Chương 74

Cuộc chiến giành vùng đất Żmudź giữa các hiệp sĩ Thánh chiến và đại quận công Witold đã khiến cư dân vương quốc quá bận tâm, đến mức họ chẳng cần phải hỏi nhau về diễn tiến của nó. Một số người tin chắc rằng vua Jagiełło sẽ giúp người anh em thúc bá, và họ sẽ sớm được thấy cuộc quyết chiến chống lại Giáo đoàn. Giới hiệp sĩ cũng háo hức mong chờ, tại mọi gia đình quý tộc, người ta kháo nhau rằng phần lớn các chức sắc Kraków trong hội đồng hoàng gia đều chủ chiến, rằng đã đến lúc phải chấm dứt với kẻ thù không bao giờ thấy đủ, đám người cứ lăm le ăn cướp những thứ thuộc về người khác ngay cả khi chúng e sợ thế lực láng giềng. Nhưng ông Maćko là người khôn ngoan, đã từng thấy và biết nhiều điều, không tin là cuộc chiến sắp nổ ra, ông đã nói điều đó nhiều lần với chàng trai trẻ Jaśko từ Zgorzelice và những láng giềng khác mà ông gặp ở Krzesnia.

- Một khi đại thống lĩnh Konrad còn sống thì sẽ không có chiến tranh, bởi ông ta khôn ngoan hơn người, biết rằng đó không phải là cuộc chiến thông thường, mà là một cuộc đấu sinh tử! Biết rất rõ lực lượng của hoàng gia, ông ta sẽ không để cho chuyện đó xảy ra đâu.

- Nhưng nếu đức vua tuyên chiến trước thì sao? - Người hàng xóm hỏi.

Ông Maćko vẫn lắc đầu:

- Các bác biết không… Tôi đã xem lũ mọi thứ, biết đánh giá không ít việc. Nếu đức vua thuộc dòng họ quân vương Ki-tô giáo của chúng ta ngày trước, ngài sẽ là người đầu tiên đánh quân Đức. Nhưng trước khi lên ngôi, đức vua Władysław Jagiełło của chúng ta (tôi không dám phạm thượng, bởi ngài là một quý nhân chân chính, cầu Chúa giữ gìn sức khỏe cho ngài) vốn là đại quận công Litva, nhưng là người ngoại đạo; ngài vừa được cải đạo sang Ki-tô giáo, mà bọn Đức vẫn đang rêu rao khắp thế gian rằng ngài vẫn còn linh hồn tà giáo. Vì vậy, hình ảnh đức vua sẽ trở nên tàn độc nếu ngài tuyên chiến trước và làm đổ máu Ki-tô giáo. Cũng vì thế ngài sẽ không khởi quân giúp đại quận công Witold, dù tay ngài đã ngứa ngáy lắm, bởi tôi biết đức vua căm thù bọn Thánh chiến như bọn hủi.

Với những lời bàn như vậy, ông Maćko trở nên nổi tiếng là người thông minh, biết cân nhắc mọi chuyện, ở Krześnia, sau lễ misa vào Chúa nhật hằng tuần, người ta thường xúm xít quanh ông, rồi sau đó thành thông lệ, hễ có người hàng xóm nào nghe được tin gì mới là cưỡi ngựa ngay đến Bogdaniec, để được lão hiệp sĩ lớn tuổi lý giải cho những điều mà một đầu óc quý tộc bình thường không thể hiểu. Ông chào đón tất cả mọi người với lòng mến khách, sẵn lòng trò chuyện với họ, và khi tiễn khách no chuyện ra về, ông không quên tạm biệt bằng những lời sau đây:

- Bác ngạc nhiên vì tôi hay chuyện, nhưng khi thằng Zbyszko cháu trai tôi, cầu Chúa ban cho, được trở về, bác sẽ còn ngạc nhiên hơn nhiều! Nó xứng được ngồi trong hội đồng hoàng gia, vì có trí óc sáng láng và am hiểu lắm.

Nói thế với khách, rốt cuộc ông cũng đã khiến cả bản thân lẫn Jagienka nghĩ Zbyszko như một hoàng tử trong truyện cổ tích. Khi mùa xuân đến, họ không thể ngồi yên ở nhà được nữa. Đàn chim én và lũ cò đã trở về, những đàn thủy cầm đã bắt đầu thong dong dạo chơi trên đồng cỏ, chim cút râm ran trong đám ngũ cốc đâm chồi non xanh, những đàn sếu và ngỗng trời giăng hàng dài trên không trung - chỉ riêng mình Zbyszko chưa trở lại. Nhưng khi những cánh chim bay về từ phương nam, thì từ phía bắc, hơi gió lại mang đến tin chiến trận. Người ta đồn về các trận chiến và những cuộc giao tranh, vị đại quận công tráo trở Witold lúc thắng, lúc bại; người ta còn đồn về những thảm họa lớn mà mùa đông và bệnh tật đã gây ra cho quân Đức. Và cuối cùng, một tin vui lan khắp cả nước rằng Kiejstutowicz [250] can trường đã phá tan thành Kowno Mới, hay còn được gọi là thành Gotteswerder. Vừa hay tin, ông Maćko đã nhảy ngay lên ngựa phi thẳng đến Zgorzelice.

