CHƯƠNG 10 TIẾN LÊN DƯỚI LÁ CỜ HỒNG

Bị chôn hai lần - Quan tài ở trong vườn Nhà máy - Khai quật khám nghiệm tử thi nói lên điều gì - bị người mình bắn - về những lời thần thoại - diễn biến theo hướng nào - Ai có lợi vì cái chết của anh ta.

Người quản trang phát hiện ra chẳng biết ai đã vào trong cái nhà xiêu vẹo bằng gỗ tồi tàn này lục soát từ lúc nào, một số thực phẩm của gia đình người chết đưa cho để ở trong đó cũng biến mất. Những người nhà của người chết muốn người quản trang tìm cho người thân của họ một miếng đất tương đối cao ráo một chút, để người thân của họ được an nghỉ mãi mãi. Trong thời kỳ bạo loạn, năm 1919 cuộc chiến tranh tàn sát lẫn nhau diễn biến rất căng thẳng, làm cho biết bao người phải bỏ nhà cửa ruộng vườn ly tán khắp nơi. Ai còn có thể nghĩ được là còn có thể quay trở lại để cúi đầu trước những nấm mộ để cầu cho cha mẹ, anh, chị, em, chồng con được an nghỉ.

Người quản trang không từ chối bất cứ một ai, theo phương thức Cơ đốc giáo, ông ta chia sẻ nỗi thống khổ của những gia đình có người chết. Ngay những người vì hoàn cảnh nào đó chôn trộm, chưa được phép của nhà đương cục địa phương, thì người quản trang điếc dở này cũng cứ lờ đi để họ chôn, chứ không cản trở, ông cho rằng, sau khi chết mọi người đều bình đẳng, không nên vì người đó, khi còn sống có quan điểm tư tưởng nào đó, nên đến khi chết lại chôn họ ở dưới rãnh nước hoặc nơi tồi tàn. Người quản trang không quan tâm tới quyết định của nhà đương Cục thành phố về việc không cho những người thuộc giai cấp bóc lột, được chôn trong nghĩa trang, vì thế người quản trang được nhiều người trao cho những đồ ăn thức uống. Trong những năm đói kém, thì những món quà này quả là một phần thưởng đáng giá.

Cánh cửa của nhà người quản trang ít khi đóng, do đó có người lợi dụng sự nhẹ dạ này, khi thì đến lấy trộm mẩu bánh mì, lúc thì lấy trộm xâu cá khô, lúc lấy khúc xúc xích. Cuối cùng người quản trang lại mới bị mất một số thức ăn, ông tức quá quyết định rình bắt cho được kẻ ăn trộm. Nhưng chẳng hiểu sao ông lại cho rằng, có lẽ những người lính trốn trại đến ẩn náu ở gần đây thôi. Chứ còn nhân dân cả thành phố này đều biết ông, không ai nỡ mà cũng không ai dám đến nhà ông mà lấy bánh mì.

Một hôm, cái người đứng trước mặt ông không phải là một người lính trốn trại lưu lạc như ông dự đoán mà là một đứa bé khoảng 12-14 tuổi, thấp bé, đầu tóc bù xù, đói khát chỉ còn da bọc xương. Ông quản trang và những người giúp việc tỏ ý kinh ngạc. Thằng bé mồ côi cả cha mẹ, phải đi ăn mày trên đường phố, để có một chút thức ăn, có khi ăn xin không được phải ăn cắp. Người quản trang điếc dở cô đơn này nghĩ thương tình đã giữ thằng bé lại - chia sẻ cho nó một phần thức ăn nhỏ nhoi của mình, và lâu dần nó cũng giúp ông được một số việc.

Mọi việc trong nghĩa trang đều được cậu bé chú ý, ngay cả những phương thức mai táng khác nhau của mỗi nấm mồ cũng được hằn sâu trong đầu óc cậu. Có một lần một bà mẹ đau đớn đến tuyệt vọng đã nhảy xuống huyệt để được chôn cùng với đứa con thân yêu đã chết của mình, biết bao cảnh thương tâm thường diễn ra trước mắt cậu, mỗi lần mở cửa nghĩa trang lại nhìn thấy những cảnh tang tóc bi thương. Ở đây chôn cất đủ các loại người - Người già có, trẻ có, chiến sỹ Hồng quân, trẻ con, thủ trưởng có, và người nông dân chất phác có... đủ cả. Nhưng có một đám tang đã hằn sâu trong ký ức của cậu.

Đó là đám tang tháng 9 năm 1919, vào khoảng trưa hôm đó một số chiến sỹ Hồng quân vác xẻng cuốc tới nghĩa trang, sau khi lựa chọn một mảnh đất họ bắt đầu đào, cậu bé quản trang đi đi lại lại gần đó và nghe thấy các chiến sỹ Hồng quân nói chuyện với nhau là Người chỉ huy Hồng quân bị đánh chết sẽ được chở đến bằng tàu hoả, dự định tối nay sẽ tới.

Nhiều chiến sỹ tỏ ý bất mãn lấy cái công việc không lấy gì làm vui vẻ này để xì xào chê trách người chỉ huy hiện nay là: Tàu chở khách thường đến từ sáng, tầu đến buổi tối phần nhiều là tầu chở hàng. Gì thì gì cũng không nên chở thi hài của thủ trưởng quân sự bằng tầu chở hàng, hơn nữa từ trước tới nay việc đưa tang người của đơn vị thường dùng xe của chính đơn vị mình cơ mà. Qua đó đủ biết những chiến sỹ Hồng quân này đều là những người phục vụ trong một cơ quan cao cấp nào đó vì thế họ biết đối với người chết nào thì phải làm thế nào.

