Chương 18
Cô không bao giờ biết mình khởi động xe thế nào, giữ nó vững trên đường ra sao, và làm thế nào cô về được tới nhà mà không gặp một tai nạn nghiêm trọng.
Bố yêu con. Tùy con thôi. Nếu như ông không nói thế, có lẽ cô sẽ vượt qua được. Nếu ông chiến đấu với cô một cách sòng phẳng, cô có thể đã ném trả những lời của ông lại cho ông, nhưng cô không thể bắt được thủy ngân và giữ nó trong bàn tay. [73]
Cô vào phòng mình ném vali lên giường. Mình ra đời đúng chỗ cái vali này đang nằm. Sao bố không bóp cổ con luôn lúc đó đi? Sao bố để con sống tới giờ này?
“Jean Louise, cháu đang làm gì đó?”
“Đóng đồ, bác ạ.”
Alexandra đến bên giường. “Con còn tới mười ngày ở đây mà. Có chuyện gì sao?”
“Bác ơi, Giêsu, hãy để cháu yên!”
Alexandra hất đầu lên. “Bác sẽ rất cảm ơn nếu con không dùng kiểu ăn nói miền Bắc đó trong cái nhà này! [74] Có chuyện gì vậy?”
Jean Louise tới cái tủ, giật tuột những chiếc váy khỏi mắc áo, trở lại giường, nhồi nhét vào vali.
“Đó không phải cách xếp đồ đạc,” bà Alexandra nói.
“Đó là cách của cháu.”
Cô cầm đôi giày ở cạnh giường lên và ném chồng lên mớ quần áo.
“Việc gì vậy, Jean Louise?”
“Bác ơi, bác có thể phát đi một thông báo cho biết cháu sẽ đi xa khỏi hạt Maycomb đến độ phải mất một trăm năm mới quay lại được! Cháu không bao giờ muốn nhìn thấy nó hoặc bất cứ ai ở đây nữa, và trong đó có mọi người quen của bác, chủ trại hòm, thẩm phán chứng thực di chúc, và chủ tịch hội đồng giáo xứ Giám lý!”
“Cháu lại cãi nhau với Atticus, phải không?”
“Dạ phải.”
Bà Alexandra ngồi xuống giường đan hai bàn tay vào nhau. “Jean Louise, bác không biết cãi nhau về chuyện gì, nhìn cháu thì biết vụ đó chắc thậm tệ lắm, nhưng bác biết chắc điều này. Không có người nhà Finch nào bỏ chạy cả.”
Cô quay sang bà bác. “Chúa ơi, bác đừng có đi mà nói với cháu rằng người nhà Finch làm gì với không làm gì! Cháu ngán đến tận cổ với những việc người nhà Finch làm, và cháu không chịu thêm được một giây nào nữa! Bác đã nhồi nhét vào họng cháu từ khi cháu chào đời - bố cháu thế này, nhà Finch thế kia! Bố cháu là thứ gì đó không nói lên được còn chú Jack thì cứ như Alice trong Xứ Thần Tiên! Còn bác, bác là một bà già vênh váo, thiển cận…”
Jean Louise ngưng bặt, đờ người vì dòng nước mắt chảy trên má bà Alexandra. Cô chưa từng thấy Alexandra khóc; Alexandra trông cũng giống như mọi người khác khi bác ấy khóc.
“Bác ơi, tha lỗi cho cháu. Bác nói đi… cháu ăn nói thật không phải phép với bác.”
Những ngón tay của bà Alexandra giật mấy đám viền ren khỏi khăn trải giường. “Ổn thôi mà. Cháu đừng ưu tư về chuyện đó.”
Jean Louise hôn má bà bác. “Hôm nay cháu bậy bạ quá. Cháu nghĩ khi mình bị tổn thương thì bản năng đầu tiên là làm tổn thương lại. Cháu không có chất của một quý cô, bác ạ, nhưng bác thì đúng là một quý bà.”
“Cháu lầm rồi, Jean Louise, nếu cháu nghĩ mình không phải là quý cô,” Alexandra nói. Bà chùi mắt. “Nhưng đôi lúc cháu thật kỳ quái.”
Jean Louise đóng vali lại. “Bác ạ, bác cứ nghĩ cháu là một quý cô đi, thêm được một lát nữa, chỉ đến năm giờ khi Atticus về đến nhà thôi. Rồi bác sẽ thấy khác. Thôi, tạm biệt bác.”
Cô đang xách vali ra xe thì thấy chiếc taxi trắng duy nhất của thị trấn chạy tới và thả bác sĩ Finch xuống lề đường.
Đến gặp chú. Khi cháu không thể chịu nổi nữa, cháu phải đến gặp chú. À, cháu không thể chịu nổi chú nữa. Cháu không thể chấp nhận những câu chuyện ẩn ý và lóng ngóng tới lui. Để cháu yên. Chú vui nhộn và dịu dàng và đủ thứ khác, nhưng làm ơn để cháu yên.
