Quê Ngoại

Còn hai hôm nữa tới ngày giỗ ông ngoại của Bảo. Vì Bảo mới có mười hai tuổi nên mẹ kế không muốn cho đi đâu một mình; may nhân có bác Huân về quê, Bảo được mẹ kế nhờ bác đưa về ăn giỗ.

.

Lúc xe tới ga thì đã chiều; trời u ám, và mưa bụi bay phủ mờ cả đồng ruộng. Trên con đường đất đi về làng, Bảo theo liền bên bác Huân, hai thay thu trong vạt áo dài bằng sa-tanh đen cũ đã bạc mầu, đôi môi tím bầm, mím chặt, má lạnh giá. Bảo cúi đầu để tránh những hạt mưa, và từng cơn gió lạnh buốt đập vào mặt. Bác Huân cắp chiếc thúng bên sườn, chiếc khăn vuông thâm kéo thấp ngang mắt. Cả hai người đều cắm cúi đi, không ai nói năng gì.

Qua một chỗ quặt, bác Huân reo lên:

– Ồ! chợ Giẽ đây rồi!

Bảo nhìn lên: ngay trước mặt một cây đa to, cành lá rườm rà, dưới gốc và xung quanh đấy có những gian lều lợp bằng lá gồi nhưng tất cả đều vắng vẻ, không có bóng người.

Bác Huân nhìn những lá bánh và bã mía vương đầy trên mặt đất bùn lầy có in lẫn nhiều vết chân người, rồi lẩm bẩm:

– Hôm nay ngày phiên chợ.

– Qua chợ thời vào đến làng bác nhỉ?

– Phải.

Sau những câu hỏi và trả lời vắn tắt, cả hai lại im lặng không ai giục ai mà cùng đi mau hơn.

Một lúc sau vào tới làng, nghe tiếng người nói và tiếng mâm bát từ trong xóm vọng ra, Bảo thấy lòng ấm hẳn lại. Bác Huân thởi mạnh nói:

– Ối chào! Trời hôm nay lạnh thật. Gớm, tưởng đi đến đêm cũng chẳng vào được đến làng!

Tới cổng một cái nhà lá nấp sau hàng rào găng, bác Huân dừng lại, lấy ở thúng ra một bọc gói bằng giấy nhật trình đưa ch Bảo và nói:

– Tới nhà rồi, đây quần áo của cô. Thôi tôi về nhà chả tối.

Trước khi đi, bác lên tiếng gọi:

– Cụ Đồ ơi! Có cháu Bảo về đấy!

Bảo cũng hướng vào cổng gọi theo:

– Bà ơi!

Lẫn trong tiếng chó sủa vang ở trong nhà, có tiếng em Ne reo lên:

– Bà ơi! Chị Bảo về.

Một phút sau, em Ne đã chạy ra cổng giữ chó và đón Bảo. Dì Ne cũng ở dưới bếp chạy lên, dì vui vẻ líu tíu hỏi han Bảo. Nhất là em Ne mừng nhẩy lên.

Cụ Đồ vẫn ngồi yên trên giường tre kê thấp sát mặt đất ở gian giữa. Bảo nhận thấy mặt bà hình như tươi lên, nhưng bà chỉ thong thả hỏi Bảo:

– Cháu về đấy à? Về tầu nào?

Rồi quay sang Ne, bà bảo:

– Cháu đi lấy guốc đưa chị ra rửa chân rồi còn vào thay quần áo chả bị cảm thời khốn.

Dì Ne cũng nhớ đến món nấu đang làm dở ở dưới bếp vội chạy xuống.

Bảo theo em Ne đi lần qua hè nhà ngang xuống sân, đến gần một cái bể xây để chứa nước ăn, xung quanh bể rêu bám đầy, Bảo đứng lên mấy hòn gạch kê trên mặt đất cạnh một cái chum, múc nước rửa chân.

Bảo thay quần áo xong thì trời tối hẳn. Dì Ne bưng lên một nồi canh bún, khói nghi ngút. Em Ne bưng mâm bát theo sau. Dì Ne nói với Bảo:

– Dì đoán thế nào cháu cũng về, bà bảo cháu thích ăn bún cua, nên dì mua sẵn để nấu cho cháu ăn, nhân thể hôm nay ngày phiên chợ.

