- 12 -

Hoa “Ivan và Maria”

Tiết thu muộn nhiều khi chẳng khác gì kì xuân sớm, cũng tuyết rắng, cũng đất đen. Chỉ khác là về mùa xuân chỗ tuyết tan đất lộ ra có mùi của đất, còn vào mùa thu là mùi của tuyết. Nhất thiết phải là như thế: mùa đông chúng ta quen với tuyết, về mùa xuân mùi đất đai gần gũi với chúng ta, còn mùa hạ chúng ta ngửi đất và thu muộn đối với chúng ta đượm mùi của tuyết.

Hiếm khi mặt trời ló ra được một vài giờ, nhưng những khi đó mới tuyệt làm sao! Thật sảng khoái nếu bắt gặp dù chỉ chừng chục chiếc lá đã chết cóng sau những cơn giông nhưng vẫn còn nguyên vẹn trên cây liễu, hay một bông hoa xanh biếc nhỏ xíu dưới chân.

Tôi cúi xuống bông hoa nhỏ xanh biếc và ngạc nhiên nhận ra đó là bông hoa Ivan: một mình Ivan còn sót lại của bông hoa kép “Ivan và Maria”mà mọi người đều biết.

Thật ra mà nói, Ivan chưa phải là một bông hoa đích thực. Nó được tạo thành từ những chiếc lá xoăn rất nhỏ và chỉ vì có màu tím nên mới được gọi là hoa. Còn bông Maria màu vàng là hoa đích thực với đủ nhị và nhụy của mình. Đây là Maria đã thả gieo hạt giống xuống đất mùa thu này để vào năm mới lại trải đầy lên đất những “Ivan và Maria”. Công việc của Maria khó hơn nhiều, có lẽ chính vì vậy mà nó rụng trước Ivan.

Nhưng tôi thích thú trước việc Ivan đã chịu đựng giá buốt và thậm chí còn trở nên xanh biêng biếc. Đưa ánh mắt tiễn biệt bông hoa xanh của mùa thu muộn, tôi khẽ nói:

- Ivan, này Ivan, Maria của cậu giờ đang ở nơi đâu?

Sương mù

Một đêm đầy sao trời và ấm áp hiếm gặp. Vào thời khắc cận bình minh, tôi bước ra bậc thềm và nghe tiếng giọt nước rơi từ mái nhà xuống đất - chỉ một giọt mà thôi. Lúc trời hửng sáng, sương mù bắt đầu chuyển động, và chúng tôi như đang ở trên bờ của một đại dương không bờ bến.

Từ lúc bình minh hửng tới khi mặt trời mọc là thời khắc quí giá và bí ẩn nhất, những đường nét chạm khắc của rừng cây hoàn toàn trụi lá dần dần hiện ra: bạch dương được chải từ trên xuống dưới, phong và liễu hoàn diệp thì chải ngược lên trên. Tôi là người chứng kiến sự sinh ra của cơn băng giá ban mai, chứng kiến việc nó sấy khô và đánh gục đám cỏ già màu hung, phủ lên những vũng nước một lớp kính pha lê mỏng mảnh.

Khi mặt trời mọc, hình ảnh ảo của dải bờ bên kia hiện ra trong các đám mây treo cao trên không trung. Cuối cùng, từ màn sương lộ dần mặt hồ nằm trong nắng sớm. Mọi vật đều như phóng đại lên khi nhìn qua màn sương được những tia nắng chiếu qua: đoàn vịt trời dàn hàng ngang trông như một dãy chiến binh đang xông vào kẻ địch, còn bầy thiên nga là một thành phố đá trong truyện cổ tích hiện lên từ mặt nước.

Một chàng gà lôi từ chỗ ngủ đêm bay qua chắc hẳn vì một công việc quan trọng và không ngẫu nhiên nào đó, bởi từ một phía khác nhưng cũng theo hướng đó bay theo con thứ hai, rồi thứ ba… Khi tôi đi theo hướng bay của chúng đến bên đầm lầy thì đã thấy một đàn lớn gà lôi tụ tập ở đó, một số đậu trên cây, còn phần lớn chạy trên những mô đất cứng, nhảy nhót, cất tiếng gù hệt như đang là mùa xuân.