Qua khóe mắt, cô nhìn ông chú bình yên rẽ lên con đường dẫn vào nhà. Chú ấy bước thật dài so với một người thấp lùn như chú, cô nghĩ. Đây là một trong những điều mình sẽ nhớ ở chú. Cô quay đi và nhét chìa vào ổ khóa của cốp xe, không đúng chìa, và cô thử chìa khác. Nó khớp, và cô mở nắp cốp xe lên.
“Đi đâu hả?”
“Dạ chú.”
“Đâu vậy?”
“Cháu sẽ chui vào xe này và lái tới ga Maycomb và ngồi đó cho đến khi chuyến tàu đầu tiên tới và leo lên đó. Chú bảo Atticus nếu bố cần lấy xe lại thì nhờ người đem về.”
“Thôi đừng tự thương thân và nghe chú này.”
“Chú Jack, cháu mắc mửa và quá mệt với việc lắng nghe những người như chú đến độ cháu có thể gào la phản đối cả ngày! Chú không chịu để cháu yên sao? Chú không tha cho cháu được một phút sao?”
Cô sập mạnh nắp cốp xe xuống, giật chìa khóa ra, và đứng thẳng lên lãnh nguyên một cú vả dữ dội bằng mu bàn tay của bác sĩ Finch vào ngay miệng.
Đầu cô bật sang trái và lãnh thêm cú bạt tay tàn khốc bật trở lại. Cô lảo đảo và vung tay tìm thành xe để giữ thăng bằng. Cô thấy khuôn mặt ông chú lờ mờ giữa những đốm sáng li ti nhảy múa.
“Chú đang cố,” bác sĩ Finch nói, “bắt cháu chú ý.”
Cô ép mấy ngón tay vào mắt, hai bên thái dương, rồi hai bên mặt. Cô gắng giữ cho mình đừng ngã xỉu, giữ mình đừng ói mửa, giữ cái đầu đừng quay cuồng. Cô cảm thấy máu trào lên tới răng, và cô nhổ bừa xuống đất. Dần dần, những tiếng vang dội như tiếng cồng trong đầu cô lắng xuống, và tai cô hết kêu o o.
“Mở mắt ra, Jean Louise.”
Cô chớp chớp mắt nhiều lần, và hình ảnh ông chú hiện lên rõ nét. Cây gậy đi đường cắp trong khuỷu tay trái; áo chẽn của ông tinh tươm; một nụ hồng đỏ tươi cài trên ve áo của ông.
Ông đang chìa khăn tay ra cho cô. Cô đón lấy và chùi miệng. Cô thấy mệt lử.
“Hết giận dữ chưa?”
Cô gật đầu. “Cháu không chống được họ nữa,” cô nói.
Bác sĩ Finch cầm lấy cánh tay cô. “Nhưng cháu cũng không theo họ được, phải không?” ông lẩm bẩm.
Cô cảm thấy miệng mình sưng lên và cô nhúc nhích môi hơi khó khán. “Chú suýt đánh ngất cháu luôn. Cháu mệt mỏi quá sức.”
Im lặng, ông dìu cô vào trong nhà, đi qua hành lang, và vào phòng tắm. Ông đỡ cô ngồi xuống mép bồn tắm, bước tới tủ thuốc, mở ra. Ông đeo kính lên, ngả đầu ra sau, và lấy từ tầng kệ trên cùng một cái chai. Ông bứt ra một nắm bông gòn từ gói bông và quay lại với cô.
“Ngẩng mặt lên,” ông nói. Ông tẩm chất lỏng trong chai vào nắm bông gòn, quay lại săm soi môi trên của cô, nhăn mặt, và chấm nhẹ vào chỗ rách da. “Cái này để cháu khỏi rước vào người một số thứ. Zandra!” ông gào lên.
Bà Alexandra từ bếp hiện ra. “Gì đó, Jack? Jean Louise, bác tưởng cháu…”
“Đừng lo chuyện đó. Có thứ nước lửa rẻ tiền nào trong cái nhà này không?”
“Jack, đừng có ngớ ngẩn thế.”
“Thôi nào, đi đi. Em biết chị trữ nó để làm bánh trái cây. Lạy Chúa nhân từ, bà chị, cho em chút rượu coi! Đi ra phòng khách, Jean Louise.”
Cô bước đi trong trạng thái choáng váng ra phòng khách và ngồi xuống. Ông chú của cô bước vào một tay cầm cái ly thấp đựng ba lóng tay whisky, và trong tay kia một ly nước.
“Nếu cháu uống hết cái này một hơi chú sẽ cho mười xu,” ông nói.
Jean Louise uống và bị sặc.
“Nín thở, ngốc ạ. Bây giờ chiêu nó xuống.”
Cô vớ lấy ly nước và uống ừng ực. Cô nhắm mắt và để hơi rượu ấm lan khắp người. Khi mở mắt ra cô thấy ông chú ngồi ở trường kỷ bình thản ngắm cô. Rồi ông nói, “Thấy thế nào?”
“Cay sè.”
“Rượu mà. Nói chú nghe bây giờ trong đầu cháu có gì?”
Cô nói yếu xìu, “Trống trơn, thưa đức ngài.”
