Chương 17

“Hank,” Atticus nói, “sao cháu không đi ngắm hoa hồng ở quảng trường? Estelle có thể cho cháu một bông nếu cháu hỏi cô ấy đúng kiểu. Coi bộ bác là người duy nhất hỏi cô ấy đúng kiểu hôm nay.”

Atticus đặt bàn tay lên ve áo, nơi có cài một nụ hoa tươi đỏ. Jean Louise liếc về phía quảng trường và thấy Estelle, màu đen trên nền nắng chiều, đang đều đặn cuốc đất dưới những bụi cây.

Henry giơ tay ra cho Jean Louise, lại thả rơi xuôi theo thân mình, và bước đi không một lời. Cô nhìn theo anh băng qua đường.

“Bố biết mọi chuyện đó về anh ta rồi hả?”

“Chắc chắn.”

Atticus đã đối xử với anh như con trai của ông, đã dành cho anh tình yêu đáng ra là của Jem - đột nhiên cô nhận ra họ đang đứng ngay chỗ Jem chết. Atticus thấy cô rùng mình.

“Chuyện đó vẫn còn ở trong con phải không?” ông nói.

“Dạ.”

“Không phải đã đến lúc vượt qua nó sao? Chôn người chết đi, Jean Louise.”

“Con không muốn thảo luận chuyện này. Con muốn đi chỗ khác.”

“Vậy thì vào văn phòng đi.”

Văn phòng của bố cô vẫn luôn là một chỗ trú ẩn cho cô. Nó thân thiện. Nó là một nơi chốn mà, nếu những rắc rối không tan biến đi, chúng cũng trở nên chịu đựng được. Cô tự hỏi liệu đây có phải vẫn là những bản tóm lược, hồ sơ, và những đồ nghề chuyên môn trên bàn của ông như cái thời cô chạy vào, hụt hơi, thèm ăn một cây kem, và hỏi xin một đồng hai nhăm xu. Cô có thể thấy ông xoay quanh trên cái ghế quay và duỗi chân ra. Ông thường thọc tay sâu vào túi quần, lôi ra một nắm tiền lẻ, và chọn từ đó ra đồng hai nhăm xu đặc biệt cho cô. Cánh cửa của ông không bao giờ đóng lại với con cái.

Ông chậm rãi ngồi xuống và xoay lại về phía cô. Cô thấy một tia đau đớn thoáng qua trên mặt ông và biến đi.

“Bố biết hết về Hank rồi hả?”

“Phải”

“Con không hiểu đàn ông.”

“À… ờ, một số đàn ông lừa vợ để lấy tiền mua tạp phẩm của bà lại không nghĩ đến việc lừa người bán tạp phẩm. Đàn ông thường trữ sự lương thiện của họ trong nhiều ngăn kéo, Jean Louise ạ. Họ có thể rất lương thiện theo một số cách nào đó và lừa gạt chính mình theo một số cách khác. Đừng khắc nghiệt thế với Hank, cậu ấy đang tiến bước. Chú Jack bảo với bố rằng con bực bội về chuyện gì đó.”

“Chú Jack bảo bố…”

“Mới gọi điện hồi nãy và nói - ngoài nhiều chuyện khác - rằng nếu con chưa bước lên con đường chiến tranh thì con sẽ sớm đi vào đó thôi. Theo những gì bố nghe được thì con đã bước vào đó rồi.”

Vậy đấy. Chú Jack đã nói với bố. Bây giờ cô đã quen với việc thấy từng người trong gia đình rời bỏ mình. Chú Jack là cọng rơm cuối cùng và quỷ tha ma bắt họ đi. Tốt lắm, cô sẽ nói với bố. Sẽ nói với bố rồi ra đi. Cô sẽ không tranh luận với ông; vô ích thôi. Bố luôn đánh bại cô: cô chưa từng thắng trong một cuộc tranh luận nào với ông và bây giờ cô không dự định cố làm thế.

“Dạ bố, con bực về một số chuyện. Vụ họp hội đồng công dân mà bố đang dự. Con nghĩ việc đó tởm lợm và con sẽ nói cho bố nghe ngay bây giờ.”

Bố cô ngồi dựa vào ghế. Ông nói, “Jean Louise, con chẳng đọc gì ngoài báo chí New York. Bố chắc chắn con chỉ nhìn thấy có mỗi những đe dọa hoang đường và ném bom và đại loại thế. Hội đồng Maycomb không giống những loại của vùng Bắc Alabama và Tennessee. Hội đồng của chúng ta bao gồm và được lãnh đạo bởi người dân chúng ta. Bố chắc chắn con đã thấy hầu như mọi người trong hạt hôm qua, và con biết hầu như mọi người ở đó.”

“Dạ bố, con biết. Mọi người từ con rắn Willoughby đổ xuống.”

“Mỗi người có mặt ở đó có lẽ vì một lý do khác nhau”, bố cô nói.

Không cuộc chiến nào từng được tiến hành vì nhiều lý do khác nhau đến thế. Ai nói câu đó nhỉ? “Phải, nhưng họ đều gặp nhau vì một lý do.”

