- 10 -

Đại lực sĩ

Lớp đất được đánh tơi do công sức của đàn kiến, phía trên là bụi việt quất lòa xòa phủ kín, còn dưới chùm quả mọng một cây nấm đã nẩy mầm. Và dần dà, từng tí một, bằng chiếc mũ chắc nịch, cây nấm vươn lấn lên, đội trên mình cả vòm cây việt quất, rồi cuối cùng chính nó, cây nấm trắng muôn muốt, xuất hiện giữa thế gian.

Bạch dương

Về mùa đông, những cây bạch dương nép mình trong khu rừng lá kim; còn mùa xuân đến, khi những tấm lá đua nhau bung nở, ta có cảm giác như bạch dương từ trong rừng tối bước ra khoe mình lồ lộ ở ven rừng. Cảnh tượng này kéo dài cho đến khi những vòm lá bạch dương hãy chưa sẫm lại và ít nhiều còn phân biệt được với sắc màu của cây lá kim. Và điều đó lại diễn ra vào mùa thu, khi bạch dương dọn bữa tiệc vàng rực chia tay với chúng ta trước lúc ẩn mình.

“Mũ cháy trên đầu kẻ cắp”

Rừng vàng lặng tiếng, và khắp nơi trên cỏ, như một bức tranh sơn dầu, là băng giá thật sự, nhìn thấy được, chứ không phải chỉ “lâm dâm” như chủ nhà nói với chúng tôi, nghĩa là mới có sương giá. Đến tám giờ sáng, cái băng giá thật sự đó đã bị sương rửa sạch và bức tranh sơn dầu dưới những cây bạch dương biến mất. Lá chảy ở khắp nơi. Đằng xa, vân sam và thông đang chia tay với bạch dương, những cây liễu hoàn diệp lênh khênh đội mũ đỏ rực vươn cao trên khu rừng, và không hiểu sao tôi nhớ lại câu thành ngữ thời thơ bé mà lúc đó hoàn toàn không hiểu nghĩa: “Mũ cháy trên đầu kẻ cắp”

Những con chim én vẫn còn ở lại nơi đây.

Chiếc dù lá

Trong thinh lặng, khi không có châu chấu ở trong cỏ hát mà châu chấu hát trong tai của chính mình, từ ngọn bạch dương bao bọc giữa những cây vân sam cao lớn một cánh lá vàng chậm chậm rơi xuống dưới. Nó bay trong im lặng, khi đến cả một chiếc lá liễu hoàn diệp cũng không lay động. Dường như sự chuyển động của cánh lá bạch dương thu hút chú ý của tất cả, và tất cả những vân sam, bạch dương và thông cùng tất cả những lá, cành, mấu, và thậm chí cả các chùm cây bụi, thậm chí cả cỏ dưới các bụi cây cũng ngạc nhiên và thầm hỏi: “Làm sao trong sự im lặng như thế kia một chiếc lá lại có thể rời khỏi chỗ và di chuyển được?” Thế là, thể theo yêu cầu toàn thể tìm hiểu xem có phải cánh lá bạch dương tự mình bay xuống dưới hay không, tôi bước lại bên nó và được biết: Không, không phải chiếc lá tự mình rơi, mà đó là một chú nhện nhỏ muốn đi xuống dưới, chú đã dùng lá làm dù và thực hiện chuyến bay trên tấm dù lá này.

Thanh lương trà rực đỏ

Một buổi sáng ít sương mù. Không thấy mạng nhện treo trên các bãi đẵn cây. Rất yên tĩnh. Nghe rõ tiếng chim gõ kiến đen, giẻ cùi, sáo sậu. Thanh lương trà trở nên đỏ rực, bạch dương bắt đầu vàng lá. Thỉnh thoảng có vài con bướm trắng, chỉ lớn hơn con mọt vải một chút, lượn lờ trên bãi cỏ vừa cắt.

Bến nước lặng

Giữa vạt cây bị thiêu chết trong đám cháy rừng năm ngoái còn sót lại một cây liễu hoàn diệp không lớn lắm, nó đứng ngay bên mép bờ dốc cao đối diện với bến nước lặng Kazennaia của chúng tôi. Cạnh cây liễu hoàn diệp này dạo mùa hè người ta xây một đụn cỏ, và bây giờ là mùa thu, thời gian đã làm đụn cỏ ngả vàng, còn cây liễu hoàn diệp thì đỏ rực như lửa. Từ xa đã có thể nhìn thấy đụn cỏ đứng cùng cây liễu hoàn diệp và nhận ra bến nước lặng của chúng tôi, nơi cá trê nhiều như người trong thành phố lớn, nơi sáng sáng cá xà độc, một con thú ăn thịt hung dữ, xông vào các đàn cá con và quật đuôi làm những chú cá nhỏ lật ngửa bụng lên, và ăn thịt chúng.

