5. ĐỐI NGOẠI GIAO THIỆP VỚI TRUNG HOA
Thời ấy, nhà Nguyên bên Trung Hoa đã suy. Những vị anh hùng người Hán như Chu Nguyên Chương, Trần Hữu Lượng, Trương Sĩ Thành, khởi binh đánh đuổi quân Mông cổ xâm lược. Chu Nguyên Chương dấy nghiệp ở đất Từ Châu (tỉnh An Huy), chiếm thành Kim Lăng, mười lăm năm dứt được nhà Nguyên, thống nhất thiên hạ, dựng lên cơ nghiệp nhà Minh, hiệu là Minh Thái Tổ.
Năm Mậu Thân (I368), Minh Thái Tổ sai sứ đưa thư sang dụ nước ta, Dụ Tông sai quan Lễ bộ thị lang là Đào Văn Đích sang cống.
Việt Nam lúc ấy đã suy nhược, nhưng nhờ nhà Minh vừa định xong thiên hạ, bận rộn sửa sang việc nước, chưa rãnh tay tính việc thôn tính Việt Nam, bằng không, với tình thế quốc gia hồi ấy, Trần triều không thể nào đương đầu nỗi với một cuộc xâm lăng từ Bắc phương.
Đến khi chính sự Trung hoa đã yên, nhà Minh bắt đầu dòm dõ nước ta, thường sai sứ sang sách nhiễu. Năm Giáp Tỵ (I384) Minh Thái Tổ sai sứ sang bắt Việt Nam phải cung cấp năm ngàn thạch lương cho quân Minh đóng ở Vân Nam. Năm sau (I385) chúng lại cho sứ sang bắt ta phải đưa sang Kim lăng 20 tăng nhân, cùng gỗ quí và lương thảo. Chủ ý của họ là dò dẫm tình hình nước ta.
GIAO THIỆP VỚI CHIÊM THÀNHNỗi bận tâm đối ngoại của chánh quyền triều Trần là Chiêm Thành.
Dưới triều Dụ Tông, Chiêm Vương Chế A Nam qua đời. Con là Chế Mộ, rể là Bồ Đề tranh nhau ngôi vua. Dân Chiêm ủng hộ Bồ Đề. Năm Nhâm Thìn (I352) Chế Mộ chạy sang Việt Nam cầu cứu…
Năm Quí Tỵ (I353), Dụ Tông cho quân đưa Chế Mộ về nước, nhưng đến Cổ Lủy (thuộc Quảng Ngãi ngày nay) thì bị quân của Bồ Đề chận đánh. Quân ta thua chạy về. Chế Mộ buồn rầu, chẳng bao lâu thì mất.
Từ đó, nhìn thấy thực lực của ta, quân Chiêm thường sang xâm phạm bờ cõi.
Năm Đinh Tỵ (I367), Dụ Tông sai Trần Thế Hưng và Đỗ Tử Bình xuất quân đánh Chiêm. Đến đất Chiêm động (thuộc phủ Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam), bị phục binh Chiêm thành đánh bắt Trần Thế Hưng, Đỗ Tử Bình phải lui quân.
Trong khoảng I3 năm mà hai lần thua trận, nước ta mất hết uy tín đối với Chiêm thành, nên năm Mậu Thân (I368), Chiêm cho sứ sang đòi đất Hóa châu. Vua Chiêm lúc ấy là Chế Bồng Nga là một vị anh hùng, trị nước nghiêm minh, dụng binh tài giỏi, chuyên dùng voi ra trận. Chế Bồng Nga xua quân đánh phá tận thành Thăng Long mấy lần, làm vua quan nhà Trần bao phen kinh sợ.
Năm Canh Tuất (I370), khi tôn thất nhà Trần giết xong Nhật Lễ, lập Nghệ Tông, mẹ Nhật Lễ chạy sang Chiêm thành xin Chế Bồng Nga can thiệp : Nhân cơ hội ấy, Chiêm vương tiến quân tận Thăng long, đốt sạch cung điện, vơ vét báu vật, bắt đàn bà con gái mang về Chiêm thành. Nhân dân ta vô cùng phẩn uất.
Năm Bính Thìn (I376), vì Chiêm quân sang phá khuấy ở Hóa Châu, Duệ Tông tức giận chuẩn bị chinh phạt…
Năm sau là Đinh Tỵ (I377), Duệ Tông thân chinh cùng Hồ Quí Ly phạt Chiêm. Đến gần thành Đồ bàn bị quân Chiêm vây đánh, Duệ Tông tử trận, Hồ Quí Ly phải rút quân về.
Một tháng sau, quân Chiêm sang cướp phá Thăng Long, không ai chống nổi.
Tháng năm năm Mậu Ngọ (I378), quân Chiêm lại sang đánh Nghệ An rồi cướp phá Thăng Long.
Năm Canh Thân (I380), chúng lại đánh phá Thanh Hóa, Nghệ An, nhưng lần này bị Hồ Quí Ly đánh đuổi được.
Năm Nhâm Tuất (I832), chúng sang đánh cướp ở Thanh Hóa, bị Hồ Quí Ly cùng tướng Nguyễn Đa Phương đánh lui.
Sau hai trận này, quân thế Việt Nam hơi vững, nên tháng giêng năm Quí Hợi (I383), Thượng Hoàng sai Quí Ly mang chiến thuyền phạt Chiêm, nhưng vào tới cửa Nương Loan (nay là huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà tĩnh) gặp bão to, nhiều thuyền bị vỡ và đắm, quân ta phải rút về.
Qua tháng sau, Chế Bồng Nga cùng tướng La Khải mang quân sang đánh ở Quảng Oai. Thượng Hoàng sai tướng Mật Ôn ra giữ châu Tam Kỳ, thuộc địa hạt Quốc Oai, nhưng bị Chiêm đánh bắt. Thượng Hoàng Nghệ Tông sợ hãi, cùng với vua là Phế đế chạy sang Đông Ngạn ẩn náu, chờ giặc lui mới dám trở về kinh đô.
Năm Kỷ Tỵ (I389), Chế Bồng Nga dẫn quân đánh Thanh Hóa. Hồ Quí Ly vâng lịnh vua đem binh ngăn chống ở làng Cổ Vô, giữ được hai mươi ngày rồi bị phục binh Chiêm giết hại binh ta rất nhiều. Hồ Quí Ly phải chạy về kinh, tướng Nguyễn Đa Phương đang đêm rút quân về.
Qua tháng mười một, quân Chiêm tiến vào sông Hoàng Giang không tìm được chỗ đóng quân thuận tiện, phải lui về đóng ở Hải Triều (thuộc địa phận Hưng Nhân, tỉnh Thái Bình).
Tháng Giêng Canh Ngọ (I390), Chế Bồng Nga dẫn hơn I00 chiến thuyền đến gần địa điểm đóng quân của ta để dò xét trận thế. Một gia nhân của Chế Bồng Nga phạm tội chết trốn sang bên ta chỉ rõ thuyền họ Chế. Khát Chân truyền tập trung hỏa lực bắn vào thuyền ấy, giết Chiêm Vương tại trận, rồi xua quân tấn công. Quân Chiêm tan chạy. Khát Chân cho cắt đầu chúa Chiêm về dâng vua.
Tướng Chiêm La Khải hỏa táng xác Chế Bồng Nga rồi thu quân về nước đoạt luôn ngôi vua. Từ đó, tạm yên về mặt Chiêm.