“Đồ con gái cứng đầu, đừng có trích dẫn với chú! Nói chú nghe coi, cháu cảm thấy thế nào?” [75]
Cô nhíu mày nhắm chặt mi mắt lại, và đưa lưỡi lướt qua cái miệng còn rát. “Khác rồi, chút đỉnh. Cháu ngồi đây, mà lại giống như đang ngồi trong căn hộ của cháu ở New York. Cháu không biết… cháu thấy kỳ kỳ.”
Bác sĩ Finch đứng dậy và thọc hai tay vào túi, rút ra, và xếp hai cánh tay ra sau lưng. “Được rồi, chú nghĩ chú nên đi và uống một cốc cho vụ đó. Trước đây trong đời chú chưa hề đánh phụ nữ. Chắc chú thử đi đánh bác cháu xem có gì xảy ra. Cháu cứ ngồi đó một lát và giữ yên lặng.”
Jean Louise ngồi đó, cười rúc rích khi nghe ông chú chọc phá bà chị trong bếp. “Dĩ nhiên em sẽ làm một ly, Zandra. Em đáng được một ly. Em đâu có hằng ngày đi khắp nơi đánh phụ nữ, và em nói chị biết nếu chị không quen với việc đó, nó sẽ làm chị mệt dữ lắm đó… ồ, nó ổn mà… em không nhận ra khác biệt giữa uống nó với ăn nó… tất cả chúng mình rồi sẽ xuống địa ngục ráo, chỉ là vấn đề thời gian thôi… đừng có quá bảo thủ như thế, bà chị, em còn chưa nằm dưới sàn mà… sao chị không làm một cốc?”
Cô có cảm giác thời gian đã ngừng lại và cô đang ở trong một khoảng chân không chẳng phải là khó chịu. Không có đất chung quanh, không có sinh thể nào, nhưng có một bầu khí thân thiện mơ hồ trong nơi chốn hờ hững này. Mình đang say, cô nghĩ thế.
Chú cô bước nhanh trở vào phòng khách, nhấm nháp một cái ly cao đầy nước đá, nước và whisky. “Xem chú lấy được gì của Zandra này. Chú phá nát sự nghiệp bánh trái cây của bác ấy.”
Jean Louise cố giữ ông chú lại: “Chú Jack,” cô nói. “Cháu thấy rõ là chú biết chiều nay đã có chuyện gì.”
“Chú biết. Chú biết từng lời cháu nói với Atticus, và ở nhà, chú gần như nghe được tiếng cháu khi cháu công kích Henry.”
Ông già dịch, chú ấy đã theo mình vào thị trấn.
“Chú nghe lén hả? Trong tất cả…”
“Dĩ nhiên là không rồi. Cháu nghĩ bây giờ cháu có thể bàn chuyện đó không?”
Bàn chuyện đó? “Dạ, cháu nghĩ được. Nghĩa là, nếu chú nói thẳng với cháu. Cháu không nghĩ lần này cháu không chịu được giám mục Colenso đâu.”
Bác sĩ Finch ngồi gọn gàng xuống trường kỷ và chồm về phía cô. Ông nói, “Chú sẽ nói chuyện thẳng thắn với cháu cưng. Cháu biết tại sao không? Vì giờ thì chú có thể nói thẳng được rồi.”
“Vì chú có thể?
“Phải. Nhìn lại đi, Jean Louise. Nhìn lại hôm qua đi, nhìn lại buổi chiêu đãi cà phê sáng này, nhìn lại chiều nay…”
“Chú biết gì về sáng nay?”
“Cháu chưa hề nghe nói tới điện thoại sao? Zandra đã rất hoan hỉ trả lời vài câu hỏi khôn khéo. Cháu để lộ chiêu ném bóng của cháu ra khắp quanh đây, Jean Louise à. Chiều nay chú cố giúp đỡ cháu theo một kiểu gián tiếp để tạo thoải mái hơn cho cháu, để giúp cháu nhìn được thấu suốt, để làm dịu đi một chút…”
“Làm dịu cái gì, chú Jack?”
“Làm dịu bước đi vào thế giới này của cháu.”
Khi bác sĩ Finch hớp một ngụm, Jean Louise thấy đôi mắt nâu sắc bén của ông lấp lánh phía trên ly nước. Đó là điều ngươi thường quên sót ở chú ấy, cô nghĩ. Chú ấy bận rộn cựa quậy không yên đến độ ngươi không thấy chú ấy đang quan sát ngươi sát sao đến mức nào. Chú ấy điên khùng, đương nhiên, giống như mọi tay ranh ma từng sinh ra trên đời này. Và chú ấy biết rành hơn những tay ranh mãnh nhiều. Ôi chà, mình say rồi.
“… nhìn lại đi,” ông chú đang nói. “Nó còn nguyên đó, phải không?”
Cô nhìn. Nó còn đó, đúng thế. Từng lời một trong đó. Nhưng có cái gì đã khác đi. Cô ngồi im lặng, nhớ lại.
“Chú Jack,” sau cùng cô nói. “Mọi thứ vẫn còn đó. Nó đã xảy ra. Nó đã là vậy. Nhưng chú biết không, ít nhiều nó cũng chịu đựng được. Nó… nó chịu đựng được.”