Thế rồi chiếc xe chở hàng tối hôm đó chở tới một chiếc quan tài đựng thi thể người chỉ huy, xe vừa tới là cử hành tang lễ ngay. Điều khiến người quản trang chú ý là quan tài được làm bằng kẽm. Những quân nhân hộ tống quan tài khênh đặt ngay xuống huyệt, mà những cảnh vệ đã đào, với một lễ truy điệu ngắn gọn, chỉ có vài người khách nói lời cáo biệt, không có người nào ở địa phương lên phát biểu gì, mấy khẩu súng lục bắn ba phát để tỏ ý từ biệt người đã khuất, cuối cùng một tấm bia mộ bằng gỗ ghi tên người đã khuất được cắm trên mộ.

Người quản trang và cậu bé thấy tên khắc trên bia mộ bằng gỗ cảm thấy khó hiểu, tên này không phải là một tên bình thường. Sống bên cạnh người quản trang đã lâu nhưng cậu bé chưa hề nghe thấy tên này bao giờ. Vì cậu đã quen với những tên của người, Hungari, người Đức, người Slavơ, người Trung Quốc. Vì thế tên hiếm có của người chỉ huy này đã khắc sâu trong ký ức của cậu bé và chiếc quan tài bằng kẽm cũng là những điều suốt đời cậu không thể quên. Bất kể trước kia hay sau này cậu cũng không thể nào có dịp được trông thấy loại quan tài như thế, vì nói chung người ta thường làm quan tài bằng gỗ.

Thằng bé này cũng không ngờ rằng mình đã trở thành một chứng nhân của việc an táng một vị anh hùng nổi tiếng của Liên Xô trong thời kỳ nội chiến. Về nguyên nhân cái chết của vị anh hùng này đến nay vẫn còn có những tranh luận gay gắt. Nếu cậu bé hồi đó có được cái tính tò mò của người thường, thì cũng bớt đi được một số khoảng trống trong lịch sử.

Lúc đó mọi cái đều khiến người ta nghi hoặc: Ở đây người ta chưa từng nhìn thấy quan tài làm bằng kẽm từ xa mấy ngàn cây số đến, mà xe chở quan tài tới lại là xe chở hàng tồi tàn, không khớp với cấp bậc của người chết, những người hộ tống đến thì vội vội vàng vàng tang lễ quá đơn giản.v.v... Nhưng lịch sử không thừa nhận giả định, hiện thực khách quan như sau:

Mười lăm năm sau, cứ mỗi lần chiếu bộ phim cùng tên, khi cả nước đều theo đó mà ca ngợi người anh hùng, thì cậu bé con nuôi của người quản trang đã lớn tuổi nghĩ tới tên của người chỉ huy Hồng quân được mai táng trong quan tài bằng kẽm. Cậu bé lúc đó đã lớn lên tuy không còn thương cảm như khi còn đi lang thang nữa, lúc này cậu đã thường xuyên đi sửa sang lại những ngôi mộ cùng với cha nuôi, theo phương thức người xưa rót rượu để truy điệu vong hồn người chết. Qua đó người ta nghĩ tới những điều sâu xa hơn, thương cảm, đồng thời cũng khiến người ta nghĩ tới những cái gì gọi là vĩnh hằng. Anh ta lặng lẽ đảo mắt nhìn những nấm mộ mà anh tự tay tham gia vun đắp, anh ngồi xuống bên nấm mộ của người chỉ huy Hồng quân nổi tiếng. Đây là người chỉ huy Hồng quân mà các đội viên thiếu niên tiền phong đã hết lòng ca ngợi và viết thành những ca khúc đẹp đẽ bất hủ: "Đầu quấn băng, cánh tay máu chảy ròng ròng, mặt đất Tổ quốc thấm đẫm những giọt máu của anh". Người đã yên nghỉ tại đây, trên một mô đất nhỏ không làm mọi người để ý, hầu như đã bằng phẳng và không còn bia mộ nữa rồi.

Độc giả tinh tường, các người đã đoán đúng rồi, người đó tên là Vasi, còn đứa bé lang thang năm 1919 đến ở với người quản trang đó tên là Phêlaphăntop.

Đây quả thật là một sự thực đau khổ tàn khốc. Trong ba mươi năm đằng đẵng không một người nào đến thăm Nicôlai Alêchsantôvic Vasi, mộ của người anh hùng bị bắn, chôn tại nghĩa trang thành phố Sammala. Kể cả vợ, người thân và bạn bè của anh cũng chưa ai đến thăm. Nhưng điều làm người ta kinh ngạc và lại là sự thật đó là khi đội thiếu niên tiền phong của thành phố Quibisep, hát bài ca ngợi đoàn tiến quân dưới ngọn cờ Hồng, chân thành ca ngợi công đức của người anh hùng và mường tượng tới hình ảnh của người anh hùng một cách trừu tượng, với đầy cảm tình lãng mạn thì lại không biết rằng thi hài của người anh hùng, mà mình đang ca ngợi đã nằm ở địa điểm cách nơi đoàn tổ chức những ngày hội chỉ vài trăm mét, không chỉ các em mà nhiều người lớn tuổi cũng không biết điều này. Vì thế yêu cầu của chúng ta đối với người công dân quen biết Phêlaphăngtop cũng không nên quá khắt khe. Khi anh dùng một chén rượu khao để tưởng nhớ tới người đã thu nhận anh cùng làm quản trang thì anh nghĩ ngay tới những cái gì đó ở trên đời này rất ngắn ngủi và dễ mất đi. Nhưng khi anh nhìn thấy nấm mộ của người anh hùng được nhân dân cả nước Liên Xô yêu mến đã bị quên lãng, anh lại dùng một chén rượu khác để khống chế niềm tư duy đang cồn cào trong lòng. Đó là phương pháp thường dùng của người Nga để quên đi những gánh nặng tư tưởng, nhưng đó chỉ là sự giải thoát tạm thời.