“Bố có thể nói cho con biết hai lý do khiến bố có mặt ở đó. Chính phủ Liên bang và NAACP. Jean Louise, phản ứng đầu tiên của con trước phán quyết của Toà án Tối cao là gì?”

Đó là một câu hỏi an toàn. Cô sẽ trả lời ông.

“Con tức giận,” cô đáp.

Cô đã giận thật. Cô đã biết nó sẽ tới, biết nó sẽ là cái gì, đã nghĩ rằng mình được chuẩn bị cho điều đó, nhưng khi mua một tờ báo ở góc đường và đọc được, cô đã dừng lại ở quán rượu đầu tiên cô gặp và nốc cạn một suất bourbon không pha.

“Tại sao vậy?”

“À bố, họ cứ ở đó, dạy bảo chúng ta phải làm gì…”

Bố cô cười toe. “Con chỉ phản ứng đúng như loại người của con,” ông nói. “Khi con bắt đầu sử dụng lý trí, con nghĩ gì?”

“Không gì nhiều, nhưng nó làm con sợ. Có vẻ tất cả lộn ngược - họ đang đặt cỗ xe ra ngoài tít phía trước con ngựa.”

“Tại sao?”

Ông đang thúc cô. Cứ để ông ấy làm thế. Họ đang ở một đề tài an toàn, “Ờ, khi cố gắng thỏa đáp một tu chính án, có vẻ như người ta đã xóa bỏ một cái khác. Tu chính án thứ mười. Nó chỉ là một tu chính án nhỏ, chỉ dài đúng một câu, nhưng nó có vẻ chính là tu chính án hàm nghĩa nhiều nhất, theo cách nào đó.” [70]

“Tự con nghĩ ra điều này hả?”

“Ồ, dạ bố. Atticus, con không biết bất cứ gì về Hiến pháp…”

“Từ đầu đến lúc này con lập luận rất hợp hiến. Tiếp đi.”

Tiếp thế nào? Bảo với ông rằng cô không thể nhìn vào mắt ông nữa à? Ông muốn biết quan điểm của cô về Hiến pháp, vậy ông sẽ biết thôi. “À, có vẻ như để thỏa mãn những nhu cầu có thực của một bộ phận nhỏ dân chúng, Tòa án Tối cao đã đặt ra một thứ kinh khủng có khả năng - có khả năng ảnh hưởng tới đại đa số dân chúng. Nghĩa là, một cách bất lợi. Atticus, con không biết gì về chuyện đó cả - chúng ta chỉ có Hiến pháp đứng chặn giữa chúng ta với bất cứ điều gì đó mà một đám tinh khôn muốn khởi động, thế rồi Tòa án Tối cao lại thản nhiên xóa bỏ hẳn một tu chính án, con thấy có vẻ là thế. Chúng ta có một hệ thống kiểm soát và điều chỉnh và các thứ, nhưng khi đụng đến vấn đề thực sự chúng ta lại không có quyền kiểm soát gì nhiều đối với Tòa án Tối cao, vậy ai sẽ đi đeo chuông cho mèo đây? Ôi trời, con ăn nói cứ như Hiệp hội diễn viên vậy.”

“Cái gì?”

“Không có gì. Con… con chỉ cố gắng nói rằng khi cố gắng làm đúng chúng ta lại phơi mình ra trước một điều gì đó có thể thực sự nguy hại cho cấu trúc guồng máy của chúng ta.”

Cô lùa những ngón tay vào mái tóc. Cô nhìn vào những dãy sách đóng bìa nâu xen đen, những báo cáo luật, trên bức tường trước mặt. Cô nhìn một bức ảnh đã mờ chụp hình Chín Ông Già trên bức tường ở bên trái cô. Roberts chết rồi phải không, cô tự hỏi. Cô không nhớ được. [71]

Giọng bố cô nghe kiên nhẫn: “Con đang nói rằng…?”

“Dạ bố. Con đang nói rằng con… con không rành chính phủ và kinh tế học và các thứ đó, và con cũng không muốn biết nhiều, nhưng con biết rằng chính quyền Liên bang đối với con, một công dân nhỏ bé, chủ yếu là những hành lang ảm đạm và việc chờ đợi loanh quanh. Càng có nhiều hành lang, chúng ta lại càng chờ đợi lâu hơn và trở nên mệt mỏi hơn. Mấy ông già bảo thủ trên bức tường kia biết điều đó… nhưng bây giờ, thay vì xử lý việc đó thông qua Quốc hội và các cơ quan lập pháp tiểu bang như chúng ta phải làm, khi cố làm đúng chúng ta chỉ giúp cho họ càng dễ dựng thêm nhiều hành lang và nhiều chờ đợi hơn…”

Bố cô ngồi thẳng lên và bật cười.

“Con đã nói với bố là con không biết gì về chuyện đó mà.”

“Con yêu, con là người ủng hộ quyền tiểu bang đến độ bên cạnh con bố đúng là một tay tự do chủ nghĩa theo hướng Roosevelt.”

“Ủng hộ quyền tiểu bang?”