Vừa nói, dì vừa múc bún ra bát. Mầu gạch cia được chưng lên với mỡ nổi vàng ánh, lẫn trong mấy lá cải xanh và bún trắng thành một mầu rất đẹp mắt và ngon. Bảo nuốt nước bọt. Bà giục Bảo ngồi xuống bên cạnh; rồi cả nhà ngôi quây bên mâm. Em Ne ríu rít bên Bảo. Dì Ne vừa ăn vừa hỏi Bảo hết chuyện này sang chuyện khác.

– Độ này cháu có đi học nữa không?

– Me cháu (Bảo gọi mẹ kế bằng me) bảo cháu lớn rồi, phải thôi học để ở nhà tập làm tập ăn.

Em Ne ngắt lời Bảo, cười khanh khách:

– Tập ăn? Ăn thì việc gì phải tập?…

Em chưa nói hết câu đã bị dì Ne cốc một cái lên đầu, em im bặt tay xoa đầu, mặt phụng phịu. Cụ Đồ nhẹ nhàng bảo dì Ne:

– Con đừng đánh lúc nó ăn thế. Trời đánh còn tránh miếng ăn.

Tối hôm ấy, lúc đi ngủ, Bảo nằm một giường cùng với bà ở gian bên. Lúc này cụ Đồ mới thủ thỉ hỏi cháu xem có hay bị đòn không? có phải làm nhiều không? Bảo kể cho bà nghe những lúc bị mẹ kế đánh mắng oan. Có một lần, em Liên, con của m khóc, được me dỗ cho đồng bạc, nhưng Bảo không biết; một lúc sau, me sai Bảo dắt em ra đường chơi; đến khi về me xem túi em Liên không thấy đồng bạ, hỏi để đâu em cũng không biết, me liền cho Bảo lấy. Nhưng me không đánh, hay mắng, chỉ cười nhạt nói:”Sao mà giống mẹ thế!” Một lúc sau, Bảo soạn quần áo bẩn cho u em giặt, thấy đồng bạc ở trong túi áo của em Liên rơi ra. Bảo mừng rỡ, hấp tấp chạy ra đưa trả me. Me lại nói:”Chắc là nuốt không trôi đấy chứ gì? Làm ra bộ thật thà lắm, thật giống mẹ!”

Bảo thút thít khóc, nói:

– Bà ạ! Cháu không thích me cháu nói đến đẻ cháu, giá cứ đánh cháu còn hơn.

Bảo ngừng lại. Trong bóng tối, Bảo thoáng thấy bà đưa tay gạt nước mắt. Thấy bà thương mình Bảo sung sướng và cảm động, nằm sát vào bà:

– Bà ơi, hay cháu ở nhà với bà, với dì?

Cụ Đồ thở dài:

– Thôi cháu ạ, mẹ kế con chồng, người ta thế là khá lắm rồi đấy. Cháu chịu khó ở với me mấy năm nữa, nhớn lên, ngoài ấy tỉnh thành còn có người khá giả hỏi đến, chứ ở đây với bà, bà thì nghèo..

Như nghẹn lời, không nói được hết câu, cụ tiếp bằng tiếng thở dai.

Tuổi trẻ vẫn dễ ăn, dễ ngủ; một lúc sau Bảo đã ngủ say được, nhưng cụ Đồ vẫn nằm thao thức, mắt mở nhìn vào quãng tối, nghĩ vẩn vơ.

Cũng trong cái nhà này, hồi xưa cụ sống với chồng và hai người con gái: mẹ Bải và dì Ne. Nhưng chồng cụ đã chết sớm về bệnh rượu. Lúc chồng cụ còn sống, cụ ghét cay ghét đắng cái hũ rượu, mặc dầu cứ năm hôm một lần, cụ lại yên lặng xách hũ đi mua cho chồng, chẳng ta thán một lời. Từ hồi chồng cụ mất đến giờ, cái hũ đó đã thành một vật kỷ niệm quý của cụ, cụ vẫn để nguyên nó ở chỗ cũ, dưới gầm bàn thờ, để thỉnh thoảng nhìn tới nó cụ lại nhớ chồng và khóc.

Cũng như cái màn sô màu nâu đang mắc trên giường cụ nằm, cũng là do tay mẹ Bảo may, bây giờ đã rách nhiều chỗ. Có hôm ngồi vá màn, cụ luyến tiếc nhìn lại từng mũi kim cũ của con gái rồi lại khóc.

Và còn nữa. Cái chum vỡ ở sân cũng là do một hôm đẻ của Bảo gánh nước về trượt chân ngã, thùng nước văng vào làm vỡ ra.