Khi anh xem "Báo tin tức" đưa tin, do không xác định được địa điểm nơi mai táng Vasi, nên công tác tìm kiếm phần mộ của Vasi, đành phải ngừng, Phêlaphăngtop nhậy bén của chúng ta nghĩ sao về việc này, đã là mệnh lệnh của Mátxcơva đưa ra, thì bảo sao phải làm vậy. Bản tin này được đăng trên báo "Tin tức" ngày 13 tháng 3 năm 1937. Như người ta thường nói, cẩn thận vẫn hơn, tốt nhất là hãy yên lặng, nếu không sẽ tự rước vạ vào mình. Ngừng tìm, có nghĩa là công việc tìm kiếm phải ngừng lại, nhưng họ đã tìm ở những đâu? Chưa thấy ai đến tìm ở nghĩa trang này, nếu cần họ phải đến chứ, nhẽ nào những người bạn chiến đấu của Vasi lại không biết người chỉ huy của mình đã chôn ở thành phố nào, không thể có.

Phêlaphăngtop nói rất đúng, 12 năm sau, những người bạn của Vasi, tức tháng 6 năm 1949 họ mời Phêlaphăngtop đến Ban chấp hành Xô Viết, họ lễ phép hỏi Phêlaphăngtop xem có biết người anh hùng trong cuộc nội chiến chôn ở đâu không. Phêlaphăngtop nghĩ một lúc rồi trả lời để thử xem sao.

Câu trả lời có tính lưỡng lự đó, không phải là sự khiêm tốn vẫn có của Phêlaphăngtop, theo tác giả thì đây là một biện pháp khôn khéo để tránh gặp khó khăn. Sự việc lại diễn ra một cách thuận lợi hơn dự kiến nhiều. Tôi cần phải cảnh tỉnh ngay các độc giả là: Nếu là người suy nhược thần kinh, hoặc là người bảo vệ thần thánh và là người quá tin vào lý tưởng, thì tốt nhất không nên đọc câu chuyện kể ở chương này. Thực ra, kể lại cái sự thực khiến người ta đau buồn này, cũng không thể làm chúng ta vui lên được, nhưng người bị chỉ trích không phải là chúng ta, độc giả là những người bạn, nhưng chân lý lại càng có giá trị.

Nay chúng ta hãy nói về những gì mà người công dân Phêlaphăngtop mà chúng ta quen biết và có cảm tình đã phải trải qua.

Phêlaphăngtop đã dẫn những đồng chí Ban chấp hành Xô Viết thành phố đến cửa nhà máy... Trước mặt các thành viên Ban chấp hành kính mến là Nhà máy cáp điện Quybisep. Sau khi đứng một lúc ở trước cửa nhà máy, các thành viên trong Ban chấp hành đi về phía nhà máy. Phêlaphăngtop người dẫn đường cùng mọi người đang rảo bước đi về phía Nhà máy bỗng chậm lại, hình như có vẻ không tin tưởng lắm, Phêlaphăngtop hơi luống cuống.

"Đây chỗ này" Phêlaphăngtop ngừng lại chỉ xuống lớp đá vụn dưới chân mình nói. Có thể là lệch sang phải hay sang trái một chút...nhưng thế nào cũng chỉ ở một vị trí nào đó trong khoảng đất này thôi...

Công dân Phêlaphăngtop có trí nhớ không tốt lắm đang bối rối đi đi lại lại ở chỗ cách các thành viên Ban chấp hành đứng khoảng ba mét nơi bức tường của phân xưởng điện lực của Nhà máy cáp điện Quybisep nơi mà người anh hùng N.A.Vasi kính yêu của Nhi đồng Liên Xô năm 1919 đã chôn tại nghĩa trang Đông chính giáo, nơi sau này biến thành Nhà máy cáp điện Quybisep. Trên mộ của Sư trưởng đã rải một lớp đá dầy nửa mét, được lèn kỹ, phải đào sáu, bảy cái mộ cuối cùng mới tìm thấy cái mộ của người anh hùng. Đêm khuya đèn trong vườn Nhà máy sáng trưng, khi nghe thấy Phêlaphăngtop reo lên "Đấy, đấy ông ấy đấy"' Giám đốc Nhà máy trực đêm đó mới thở phào, lấy tay lau mồ hôi trán. May quá nếu mộ này nằm sát chân tường hoặc dưới chân tường thì...

Phêlaphăngtop đã nhận đúng đây là mộ của Vasi, tất cả khu nghĩa trang chỉ có một ngôi mộ này có quan tài bằng kẽm. Hãy cho phép tôi được lấy báo cáo biên bản kiểm nghiệm tử thi để chứng minh. Đó là một văn kiện chính thức đề ngày 5 tháng 7 năm 1949. "Tổ chấp hành Xô Viết thành phố quyết định... đã tìm thấy mộ của N.A.Vasi chôn tháng 9 năm 1919 tại một địa điểm cách ba mét bên phải phân xưởng điện lực trong Nhà máy cáp điện Quybisep (nguyên là nghĩa trang Đông chính giáo)...