Cô đang nói sự thật. Cô còn chưa làm cuộc du hành xuyên thời gian khiến mọi thứ đều chịu đựng được. Hôm nay là hôm nay, và cô nhìn chú mình trong nỗi sửng sốt.
“Tạ ơn Chúa,” bác sĩ Finch nói lặng lẽ. “Cháu có biết tại sao lúc này nó thành ra chịu đựng được không, cháu cưng?”
“Không chú. Cháu hài lòng với mọi chuyện như lúc này. Cháu không muốn đặt câu hỏi, cháu chỉ muốn ở nguyên kiểu này.”
Cô ý thức về ánh mắt của ông chú nhìn mình, và cô ngoảnh đầu sang một bên. Cô không hề tin tưởng ông chút nào: nếu chú ấy bắt đầu nói về Mackworth Praed và nói mình cũng giống ông ta thì mình sẽ có mặt ở ga Maycomb trước hoàng hôn.
“Sau cùng cháu cũng sẽ tự mình hiểu ra chuyện này,” cô nghe ông nói. “Nhưng hãy để chú giúp cháu hiểu mau hơn. Cháu đã có một ngày nhiều biến động. Nó chịu đựng được, Jean Louise, bởi vì bây giờ cháu chỉ thuộc về chính mình.”
Không phải Mackworth Praed, mà chính mình. Cô ngước nhìn ông chú.
Bác sĩ Finch duỗi chân ra. “Nó hơi phức tạp,” ông nói, “và chú không muốn cháu rơi vào sai lầm khó chịu là đi tự phụ về những mặc cảm của mình - cháu sẽ khiến bọn chú chán ngấy cho đến hết đời mất, nên chúng ta sẽ tránh nó cho xa. Hòn đảo của mỗi người, Jean Louise ạ, kẻ canh gác của mỗi người, là lương tâm của họ. Không có cái thứ được gọi là ý thức tập thể đâu.”
Thật là chuyện lạ, chú ấy nói ra như vậy. Nhưng cứ để chú ấy nói, cách nào đó chú ấy sẽ tìm được đường tới thế kỷ mười chín.
“… bây giờ, thưa quý cô, cháu sinh ra với lương tâm mình, nhưng ở đâu đó trong quá trình lớn lên đã khiến nó bám cứng ngắc như con hà vào lương tâm của bố cháu. Trong lúc cháu lớn lên, khi cháu trưởng thành, cháu đã lẫn lộn Thượng đế với bố cháu mà hoàn toàn không ý thức điều đó. Cháu chưa bao giờ nhìn ông ấy như một con người với một trái tim người, và những khiếm khuyết của con người - chú đồng ý với cháu rằng điều đó có thể khó nhận ra, ông ấy ít phạm sai lầm, nhưng ông ấy cũng phạm sai lầm như mọi người trong chúng ta. Cháu đã là người què quặt về cảm xúc, dựa vào ông ấy, tìm câu trả lời ở ông ấy, giả định rằng câu trả lời của cháu sẽ luôn là câu trả lời của ông ấy.”
Cô lắng nghe nhân vật ngồi trên trường kỷ.
“Khi cháu tình cờ tạt qua và thấy ông ấy làm gì đó mà cháu thấy có vẻ chính là phản đề với lương tâm của ông ấy - lương tâm của cháu - cháu quả thực không chịu nổi. Nó khiến cháu khó chịu, về thể xác. Cuộc sống trở thành địa ngục tại trần gian đối với cháu. Cháu phải tự giết mình, hoặc ông ấy phải giết cháu để cháu được hoạt động như một thực thể tách biệt.”
Tự giết mình. Giết ông ấy. Mình phải giết bố để sống… “Chú nói giống như chú đã biết điều này từ lâu. Chú…”
“Chú đã biết. Bố cháu cũng vậy. Đôi lúc bọn chú tự hỏi, khi nào lương tâm của cháu và của ông ấy mới tách nhau ra, và vì vấn đề gì.” Bác sĩ Finch mỉm cười. “Tốt, bây giờ chúng ta biết rồi. Chú rất mừng vì được có mặt khi xung đột bắt đầu. Atticus không thể nói chuyện với cháu như kiểu chú đang nói…”
“Tại sao không được chú?”
“Cháu sẽ không lắng nghe ông ấy. Cháu không thể lắng nghe. Các thần thánh của chúng ta thì rất xa chúng ta, Jean Louise ạ. Họ không bao giờ được hạ xuống tầm cỡ con người.”
“Có phải vì thế mà bố cháu không… quất cho cháu một trận? Có phải vì vậy mà bố cháu thậm chí không cố bào chữa cho mình?”
“Ông ấy để cháu đập vỡ từng tượng thánh một của cháu. Ông ấy để cháu hạ ông ấy về vị trí của một con người.”
Bố yêu con. Tùy con thôi. Ở một tình huống mà với một người bạn, cô sẽ chỉ có một cuộc tranh luận sôi nổi, một sự trao đổi ý tưởng, một va chạm giữa những quan điểm khác biệt và gay gắt, thì với ông cô đã cố hủy diệt. Cô đã cố xé tan ông ra, hạ gục ông, xóa bỏ ông. Thiếu hiệp Roland đến tòa tháp tối.