Mỗi cái là một nhắc nhở làm cụ nhớ chồng, và thương người con gái xấu số. Lúc này mọi sự thương nhớ cụ đặt cả vào Bảo. Cụ thương yêu Bảo lắm, một phần cũng vì Bảo giống mẹ cả từ hình dáng cho đến tiếng nói. Cụ quay vào phía Bảo, nhè nhẹ đặt tay lên đầu cháu.

Mưa lúc này hình như nặng hột. Tiếng gió thổi hun hút, và tiếng dế, tiếng muỗi kêu lẫn trong tiếng mưa rơi trên mái lá. Cụ Đồ thoáng một giây thấy mình sống lại hồi xưa: hồi ấy cụ cũng nằm với đẻ của Bảo ở trên cái giường này, và cũng tiếng dế tiếng muỗi, tiếng mưa rơi trong đêm tối..

– Ồ!

Cụ Đồ đưa tay vuốt mặt xem mình mê hay tỉnh. Óc mê tín làm cụ nghĩ ngay đến linh hồn con gái. Cụ tin rằng người chết trẻ rất linh thiêng. Cụ lạnh người, nhắm mắt lại và khấn thầm:

– Con ơi! Con có khôn thiêng phù hộ cho mẹ, cho con con, em con và cháu con. Những người còn sống đều vất vả, khổ sở cả, con ơi!

Những giọt nước mắt lúc này nhỏ liên tiếp trên hai gò má răn reo, nhưng trong đêm tối không một ai hay biết. Nếu phải ban ngày, dì Ne trông thấy chắc đã lại nói:

– Bà cứ hay lôi thôi! Bà già rồi, giời cho sống ngày nào cứ sống, việc gì mà phải nghĩ vơ vẩn, khóc lóc làm gì cho hại mắt.

Mỗi lần nói xong, dì quay vội đi, nhưng cụ Đồ cũng đã thoáng nhận thấy dì giấu chùi nước mắt.

Tiếng gà gáy vang khắp xóm, cụ Đồ lẩm bẩm nói:

– Thế mà đã gần sáng rồi.

Lúc này cụ thấy trong người mỏi mệt, nhắm mắt để cố ngủ, nhưng nhớ hôm nay là ngày giỗ chồng, cụ vội mở mắt và định đánh thức dì Ne dậy thổi cơm ăn sớm, để còn sang chợ mua đồ cúng, nhưng cụ tặc lưỡi:

– Để tý nữa, nó vất vả cả ngày.

Có tiếng cựa mình ở phía giường dì Ne, cụ Đồ nhân thể lên tiếng:

– Me Ne! Me Ne! dậy đấy à?

Tiếng dì Ne khẽ đáp:

– Vâng. Bà khẽ chứ cho Bảo nó ngủ, hôm qua nó đi tầu mệt.

Rồi dì lay em Ne, khẽ gọi:

– Ne dậy đi con!

Em Ne cựa mình lầm bầm:

– Con không dậy. Dậy làm gì sớm thế, bu?

– Con không nhớ hôm nay là giỗ ông à?

Em Ne chợt nhớ ra, và nhớ có cả Bảo mới về hôm qua, liền ngồi nhỏm dậy, hỏi:

– Chị Bảo, chị Bảo dậy chưa bu?

– Sụyt! khẽ cho chị ngủ. Thổi cơm xong gọi chị dậy thì vừa.

Ăn cơm sáng xong, dì Ne sắp quang gánh đi chợ. Ne thấy mẹ cho theo đi, lại cả Bảo cũng đi, em mừng lắm. Trên đường bờ ruộng, em tung tăng lúc chạy trước, lúc đi sau. Em vui vẻ, lúc nào cũng cười. Mỗi lần Bảo trượt chân suýt ngã là một dịp cho em cười vang lên.

Hôm ấy mưa đã tạnh; trời quang đãng, gió đồng thổi mạnh lướt trên cánh đồng mạ xanh làm nổi từng đợt sóng. Bảo thấy lòng lâng lâng sung sướng cùng em vui đùa.

Tới chợ, dì Ne cho tiền Bảo và em Ne để ăn quà, còn dì đi mua các thức. Hai chị em rủ nhau vào quán ăn bún riêu. Em Ne vừa ăn, vừa hỏi Bảo:

– Ở Hà-nội có quà phở ngon lắm phải không chị?