Bên trên mộ là một lớp đất đá, xi măng dầy 1,5m x 1,43m, quan tài đã được đưa lên chuyển đến giám định pháp y để nghiên cứu y học...".

Trước khi tìm hiểu kết quả giám định pháp y lần đầu trong hồ sơ đã được ghi lại trong cuốn tiểu thuyết do nhà báo Ucrcaina Uri Salphunop và là người bạn chiến đấu của Vasi, tôi đề nghị độc giả chú ý tới một chi tiết quan trọng mà trên đây đã trích dẫn. Trong văn kiện ghi nói tới mộ của Vasi lại dùng một từ "đã tìm thấy" mà không phải là một từ nào khác, khiến những người có thái độ phê phán đối với việc di chuyển phần mộ của Vasi và xoá bỏ cái nghĩa trang của thành phố cổ kính này năm 1949 là có căn cứ. Nhưng Nhà máy cáp điện này xây dựng từ năm 1941 đó là theo lời nói của những người địa phương. Ngay dù có muốn tránh không để người ta bàn tán, thì văn kiện trên đây cũng chứng tỏ rằng Ban chấp hành Xô Viết thành phố không biết hoặc không muốn biết ở đây có mộ của Vasi. Nếu không thì sẽ giải thích ra sao, khi trên mộ của Vasi lại rải một lớp đá dầy tới nửa mét, một việc làm không có lý trí như vậy mà không một ai có ý kiến gì? Tại sao? Khó mà có thể làm cho người ta tin được rằng phần mộ của người anh hùng trong nội chiến, lại biến thành vườn của Nhà máy mà lại có thể tiến hành một cách âm thầm lặng lẽ được... Nếu để một số công nhân biết được việc này, thì tình hình sẽ khác.

Cũng có nghĩa là, lại phải đi tìm mộ của Vasi. Và tức là ở Mátxcơva đã có người không vừa ý với việc tìm kiếm không có kết quả của năm 1936-1937. Vì thế mới lại bắt đầu tìm về địa điểm mai táng trước đây đã bị xoá bỏ. Vậy người đó là ai. Mục đích của việc làm này là gì?

Theo lời của cô em Vasi là Vasia Alêchxantova (cô đã tham gia việc di chuyển hài cốt của Vasi năm 1949) thì do một số tình hình quốc tế nào đó khiến Mátxcơva phải làm như vậy. Vasia Alêchxantova vẫn ở Xôsi mãi tới ngày qua đời năm 1985, cô đã từng nói chuyện với một trong những tác giả của cuốn tiểu thuyết mô tả về cái chết thần bí của Vasi là Uri Sanpgunop, rằng có người (có thể là Slovelsia, cũng có thể là người Slave) đã viết thư cho Mátxcơva đề nghị cho họ được kỷ niệm người chỉ huy chiến đấu của họ. Vì có sự lãnh đạo của Vasi, mà họ cảm thụ được tư tưởng cách mạng hoà bình, khi còn rất trẻ đã biết chiến đấu vì chính quyền Xô Viết Ucraina. Về phía Mátxcơva cũng muốn biết Vasi mai táng ở đâu? Vì thế mới tìm ở Quybisep. Ý kiến của Vasia Alêchxantova xem ra có vẻ hợp lý. Vì trong Sư đoàn của Vasi gồm người của nhiều dân tộc. Trong đó có người Đức, người Ba Lan, người Slave, người Tiệp, người Rumanie, người Hungari, người Triều Tiên... Một người bạn chiến đấu cũ của Vasi thường nhắc tới một đại đội hoàn toàn là người Trung Quốc trong Trung đoàn 2 Paccôp.

Nhưng cũng có một ý kiến khác đó là một số ít người ngay từ đầu đã không đồng ý với cách giải thích về cái chết của người Sư đoàn trưởng của họ. Sau khi Vasi chết đã phát sinh một số sự kiện khiến người ta càng thêm khó hiểu. Tại sao phải đem Vasi đến chôn tại Samala cách xa hàng mấy trăm cây số? Có phải vì ai đó muốn những người ở quê hương Vasi chóng quên Vasi không? Đã quên tên Vasi thì cũng quên luôn những bí mật về cái chết của Vasi? Tại sao lại phải dùng quan tài bằng kẽm? Thời đó việc làm như vậy khiến người ta càng thêm nghi ngờ. Có phải là để sửa chữa những sai lầm về y tế khi chưa thỉnh thị mà đã vội vàng tẩm thuốc chống thối vào thi hài Vasi, cũng có thể là ngâm vào trong cồn hoặc trong nước muối hay không? Tại sao không dùng cái xe mà Vasi tận cuối đời vẫn dùng để chở quan tài của Vasi, mà lại chở bằng tầu hàng? Tại sao trong hồ sơ của phòng hồ sơ ở Samala không nói gì tới việc an táng người anh hùng trong cuộc nội chiến này?