“Cháu hiểu chú không, Jean Louise?”
“Dạ, chú Jack, cháu hiểu chú.”
Bác sĩ Finch bắt tréo chân lại và thọc hai tay vào túi. “Khi cháu ngừng bỏ chạy, Jean Louise, và quay lại, việc quay lại đó đòi hỏi can đảm kinh khủng.”
“Sao chú?”
“Ồ, không phải loại can đảm vẫn giúp người lính băng qua khoảng đất trống trước phòng tuyến địch đâu. Đó là loại can đảm anh ta viện đến vì buộc phải làm vậy. Loại can đảm này… ờ, là một phần trong ý chí sinh tồn của mỗi người, một phần của bản năng tự bảo tồn. Đôi khi, chúng ta phải giết một chút để có thể sống, khi chúng ta không làm thế… khi phụ nữ không làm thế, họ khóc tới ngủ quên đi và để mẹ họ xử lý những chuyện vặt của họ mỗi ngày.”
“Chú bảo khi cháu ngừng bỏ chạy là hàm ý gì?”
Bác sĩ Finch cười khúc khích. “Cháu biết mà,” ông nói. “Cháu rất giống bố cháu. Hôm nay chú đã cố chỉ cho cháu thấy điều đó; chú rất tiếc phải nói rằng chú đã dùng chiến thuật mà George Washington Hill quá cố phải ghen tị - cháu rất giống bố cháu, có điều cháu là một tay cuồng tín còn ông ấy thì không.” [76]
“Chú nói gì cháu chưa hiểu?”
Bác sĩ cắn môi dưới rồi thả ra. “Ừm. Một tay cuồng tín. Không lớn lắm, chỉ là một tay cuồng tín cỡ củ cải bình thường.”
Jean Louise đứng dậy và đi tới kệ sách. Cô lôi xuống một cuốn tự điển và lật nhanh qua. “Cuồng tín,” cô đọc. “‘Danh từ. Người trung thành một cách ngoan cố và không nhượng bộ với giáo hội, đảng phái, niềm tin, hoặc ý kiến của mình.’ Chú nói rõ hơn cho cháu đi.”
“Chú đang cố trả lời câu hỏi bỏ chạy của cháu. Để chú nói rõ hơn chút về cái định nghĩa đó. Một tay cuồng tín sẽ làm gì khi gặp một người thách thức những ý kiến của hắn? Hắn không nhượng bộ. Hắn tiếp tục cứng ngắc. Không cả thèm lắng nghe, chỉ phản ứng dữ dội thôi. Bây giờ cháu, cháu bị đảo lộn bởi tổ sư của mọi chuyện làm bố, nên cháu bỏ chạy. Và cháu chạy dữ làm sao.
“Rõ ràng cháu đã nghe được nhiều câu chuyện khá đáng tởm từ khi cháu về tới nhà, nhưng thay vì lên chiến mã của mình và điên cuồng đánh bại nó, cháu lại quay mình và chạy. Thực tế, cháu đã nói, ‘Tôi không thích cái kiểu hành động của mấy người này, nên tôi không có thời giờ cho họ.’ Cháu nên dành thời giờ cho họ, cháu cưng ạ, nếu không cháu sẽ chẳng bao giờ trưởng thành. Đến lúc sáu mươi tuổi cháu sẽ y hệt như bây giờ, lúc đó cháu sẽ là một ca bệnh chứ không phải cháu gái của chú nữa. Cháu có xu hướng không dành cho ai một khoảng trống trong đầu óc cháu để chứa những ý tưởng của họ, cho dù cháu nghĩ những ý tưởng ấy ngốc nghếch tới mức nào.”
Bác sĩ Finch đan những ngón tay vào nhau và chắp lại sau gáy. “Ối chà, cưng à, người ta không đồng ý với bọn KKK, nhưng chắc chắn họ không cố ngăn không cho bọn đó trùm khăn trải giường lên người để công khai biến mình thành lũ ngốc.”
“Vậy tại sao hội đồng của bố để ông ta lên đó?”
“Bởi vì ông ta muốn.”
Ôi Chúa ơi, mình đã làm gì vậy?
“Nhưng họ đánh đập người ta, chú Jack…”
“Nào, đó là một chuyện khác, và đó là một chuyện nữa về bố cháu mà cháu không xem xét tới. Cháu đã thái quá khi nói về những vua chuyên chế, những Hitler, và những chó già đuôi xoắn - nhân tiện, cháu học được từ đó ở đâu vậy? Nhắc chú nhớ tới một đêm mùa đông lạnh lẽo, đi săn thú có túi…”
Jean Louise rúm lại. “Bố nói hết với chú hả?”
“Ồ phải, nhưng đừng lo nghĩ về việc cháu gọi bố cháu là gì. Ông ấy có lớp da luật sư mà. Hồi còn ở đỉnh cao ông ấy còn bị gọi nhiều thứ tệ hơn.”
“Nhưng đâu phải bị con gái gọi.”