Những loài cá con ở đây nhiều đến mức mỗi khi vỗ mái chèo xuống nước, ở phía trước thấy cả đàn nhảy tung tóe hệt như có ai đó ném vung chúng lên. Dạo này cá đã ít cắn câu, còn đêm đêm cá trê thường đi săn ếch, nhưng năm nay vì nắng hạn nên ếch không có nhiều; và nhện cũng rất ít, vào những ngày thu nắng đỏ này trong rừng gần như không trông thấy mạng nhện giăng.

Mặc dù trời đã lạnh, trên sông Kubre vẫn nở rất nhiều hoa bách hợp, còn loài hoa nhỏ li ti trông giống như dâu tây thì kết thành mảng lớn trên mặt nước như những tấm thảm trắng.

Những bông bách hợp muôn muốt trắng nằm trên đĩa xanh, và thân của chúng nơi làn nước trong vắt hiện rõ đến đáy sâu như những chân dài nà nuột, có cảm tưởng nếu đem lên đo thì chắc phải dài gấp đôi thân người chúng ta.

Đợt giá lạnh đầu tiên

Đêm qua trời quang trăng tỏ, đến gần sáng thì bắt đầu đợt giá lạnh đầu tiên. Cảnh vật trở nên xám xịt nhưng những vũng nước vẫn còn chưa đóng băng. Khi mặt trời hiện lên và sưởi ấm, cây cối cùng hoa cỏ đọng đầy sương móc, những cành vân sam từ trong rừng tối trưng ra vô vàn tấm thêu rực rỡ sắc màu đến nỗi nếu đem tất cả kim cương trên trái đất cũng không tạo ra nổi.

Đặc biệt ấn tượng là cây thông - như một bà hoàng, lấp lánh tráng lệ từ trên đỉnh ngọn đến tận chân đất. Niềm vui nhảy nhót trong ngực tôi như một chú chó con.

Cuộc đấu tranh sinh tồn

Đang là mùa bạch dương trút nốt chút ánh vàng cuối cùng của mình lên những cây vân sam và lên những tổ kiến đã vào kì ngủ đông. Tôi còn nhìn thấy cả những chiếc lá kim ánh lên trên lối nhỏ trong nắng chiều tà, và tôi vẫn bước đi, vừa đi vừa nhìn ngắm, lang thang vô định trên con đường rừng vắng, và với tôi khu rừng bỗng trở thành biển cả, bìa rừng giống như những dải bờ, còn bãi trống trong rừng là đảo nhỏ. Trên hòn đảo này có mấy cây vân sam mọc sát kề nhau, tôi ngồi xuống đó để nghỉ chân một lúc. Hoá ra với những cây vân sam này cuộc sống là ở trên cao; nơi đó, giữa vô số những trái, những quả, là vương quốc của một con sóc, mấy chú chim mỏ tréo và có lẽ rất nhiều những sinh vật khác mà tôi chưa biết tới. Còn bên dưới gốc vân sam thì hệt như nơi vòm cửa ngách tối om, bốn phía âm u, và ta chỉ thấy những mảnh vỏ hạt vân sam bay lả tả.

Nếu biết cách quan tâm tới cuộc sống một cách thông minh và có thiện cảm đối với mọi sinh vật nhỏ bé, cả ở đây bạn cũng có thể đọc được một cuốn sách hấp dẫn ít ra là về những hạt vân sam này rụng xuống khi bị lũ sóc và chim mỏ tréo bóc quả. Trước kia đã từng có một hạt vân sam như vậy rơi xuống dưới gốc cây bạch dương giữa những chiếc rễ trần của nó. Cây vân sam non, được bạch dương che chở khỏi băng giá và mặt trời thiêu đốt, bắt đầu lớn lên, len lỏi giữa những rễ bạch dương lộ thiên đâm xuống dưới, rồi bắt gặp thêm ở đó những rễ bạch dương mới, cây vân sam chẳng biết xuyên những chiếc rễ của mình vào đâu. Khi ấy, nó liền nâng rễ của mình vượt lên trên những rễ cây bạch dương, trườn vòng qua chúng và đâm xuống chỗ đất bên cạnh. Bây giờ, cây linh sam ấy đã mọc cao hơn cây bạch dương và đứng bên cạnh nó cùng với những cụm rễ bện xoắn vào nhau.

Sóc

Trời chưa sáng tỏ, chúng tôi đã mỗi người đi một hướng vào rừng vân sam săn sóc. Bầu trời nặng trĩu và thấp tè đến mức tưởng như nó nằm sát ngay trên những ngọn cây. Quả sai vô số khiến nhiều ngọn vân sam xanh trở thành màu hung, và nếu năm nay vân sam được mùa thì sẽ có rất nhiều sóc đến đây cư trú.