Atticus nói, “Bây giờ sau khi điều chỉnh lỗ tai của bố theo cách lập luận phụ nữ, bố nghĩ hóa ra bố con mình tin vào những thứ giống nhau.”

Cô đã hơi muốn xóa sạch những điều cô đã nhìn và nghe thấy, lặng lẽ trở lại New York, và biến bố thành một ký ức. Một ký ức về ba người nhà họ, Atticus, Jem, và cô, khi mọi việc không có gì phức tạp và người ta không nói những lời dối trá. Nhưng cô sẽ không để ông làm tội ác ấy nghiêm trọng hơn. Cô không thể để bố cho thêm thói đạo đức giả vào đó:

“Atticus, nếu bố tin tất cả điều này, vậy tại sao bố không làm điều đúng? Con muốn nói điều này, rằng bất kể Tòa án Tối cao đáng ghét cỡ nào, vẫn phải có một khởi đầu…”

“Con muốn nói rằng vì toà án nói điều đó nên ta chấp nhận nó? Không thưa với con. Bố không nhìn theo kiểu đó. Nếu con nghĩ ít nhất có một công dân là bố sẽ chịu đựng không phản đối thì con sai lầm hoàn toàn. Như con nói, Jean Louise, ở đất nước này chỉ có một thứ cao hơn Toà án Tối cao, đó là Hiến pháp…”

“Atticus, chúng ta nói chuyện không hiểu được nhau.”

“Con đang lẩn tránh điều gì đó. Cái gì vậy?”

Toà tháp tối. Thiếu hiệp Roland đến toà tháp tối. Môn ngữ văn trung học. Chú Jack. Mình nhớ ra rồi.

“Cái gì vậy à? Con đang muốn nói rằng con không tán thành kiểu họ làm việc đó, rằng con sợ chết khiếp khi nghĩ về cách thức họ làm việc đó, nhưng họ phải làm thôi. Nó bày ra ngay trước mắt họ và họ phải làm việc đó. Atticus, đã đến thời điểm chúng ta phải làm điều đúng…”

“Làm điều đúng?”

“Dạ bố. Cho họ một cơ hội.”

“Dân da đen hả? Con nghĩ họ không có một cơ hội sao?”

“Ồ, không bố.”

“Cái gì ngăn cản người da đen tới bất kỳ nơi nào anh ta thích trên đất nước này và tìm kiếm điều anh ta muốn?”

“Đó là một câu hỏi gài bẫy và bố biết mà, bố! Con phát tởm với trò hai mặt về đạo đức này đến độ con có thể…”

Ông đã làm tổn thương cô, và cô đã cho ông thấy cô cảm thấy điều đó. Nhưng cô không kềm mình được.

Bố cô cầm lên một cây bút chì và gõ gõ lên bàn. “Jean Louise,” ông nói. “Con có bao giờ nghĩ kỹ đến việc không thể để một tập hợp dân lạc hậu sống giữa dân tiến bộ trong một thứ nền văn minh mà vẫn có được một cõi thái bình xã hội sao?”

“Bố đang ngáng đường con, Atticus, nên mình hãy gác môn xã hội học lại trong giây lát. Dĩ nhiên con biết điều đó, nhưng có câu con từng được nghe. Con nghe một khẩu hiệu và nó khắc ghi vào đầu con. Con nghe rằng ‘Quyền bình đẳng cho mọi người, không có đặc quyền cho bất cứ ai’, và với con nó không có hàm nghĩa gì khác ngoài điều nó nói. Nó không có nghĩa là chia một lá bài ở trên cùng bộ bài cho người da trắng và lá bài dưới đáy bộ bài cho người da đen, nó…”

“Mình hãy nhìn vấn đề theo cách này,” bố cô nói. “Con nhận ra số dân da đen của chúng ta còn lạc hậu, phải không? Con sẽ công nhận điều đó chứ? Con nhận thức được những hàm ý trọn vẹn của từ ‘lạc hậu’, phải không?”

“Dạ bố.”

“Con nhận ra rằng đại đa số dân da đen ở miền Nam này không có khả năng thực hành đầy đủ các trách nhiệm của công dân, và lý do tại sao, phải không?”

“Dạ bố.”

“Nhưng con muốn họ được hưởng mọi đặc quyền của công dân?”

“Quỷ tha ma bắt, bố đang bóp méo nó đi!”

“Ăn nói báng bổ chẳng được ích gì đâu. Nghĩ kỹ chuyện này đi: hạt Abbott, bên kia sông, đang rối cả lên. Dân cư có đến ba phần tư là da đen. Tỷ lệ cử tri lúc này là mỗi bên một nửa, vì cái trường Sư phạm lớn ở đó. Nếu cán cân lệch đi, con sẽ có cái gì? Hạt đó không duy trì được một ủy ban đăng ký cử tri đủ nhân sự nữa kia, bởi vì nếu phiếu của dân da đen nhích hơn của dân da trắng con sẽ có dân da đen trong mọi cơ quan của hạt…”

“Cái gì khiến bố chắc chắn thế?”