“Ờ, như chú đang nói…”
Lần đầu tiên trong trí nhớ của cô, chú cô mới là người đưa cô trả lại vấn đề chính. Lần thứ nhì trong trí nhớ của cô, chú cô không giống như cá tính thường lệ: lần đầu tiên là khi ông ngồi câm lặng trong phòng khách cũ của họ, lắng nghe những tiếng rì rầm dịu nhẹ: Thượng đế không trút cho bạn nhiều hơn mức bạn có thể chịu đựng, và nói, “Vai tôi đau nhức. Có chút whisky nào trong cái nhà này không?” Đây là một ngày toàn phép lạ, cô nghĩ.
“… bọn KKK có thể diễu hành đây đó như họ muốn, nhưng khi họ bắt đầu gây nổ và đánh người, cháu không biết ai là người đầu tiên cố gắng ngăn chặn họ ư?”
“Có, chú.”
“Ông ấy sống theo pháp luật. Ông ấy sẽ làm hết sức để ngăn một người đánh đập ai đó, rồi ông sẽ quay lại và cố ngăn chặn ngay cả chính quyền Liên bang - y như cháu, nhỏ à. Cháu quay lại và lao vào chính ông thánh vẽ của cháu - nhưng hãy nhớ điều này, ông ấy luôn làm việc đó theo từng lời cũng như ý của luật pháp. Kiểu sống của ông ấy là vậy.”
“Chú Jack…”
“Nào đừng có bắt đầu cảm thấy ăn năn chứ, Jean Louise. Hôm nay cháu chẳng làm gì sai quấy cả. Và, nhân danh John Henry Newman [77] , đừng bắt đầu lo nghĩ xem mình là kẻ cuồng tín cỡ nào. Chú đã bảo cháu chỉ là cỡ củ cải thôi.”
“Nhưng chú Jack…”
“Cũng hãy nhớ điều này: nhìn lại và nhận ra chúng ta là gì vào ngày hôm qua, hay mười năm trước thì lúc nào cũng dễ. Nhưng nhìn ra chúng ta hiện đang là gì thì khó. Nếu có thể nắm vững khả năng này, cháu sẽ tiến bộ nhiều.”
“Chú Jack, cháu nghĩ đã đi qua hết giai đoạn kết thúc ảo tưởng về cha mẹ mình khi cháu lấy được bằng cử nhân chứ, nhưng có những điều…”
Ông chú cô bắt đầu mằn mò túi áo khoác. Ông tìm được món cần tìm, rút một điếu ra khỏi gói, và nói, “Cháu có diêm không?”
Jean Louise đờ người ra.
“Chú hỏi, cháu có diêm không?”
“Chú điên rồi hả? Chú phết cháu một trận ra trò khi chú bắt gặp cháu xài nó… chú mắc dịch!”
Ông đã đánh cô thật lực, không kiểu cách gì cả, vào một kỳ Giáng sinh khi ông thấy cô bò dưới lớp ván sàn nhà với những điếu thuốc lá lấy trộm.
“Điều này sẽ chứng tỏ cho cháu thấy không có công lý trong thế giới này. Đôi khi chú cũng hút. Đó là nhượng bộ duy nhất của chú với tuổi già. Đôi khi chú thấy mình bồn chồn… nó cho hai tay chú có việc làm.”
Jean Louise tìm được một tép diêm trên mặt bàn cạnh ghế của cô. Cô quẹt một cây và mồi lửa cho điếu thuốc của ông chú. Cho hai tay chú có việc làm, cô thầm nghĩ. Cô tự hỏi đã bao nhiêu lần đôi tay đeo găng cao su của chú, khách quan và toàn năng, đã đỡ một đứa bé đứng dậy. Chú ấy điên, phải rồi.
Bác sĩ Finch cầm điếu thuốc bằng ngón cái và hai ngón nữa. Ông trầm tư nhìn nó. “Cháu bị mù màu, Jean Louise à,” ông nói. “Cháu vẫn như vậy, cháu sẽ luôn như vậy. Những khác biệt mà cháu nhìn thấy được giữa người này với người khác chỉ là dáng vẻ bên ngoài và độ thông minh và tính cách và các thứ tương tự. Cháu chưa bao giờ bị thúc đẩy để nhìn người ta như một chủng tộc, và bây giờ khi chủng tộc đang là vấn đề nóng bỏng, cháu vẫn chưa có khả năng suy nghĩ theo góc độ chủng tộc. Cháu chỉ nhìn thấy con người.”
“Nhưng, chú Jack, cháu không đặc biệt muốn chạy đi cưới một anh da đen hay gì đó.”
“Cháu thấy đó, chú đã hành nghề y gần hai chục năm, và chú e rằng chú nhìn người ta chủ yếu trên cơ sở của nỗi đau khổ tương đối, nhưng chú sẽ liều đưa ra một tuyên bố nhỏ. Không có gì dưới ánh mặt trời này bảo rằng vì cháu tới trường với một đứa da đen, hoặc tới trường với rất đông trẻ da đen, mà cháu sẽ muốn cưới một anh da đen. Đó là một trong những luận điệu mà bọn theo thuyết da trắng thượng đẳng vẫn hô hào. Cháu thấy được bao nhiêu cuộc hôn nhân dị chủng ở New York?”
“Ngẫm nghĩ lại thì, cực kỳ ít. Một cách tương đối.”