Những người bạn chiến đấu của Vasi vẫn chưa tìm thấy bất cứ một lời giải đáp nào cho những thắc mắc này, họ đã liên tục phản ánh vấn đề này với Mátxcơva. Trước ngày kỷ niệm ngày mất của người Sư đoàn trưởng (cũng đúng vào kỷ niệm lần thứ ba mươi ngày mất của Vasi, 1949 nguyện vọng của họ muốn tìm cho bằng được phần mộ của Vasi càng nóng bỏng. Những chiến sỹ lão thành Paccôp trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại đã may mắn thoát nạn, trước năm 1941 chưa kịp dở rói: Những tin đồn về phần mộ của Vasi ở Quybisep không còn nữa. Mãi tới khi Mátxcơva hỏi tới, Quybisep mới thành lập một ban, tìm tới người chứng nhân duy nhất khi chôn cất Sư trưởng - Phêlaphăngtop.

Ban chấp hành Quybisep bị lúng túng, một mặt cố gắng chứng minh với Trung ương là mình không có tội, một mặt cố tìm cách sớm kết thúc chuyện này bằng cách, chuyển quan tài có đặt thi hài của Vasi đến một nghĩa trang khác, mộ được làm bằng đá hoa cương, trên có gắn bia kỷ niệm bằng đá hoa cương cao lớn, cứ mỗi dịp kỷ niệm cách mạng, người ta mang vòng hoa đến đặt trước bia kỷ niệm này. Những sự kiện không vui cũng quên dần. Ngày nay người lớn tuổi ở thành phố này, không phải ai cũng biết đến sự kiện không hay này, còn những người trẻ tuổi, thì có tới 100% họ đều tin là mộ của Vasi đã có ở đây từ năm 1919.

Nếu không có những làn sóng mạnh có tính công khai xô đổ những con đê cấm đoán và hạn chế, thì không chỉ người dân Quybisep mà cả những người dân của các thành phố khác ở Liên Xô kể cả nhân dân của những thành phố lấy tên là Vasi cũng bị bưng bít mãi. Phải mất đúng ba mươi năm mới tìm thấy mộ của người anh hùng đã bị chôn lại lần thứ hai dưới một lớp đá dầy nửa mét, và còn phải chờ thêm bốn mươi năm nữa, mới có thể biết đến cái bí mật của việc vận dụng các phương pháp khéo léo để lừa dối nhân dân.

Đã lừa được một người, thì cũng có thể lừa được nhiều người, trong một giai đoạn nào đó, còn có thể làm cho nhân dân cả nước, thậm chí toàn nhân loại bị nhầm lẫn nữa. Nhưng mà lịch sử thì không thể lừa được. Những văn kiện của phòng hồ sơ đặc biệt, nó thay đổi triệt để nhận thức của chúng ta về cái chết của Vasi. Ở đây nói tới kết quả kiểm định pháp y đối với thi hài của Vasi sau khi tìm thấy ở Nhà máy cáp điện Quybisep tháng 7 tháng 1949.

Năm 1919 quan tài bằng kẽm đựng thi hài Vasi được hàn kỹ, mục đích của việc làm này là gì chưa rõ, nhưng bất kể là thế nào, thì cách làm có tính chất bảo vệ như thế, thì bất kể là cố ý hay không cố ý, nhưng ba mươi năm sau, nó đã có tác dụng giúp các chuyên gia pháp y. Vì quan tài được hàn kỹ, không khí không lọt vào được, vì thế thi hài hầu như còn nguyên vẹn. Trong báo cáo giám định pháp y viết: "Khi mở nắp quan tài, thi hài vẫn còn nguyên vẹn, râu tóc vẫn còn nguyên, trên trán vẫn còn hằn rõ vết băng bó, một vết lõm rộng từ trán xuống má. Sau khi mở nắp quan tài vì không khí tràn vào nên những gì đặc trưng vừa hiện ra trước mắt mọi người cũng bị thay đổi nhanh chóng, hình dạng của thi hài không còn rõ nét nữa, sau đó một lúc thì biến thành một đống..

Việc nghiên cứu xương cốt và đo lường được tiến hành một cách rất kỹ. Người ta phát hiện thấy xương sọ bị thương, vết đạn bắn từ phía sau bên phải ra phía trước bên trái...

Theo số liệu về khám nghiệm tử thi và nghiên cứu y học, Tổ công tác của Ban chấp hành Thành phố cho rằng thi hài của ngôi mộ đúng là đồng chí N.A. Vasi anh hùng trong thời kỳ nội chiến".

Nhưng vấn đề chủ yếu là, không biết tại sao bản báo cáo kiểm định này, lại phải nằm trong hồ sơ đặc biệt. Các chuyên gia đã chứng thực những lời bàn tán ngấm ngầm của mọi người là: “Xương sọ bị thương là do bị viên đạn bắn từ phía sau bên phải xuyên về phía trước bên trái... cũng có nghĩa là đường đạn đi từ sau ra trước và từ phải sang trái... còn về vết đạn thì đó là vết của đạn súng lục cối, cự ly bắn chỉ 5 đến 10 bước chân".

Như vậy là có mâu thuẫn rồi. Vì theo cách nói ở trong một số sách và trong những bộ phim nổi tiếng của Tôsencôp thì Sư trưởng Vasi bị chết trong khi chiến đấu. Ông bị bọn phỉ Pêtonac phục kích ở bên cạnh đường sắt bắn bị thương, nhưng bọn phỉ Pêtonac không thể dùng súng máy ở khoảng cách chỉ có 5 đến 10 bước để bắn được. Như vậy có nghĩa là Vasi bị người đứng ở bên cạnh bắn, mà người ở bên cạnh, thì như mọi người đều rõ chỉ có thể là người mình.

Lúc đó không ai đứng ra để lý giải điều bí mật này, vì làm như vậy chẳng có lợi gì.