“Cưng ơi,” ông nói. “Hãy sử dụng cái đầu con đi. Khi đi bầu, họ bầu cả khối.”

“Atticus, bố giống ông chủ nhà xuất bản ngày xưa từng phái một họa sĩ dưới quyền đi tường thuật cuộc chiến Mỹ với Tây Ban Nha. ‘Anh vẽ bức tranh. Tôi sẽ làm thành cuộc chiến.’ Bố cũng chua cay như ông ấy.” [72]

“Jean Louise, bố chỉ cố nói cho con biết vài sự thật trần trụi. Con phải nhìn mọi chuyện theo thực trạng của nó, cũng như theo hướng nó cần phải diễn ra.”

“Vậy sao bố không cho con thấy mọi chuyện theo thực trạng của nó khi con còn ngồi trong lòng bố? Sao bố không cho con thấy, sao bố không cẩn thận lưu ý, khi đọc cho con nghe về lịch sử và các thứ mà con nghĩ có hàm ý gì đó với bố, rằng thực sự có một hàng rào bao quanh mọi thứ được đánh dấu ‘Dành riêng cho người da trắng’?”

“Con không nhất quán rồi,” bố cô nói nhẹ nhàng.

“Tại sao thế được?”

“Con công kích Tòa án Tối cao tới mức thậm tệ, rồi con quay ngược lại và ăn nói cứ như dân NAACP.”

“Chúa ơi, con không bực bội với Tòa án Tối cao vì người da đen. Dân da đen đã đập bản tóm tắt bào chữa vào mặt tòa án thật, nhưng đó không phải chuyện khiến con nổi giận. Con đang nổi điên với việc họ làm với Tu chính án thứ mười và tất cả những suy nghĩ mù lòa đó. Dân da đen là…”

Liên quan tới vấn đề trong cuộc chiến này… liên quan đến cuộc chiến riêng của cháu.

“Con hồi này có mang thẻ đảng theo không?”

“Sao bố không đánh con luôn đi thay vì hỏi thế? Chúa ơi, Atticus!”

Bố cô thở dài. Những nếp nhăn quanh miệng ông hằn sâu hơn. Hai bàn tay ông với những khớp sưng to lóng ngóng với cây bút chì vàng.

“Jean Louise,” ông nói, “để bố nói với con một điều ngay bây giờ, rõ ràng đơn giản bằng hết sức của bố. Bố cổ lỗ, nhưng bố tin điều này với tất cả trái tim mình. Bố là người Dân chủ kiểu Jefferson. Con biết cái đó là gì chứ?”

“Hơ, con nghĩ bố bầu cho Eisenhower. Con tưởng Jefferson là một trong những con người vĩ đại của đảng Dân chủ hay gì đó.”

“Đi học lại đi,” bố cô nói. “Đảng Dân chủ ngày nay chỉ liên quan tới Jefferson duy nhất một chuyện là trưng hình của ông ra tại các bữa tiệc. Jefferson tin rằng tư cách công dân trọn vẹn là một đặc quyền mỗi người phải giành lấy, rằng nó không phải là một món được cho tặng nhẹ nhàng, cũng không bị lấy đi nhẹ nhàng. Không được cho người ta bỏ phiếu chỉ vì họ là người, theo cách nhìn của Jefferson. Anh ta phải là một người có trách nhiệm. Với Jefferson, lá phiếu là một đặc quyền quý giá mà một người giành được cho mình trong một… một nền kinh tế sống-và-để-người-khác-sống.”

“Atticus, bố đang viết lại lịch sử.”

“Không, không phải đâu. Có thể có ích nếu con quay trở lại xem xét những điều mà các tổ phụ lập quốc của chúng ta thực sự tin tưởng, thay vì dựa quá nhiều vào những gì mà ngày nay người ta bảo với con là họ tin.”

“Bố có thể là người ủng hộ Jefferson, nhưng bố không phải đảng viên Dân chủ.”

“Jefferson cũng đâu phải đảng viên Dân chủ.”

“Vậy bố là gì, một kẻ hợm mình hay gì à?”

“Phải. Bố sẽ chấp nhận bị gọi là hợm hĩnh khi bàn đến chính quyền. Bố rất mong được yên thân để coi sóc công việc của mình trong một nền kinh tế sống-và-để-người-khác-sống, bố mong tiểu bang của mình được để yên lo quản lý nội bộ mà không cần cố vấn của NAACP, vốn hầu như chẳng biết gì về công việc của tiểu bang mà cũng không thèm quan tâm luôn. Tổ chức đó trong năm năm qua đã gây nhiều rắc rối hơn…”

“Atticus, NAACP chưa gây được tới một nửa những điều con nhìn thấy trong hai ngày qua. Chính chúng ta đã làm vậy.”

“Chúng ta sao?”

“Dạ bố, chúng ta. Bố. Liệu có ai, trong tất cả những cãi cọ và lời lẽ hằn học về quyền các bang và loại chính quyền mà chúng ta phải xây dựng, nghĩ đến việc giúp đỡ dân da đen không?