- Ha! - Ông nói - Bác biết vùng đó, tại đó bác đã cùng với Zbyszko và quận công Skirwoiłło đánh nhau với quân Thánh chiến. Anh chàng de Lorche tốt bụng cũng bị bắt tại đó. Hẳn Chúa đã khiến bọn Đức bị chặt mất một chân, bởi vì đó là tòa thành rất khó công phá.

Trước khi ông Maćko đến, Jagienka cũng đã nghe tin thành Kowno Mới bị hạ, mà cô còn nghe một tin nữa, là đại quận công Witold bắt đầu dàn xếp một cuộc đình chiến. Tin sau còn khiến cô sung sướng hơn, bởi vì hết chiến tranh, nếu còn sống thì Zbyszko sẽ trở về.

Cô hỏi lão hiệp sĩ xem chuyện ấy có đáng tin không, ông ngẫm nghĩ rồi nói:

- Với đại quận công Witold, mọi chuyện đều tin được, bởi ngài là người khác thường, khôn khéo nhất trong các quý ông Ki-tô giáo. Khi cần phải bành trướng quyền cai trị sang Nga, ngài giảng hòa với người Đức, và theo cái cách ngài hành xử với những gì đã lên kế hoạch trước đó, thì thể nào ngài cũng sẽ lại đánh quân Đức lần nữa! Chúng không thể đương đầu nổi với ngài và vùng đất Żmudź bất hạnh đâu. Khi thì ngài cướp nó từ bọn Đức, khi thì lại trao trả và còn tiếp tay cho chúng hành hạ vùng đất ấy. Có những người bên ta, ngay cả ở Litva, chống lại ngài, cho rằng ngài đang lấy dòng máu của dân tộc bất hạnh ấy ra làm trò đùa… Còn bác, nói thật lòng, bác sẽ thấy đó là một sự sỉ nhục, nếu như đó không phải là đại quận công Witold… Bởi đôi khi bác tự hỏi: Tại sao ngài thông thái và biết rõ mọi chuyện hơn mình, mà lại làm thế? Bác đã được nghe chính quận công Skirwoiłło bảo rằng đại quận công muốn biến vùng đất này thành một vết thương trong cơ thể bọn Thánh chiến, liên tục rỉ máu mủ, để nó không bao giờ khỏe mạnh… Các bà mẹ ở Żmudź sẽ không ngừng sinh con đẻ cái, và dòng máu đổ ra sẽ không bị phí hoài.

- Cháu chỉ lo anh Zbyszko có trở về không.

- Nếu Chúa sẵn lòng, nhưng cháu phải ước điều ấy vào giờ lành, cháu gái à!

Rồi lại thêm vài tháng đằng đẵng nữa trôi qua. Có tin rằng hòa bình đã thực sự được lập lại; ngũ cốc đã nhuốm sắc vàng với những bông lúa trĩu nặng, các cánh đồng kiều mạch đã ngả sang màu nâu, song vẫn chưa có tin về Zbyszko.

Cuối cùng, sau vụ thu họạch ngũ cốc đầu tiên, ông Maćko không thể chịu được nữa, tuyên bố sẽ lên đường đến Spychow thăm dò tin tức, vì nơi đó gần Litva hơn, nhân tiện thăm luôn điền trang của chàng Séc.

Jagienka nằng nặc đòi theo, nhưng ông không muốn cho cô đi cùng, thế là họ bất hòa cả tuần. Một chiều, họ đang cãi nhau ở Zgorzelice, thì một cậu bé đầu trần tóc hoe, chân trần, cưỡi ngựa không yên, phóng như gió từ Bogdaniec đến trong sân, ngay trước gian tiền sảnh nơi họ đang ngồi, hét tướng lên:

- Cậu chủ về rồi!