Cần phải biết, Vasi là một người anh hùng trong cuộc nội chiến do Stalin tự chọn, tên của ông đã được ghi vào "Giáo trình Sơ lược lịch sử Đảng Cộng sản Bônsêvích". Trong thời kỳ tan băng của Khơrútsôp, những cuốn sách xuất bản đã được thận trọng thử đưa ra những giải đáp về những bí mật về cái chết của Vasi, nhưng chưa có tiến triển. Trong thời đại Brêgiênép, những người xung quanh Sulôp "phủ định việc tô vẽ hình tượng người anh hùng”, thậm chí cả những người không thuộc loại ưu tú và lịch sử không có liên quan gì tới những nhân vật ưu tú, cũng bị liệt vào trong số những người "phủ định tô vẽ hình tượng người anh hùng".

Che giấu sự thật chỉ có thể dẫn đến những tin đồn không thể tưởng tưởng được và những sự đoán mò không có căn cứ.

Ví dụ, năm 1991 tờ Tuần san Thông tục đăng bài “Người nói chuyện” đã làm xôn xao dư luận: Hóa ra căn bản không có người Sư trưởng Vasi này! Nghe nói tất cả chỉ vì Stalin khi tiếp những người làm công tác văn hoá Liên Xô, trong đó có cả những người làm công tác điện ảnh mà ra. Năm 1935, một lần sau khi kết thúc cuộc gặp Stalin đột nhiên quay lại hỏi Tôsencôp: "Tại sao nhân dân Nga có anh hùng Sabaep, và người anh hùng đó được chiếu lên phim, còn nhân dân Ucraina tại sao lại không có người anh hùng như vậy?” Tôsencôp hiểu được hàm ý của Stalin nên đã lập tức bắt tay làm phim về người anh hùng. Người chiến sỹ Hồng quân Vasi không có tiếng tăm gì đã được làm thành anh hùng, kết quả đặt tên bộ phim là "Vasi", và kịch bản điện ảnh thành bài dân ca "Mảnh đất Tổ quốc thấm đẫm máu người”. Tờ Tuần san này phát hành không lâu thì thực tế trên thân thể Vasi đã không còn dính một tí máu nào nữa. Anh ta chỉ huy một đội quân với số lượng không nhiều, trong một lần câu kết với bọn lừa đảo có liên quan tới vấn đề lương thực bị phát hiện (Cho bọn Pêtonac đang chết đói một xe lương thực lại ghi vào khoản thu nhập và đã bị chết trận, giống như đã nói trong các loại sách bách khoa toàn thư, anh đã chết năm 1919. Nhưng lại không phải là chết trận, mà chết do cướp vợ của một chiến sỹ của mình, nên đã bị người chiến sỹ bắn vào bụng chết. Về việc này tờ tuần báo chứng thực rằng, các nhà sử học đã nắm được chứng cớ xác thực. Nếu đã như vậy, thì có lẽ đã không còn những truyền thuyết nào khác nữa.

Người ta thường nói, chỉ là phong phanh, chứ không nắm chắc thực tình. Trong mẩu tin này của tuần báo "Người kể chuyện", có cái gì có thể đồng ý vô điều kiện? Đồng ý là chỉ đúng cái giới tuyến lịch sử mà tiếng tăm không bình thường của Vasi lên tới đỉnh cao?

Đúng vậy giới tuyến này phải là năm 1935, cũng là lúc nhà đạo diễn điện ảnh nổi. tiếng Tôsencôp tiếp nhận nhiệm vụ quay bộ phim truyện "Ucrain Sabaep", nhưng giọng nói của Stalin với Tôsencôp có hơi khác. Đúng như báo "Tin tức" năm 1935 đã viết: Khi A.P.Tôsencôp lên Chủ tịch đoàn Trung ương Đảng Cộng sản nhận huân chương Lênin, quay lại chỗ ngồi của mình thì Stalin đã chêm vào một câu: Chức trách của anh là làm bộ phim về Ucrain Sabaep. Một lúc sau, cũng tại hội nghị này đồng chí Stalin lại nêu thêm một vấn đề với Tôsencôp: “Anh có biết Vasi không?”. "Có" Tôsencốp đáp. “Tốt, tốt suy nghĩ, suy nghĩ”. Đồng chí Stalin nói tiếp.

Tôsencôp không nói huênh hoang, anh đã trả lời Stalin một cách thiết thực. Còn tác giả của bài viết đăng trên tuần san "Người kể chuyện” lại tương đối ranh mãnh nói là Vasi người chiến sỹ Hồng quân không có tiếng tăm gì mà trong phim lại trở thành anh hùng, như vậy là không có căn cứ. Vấn đề ở chỗ là Tôsencôp là đồng hương với Vasi, đương nhiên ông phải nghe thấy được một số những gì có liên quan tới Vasi.

Luận cứ chủ yếu của tác giả bài báo, đăng trên tuần san "Người kể chuyện" là Vasi chỉ nổi tiếng sau khi Stalin đặt tên cho bộ phim cùng tên, bộ phim này có tác dựng tuyên truyền cho ông ta. Nào là lãnh tụ cần một số anh hùng tuổi trẻ có cống hiến đột xuất, để lấy đó làm gương bồi dưỡng cho một thế hệ kiểu Stalin. Vì thế Stalin mới cho anh ta dùng một người mà anh ta nắm được đóng vai trò ấy. Thật vậy Stalin đã từng có lúc làm ủy viên Ban quân sự cách mạng của Tập đoàn Phương diện quân Cuốcsơ (thực tế là Phương diện quân Ucraina). Ông không thể không nghe nói nhiều điều có liên quan tới con người Vasi này. Nhưng bất kể là như thế nào cũng không thể đồng ý với ý kiến cho là trước năm 1935 cái tên Vasi này chưa ai biết tới. Đúng thế cái tên Vasi trong các sách báo của toàn Liên Xô thì không nhắc tới thường xuyên, nhưng nhân dân Ucraina thì không thể quên tên anh ta. Vì thế khi nghe Stalin nói tới tên Vasi, thì Tôsencôp đã nhận ra ngay.