“Chúng ta lỡ chuyến tàu rồi, Atticus ạ. Chúng ta lùi lại và để NAACP bước vào vì chúng ta quá tức tối với những việc mà chúng ta biết Tòa án Tối cao sẽ làm, quá tức tối với những việc nó đã làm, đến độ tự nhiên chúng ta bắt đầu hò hét chữ ‘mọi đen’. Giận cá chém thớt, bởi vì chúng ta bực bội chính phủ.

“Khi chuyện xảy đến chúng ta không nhượng một phân, mà chúng ta bỏ chạy. Khi mà lẽ ra chúng ta phải cố giúp họ sống với phán quyết đó, chúng ta bỏ chạy nhanh chẳng kém gì vụ triệt thoái của Bonaparte. Con nghĩ đây là lần đầu tiên trong lịch sử chúng ta từng bỏ chạy, và khi bỏ chạy là chúng ta thua. Họ có thể đi đâu? Họ có thể trông vào ai? Con nghĩ chúng ta đáng phải chịu mọi thứ mà chúng ta nhận được từ tay NAACP và còn hơn nữa kìa.”

“Bố không nghĩ con thực muốn nói những điều đó.”

“Con thực muốn nói đến từng chữ trong đó.”

“Vậy bây giờ chúng ta hãy đặt việc này vào một cơ sở thực tế đi. Con có muốn dân da đen kéo từng xe từng xe vào trường học và nhà thờ và nhà hát của con không? Con có muốn họ có mặt trong thế giới của con không?”

“Họ là người mà, phải không? Chúng ta hoàn toàn sẵn sàng nhập khẩu họ khi họ làm ra tiền cho chúng ta.”

“Con có muốn con cái của con đi học ở một trường đã bị hạ thấp chuẩn để nhận con cái của người da đen không?”

“Trình độ học thuật của cái trường trên con phố này, Atticus, không thể nào thấp hơn nữa rồi và bố biết như thế. Con cái dân da đen được quyền hưởng mọi cơ hội mà mọi người khác có, chúng có quyền có cơ may giống như…”

Bố cô hắng giọng. “Nghe này. Scout, con bị sốc vì thấy bố làm những việc mà con cho là sai lầm, nhưng bố đang cố làm cho con hiểu lập trường của bố. Cố gắng một cách vô vọng. Điều này chỉ để con có thông tin, vậy thôi: trong chừng mực kinh nghiệm của bố, trắng là trắng và đen là đen. Cho đến nay, bố chưa nghe được một lập luận nào thuyết phục bố nghĩ khác đi được. Bố đã bảy mươi hai tuổi rồi, nhưng vẫn rộng mở lắng nghe mọi gợi ý.

“Bây giờ hãy nghĩ về điều này đi. Chuyện gì sẽ xảy ra nếu mọi người da đen ở miền Nam đột nhiên được có đầy đủ quyền công dân? Bố sẽ nói con nghe. Sẽ có một thời kỳ Tái thiết khác. Con có muốn các chính phủ tiểu bang được điều hành bởi những người không biết điều hành nó ra sao không? Con có muốn thị trấn này được điều hành bởi - chờ một chút - Willoughby là thứ lừa đảo, chúng ta biết thế, nhưng con có biết một người da đen nào có hiểu biết bằng cỡ Willoughby không? Zeebo hẳn sẽ lên làm thị trưởng Maycomb. Con có muốn một ai đó có khả năng như Zeebo xử lý tiền bạc của Maycomb không? Chúng ta lép vế về số lượng, con biết đó.

“Con ạ, có vẻ con không hiểu rằng dân da đen ở miệt dưới này xét như một dân tộc thì vẫn còn ở thời non trẻ. Con phải biết điều đó chứ, con đã thấy điều đó cả đời rồi. Họ đã tiến bộ dữ dội trong việc thích ứng theo cung cách của dân da trắng, nhưng họ vẫn còn cách xa nó lắm. Họ đang tiến bộ đều đặn, bước đi với tốc độ họ có thể hấp thụ, số người trong số họ đi bầu vượt xa trước đây. Rồi NAACP xen vào với những đòi hỏi quá quắt và những ý tưởng tồi tệ về chính quyền - con có thể kết án miền Nam vì đã bực bội với cái cảnh bị chỉ bảo phải làm cái gì với nhân dân của nó bởi những người vốn chẳng hiểu gì về các vấn đề hằng ngày của miền Nam không?

“NAACP đâu thèm quan tâm chuyện mấy anh da đen sở hữu hay thuê mướn đất ruộng của họ, họ có thể canh tác giỏi cỡ nào, hoặc họ có cố học một nghề và đứng bằng hai chân của mình không - ôi không, NAACP chỉ quan tâm tới lá phiếu của anh da đen đó.

“Như thế, con có thể kết án miền Nam vì đã muốn kháng cự sự xâm nhập của những kẻ vốn rõ ràng thấy xấu hổ vì chủng tộc của mình đến độ muốn xóa bỏ nó đi không?

“Làm sao con đã lớn lên ở đây, đã sống cái cuộc đời như con đã sống, mà chỉ nhìn thấy người ta chà đạp Tu chính án thứ mười? Jean Louise, họ đang cố phá hủy chúng ta… con đã ở đâu?”