Nghe em hỏi, Bảo nhớ ngay những buổi sáng ở Hà-nội, chỉ có em Phúc, em Liên là được ăn phở. “Em Phúc ăn còn đi học, em Liên còn bé” me bảo thế. Nhưng thỉnh thoảng sáng nào me phát tài sau một đêm đánh chắn, thời Bảo cũng được một bát.

Một sáng, Bảo ngồi ăn phở với Liên, Liên vô ý đánh đổ cả bát phở vào áo, khóc ầm lên. Me hầm hầm chạy vào cầm bát phở của Bảo hắt ra sân và mắng:

– Chỉ biết vục vào ăn, không trông em!

Lần ấy đã làm Bảo khóc thút thít mất mấy hôm và cho đến bây giờ mỗi khi nhớ đến, Bảo vẫn còn thấy tủi thân…

Tiếng em Ne nhắc:

– Phải không, chị? Phở ngon hơn bún riêu nhiều?

Bảo lắc đầu, rươm rướm nước mắt:

– Nhưng chị cũng có được ăn luôn đâu!

o O o

Ở chợ về, dì Ne vội vã đi làm cỗ cúng. Bảo cũng xuống bếp làm đỡ dì những việc vặt.

Cụ Đồ ở trên nhà lau dọn bàn thờ. Em Ne thời lúc nào cũng quấn quít bên Bảo.

Cơm cúng đã làm xong. Đôi câu đối bằng vải trắng viết chữ nho đen, vẫn dùng làm màn che bàn thờ, được cuốn gọn lên. Mùi hưong và mùi xôi nếp phảng phất khắp nhà.

Cụ Đồ mặc áo dài ngồi lễ trước bàn thờ. Miệng cụ lâm râm khấn, hai tay chắp hơi run run, Bảo thấy hình như bà khóc.

Khách khứa cũng có vài bà hàng xóm, và mấy người trong họ, Bảo không nhớ là ai cả. Ai trông thấy Bảo cũng chép miệng nói:

– Tội nghiệp cô Bảo, giá còn mẹ!

Hoặc:

– Sao giống mẹ thế, giống như đúc!

Những câu nói này không làm Bảo cảm động, trái lại, Bảo thấy khó chịu. Từ khi mồ côi mẹ, Bảo đã nghe nhiều những câu nói như thế, người nào cũng vậy, hoặc nói bằng một giọng thản nhiên, hoặc chép miệng và hạ giọng nói làm như rất buồn; nhưng ở trên nét mặt của tất cả những người ấy, Bảo không thấy một tình thương nào cả. Chỉ có bà và dì Ne; tối hôm qua, lúc ăn canh bún xong, cả nhà ngồi nói chuyện bên ngọn đèn, dì Ne thấy áo của Bảo đang mặc rách, dì bảo Bảo thay ra và lấy kim chỉ ngồi vá, nét mặt dì rầu rầu, và dì thở dài. Chỉ có tiếng thở dài, thế mà Bảo cũng nhận thấy dì thương yêu mình vô hạn.

Chiều đến, lúc khách đã về cả, còn lại mấy bà cháu, Bảo cùng dì và em dọn dẹp ở dưới bếp.

Cụ Đồ lại ngồi ở trên giường yên lặng nhìn ra sân. Ở sân cũng vẫn ngần ấy cảnh vật quen thuộc: cái chum vỡ bên cạnh bể nước, hàng rào găng và cây mít. Cây mít này, lúc còn sinh thời cụ ông, có một năm ra vô số quả nhưng cũng đã lâu rồi; bây giờ mỗi mùa bói chỉ có một vài quả nhỏ, hoặc không có quả nào. Tuy vậy, nó vẫn còn sống nghèo nàn cằn cỗi trên miếng đất nhỏ hẹp, ít màu, ở phía đầu bếp, sát với hàng rào. Và cụ Đồ đoán nó sẽ còn sống lâu hơn cụ.

Mấy ngày ở quê ngoại, Bảo được sống tự nhiên, vui vẻ bên bà, dì Ne và em Ne. Bảo hình như quên hẳn Hà-nội và người mẹ kế.

Nhưng ngày mai Bảo phải ra Hà-nội. Nhớ tới điều đó, Bảo nói với cụ Đồ:

– Ngày mai cháu phải ra tỉnh rồi.

Nghe Bảo nói, em Ne đang quét nhà, ngừng chổi lại, đứng thẳng lên, nói như để cãi lại Bảo:

– Không. Chị ở nhà với em cơ!

