4. KHI ÔNG HOÀNG MÊ ĐÀO HÁT BỘI

Trước khi Quý Ly xuất hiện trên chính trường, Trần triều cũng đã suýt mất giang san về tay họ khác trong đường tơ kẻ tóc, do lỗi của một hôn quân và một bà Thái hậu ngu xuẩn.

Kẻ hưởng ngôi nhà Trần lại là một người tồi tệ, dâm dật, trụy lạc và có một nguồn gốc mơ hồ, dính dáng rất gần với lịch sử… hát bội !

Năm Thái Trí thứ I2 (Kỷ Dậu – I369) vua Dụ Tông qua đời vì bịnh dương suy nên không có con nối dòng. Vợ vua Minh Tông là Hiến Từ thái hậu nhứt định lập con nuôi của Cung Túc Vương (Vương cũng là con Minh Tông như Dụ Tông) lên ngôi, trong khi triều đình định lập Cung Định Vương là anh Dụ Tông.

Nguyên đầu niên hiệu Thiệu Bảo (I279-I284) đời Trần Nhân Tông, quan quân ta đánh Nguyên, bắt được người hát chèo là Lý Nguyên Cát. Cát hát rất hay, các con hầu, đầy tớ các nhà quyền thế, giàu có nước ta bấy giờ tranh nhau học tập. Nguyên Cát diễn truyện cổ như tuồng Vương Mẫu hiến bàn đào. Trong ban hát có I2 người mặc áo cẩm bào hoặc áo thêu, đánh trống thổi sáo, giọng hát khi cao khi hạ, lúc bỗng lúc trầm, sự buồn vui đều theo tuồng tích. Hát chèo, hát bội phát xuất từ đó (KHÂM ĐỊNH VIỆT SỬ chính biên, quyển I0, tờ I5 a-b).

Theo Khâm Định việt sử, quyển I0, tờ 22a-b, Đại Việt Sử ký toàn thư, quyển 7, tờ 29 a-b : trong ban hát có vợ một anh kép tên là Dương Khương ; cô đào này đóng vai Tây Vương Mẫu. Cung Túc Vương Nguyên Dực (anh Dụ Tông) mê sắc đẹp, lấy làm vợ. Người đào hát ấy đã có thai sẵn, sau sanh Nhật Lễ, vì trong truyện Hiến bàn đào có ngày lễ Vương Mẫu dâng đào, nên đặt tên Nhật Lễ.

Lên ngôi chưa được một năm, Nhật Lễ lộ dã tâm đánh thuốc độc người ơn là Hiến Từ và định đổi họ Trần thành họ Dương. Ông vua này ngày đêm đều say sưa dâm dật, vui chơi và chỉ thích những trò vui vặt. Tôn thất và trăm quan đều thất vọng.

Lúc ấy, các thân vương, công chúa nuôi trong nhà rất nhiều thủ hạ, lắm gia nô. Thái tể Nguyên Trác tức Cung Tĩnh Vương cùng Thiên Ninh công chúa và nhiều tôn thất đang đêm mang gia nô vào triều đình giết Nhật Lễ. Hắn trèo tường núp dưới cầu trốn biệt. Khi Nguyên Trác và Thiên Ninh công chúa kéo về thì trời đã sáng. Nhật Lễ về cung sai người tầm nả những kẻ chủ mưu, bắt được I8 người tôn thất nhà Trần, trong số đó có Cung Tĩnh Vương Nguyên Trác. Thiên Ninh công chúa trốn được, khóc bảo Cung Định Vương Nguyên Phủ : « Thiên hạ của tổ tông nhà mình, sao nở bỏ cho người khác ? Em hãy trốn đi mà tìm đường phục nghiệp Trần ! » Cung Định Vương Nguyên Phủ có con gái gả cho Nhật Lễ nhưng cũng sợ vạ, trốn lên Đà Giang, và ước ngầm với Cung Tuyên Vương Nguyên Kính, Trần Nguyên Đán và công chúa Thiên Ninh họp nhau trên sông Đại Lại (thuộc tỉnh Thanh Hóa) để khởi nghĩa.

Tôn thất và các quan dần dần trốn khỏi thành theo ông và khuyên ông mau về dẹp loạn.

Tháng giêng năm Canh Tuất (I370), Cung Định Vương và các tôn thất, trăm quan tiến quân về kinh thành. Đến Kiến Hưng (Nghĩa Hưng, thuộc tỉnh Nam Định), ông lên ngôi, quần thần tôn hiệu là Thế Thiên Kiến Cực Thuận Hiếu Hoàng Đế, tức là Nghệ Tông. Nghệ Tông giáng Nhật Lễ làm Hôn Đức Công rồi giết đi, đặt niên hiệu Thiệu Khánh (I370).

Đọc đoạn sử này, chúng ta đã thấy rõ Trần triều đã bắt đầu thối nát.

Vua Dụ Tông là một hôn quân vô đạo làm cho triều chánh ngữa nghiêng, nhân dân thống khổ, lòng người ly tán, anh ông là Cung Túc Vương Nguyên Dực cũng chẳng hơn gì, mê đào hát, cướp vợ dân. Cả triều đình, từ hoàng thân quốc thích đến bá quan văn võ đều nhu nhược để cho một người đàn bà là vợ Minh Tông, Hiến Từ Thái hậu thao túng, quyết định đại sự là lập vua.

Theo ông Trần Hàm Tân, thuộc trường Bác-cổ Hà Nội, tác giả quyển TRUYỆN CỤ CHU VĂN AN thì bà Hiến Từ cũng chẳng phải là một người đàn bà ngu muội. Đây là một chuyện nhỏ về bà Hiến Từ :

Sau khi dâng THẤT TRẢM SỚ lên vua Dụ Tông vô hiệu, cụ Chu Văn An từ quan về ở ẩn. Tuy vậy, cứ mỗi lần vào kỳ hội lớn, cụ cũng đến bái yết Dụ Tông. Có lần Dụ Tông muốn ủy thác chính sự cho cụ, nhưng cụ từ chối. Hiến Từ Thái hoàng Thái hậu (vì bà là vợ Minh Tông) bảo vua : « Kẻ sĩ thanh tu kia, thiên tử đã không thể ép làm tôi được thì có thể nào đem chính sự sử nỗi được người ? ». Vua khiến nội thần mang y phục ban cho. Cụ lạy tạ lãnh ân tứ, nhưng rồi đem tặng cho người khác.

Xét người được như vậy, bà Hiến Từ nào phải là một phụ nữ tầm thường. Thế mà chẳng hiểu vì sao bà lại đem thiên hạ nhà Trần trao cho một người ngoại tộc bất xứng đến nỗi bị chính kẻ mà bà nâng đở lên địa vị tối cao đánh thuốc độc chết !

Nếu Nhật Lễ là người tài trí, gian xảo hơn người thì cơ nghiệp nhà Trần nào tới tay Hồ Quí Ly ? Và không sớm thì muộn Việt Nam cũng mất vào tay quân Minh !