“Ngay tại Maycomb đây.”

“Ý con là sao?”

“Ý con là con đã lớn lên ngay tại đây trong ngôi nhà của bố, và con chưa bao giờ biết trong tâm trí bố có gì. Con chỉ nghe được những điều bố nói. Bố quên không bảo con rằng chúng ta đương nhiên tốt hơn người da đen, cầu Chúa thương những cái đầu tóc xoăn của họ, rằng họ có thể tiến xa tới cỡ này nhưng chỉ cỡ này thôi, bố quên không cho con biết những điều ông O’Hanlon nói con nghe hôm qua. Chính là bố đang nói dưới đó, nhưng bố để ông O’Hanlon nói ra. Bố là một kẻ hèn nhát cũng như một kẻ hợm mình và một bạo chúa, Atticus ạ. Khi nói về công lý bố quên nói rằng công lý là điều không liên quan tới con người…

“Con nghe bố nói về chuyện cậu con của Zeebo sáng nay… không có gì liên quan tới Calpurnia của chúng ta và chuyện bà ấy có nghĩa gì với nhà mình, bà ấy trung thành với nhà mình ra sao - bố thấy tên mọi đen, bố thấy NAACP, bố cân bằng các yêu sách hợp lý, phải không?

“Con nhớ vụ án hiếp dâm mà bố bào chữa, nhưng con không nắm được điểm quan trọng. Bố yêu công lý, đúng thế. Công lý trừu tượng được viết ra từng mục một trong bản tóm tắt biện hộ - không liên quan gì tới cậu trai da đen đó, bố chỉ đơn giản là thích một bản tóm tắt gọn gàng - Quyền lợi của cậu ta quấy rối trí óc trật tự của bố, và bố phải đưa cảnh hỗn loạn trở lại trật tự. Đó là một bắt buộc với bố, và bây giờ nó quay lại cắn trả bố…”

Cô đã đứng dậy, nắm lấy lưng ghế.

“Atticus, con đang nói thẳng với bố và con sẽ xoáy cho nó vào: bố nên đi báo cho các bạn trẻ của bố rằng nếu họ muốn bảo vệ Lối Sống Của Chúng Ta, họ nên bắt đầu tại gia đình. Cái đó không bắt đầu ở trường học hay nhà thờ hoặc bất cứ nơi nào khác ngoại trừ gia đình. Hãy bảo họ như vậy, và hãy dùng đứa con gái mù quáng, vô luân, lầm lạc, yêu mọi đen của bố làm ví dụ điển hình. Hãy bước đi ngay trước mặt con rung chuông và nói, ‘Ô uế!’ Hãy nêu con ra như một sai lầm của bố. Nêu con ra: Jean Louise Finch, kẻ bị tiếp xúc với đủ loại ảnh hưởng nhảm nhí từ đám da trắng rác rưởi học chung trường, nhưng xét theo mọi ảnh hưởng của nhà trường đến cô bé thì thật chả khác nào cô chưa từng đi học. Mọi thứ được coi như chân lý với cô thì cô nhận được tại gia đình từ bố cô. Bố đã gieo hạt trong con, Atticus, và nay nó quay lại cắn trả bố đấy…”

“Con nói hết những điều cần nói chưa?”

Cô nhếch mép. “Chưa hết một nửa. Con sẽ không bao giờ tha thứ cho bố vì những chuyện đã gây ra cho con. Bố lừa con, bố đã đẩy con rời khỏi quê nhà và bây giờ con ở tại một chốn hoàn toàn hoang vu - ở Maycomb hiện không còn chỗ cho con nữa, và con sẽ chẳng bao giờ được thoải mái như tại nhà ở bất kỳ chốn nào khác.”

Giọng cô vỡ vụn. “Tại sao nhân danh Chúa bố không lấy vợ khác? Cưới một quý bà miền Nam xinh xắn ngu ngơ nào đó có thể nuôi dạy con tử tế? Biến con thành một loại bà ăn nói mềm mỏng, điệu đàng chuyên chớp chớp mắt và khoanh tay lại và sống chẳng vì cái gì ngoài ông chồng yêu quý. Ít nhất con cũng sẽ hạnh phúc. Con sẽ là dân Maycomb trăm phần trăm tiêu biểu; con có thể sống hết cái đời bé mọn của mình và cho bố cháu ngoại để yêu thương; con có thể bày biện ăn uống giống bác Alexandra, phe phẩy quạt ở hiên trước, và chết hạnh phúc. Sao bố không nói cho con biết sự khác biệt giữa công lý với công lý, và giữa đúng với đúng? Sao bố không nói?”

“Bố không nghĩ điều đó cần thiết, bây giờ bố vẫn không nghĩ thế.”