Trong cụm vân sam tôi đang quan sát có những cây như vừa bị ai đó dùng cào chải suốt lượt từ trên xuống dưới; có cây cành lá rườm rà; có cây non căng nhựa; còn những cây già thì mang những chùm râu địa y màu xanh xám. Một cây già đoạn gốc phía dưới gần như đã chết, trên mỗi cành đều buông những chùm râu xanh xám dài, nhưng quả trên ngọn nếu hái hết có thể để đầy cả kho lớn. Và kìa, một cành của nó chợt rung rinh. Nhưng chú sóc đã nhìn thấy tôi và nép mình nằm im như chết. Gốc cây nơi tôi đứng rình bị cháy sém một phía và nằm trong hố rộng tròn như cái đĩa lớn. Tôi bới những lớp lá rơi vào hố đĩa từ những cây bạch dương bên cạnh và hiện ra lớp đất đen phủ đầy tro. Qua dấu hiệu này và qua việc gốc cây bị đốt cháy, tôi có thể đoán ra được nguồn gốc của hố. Năm ngoái, có một người đi săn đuổi theo vết con chồn ở trong rừng này. Có lẽ con chồn nhảy chuyền trên cao từ cây này sang cây khác làm bụi tuyết rơi, để lại dấu vết trên các cành cây phủ tuyết. Cuộc truy đuổi con thú quí kéo dài và đêm đến người đi săn phải ngủ lại trong rừng.

Dưới gốc cây tôi hiện đang đứng có một tổ kiến cực lớn, có thể là vương quốc kiến lớn nhất trong khu rừng này. Người đi săn dọn sạch tuyết, châm lửa đốt tổ kiến, và toàn bộ vương quốc kiến cháy rụi để lại một lớp tro nóng. Người đi săn nằm lên chỗ đất ấm, đắp áo khoác lên người, phía trên đổ thêm một lớp tro và ngủ qua đêm, sáng mai lại tiếp tục truy tìm con chồn quí.

Mùa xuân, nước chảy vào đầy cái hố đĩa có tổ kiến trước đây. Mùa thu, lá từ những cây bạch dương bên cạnh rụng xuống lấp kín hố, sóc rải vô số vỏ quả vân sam lên phía trên và bây giờ tôi đến đây để săn sóc lấy lông.

Tôi rất muốn trong lúc chờ rình con sóc, tận dụng thời gian viết một cái gì đó về tổ kiến này vào cuốn sổ mang theo. Xung quanh tuyệt đối yên tĩnh; bằng động tác hết sức thận trọng tôi rút sổ và bút chì từ trong túi ra. Tôi viết về cái tổ kiến từng là một vương quốc lớn ở trong rừng, như ở trong thế giới con người của chúng ta là đất nước Trung Hoa. Vừa viết xong từ “Trung Hoa” thì một mảnh vỏ quả vân sam bỗng rơi thẳng xuống cuốn sổ của tôi. Tôi đoán ở ngay phía trên chỗ tôi ngồi có một chú sóc đang bóc vỏ quả vân sam, khi thấy tôi đến nó nép mình im thin thít nhưng bây giờ lại tò mò muốn biết tôi là người sống thật hay đã bất động như một cái cây và không còn nguy hiểm đối với nó nữa. Có thể nó cố ý thả một mảnh vỏ quả vân sam xuống để thử; đợi một lát nó lại thả tiếp mảnh thứ hai, rồi thứ ba. Bị cơn tò mò hành hạ bây giờ nó sẽ không đi đâu cả cho đến khi sự thể được làm rõ. Tôi tiếp tục viết về cái vương quốc vĩ đại của loài kiến được tạo dựng bởi công sức lao động của những con kiến: thế rồi một kẻ khổng lồ tới, chỉ để ngủ qua một đêm đã tàn phá cả vương quốc của chúng. Đến lúc này, con sóc đã ném nguyên trái vân sam xuống và suýt nữa làm cuốn sổ của tôi tuột khỏi tay. Liếc nhìn, tôi thấy nó thận trọng chuyền cành xuống mỗi lúc mỗi gần, cuối cùng đã ở phía sau lưng sát ngay vai tôi, và đúng là con ngốc, trố mắt nhìn vào những dòng chữ tôi viết về kẻ khổng lồ vì một chỗ ngủ qua đêm trong rừng đã hủy diệt cả một vương quốc kiến.

Đó là lúc thuận tiện, tôi bắn vào con sóc, và lập tức từ trên ba cây vân sam bên cạnh mỗi cây rơi xuống một quả vân sam. Không khó để đoán ra là trên mỗi cây này có một con sóc đang ôm một quả và khi tôi nổ súng chúng giật mình đánh rơi quả và để lộ mình ra.

Thường vào tháng mười chúng tôi đi săn sóc trong rừng “Taiga Moskva” từ sáng đến 11 giờ trưa và từ hai giờ chiều đến tối: trong thời gian này những chú sóc ngồi bóc quả trên cây vân sam, lắc lư cành lá và đánh rơi vỏ xuống dưới, chuyền từ cây này sang cây khác để tìm thức ăn tốt hơn. Từ 11 giờ trưa đến hai giờ chiều, chúng tôi không đi săn, lúc này sóc ngồi trong đám cành rậm lá và dùng chân chải lông cho mình.