“Đấy là câu trả lời đấy. Bọn da trắng thượng đẳng thực tình khá tinh ranh. Nếu họ không hù dọa được ta với luận điệu dòng dõi hạ đẳng, họ sẽ gói nó trong màn sương mù tình dục, vì đó là điều duy nhất mà họ biết những trái tim theo trào lưu chính thống ở miệt dưới này sợ hãi. Họ cố gieo rắc kinh hoàng trong các bà mẹ miền Nam, sợ rằng con cái họ lớn lên lại yêu dân da đen. Nếu họ không biến nó thành một vấn đề, thì sẽ hầu như chẳng thành vấn đề. Nếu vấn đề đó nảy sinh, nó sẽ được giải quyết trong phạm vi riêng tư. NAACP cũng có rất nhiều trách nhiệm trong lãnh vực đó. Nhưng những tay da trắng thượng đẳng thì sợ lý trí, vì họ biết lý trí lạnh lùng sẽ đánh bại họ. Thành kiến, một từ bẩn thỉu, và đức tin, một từ sạch sẽ, có một điểm giống nhau: chúng đều xuất hiện ở nơi không còn lý trí nữa.”
“Thật kỳ quái, phải không?”
“Đó là một trong những điều kỳ quái của thế giới này.” Bác sĩ Finch đứng lên khỏi trường kỷ và dụi điếu thuốc vào cái gạt tàn trên mặt bàn cạnh cô. “Nào, cô nương, chở chú về. Gần năm giờ rồi. Cũng tới giờ cháu phải đi đón bố cháu rồi đó.”
Jean Louise chới với ra mặt. “Đón Atticus à? Cháu sẽ chẳng bao giờ nhìn vào mắt bố cháu được nữa!”
“Nghe này, con gái nhỏ. Cháu phải rũ bỏ một thói quen ăn sâu hai mươi năm và rũ bỏ cho nhanh. Bây giờ cháu sẽ bắt đầu. Bộ cháu nghĩ Atticus sẽ giáng một cú sét vào cháu hả?”
“Sau khi cháu đã nói thế với bố cháu? Sau việc…”
Bác sĩ Finch nện gậy xuống sàn. “Jean Louise, có bao giờ cháu đi đón bố chưa?”
Chưa. Cô chưa hề. Cô thấy kinh hoàng.
“Chú nghĩ cháu sẽ gặp một ngạc nhiên đấy,” ông chú nói.
“Chú Jack, cháu không thể.”
“Đừng có nói với chú là không thể, cô nương! Nói nữa là chú vụt cho một gậy này đấy, chú nói thật đó!”
Họ đi ra xe.
“Jean Louise, có bao giờ cháu nghĩ đến chuyện về quê không?”
“Quê?”
“Nếu cháu kềm chế đừng lặp lại câu hay chữ cuối cùng chú vừa nói ra với cháu, chú sẽ rất cảm ơn. Quê. Phải, quê.”
Jean Louise cười toe. Chú ấy lại trở về nguyên mẫu Jack rồi.
“Không chú,” cô nói.
“Được, có thể điều này khiến cháu thêm gánh nặng, nhưng cháu có thể suy nghĩ chút về việc đó không? Có thể cháu không biết, nhưng ở đây vẫn có chỗ cho cháu.”
“Ý chú là Atticus cần cháu?”
“Không hẳn. Chú đang nghĩ tới Maycomb.”
Thế thì sẽ tuyệt lắm đấy, trong khi cháu một phe và mọi người một phe. Nếu cuộc sống là một dòng bất tận loại ăn nói cháu nghe được sáng nay, cháu không nghĩ mình hợp với nó lắm.”
“Đó chính là điều duy nhất ở xứ này, miền Nam, mà cháu đã bỏ mất. Cháu sẽ ngạc nhiên nếu cháu biết có bao nhiêu người đứng về phe cháu, nếu là từ thích họp. Cháu chẳng phải trường hợp đặc biệt gì. Trong rừng đầy những người giống như cháu, nhưng bọn chú cần có thêm những người như cháu.”
Cô nổ máy xe và lui ra khỏi đường dẫn lên nhà. Cô nói, “Cháu thì làm được cái khỉ gì? Cháu đâu chiến đấu chống họ được. Không còn tí sức chiến đấu nào trong con người cháu nữa…”
“Chú không muốn nói bằng cách chiến đấu; ý chú là bằng cách làm việc mỗi sáng, về nhà lúc trời tối, gặp gỡ bạn bè thôi.”
“Chú Jack, cháu không sống được ở một nơi mà cháu không tán thành nó và nó không tán thành cháu.”
Bác sĩ Finch nói, “Hừm. Melbourne nói rằng…”
“Nếu chú kể tiếp Melbourne nói gì cháu sẽ dừng xe thả chú xuống, ngay tại chỗ! Cháu biết chú ghét đi bộ - sau cuộc đi dạo tới nhà thờ và trở về và lùa con mèo ấy quanh sân, chú không chịu nổi nữa. Cháu sẽ tống chú ra ngay, và chú đừng nghĩ cháu sẽ không làm nhé!”
