CHỮA NÓI NHỊU

Ở mỗi vùng đất lớn, ở đông thoáng thấy tiếng nói ở đấy có một giọng chung. Trong nghiệp vụ viết và nói đều gọi là tiếng chuẩn. Ở nước ta cũng như nhiều nước trên thế giới những trung tâm lớn được coi là vùng tiếng chuẩn. Hà Nội – Sài Gòn – Huế và mặc nhiên đã được áp dụng cho phát thanh viên ở Trung ương và các nơi trên.

Có lần tôi đã trao đổi trên báo với nhạc sĩ Lưu Hữu Phước về vấn đề này khi Lưu Hữu Phước đề nghị nên lấy một vùng ngoại ô Hải Phòng làm tiếng chuẩn toàn quốc vì vùng này “nói đúng các từ s, x, d, gi, r…”.

Có thực tế đó nhưng đấy chỉ là cái đúng trong cách nói một địa phương. Đây là một vấn đề quan trọng và cần thiết, thống nhất quan điểm và giải quyết nhưng để trở thành tiếng chung thì tiếng vùng ấy còn chưa được như tiếng Hà Nội. Tiếng chung không thể xem với bất cứ một tiếng một khu vực nào. Hiện nay tiếng Hà Nội phát triển theo bề mặt của thành phố mở rộng, tiếng và giọng nói cứ pha dần nhưng để ý vẫn thấy: Từ các vùng ngoại thành trở ra, ở mỗi làng xóm vẫn phảng phất giọng nói cũ mỗi vùng. Dưới Cầu Giấy khác Bưởi và trong một vùng Bưởi mỗi làng giọng cũng khác nhau. Vào đến Thụy Khuê ở giáp thành phố đã bao đời vẫn phảng phất “tiếng Thụy” rất riêng. Chỉ ở trung tâm 36 phố phường cũ ngàn xưa đến nay luôn luôn là nơi tụ hội mốc. Hiện nay bao gồm đại để bốn quận nội thành mới nói giọng Hà Nội. Một giọng nói được tứ xứ hun đúc hợp lại không đâu giống và cũng không giống đâu. Trong thời cũ người ta có phân biệt: Giọng Kẻ Chợ thì sang và ý muốn nói người giàu có, nói năng đài các. Bây giờ tôi vẫn còn nghe người phát ngôn tiếng Việt ở đài tiếng nói Hoa Kỳ còn rơi rớt đôi chút giọng chậm rãi, kiêu kỳ ấy.

Từ hơn ba mươi năm nay, giọng Hà Nội đổi dần theo sự tiến hóa bình thường. Bất cứ tiếng giọng ở đâu đến cũng đều bị Hà Nội hóa đi, nghe giọng gốc người Trung Bộ, Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh ngày nay định cư ở Hà Nội, các ông có chức và người có tuổi học nói giọng Hà Nội thì biết ngay. Giọng Hà Nội có chuyển đổi không đài các, không tục tĩu. Nhưng trong thanh niên, cả nam nữ nói có lả lướt ỏn ẻn hơn cũng là một chuyển biến tự nhiên.

Tiếng giọng Hà Nội cũng đương lan dần với vị trí thủ đô mở rộng. Có thể chia các vùng quanh Hà Nội thành hai khu phụ mà tiếng nói đang biến đổi. Tây Bắc lấy các nơi như Từ Liêm, Đan Phượng, Thạch Thất, Ba Vì. Ngày trước tiếng nặng hơn bây giờ. Nay đi ra ngoài nhiều các cụ nói “ăn xem nước” giọng địa phương nhạt dần. Để ý giọng nói cán bộ các huyện trên thì nhận ra ngay. Một số nơi phía nam thành phố giọng nói bị bệnh nhịu, cái bệnh nói nhịu này cũng lạ. Một số người, cực kỳ ít, hay nói nhịu rất tục làm trò cười cho xung quanh nhưng không ai dám cười. Những tật nói nhịu: lao (nao), nôn nóng (lôn lóng)… thì còn khá phổ biến.

Có một dạo Đài tiếng nói Việt Nam ở các mục phát thanh nông thôn và lâm nghiệp, phát thanh viên cũng nói nhịu như thế. Có lẽ đài cho thế là tiếng nói chân quê lập cho hợp với các mục ấy nhưng nay đã sửa rồi.

Nói nhịu đây gốc là nói nhầm chứ không phải ngọng lưỡi. Cán bộ các ngành và thanh niên các vùng này đã sửa được nhiều nhưng vẫn còn nhiều người nói nhịu, nhất là ở những người luống tuổi. Không kể bây giờ có một số thanh niên ba phải ở nội thành cố tình nói nhại chơi.

Nói nhịu là nhầm chữ l ra chữ n… thế thôi, nhưng người ta có thể nói nhịu: Việt Lam (Nam), lao lúng (nao núng), lông lổi (nông nổi) trong khi vẫn đúng. Nói nam (lam) lỗi nòng (nỗi lòng). Học sinh Hà Nội đi thi toàn quốc mà nói nhịu y như cán bộ Hà Nội phát biểu nhịu trên đài làm mất cả danh giá tiếng chuẩn.

Trong khi cách chữa rất dễ, chỉ cần bắt buộc nói ngược lại thói quen. Ở mỗi làng, trong nhà trường nên đặt vấn đề chữa trước nhất cho học sinh. Nếu cả thầy trò cùng nói nhịu thì thầy trò thi đua chữa. Tại sao tôi nói chữa nhịu dễ bởi chợt nhớ một chuyện vừa thương tâm vừa tức cười.

Ngày trước ở nhà hát ả đào, các hầu rượu – một kiểu gái điếm, thường là chị em nghèo đói trong làng ra trôi dạt vào lầu xanh. Cho nên cũng thường là nói nhịu. Cô hầu rượu ra đon đả chào hỏi khách chơi: “Dạo lày anh nàm ăn phát tài phát lộc thế?” thì bằng đuổi khách. Chủ nhà hát hạn cho một tháng cô nào không chữa được nhịu thì tống cổ đi.

Tháng sau, cô đào rượu ấy trở lại. Bà chủ hỏi trước chế giễu “Thế lào?”. Cô đào dịu dàng khép nép: “Lạy bà con khỏi nói ngọng rồi ạ”.

Tôi nghĩ chữa nói nhịu cho cán bộ ta bây giờ rất dễ. Cứ không cho giữ chức và cúp lương có lẽ chữa được nhanh. Chửi cha không bằng pha tiếng, tôi chịu nghe các bạn nói nhịu chửi tôi. Nhưng tôi không chửi, tôi chỉ muốn bàn bạc với các bạn chỉ vì sự trong sáng của tiếng chuẩn thôi.