“Ôi, nó cần thiết và bố biết rõ mà. Chúa ơi! Và nhắc tới Chúa, tại sao bố không nói rõ ràng với con rằng Chúa tạo ra các chủng tộc khác nhau và đặt dân da đen ở châu Phi với ý định giữ họ ở đó để các nhà truyền giáo có thể tới giảng cho họ rằng Giêsu yêu thương họ nhưng muốn họ ở yên tại châu Phi? Rằng việc chúng ta đem họ tới đây chỉ là một sai lầm tệ hại, nên họ đáng bị kết tội? Rằng Giêsu yêu cả loài người, nhưng có nhiều loại người khác nhau với những hàng rào ngăn cách quanh họ, rằng Giêsu muốn rằng mọi người có thể đi xa hết mức người ấy muốn trong phạm vi hàng rào đó…”

“Jean Louise, xuống mặt đất đi.” Ông nói câu đó dễ dàng đến độ cô ngưng bặt. Cơn sóng công kích của cô đã đập vào ông và ông vẫn ngồi đó. Ông không chịu nổi giận. Ở đâu đó bên trong cô cảm thấy rằng cô chẳng phải một quý bà nhưng không sức mạnh nào trên đời có thể ngăn ông trở thành một quý ông, tuy vậy cái pít tông bên trong vẫn đẩy cô tới:

“Được rồi, con xuống mặt đất. Con sẽ đáp thẳng vào phòng khách của nhà mình. Con sẽ xuống thẳng tới chỗ bố. Con từng tin bố. Con ngưỡng mộ bố, Atticus, và con chưa từng ngưỡng mộ bất kỳ ai như vậy trong đời và sẽ chẳng bao giờ với ai được nữa. Giá như bố cho con dấu hiệu nào đó, giá như bố không giữ lời hứa với con đôi ba lần, giá như bố từng bực bội và mất kiên nhẫn với con - giá như bố là một người kém cỏi hơn, có lẽ con đã chấp nhận những gì con thấy bố làm. Nếu có một hai lần bố cho con thấy bố đang làm điều gì đó hèn hạ, thì hôm qua chắc con đã hiểu. Rồi con có thể nói đó là Kiểu Của Bố, và đó là Ông Già Nhà Mình, bởi vì con đã được chuẩn bị cho chuyện này từ lúc nào đó hước đây…”

Khuôn mặt bố cô đầy thương cảm, gần như cầu xin. “Có vẻ con nghĩ rằng bố dính líu vào việc gì rất xấu xa,” ông nói. “Hội đồng đó là cách phòng vệ duy nhất của chúng ta, Jean Louise…”

“Ông O’Hanlon là cách phòng vệ duy nhất của ta à?”

“Con ạ, bố sung sướng được nói rằng ông O’Hanlon không tiêu biểu cho các thành viên của hội đồng hạt Maycomb. Bố hy vọng con thấy bố giới thiệu ông ta rất ngắn gọn.”

“Bố có hơi ngắn, nhưng Atticus, ông đó…”

“Ông O’Hanlon không phải người thành kiến, Jean Louise. Ông ta là tay bạo dâm.”

“Vậy tại sao hội đồng của bố để ông ta lên đó?”

“Bởi vì ông ta muốn.”

“Sao cơ?”

“Ồ phải,” bố cô nói mơ hồ. “Ông ta tiến hành nói chuyện với các hội đồng công dân khắp tiểu bang. Ông ta xin phép phát biểu với hội đồng của chúng ta và bọn bố cho ông ta nói. Bố nghĩ ông ta được tổ chức nào đó ở Massachusetts chi tiền…”

Bố cô quay ghế khỏi cô và nhìn ra cửa sổ. “Bố đã cố cho con thấy rằng hội đồng Maycomb, dù thế nào, cũng chỉ là một phương pháp phòng vệ chống lại…”

“Phòng vệ, ôi trời! Atticus, bây giờ chúng ta không trông vào Hiến pháp rồi. Con đang cố cho bố thấy vài điều. Bố nhé, bố xem mọi người như nhau. Trong đời chưa bao giờ con thấy bố có kiểu đối xử khinh thị, xúc phạm mà nửa số dân da trắng miệt dưới đây vẫn dành cho dân da đen ngay khi họ nói chuyện với dân đó, ngay khi họ nhờ dân đó làm việc gì đó. Không hề có kiểu biến-đi-mọi-đen trong giọng điệu của bố khi nói chuyện với họ.

“Thế nhưng bố lại giơ tay trước mặt họ như một dân tộc và nói, ‘Dừng lại ở đây. Các người chỉ tới được đây thôi!’”

“Bố tưởng mình đã nhất trí rằng…”

Giọng của cô nặng chất chua cay, “Chúng ta đã nhất trí rằng họ lạc hậu, rằng họ mù chữ, rằng họ bẩn thỉu và kỳ cục và lười nhác và vô tích sự, họ còn non trẻ và họ ngu dốt, một số trong đó, nhưng chúng ta chưa nhất trí về một điều và chúng ta sẽ chẳng bao giờ nhất trí được. Bố phủ nhận họ là con người.”

“Sao thế được?”