Quả thực Zbyszko đã trở về, nhưng có dáng vẻ rất lạ: không chỉ gầy guộc, da cháy sạm vì nắng gió, chàng xơ xác, trở nên thờ ơ và ít nói hẳn. Chàng Séc, người cùng với vợ đi theo Zbyszko trở về, nói thay cho Zbyszko. Chàng Séc nói rằng chuyến chinh chiến của hiệp sĩ trẻ tuổi hẳn là đã thành công, vì đã mang cả một đống những ngù lông công và lông đà điểu trên mũ hiệp sĩ đặt lên quan tài của Danusia và thân mẫu cô tại điền trang Spychow. Chàng cũng mang về những con chiến mã và giáp phục đã thu được, trong số đó có hai bộ rất quý, dù đã mang nhiều vết kiếm và rìu chiến. Ông Maćko nóng lòng muốn nghe chính miệng cháu trai kể, nhưng chàng chỉ xua tay, trả lời nhát gừng, rồi sau ba hôm, chàng trở bệnh phải nằm. Hóa ra chàng bị thương ở một bên sườn, hai xương sườn bị gãy, khiến chàng khó thở và rất mệt khi đi lại. Thêm nữa, những vết thương trong vụ đụng độ với bò tót mà chàng đã phải chịu cũng đau trở lại, và cả chặng đường gian nan từ Spychow trở về cũng đã vắt cạn sức lực của chàng. Thực ra những thứ đó không nguy hiểm, vì hệt như một cây sồi non, chàng còn rất trẻ và chưa bị tàn hoại, nhưng lúc này, chàng bị chế ngự bởi một sự mệt mỏi vô bờ, như thể tất cả những gian lao vất vả đã phải chịu đựng giờ mới ngấm vào xương cốt. Lúc đầu, ông Maćko đoán chỉ cần hai, ba ngày nghỉ ngơi là mọi thứ sẽ qua, nhưng thực tế hoàn toàn trái ngược. Cả những thứ cao xoa và thảo dược mà thầy lang địa phương đưa cho, lẫn các thứ thuốc sắc được Jagienka và một linh mục từ Krześnia gửi đến cũng không có tác dụng, Zbyszko ngày càng yếu đi, mệt mỏi và u buồn hơn.

- Cháu có chuyện gì thế? Cháu muốn gì không? - Vị hiệp sĩ lớn tuổi hỏi.

- Cháu chẳng muốn gì, sao cũng được. - Zbyszko trả lời.

Ngày qua ngày, vẫn cứ thế. Jagienka nghĩ rằng có lẽ đó không phải là thứ bệnh tật thông thường, chắc hẳn chàng đang bị dằn vặt bởi một bí ẩn nào đó và cô khuyên ông Maćko thử dò hỏi xem sao.

Ông Maćko đồng ý ngay, nhưng sau khi suy nghĩ một lát, ông bảo:

- Mà có thể nó dễ nói với cháu hơn với bác? Bởi nó rất mến cháu, bác thấy khi cháu đi lại trong phòng, nó luôn đưa mắt dõi theo cháu.

- Bác thấy thế thật à? - Jagienka hỏi.

- Đúng thế, nó luôn nhìn theo cháu. Nếu cháu lâu không đến, nó cứ dán mắt nhìn ra cửa. Cháu thử hỏi nó đi.

Song câu chuyện chỉ dừng ở đó. Jagienka không thể và chưa dám hỏi. Động tới chuyện ấy, cô hiểu rằng phải nói với chàng về Danusia và về tình yêu mà chàng dành cho người đã quá cố - những điều mà cô không muốn thốt ra.

- Bác khéo nói hơn, - cô nói với ông Maćko, - bác hiểu biết và kinh nghiệm nhiều hơn, bác nói đi, chứ cháu không thể.

Thế là dù muốn hay không, ông Maćko cũng đành chuẩn bị. Và vào một buổi sáng, khi Zbyszko có vẻ tỉnh táo hơn thường lệ, ông bắt đầu trò chuyện với chàng:

- Hlava có nói với chú rằng cháu đã mang một đống ngù lông công trên mũ chiến đặt xuống hầm mộ trang Spychow.

Đang nằm ngửa, chàng không rời mắt nhìn lên trần nhà, gật đầu xác nhận.

- A! Chúa Giêsu ban phúc cho cháu đấy, đánh nhau với bọn bộ binh dễ hơn với các hiệp sĩ… Cháu có thể diệt bao nhiêu tên lính bộ cháu muốn, với hiệp sĩ thì phải cẩn thận… Cháu hạ chúng bằng kiếm phải không?

- Cháu đã nhiều phen đấu trên đất bằng, cũng có lần cháu bị chúng vây trong trận chiến. - Chàng trai uể oải nói.

- Cháu đã mang về nhiều chiến lợi phẩm tốt lắm…

- Một phần do đại quận công Witold trao tặng.

- Ngài ấy luôn hào phóng thế sao?

Zbyszko lại gật đầu, rõ là không muốn nói chuyện.

Nhưng ông Maćko không bỏ cuộc và quyết định đi đến điểm chính.