Cụ Đồ nhẹ nhàng nói:

– Chị phải ra con ạ! Rồi Tết chị lại về.

Cả ngày hôm ấy, em Ne cứ xìu xịu nét mặt không vui như mấy ngày đầu Bảo mới về. Chốc chốc em lại hỏi:

– Bao giờ chị về?

Hoặc:

– Đến Tết chị lại về thực, chị nhé!

Dì Ne đi nấu canh bún cho Bảo ăn. Lúc Bảo ngồi cạnh dì, bên bếp lửa, dì lần cổi giải yếm lấy ra hai đồng dúi vào tay Bảo, hơi run giọng nói:

– Cháu cầm lấy ra ngoài ấy ăn quà.

Nói xong dì đưa vạt áo lên chùi nước mặt. Bảo không muốn nhận vì biết là dì túng thiếu và khó khăn lắm mới kiếm nổi. Nhiều đêm dì đã phải thức đến gần nửa đêm để làm gạo, ngày hôm sau lại gánh lên choọ thật sớm bán, vậy mà chỉ được độ dăm hào lãi. Bây giờ dì lại cho Bảo những hai đồng. Bảo phân vân muốn trả lại mà không đưa, muốn lấy mà không nỡ. Bảo nghẹn ngào chỉ muốn ôm dì mà khóc.

o O o

Bảo còn đang ngủ say, thấy có người động vào mình, hốt hoảng tưởng đâu là mẹ kế gọi, choàng thức dậy, vì ở Hà-nội cứ sáng sáng, người mẹ kế đã lay gọi Bảo dậy để quétnhà, thu dọn. Không bao giòo dám nằm nán thêm lấy một phút. Nhưng khi Bảo đã nhận biết đấy là cụ Đồ đang nhẹ nhàng đắp lại tấm chăn cho mình, Bảo cảm động vội kéo chăn trùm kín đầu để bà không biết mình ứa nước mắt.

Một nỗi vui rung động nhẹ trong lòng Bảo cùng với tiếng chim hót trong trẻo vừa vang lên ở ngoài vườn. Bảo kéo chăn xuống để hở mặt, nhìn ra ngoài cửa sổ và lắng nghe. Trong người ran ran hơi ấm của chăn, Bảo thở những hơi dài khoan khoái. Bảo thấy được lười một cách dễ chịu.

Bỗng Bảo thấy có cái gì vương vướng trong nỗi vui của mình. Tiếng chim! Phải rồi, ở Hà-nội không có buổi sáng nào Bảo được nghe thấy tiếng chim hót và, vì bận rộn, Bảo không khi nào để ý nghe tiếng chim nên cũng không biết là có chim hót hay không.

“À, hôm nay phải ra Hà-nội.”

Tiếng chim làm Bảo sực nhớ lại điều đó. Bảo quay mặt, thân mến nhìn bà đang ngồi têm trầu trên phản thấp, rồi tự nhiên thốt gọi:

– Bà!

Cụ Đồ nghe tiếng gọi đột nhiên và như sợ hãi của cháu, vội buông dao, đứng lên:

– Gì thế cháu?

Cụ lại bên giường và thấy Bảo nằm yên nhìn cụ. Dưới ánh sáng ở cửa sổ lọt vào, mặt Bảo có vẻ mát tươi, nhưng sao hai mắt lại long lanh ướt. Người bà hiền từ vụt thoáng hiểu là cháu mình không có chuyện gì nói với mình cả. Nó gọi vì nó chợt nghĩ ra hôm nay là ngày hai bà cháu phải xa nhau. Cụ thấy Bảo bỗng chớp chớp luôn mấy cái rồi hạ thấp lông mi nhìn xuống chiếu.

Cụ chợt nhớ ra điều gì: con gái cụ, mẹ Bảo, hình như lúc nhìn cụ lần cuối cùng cũng chớp chớp mắt rồi nhìn xuống giống hệt như Bảo bây giờ. Linh tính cụ như báo sẽ có sự không may xẩy ra. Cụ ngồi nhẹ xuống cạnh Bảo, cầm lấy tay cháu: cụ hít đầy hơi rồi từ từ thở ra để ngăn mình khỏi khóc.

Bảo vẫn nằm yên, thấy bà ngồi xuống cạnh nắm lấy tay mình rồi thở dài. Bảo cũng hiểu bà đang nghĩ gì.