LẠI HỌC NÓI NĂNG
Dạo trước báo Phụ nữ Việt Nam có nhờ tôi viết một bài nói về ăn mặc, nói năng… Tôi có viết đại khái: Cô giáo là mẫu mực của học trò, là gương trên mặt trẻ em trông vào thì cô giáo, thầy giáo chỉ để ý mặt ấy thôi, nhất thiết ăn mặc, cử chỉ nói năng của nhà thầy phải mẫu mực. Rồi tôi nện một số ví dụ xấu: Không được nói sai hậu lễ thành hậu môn, thân thế sự nghiệp thành thân thể sự nghiệp… (những ví dụ trên là sự thật tai hại đã xảy ra); hoặc cô giáo đứng trên bục giảng quần áo người nhem nhúa, không được ngoáy mũi hay gãi tóc, cắn, ngửi móng tay…
Tôi không bị bài nào đòn đánh cả. Chỉ có đáng nhẽ bài báo là một thảo luận cũng vô duyên chẳng ai nói lại một câu. Bây giờ vấn đề này mọi người đã thấy ra. Mấy chục năm mấy lớp người không biết luộc rau, không biết so đũa, không biết ru con, không biết chào hỏi, vâng dạ, cảm ơn thì bây giờ bị hẫng mới biết vấn đề đạo đức, vấn đề nếp sống con người không phải chỉ có xóa bỏ mà phải xây dựng kỹ càng, cái hay thì phải bảo tồn, cái dở cái xấu phải làm cái mới thay thế.
Cho nên có lần tôi đã viết “học ăn học nói” nhưng nói lại cũng không thừa. Lần này tập trung vào cung cách nói cũng là phương pháp xử thế ở một lớp người.
Trước mắt nói về mấy chỗ yếu của cán bộ, tôi cứ nói chung thế, người ta có thể là cán bộ phường xã hay cấp trung ương cũng được. Chẳng đã một thời các vị hay cầm quạt giấy, mặc áo lụa mỡ gà, thế là ở tỉnh, ở huyện cũng thấy quạt. Áo lụa bước vào hội trường đi thong thả, giơ hai tay ra hiệu cho mọi người ngồi xuống. Đã thật nhiều lần tôi có việc với các cán bộ các cấp, cán bộ nói năng lễ phép nhưng hai tay chống mạng sườn. Tôi biết là anh ấy không hiểu chống nạnh như thế chỉ có quan trên tỏ vẻ hách dịch hoặc người ta sừng sộ sắp xông vào chửi đánh nhau.
Chẳng gì bất lịch sự hơn cứ vừa nói vừa hỏi: Hiểu chưa? Có hiểu không? Phải không nào? Có thấy không? Biết không? Đúng không?... Nói cứ ngắt câu bằng không tưởng như tắc cổ khạc ra hầm hứ! Hấm hứ! Ờ! Ờ! À! À… Đứng về mặt tâm lý, đấy là cách nói của những người đã mất thói quen lắng nghe, chỉ sốt ruột muốn ngắt lời, cướp lời người khác. Cuốn mất những cuộc trò chuyện bình thường, kẻ nói đi, người nói lại thú vị, thích thú câu chuyện hoặc chịu khó để tai xem ứng khẩu mình có ai cảm nhận không. Lúc nào cũng tỏ vẻ cán bộ ta đây, cái gì cũng biết và vấn đề gì cũng nói được. Các cụ ta ngày xưa gặp nhau ngang hàng thì vái chào, người có tuổi hoặc bậc trên con cháu chào thì gật đầu. Nhưng dù trên hay dưới đều một vẻ “tay bắt mặt mừng”. Thời ấy, các cụ thân thiết thì nắm tay, chưa thân tới mới bắt tay kiểu ta bây giờ, nhưng cũng chưa bao giờ người ta chào hỏi giả dối như bây giờ, nhất là các ông có cỡ. Có thân yêu, có mừng, có vui mới “tay bắt mặt mừng” chứ, nhưng hãy để ý mà xem, ở chỗ đông cán bộ thường giơ tay, với tay. Người này, người ấy hớn hở nắm chặt tay thủ trưởng thì thủ trưởng đã nghếch mặt với nụ cười dởm sang người khác rồi. Bắt tay người này nhìn người khác, bắt tay chiếu lệ lịch sự hình thức là người không có văn hóa mà để ý chỉ có anh nước ta mới có. Đã sốt ruột đến một tí, thoáng một cái lại đi ngay thì bắt tay để làm gì? Cứ chắp tay lại giơ lên cao chào một loạt nhanh mà thật, khỏi phải giả vờ chan hòa.
Nói, chào hỏi hãy nhớ đến tư thế, cung cách trò chuyện trao đổi giao lưu: Câu chuyện đến đầu đến đũa do kết quả và thái độ, không do nịnh bợ hay nạt nộ. Có cái lệ kia từ phường xã lên đến trung ương khi không ở vị trí lãnh đạo nữa thì đi hai vai rũ xuống, nói năng đù đờ, người ngơ ngẩn. Bởi vì bây giờ mà ông lầm lũi, ông hỏi “có hiểu không” chắc chắn ông ăn cái mắng ngay chứ chẳng chơi. Bởi vậy ăn nói và ứng xử hãy như bình thường, người bình thường. Như thế khi mất chức mới khỏi bị hẫng.