- Cháu nói thật chú nghe, - ông bảo, - khi đặt những ngù lông đó lên quan tài, lòng cháu có nhẹ đi nhiều không?… Ai cũng vui khi đã thực hiện lời thề… Cháu có vui không? Hả?

Như ngạc nhiên, đôi mắt buồn bã của Zbyszko rời khỏi trần nhà nhìn thẳng vào ông Maćko, và chàng trả lời:

- Không.

- Không à? Phải biết sợ Chúa chứ! Như chú nghĩ, nếu cháu làm cho những linh hồn kia trên thiên đường được thỏa lòng, thì mọi chuyện sẽ kết thúc.

Chàng trai nhắm mắt lại một lúc như để ngẫm nghĩ, rồi nói:

- Máu người hình như không làm được gì cho những linh hồn được cứu rỗi.

Một khoảnh khắc im lặng.

- Thế thì cháu ra trận làm gì? - Rốt cuộc ông Maćko bật hỏi.

- Để làm gì? - Zbyszko trả lời như đã tỉnh táo hơn. - Cháu cứ tưởng rằng nó sẽ làm cháu nhẹ lòng! Cháu đã nghĩ nó sẽ khiến cho Danusia và bản thân cháu vui lên… Nhưng sau đó, thật lạ lùng, cháu rời khỏi hầm mộ và những chiếc quan tài ấy mà lòng vẫn nặng trĩu. Cháu thấy là máu người không làm được gì cho những linh hồn đã được cứu rỗi.

- Chắc có ai đã nói điều đó với cháu, chứ cháu không thể tự nghĩ ra được.

- Tự cháu thấy được, vì nhìn cả thế gian cũng chẳng rạng rỡ gì hơn lúc trước cả. Cha Kaleb chỉ khẳng định thêm với cháu điều đó.

- Giết kẻ thù trong chiến đấu không phải tội lỗi, mà là vinh quang, và đó là những kẻ thù của dân tộc ta.

- Cháu không thấy có tội mà cũng không hề thương tiếc chúng.

- Thế vẫn là chuyện Danusia ư?

- Cứ nhớ tới nàng là cháu lại thương tiếc. Nhưng đó đã là ý Chúa! Nàng ở chốn lâu đài xanh thẳm kia tốt hơn, mà cháu cũng đã quen với chuyện ấy rồi.

- Thế sao cháu không thể rũ bỏ nỗi buồn? Cháu cần gì sao?

- Cháu cũng không biết nữa…

- Cháu không thiếu nghỉ ngơi, bệnh tật cũng hết rồi. Hãy đến nhà tắm, tắm rửa thật kỹ, uống một túi mật ong cho tháo mồ hôi - và thế là…!

- Thế là gì?

- Cháu sẽ sớm tìm lại được sự vui vẻ.

- Cháu biết tìm nó ở đâu? Không thấy nó trong lòng, mà đi vay cũng không ai cho mượn.

- Vì cháu còn giấu chuyện gì đó!

Zbyszko nhún vai.

- Cháu không thấy vui, nhưng cũng không có gì phải giấu.

Chàng nói thành thật, khiến ông Maćko tin ngay, ông đưa tay vuốt mái tóc hoa râm như những khi có điều gì đó phải ngẫm nghĩ, sau rốt ông nói:

- Chú sẽ bảo anh thiếu gì nhé: anh kết thúc với một chuyện mà lại chưa bắt đầu chuyện thứ hai - anh hiểu không?

- Cháu không rõ lắm, nhưng cũng có thể! - Chàng trai đáp.

Và chàng vươn vai như đang buồn ngủ.

Tuy nhiên, ông Maćko tin chắc rằng ông đã đoán được nguyên nhân thực sự, ông rất vui mừng và hết lo lắng. Ông cũng tự tin hơn bao giờ hết vào đầu óc của chính mình và thầm nhủ: “Hỏi sao ai cũng phải tham vấn mình!”

Và buổi chiều hôm ấy, khi Jagienka đến, chưa kịp xuống ngựa, ông đã nói với cô rằng ông biết Zbyszko đang thiếu thứ gì.

Cô gái tuột ngay khỏi yên, hỏi vội:

- Thế à, anh ấy thiếu gì? Bác nói mau xem!

- Cháu có thứ thuốc cho nó.

- Cháu á? Thuốc nào?

Ông khẽ ôm cô rồi thì thầm điều gì đó vào tai cô, chỉ một thoáng, cô gái nhảy phắt ra xa như phải bỏng, giấu khuôn mặt đỏ bừng vào giữa tấm đệm vải phủ và cái yên cao, kêu lên:

- Bác thôi đi! Cháu ghét bác lắm!

- Lạy Chúa lòng lành, bác nói thật đấy. - Ông Maćko mỉm cười bảo.