Ngày nay, chúng ta không hoàn toàn biết rõ là trước khi nói chuyện với Stalin, Tôsencôp có xem cuốn "Sư đoàn 44 Kiép với Vasi" do Nhà xuất bản Kiép xuất bản năm 1923 hay không. Nhưng năm 1936 khi viết kịch bản điện ảnh, thì Tôsencôp có sử dụng cuốn sách này. Về điểm này nhật ký của Tôsencôp viết. Cuốn sách này là sách riêng của ông ta, vì thời đó xuất bản với số lượng rất hạn chế. Cuốn sách này xuất bản 12 năm trước ngày Stalin gặp Tôsencôp. B.Venepky viết trên báo “Sự thật", lược chuyện Vasi của tác giả trong hai kịch bản nổi tiếng "Đoàn kỵ binh số 1" và "Bi kịch lạc quan" đã xuất bản từ trước đó. Cuốn sách này đã tập hợp những hồi ký của các chiến sỹ đã từng ở trong hàng ngũ của Vasi, cũng là cuốn sách xuất bản có tính văn hiến, để kỷ niệm toàn thể các chiến sỹ, chỉ huy, những người làm công tác chính trị, những người sáng lập và lãnh tụ Vasi của Sư đoàn 44 (nguyên Sư đoàn số 1 Xô Viết Ucraina). Lời nói đầu của cuốn sách này do Phòng chính trị của Sư đoàn viết như sau: "Lịch sử của Sư đoàn 44 từ đầu đến cuối đều do các chiến sỹ lão thành, các chỉ huy, các người làm công tác chính trị của Sư đoàn này viết ra... không có một chút hư cấu nào, tất cả đều là những sinh hoạt trực tiếp, hàng ngày trong thực tế chiến đấu của sư đoàn".

Trong sách có viết: "Người chỉ huy Hồng quân tài tình, người sáng lập Binh đoàn số 1, sư đoàn số 1 của cuộc khởi nghĩa Xô Viết Ucraina, đồng chí Vasi người Sư trưởng thần kỳ... Chính anh vai vác ba lô, tham gia đội du kích trở thành một đội viên chiến đấu, anh đã tổ chức đội ngũ, lãnh đạo đội ngũ chiến đấu chống bọn bóc lột công nhân, nông dân. Chính anh là một đội viên du kích đỏ dũng cảm vô hạn và có tinh thần chông đối cao và có đầu óc sáng suốt, lý tính của người lãnh tụ, cũng chính anh trong những ngày nội chiến gian khổ, anh đã hiến cuộc đời mình cho cách mạng. Các bạn chiến đấu của Sư đoàn 44 và những người chiến sỹ lão thành vô cùng quyến luyến chuyển những tác phẩm của tập thể chúng tôi, làm ra gửi tới tay độc giả". Đó là những người bạn chiến đấu còn sống của Vasi đánh giá về anh. Còn bài viết đăng trên tuần san "Người kể chuyện" không đề tên tác giả, lại có dụng ý không tốt nói người chiến sỹ Hồng quân, không có tiếng tăm Vasi được làm anh hùng trên phim ảnh. Vậy năm 1932 (trước năm 1935, chứ không phải là sau tháng 3 năm 1935) tại Gitômic đã lập bia để tưởng niệm ai? Trong hồ sơ có ghi: Tiền làm bia tưởng niệm Vasi là tiền của các chiến sỹ lão thành của Sư đoàn Vasi và của nhân dân lao động ở các xí nghiệp ở Kiep.

Nay chúng ta hãy xem một số quan điểm của một số người nghiên cứu mà họ đã nhắc đi nhắc lại nhiều lần. Đó là ý kiến nói trước năm 1935 trong các sách sử học, văn học, chính luận không thấy nói tới tên Vasi. Có thể đồng ý với ý kiến này, nhưng chỉ đồng ý một phần thôi. Chúng tôi đã giới thiệu những tác phẩm lịch sử Sư đoàn 44 do Kiép xuất bản, ngoài ra còn bổ sung một số lớn đã được đăng trong các tạp chí "sử sách cách mạng", tập san này do Đảng Ucraina và Sở nghiên cứu lịch sử Cách mạng tháng Mười xuất bản trước năm 1933, mà đây cũng không phải là tài liệu duy nhất mà còn có nhiều tài liệu khác nữa. Đáng tiếc là các nhà sử học lại không có những tài liệu đó. Vì những tác giả của nhiều tác phẩm có liên quan tới lịch sử cuộc nội chiến là những thủ trưởng quân sự bị trấn áp trong thập kỷ ba mươi, hoặc trong những tác phẩm ấy có nói tới tên của họ nên đã bị cho vào kho hồ sơ đặc biệt, hoặc đã bị thiêu hủy hết. Nhiều bản hồi ký đã viết xong và những hồ sơ cá nhân hoàn thiện nhất cũng bị tịch thu khi bị bắt.

