùng, chừng nào con suối mùa xuân còn chưa khô cạn, nước sẽ còn lặp đi lặp lại không biết mệt: “Sớm hay muộn, chúng ta sẽ ra đại dương”.

Ven bờ, dòng nước mùa xuân bị cắt đọng lại tạo thành cái đầm tròn nhỏ, và một chú cá măng từ cơn lũ trước bị giam lại ở đó.

Nếu bạn đột nhiên đến nơi thật yên tĩnh của dòng suối thì bạn sẽ được nghe khắp khu rừng tiếng chim hồng tước hót réo rắt, tiếng chim di hoa sột soạt trong đám lá già.

Hoặc cũng có khi bạn gặp những luồng nước mạnh, dưới một góc nghiêng cả dòng suối đang chia đôi luồng nhập lại và dồn toàn lực quật vào ụ đất dốc đứng vững chãi được gia cố bằng vô số rễ của một cây vân sam đại thụ.

Tôi khoan khoái ngồi nghỉ trên đám rễ cây vân sam và lắng nghe tiếng những tia nước mạnh tự tin gọi nhau phía dưới - chúng đang chia sẻ với nhau lời nguyền “Dù sớm hay muộn” của mình.

Trong một cánh rừng liễu hoàn diệp nhỏ, nước ngập sâu như một cái hồ; rồi dồn hẳn về một góc, từ bờ dốc cao đến cả mét, nước đổ ập xuống xuôi và bắt đầu chảy róc rách nghe xa. Còn trên mặt hồ lao xao gợn sóng, bóng liễu hoàn diệp lộn ngược ken nhau san sát trong làn nước như những con rắn nhỏ liên tục chạy xuống dưới nhưng không thể nào chạy thoát khỏi chính mình.

Dòng suối đã kết chặt tôi với nó, khiến tôi không thể rời xa, vì như thế sẽ rất buồn.

Tôi rẽ sang một con đường rừng, cỏ ở đây mọc thấp, xanh như thứ cỏ độc, hai bên sườn có hai vết bánh xe đầy nước đọng.

Trên những cây bạch dương non nhất, mầm đã nhú lên xanh biếc lóng lánh ứ nhựa thơm nhưng cả khu rừng vẫn chưa nảy lá, và năm nay có một con chim tu hú đã bay về khu rừng còn trụi lá này: chim tu hú bay về rừng trụi bị coi là điềm xấu.

Vậy là đã năm thứ mười hai tôi đi qua bãi đẵn cây này thật sớm, khi mùa xuân chưa kịp khoác áo mới mà chỉ có cây dầu đắng, sen gió và anh thảo đã đâm chồi.

Những thân cây cao, những lùm cây bụi cho đến các gốc cây - tất cả ở đây đều thân thuộc với tôi đến mức có cảm giác như bãi đẵn cây hoang dại đã trở thành một khu vườn cho tôi: mỗi bụi cây, mỗi gốc thông, mỗi thân vân sam tôi đều âu yếm vỗ về, và tất cả chúng là của tôi, dù tôi có gieo trồng hay không, đây là mảnh vườn riêng của tôi.

Từ “khu vườn” này của mình, tôi quay trở lại dòng suối và đứng nhìn ở đây “biến cố trọng đại” của rừng: một cây vân sam cao lớn bị nước chảy ruỗng hết gốc rễ ngã rạp, vắt ngang lòng suối với toàn bộ những quả cũ quả mới còn treo chi chít và vô số cành lá rậm rạp; những luồng nước nhỏ vấp vào từng cành cây rồi chảy đi, vừa gọi nhau vừa nhắc đi nhắc lại: “Dù sớm hay muộn”...

Rời khu rừng tĩnh lặng, dòng suối chảy ra một bãi trống, và dưới những tia nắng ấm áp chan hòa nó duềnh lên thành một lạch nước rộng. Ở đây, từ dưới nước vươn lên bông hoa vàng đầu tiên, và đám trứng ếch sắp nở trông giống những tầng ong, qua lớp vỏ trong suốt nhìn thấy rõ những con nòng nọc đen. Đàn ruồi đông vô vàn màu lam nhạt, bé như bọ chét, bay sát mặt suối, có lúc sa xuống nước, từ đó bay lên rồi lại rơi xuống, tưởng như cả cuộc đời ngắn ngủi của chúng chỉ để làm việc ấy. Một chàng bọ nước sáng lóng lánh như đúc bằng đồng xoay tròn trên mặt nước tĩnh như tờ. Chú ong bụng kiếm nhảy nhót ngang dọc nhưng không làm mặt nước mảy may lay động. Nàng bướm lưu huỳnh kềnh càng và sặc sỡ bay lượn trên mặt suối phẳng gương. Dăm vũng nước con lặng lờ quanh lạch phủ kín cỏ và hoa. Mấy chùm tơ trên cây liễu sớm đã nở trông hệt đàn vịt con lông vàng chóe.

Không hiểu có chuyện gì đang xảy ra với dòng suối này? Một nửa số nước bỗng chảy rẽ sang bên thành một nhánh riêng, còn nửa kia thì chuyển sang hướng khác. Có thể, trong cuộc đấu tranh cho niềm tin “Dù sớm hay muộn” nước đã tự chia rẽ mình: một nửa cho rằng con đường này sẽ đến đích sớm hơn, còn nửa kia nhìn thấy lộ trình ngắn hơn ở hướng khác; và thế là hai nửa rời nhau, chia ra chảy hai hướng thành một vòng tròn rộng bọc lấy hòn đảo lớn ở giữa, rồi hớn hở nhập lại và hiểu ra rằng: không có những con đường khác nhau cho nước, tất cả mọi hướng đi dù sớm hay muộn cũng đều dẫn nước đến đại dương.

Và con mắt tôi được ve vuốt, và bên tai lúc nào cũng nghe “Dù sớm hay muộn”, và mùi hương của nhựa cây dương liễu và của chồi bạch dương hòa vào nhau thành một, và tôi cảm thấy rằng không thể có gì tốt hơn thế, tôi không còn phải ước mong đi đâu nữa hết. Tôi ngồi xuống giữa đám rễ, lưng tựa vào thân cây, mặt ngoảnh ra phía nắng ấm, và phút giây tôi mong chờ đã đến.

Dòng suối của tôi đã ra đến đại dương.