“Bố không cho họ hy vọng. Bất kỳ ai trên đời này, Atticus, bất kỳ ai có một cái đầu và đôi tay đôi chân, đều sinh ra với hy vọng trong tim. Bố sẽ không thấy điều đó trong Hiến pháp, con biết được điều này trong nhà thờ ở đâu đó. Họ là những con người đơn giản, phần lớn bọn họ, nhưng không phải vì thế mà họ là một thứ chưa thành người.

“Bố bảo họ rằng Giêsu yêu thương họ, nhưng không nhiều. Bố đang dùng phương tiện đáng sợ để biện minh cho các cứu cánh mà bố nghĩ rằng có lợi cho hầu hết mọi người. Những cứu cánh của bố có thể rất đúng - con nghĩ mình cũng tin vào những cứu cánh đó - nhưng bố không thể dùng con người ta như những con tốt của bố được, Atticus. Không thể được. Hitler và đám đông đó ở Nga đã làm một số việc hay ho cho đất nước của họ, và họ tàn sát mấy chục triệu người khi làm mấy việc đó…”

Atticus mỉm cười. “Hitler, hả?”

“Bố không tốt gì hơn. Bố tuyệt chẳng tốt hơn. Chẳng qua bố muốn giết tâm hồn họ thay vì thân xác. Bố chỉ cố bảo họ, ‘Xem này, hãy tử tế. Cư xử cho đàng hoàng. Nếu các người tử tế và cung kính với chúng tôi, các người có thể nhận được rất nhiều từ cuộc đời, nhưng nếu các người không cung kính với chúng tôi, chúng tôi sẽ không cho các người thứ gì cả và lấy đi những thứ chúng tôi đã cho các người.’

“Con biết việc đó sẽ chậm đến, Atticus, con biết điều đó rất rõ. Nhưng con biết nó phải xảy ra. Con tự hỏi chuyện gì sẽ xảy ra nếu miền Nam này có một tuần lễ ‘Tử tế với người da đen’ nhỉ? Nếu miền Nam có thể cư xử với họ một cách lịch sự vô tư, đơn giản chỉ trong một tuần. Con tự hỏi điều gì sẽ xảy ra. Bố nghĩ việc đó sẽ khiến họ vểnh mũi, hay khiến họ bước đầu học được lòng tự trọng? Bố có bao giờ bị khinh rẻ chưa, Atticus? Bố có biết cảm giác đó không? Không, đừng nói với con rằng họ là trẻ con nên không cảm thấy điều đó: con từng là đứa trẻ và đã cảm thấy điều đó, nên những đứa trẻ đã lớn cũng phải cảm thấy chứ. Một sự khinh rẻ rõ rệt, Atticus ạ, luôn khiến bố cảm thấy mình quá kinh tởm không đáng giao lưu với mọi người. Con vẫn không hiểu được làm sao mà họ tốt đẹp như ngày nay, sau cả trăm năm bị khước từ vị trí con người một cách có hệ thống. Con tự hỏi chúng ta có thể làm ra thứ phép lạ nào với một tuần đối xử tử tế.

“Có nói bất cứ gì trong những câu đó cũng chẳng đi đến đâu bởi vì con biết bố sẽ không lui một tấc và bố sẽ chẳng bao giờ lui. Bố đã lừa gạt con theo một kiểu không diễn tả được, nhưng bố đừng lo nghĩ về điều đó, bởi vì gậy con đập vào lưng con mà. Bố là người duy nhất con nghĩ con từng tin cậy hoàn toàn và bây giờ con kết thúc rồi.”

“Bố đã giết con. Scout. Bố phải làm vậy.”

“Bố đừng nói chuyện nước đôi mơ hồ với con nữa! Bố là một quý ông dễ thương, dịu dàng, lớn tuổi, và con sẽ không bao giờ tin một lời nào bố nói với con nữa. Con khinh bỉ bố và những gì bố ủng hộ.”

“À, bố yêu con.”

“Bố đừng có nói điều đó với con! Yêu con, hứ! Atticus, con sẽ biến ngay ra khỏi chốn này, con không biết mình sẽ đi đâu nhưng con sẽ đi. Chừng nào còn sống con sẽ không bao giờ muốn thấy hay nghe nói tới một người nhà Finch nào nữa!”

“Tùy con thôi.”

“Bố thật là lão chó già đuôi xoắn tráo trở! Bố cứ ngồi đó rồi nói ‘Tùy con thôi’ trong khi bố đánh gục con và chà đạp lên con và phỉ nhổ vào con, bố chỉ ngồi đó và nói ‘Tùy con thôi’ khi mọi thứ con từng yêu thương trên đời này bị… bố chỉ ngồi đó và nói ‘Tùy con thôi’… bố yêu con! Đồ khốn nạn nhà bố!”

“Thôi đừng bậy bạ thế nữa, Jean Louise.”

Thôi đừng bậy bạ thế nữa, lời kêu gọi trật tự quen thuộc của ông trong những ngày cô còn tin tưởng. Vậy là bố giết mình và bóp méo việc đó… Sao bố có thể chế nhạo mình như vậy? Sao bố có thể đối xử với mình như vậy? Chúa trên trời cao, xin hãy đưa con đi khỏi đây… Chúa trên trời cao, xin hãy đưa con đi…