Bác sĩ Finch thở dài. “Cháu quá sức hung hăng với một ông già yếu ớt, nhưng nếu cháu muốn tiếp tục sống trong bóng tối thì đó là đặc quyền của cháu…”
“Yếu ớt, ma quỷ! Chú yếu ớt cỡ như con cá sấu ấy!” Jean Louise đưa tay che miệng.
“Thôi được, nếu cháu không cho chú thuật lại Melbourne đã nói gì chú sẽ diễn tả bằng lời của chú: bạn bè cần tới cháu là khi họ sai lầm, Jean Louise à. Họ không cần đến cháu khi họ đúng đâu…”
“Ý chú muốn nói gì?”
“Chú muốn nói rằng để sống ở miền Nam hồi này thì phải có một độ chín chắn nào đó. Cháu chưa có cái đó, nhưng cháu có dấu hiệu những bước đầu của sự chín chắn đó. Cháu chưa có sự khiêm nhường của trí tuệ…”
“Cháu tưởng lòng kính sợ Chúa mới là khởi đầu của khôn ngoan.”
“Cũng là cái đó. Tính khiêm tốn.”
Họ đã tới nhà ông. Cô dừng xe lại.
“Chú Jack,” cô nói. “Cháu sẽ làm gì với Hank đây?”
“Điều mà sau cùng cháu sẽ làm,” ông nói.
“Từ chối anh ấy nhẹ nhàng sao?”
“Hừm.”
“Tại sao?”
“Nó không cùng loại người với cháu.”
Hãy yêu người bạn muốn, cưới người cùng loại với bạn. “Coi đó, cháu không muốn tranh luận với chú về những giá trị tương đối của đám rác rưởi…”
“Vụ đó chẳng liên quan gì cả. Chú mệt với cháu rồi. Chú muốn bữa tối thôi.”
Bác sĩ Finch đưa tay ra và nhéo cằm cô. “Chúc buổi chiều tốt lành, thưa cô,” ông nói.
“Sao hôm nay chú tốn nhiều công sức cho cháu vậy? Cháu biết chú ghét phải rời khỏi cái nhà đó đến cỡ nào mà.”
“Bởi vì cháu là con của chú. Cháu với Jem là những đứa con chú không bao giờ có. Hồi xa xưa hai đứa cháu đã đem lại cho chú một điều gì đó, và giờ chú cố trả những món đó. Hai đứa đã giúp chú rất…”
“Làm sao, chú?”
Đôi lông mày của bác sĩ Finch nhướng lên. “Cháu không biết hả? Atticus vẫn chưa kể cho cháu nghe hả? Ồ, chú ngạc nhiên là Zandra cũng không… Ôi Chúa ơi, chú tưởng cả Maycomb đều biết chuyện đó.”
“Biết gì?”
“Chú từng yêu mẹ cháu.”
“Mẹ cháu?”
“Ồ, đúng thế. Khi Atticus cưới bà ấy, và chú từ Nashville về nhà ăn Giáng sinh và những dịp như thế, ôi chú đem lòng say đắm bà ấy. Đến giờ vẫn còn… cháu không biết chuyện đó hả?”
Jean Louise gục đầu vào bánh lái. “Chú Jack, cháu xấu hổ tới mức chẳng biết phải làm gì. Chuyện cháu quát tháo như con… Ôi, cháu tự sát mất!”
“Chú thì sẽ không làm thế. Đã có đủ hành vi tự hủy hoại cho một ngày rồi.”
“Suốt bao năm đó, chú…”
“Ồ, đúng thế mà, cưng.”
“Atticus biết không?”
“Chắc chắn rồi.”
“Chú Jack, cháu thấy mình thu lại còn nhỏ xíu.”
“Ồ, chú không định làm thế. Cháu không đơn độc đâu, Jean Louise. Cháu không phải trường hợp đặc biệt. Bây giờ đi đón bố cháu đi.”
“Chú có thể nói tất cả chuyện này đơn giản như vậy?”
“Ừ, hứm. Đơn giản như vậy. Như chú nói, cháu với Jem rất đặc biệt với chú - tụi cháu là con cái trong mơ của chú, nhưng như Kipling nói, đó là một câu chuyện khác… ngày mai hãy ghé thăm chú, và cháu sẽ thấy chú là một người dưới mộ.”
Theo cô từng biết, ông là người duy nhất có thể dẫn giải ba tác giả trong một câu mà khiến chúng vẫn có nghĩa. [78]
“Cảm ơn, chú Jack.”
“Cảm ơn cháu ấy, Scout.”
Bác sĩ Finch chui khỏi xe và đóng cửa lại. Ông thò đầu vào cửa sổ xe, nhướng mày lên và nói bằng một giọng nhún nhường:
Tôi từng là một thiếu nữ quá sức kỳ lạ
Chịu rất nhiều u uất và buồn rầu. [79]
Jean Louise chạy được nửa đường về thị trấn thì cô nhớ ra. Cô đạp thắng, chồm ra cửa xe, và gọi với tới bóng người gầy gò đàng xa:
“Nhưng chúng ta chỉ nhảy nhót nghiêm trang thôi [80] , phải không, chú Jack?”