Chỉ qua những đám lúa non gieo từ mùa thu đang xanh lên óng ả mới có thể phân biệt được ngày hôm nay với ngày đầu xuân, và có thể còn qua những gì xảy ra nơi chính bản thân mình - trong cơ thể không nghe men mùa xuân say chảy và niềm vui không cảm thấy râm ran: niềm vui bây giờ bình thản như thường gặp sau khi vừa khỏi bệnh, lòng mừng vừa hết cơn đau ốm và ngẫm nghĩ với một nỗi buồn: đấy không phải là cơn đau mà là chính cuộc đời đã qua đi.

Trong kỳ tuyết rơi đầu tiên của mùa đông, mặt hồ trở nên đen sẫm nằm giữa vòng băng trắng bao quanh, và mỗi ngày vòng băng càng siết chặt hơn khối nước đen giữa bốn bờ trắng toát. Bây giờ vòng băng đã tan, nước được giải phóng ánh lên lấp lánh vui mừng. Từ các sườn núi, dòng nước chảy xuôi róc rách như mùa xuân. Nhưng khi mặt trời bị mây che khuất, ta mới biết rằng hóa ra chỉ nhờ những tia nắng của nó mới nhìn thấy cả mặt nước, cả đoàn chiến binh vịt trời, cả thành phố thiên nga. Sương mù lại che đi tất cả, thậm chí mặt hồ cũng biến mất, và không hiểu vì sao chỉ còn lại hình ảnh ảo của dải bờ bên kia treo cao trong không khí.

Ngỗng trời - thiên nga

Đêm trong lành lấp lánh trăng sao. Trời rét dữ, sáng ra tất cả trở nên trắng toát. Những con ngỗng trời kiếm ăn ở nơi quen thuộc của mình. Một đàn mới bay đến, tất cả khoảng gần hai trăm con kéo nhau rời hồ nước bay ra cánh đồng. Cho đến trưa, toàn bộ gà lôi đều đậu trên cây và lầu bầu những điều gì đó. Rồi bầu trời phủ kín mây, trở nên tối và lạnh.

Sau bữa trưa mặt trời lại hiện ra và giữ cho đến tận chiều thời tiết tuyệt đẹp. Chúng tôi vui mừng với hai cây bạch dương vàng óng còn sót lại nguyên vẹn sau những trận tàn phá chung của thiên nhiên. Nhưng gió Bắc lại thổi về, mặt hồ lại trở nên đen đúa và cáu bẳn. Cả một đàn lớn thiên nga bay đến. Tôi nghe nói thiên nga dừng lại ở chỗ chúng tôi không lâu lắm, và khi trời đã thật sự rét dữ, mặt hồ chỉ còn lại một khoảng giữa nhỏ tí và những cỗ xe mùa đông đã đi thẳng lên mặt băng, ban đêm thường nghe từ nơi tối đen và tĩnh lặng ấy có tiếng ai nói chuyện - cứ nghĩ là tiếng người nhưng hóa ra đó là tiếng thiên nga rì rầm với nhau ở khoảng giữa hồ còn chưa kịp đóng băng.

Chiều muộn, tôi rón rén đi từ bờ khe nước đến sát bên đàn ngỗng trời, đến sát gần tới mức có thể bằng khẩu súng săn của tôi gây ra cho chúng một cuộc thảm sát lớn. Nhưng trong khi leo lên bờ dốc, tôi đã thấm mệt, tim đập quá mạnh, mà cũng có thể đơn giản hôm nay tôi muốn đùa vui tí chút. Trên đầu khe nước có một gốc cây, tôi ngồi xuống đó và chỉ ngẩng mỗi đầu lên nhìn, thấy vạt ruộng gần nhất đậu đầy ngỗng trời chỉ cách tôi khoảng mười bước chân. Súng đã lên nòng, và tôi chắc mẩm rằng dù chúng có bất ngờ bay lên ngay thì cũng không thể thoát khỏi tay tôi mà không chịu tổn thất lớn. Tôi châm lửa hút, hết sức thận trọng nhả khói, dùng bàn tay quạt cho khói thuốc bay tản đi ngay khi vừa thoát ra khỏi miệng. Trong lúc đó, ở phía sau hướng ngón tay út của tôi còn có một khe nhỏ khác, và từ đó, cũng giống hệt như tôi, lợi dụng bóng hoàng hôn nhập nhoạng một con cáo đang lén lút bò về phía đàn thiên nga. Tôi còn chưa kịp dương súng thì cả bầy chim đông đúc đã bay vụt lên và nằm ngoài tầm bắn của tôi. Còn may là tôi biết còn có con cáo và không nhô đầu lên ngay. Như một chú chó săn, nó chạy theo dấu vết của đàn thiên nga, cứ mỗi lúc một tiến gần về phía tôi. Tôi lấy lại tư thế, tựa chắc cùi tay, nheo mắt ngắm, khẽ huýt lên một tiếng như chuột rúc - con cáo nhìn về phía tôi; tôi huýt lên tiếng nữa - và nó chạy thẳng tới…

Những chiếc lá thu

Ngay trước lúc mặt trời mọc, cơn băng giá đầu tiên đã phủ sương lên bãi rừng trống. Náu mình đợi ở ven rừng, ta sẽ được biết có bao nhiêu điều thú vị diễn ra trên bãi rừng trống ấy! Trong ánh bình minh mờ ảo, những sinh vật vô hình của rừng kéo đến và bắt đầu trải những dải lụa bạch lên khắp bãi trống. Những tia nắng đầu tiên của mặt trời hiện ra thu lại các dải lụa đó và trên nền trắng còn lại một mảng màu xanh. Dần dà, toàn bộ mầu trắng tan biến hết, chỉ trong bóng những tán cây và trên các mô đất còn in lại khá lâu những vệt trắng mờ.

Bạn sẽ không hiểu chuyện gì đang xảy ra trên bầu trời xanh lơ hiện giữa những tán cây vàng óng - đó là gió đang cuốn những đám lá bay đi hay những đàn chim nhỏ tụ bầy để bay về những miền xa ấm áp.

Gió là một ông chủ siêng năng. Suốt mùa hè gió có mặt khắp mọi nơi, và ngay cả ở những chỗ cây cối um tùm nhất cũng không còn lấy một chiếc lá nhỏ nào mà gió không quen biết. Và khi mùa thu tới, ông chủ cần mẫn đi thu hoạch vụ mùa của mình.

Những chiếc lá thu rơi, thì thầm, chia tay mãi mãi. Bởi với chúng bao giờ cũng vậy: nếu đã dứt lìa khỏi xứ sở thân thương thì hãy ngỏ lời vĩnh biệt, vì như thế là đã chết.

Mùa thu muộn

Mùa thu kéo dài như một con đường hẹp với những chỗ ngoặt gấp khúc. Khi thì lạnh giá, khi lại gió mưa, rồi bất ngờ tuyết rơi như đã là mùa đông, bão tuyết trắng rú gào, rồi lại mặt trời, lại ấm áp và màu xanh. Ở nơi xa, tận cuối con đường có một cây bạch dương với những chiếc lá vàng: nó bị cơn rét dữ ập đến làm giá cóng như thế nào thì bây giờ vẫn đứng như thế, và gió không còn có thể cuốn đi của nó những chiếc lá cuối cùng vì tất cả những gì có thể đều đã bị cuốn đi.

Tiết thu muộn nhất là khi thanh lương trà bị băng giá làm cho nhăn nhúm và trở nên (như mọi người nói) ngọt lịm. Vào thời gian này, mùa thu muộn nhất gần với mùa xuân sớm nhất đến mức ta chỉ có thể dựa vào chính mình để nhận biết sự khác biệt giữa ngày thu với ngày xuân.

Mùa thu ta nghĩ: “Nào ta sẽ sống qua mùa đông này và sẽ được vui đón thêm một mùa xuân nữa”. Lúc đó, ta nghĩ rằng tất cả trong đời đều như vầy: Cần phải nỗ lực bản thân, miệt mài lao động, và sau đó có thể vui mừng với một điều gì đó. Chợt nhớ lại câu chuyện ngụ ngôn “Ve Sầu và Kiến”(20) và câu nói nghiêm khắc của Kiến “Cả mùa hè cậu hát. Vậy bây giờ múa đi”. Còn mùa xuân sớm, đúng vào một ngày như thế này thì ta sẽ chờ đợi niềm vui không cần bất kì một công lao và cố gắng nào; mùa xuân sẽ đến, ta sẽ được hồi sinh và sẽ bay đi múa hát như một chú Ve Sầu, hoàn toàn chẳng nghĩ gì đến anh Kiến.