Ngày nay những tài liệu đó, có thể sử dụng công khai rồi. Không còn nghi ngờ gì nữa, tình hình này không chỉ xảy ra ở trong phạm vi ở cấp Nước Cộng Hoà hoặc Châu Quận. Vì thế nhà địa phương học, A.Phêsecôp cho rằng ý kiến nói là cuốn sách nói về Vasi sớm nhất và trong những sách sử có tính toàn quốc công bố sơ lược lịch sử Xôsi là năm 1935 thì cần phải bàn thêm. Cuốn sách mà A.Phêsencôp nói tới là cuốn C. Lapinôpky tái bản năm 1935 là cuốn "Lịch sử cuộc nội chiến" đã được sửa đổi bổ sung. Những người nghiên cứu cho rằng đó là cuốn sách lần đầu tiên nói tới Vasi trong phạm vi cả nước. Quả thực chúng tôi đọc trang 142 của cuốn sách này có đoạn như sau: "Đúng là ở đây đồng chí Bônsêvich Nicôlai Alêchsantôvic Vasi kiên định đã thành lập Lữ đoàn Paccôp, sau đó lại thành lập Sư đoàn 1 Ucraina (sau đó đổi tên thành Sư đoàn 44) Vasi đảm nhiệm chức Sư trưởng Sư đoàn này cho đến lúc trận vong ngày 30 tháng 8 năm 1919".

Trong một đoạn văn ngắn ngủi này Phêsencôp đã phát hiện nhiều vấn đề không đúng sự thực. "Sự thực" thì ông ta viết: Ngày 22 tháng 9 năm 1918, ủy ban quân sự cách mạng Trung ương Ucraina ra lệnh bổ nhiệm Vasi làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn Paccôp (tên đầy đủ là lấy tên của đồng chí Paccôp đặt cho Trung đoàn cách mạng Ucraina), tháng 10 được bổ nhiệm làm Lữ đoàn trưởng Lữ đoàn hai do Trung đoàn Paccôp và Trung đoàn Talasa hợp thành. Cuối tháng 11, Trung đoàn Paccôp và Trung đoàn Nêgin bợp thành Lữ đoàn 1 còn Trung đoàn Talasa và Trung đoàn Sênhitky hợp thành Lữ đoàn 2. Lúc này Vasi không còn làm Lữ đoàn trưởng nữa. Bắt đầu từ tháng 4 năm 1919 thành lập Lữ đoàn Paccôp, Lữ đoàn Talasa và Lữ đoàn Nôpcarôtơ Sêviky. Vasi lúc này mới đảm nhiệm chức Sư đoàn trưởng thay N.C. Nôkhôtôp. Ngày 15 tháng 8 Sư đoàn biên phòng số 1 và Số 44 (Sư trưởng là Tupôsi) hợp nhất thành Sư đoàn bộ binh 44. Ngày 21 tháng 8, Vasi đảm nhiệm chức Sư đoàn trưởng của Sư đoàn này (vì Tupôsi bị ốm). Nhà địa phương học Phêsencôp đã sử dụng nhiều tư liệu trong các tác phẩm lịch sử để đưa ra kết luận là Vasi làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn Paccôp chỉ khoảng một tháng, còn làm Sư đoàn trưởng Sư đoàn 44 chỉ có mười ngày. Như vậy đủ biết là cuốn sách của C. Napinôvic xuất bản lần thứ hai đã bắt đầu thay đổi cuộc sống và công tác của Vasi. Phêsencôp khi so sánh hai cuốn sách đã phát hiện, cuốn thứ nhất xuất bản năm 1933 không nói tới Vasi, nhà nghiên cứu này đưa ra kết luận, là những câu nói về công lao của Vasi đã được vội vàng nhét vào ba tháng sau khi Stalin nói chuyện với Tôsencôp.

Tháng 8 tháng 1989, Phêsencôp có bài "Thần thoại về Sabasep Ucraina được bào chế như thế nào" đăng trên báo "Văn học Ucraina" một Tờ báo cấp nước cộng hoà. Trong bài viết này Phêsencôp thử nêu ra những ý kiến thắc mắc đối với Vasi một người anh hùng kiểu thần kỳ trong cuộc nội chiến, ông ta cho rằng Vasi chỉ là một người chỉ huy Hồng quân rất bình thường, lúc đó Stalin cũng không nói tới anh ta thì chúng ta ngày nay cũng không ai biết tới tên anh. Nay chúng ta hãy xem ý kiến của Phêsencôp nói trước năm 1935, trong phạm vi cả nước không có ai biết đến Vasi có đúng hay không.

Chúng tôi đã nói về những tư liệu có liên quan của nước cộng hoà, nay lại thêm những tư liệu quốc gia có liên quan khác. Các học giả cho rằng bốn cuốn “hồi ký” của B.A.Andônôp-Aophuzencô do Nhà xuất bản Quân sự quốc gia xuất bản có kèm theo cả những bản địa đồ và chỉ dẫn những trận chiến đấu là một tác phẩm lịch sử chiến tranh nội chiến có giá trị. Xuất bản từ 1932 năm 1933, qua đó đủ biết không có lý do để chỉ trích tác giả đã phục tùng ý chí của lãnh tụ. Trong 10 năm đằng đẵng, bốn cuốn "hồi ký” này vẫn nằm trong tủ hồ sơ đặc biệt, khiến các nhà sử học chưa có dịp được xem tác phẩm này.

Trong cuốn ba của tác phẩm này với tiêu đề "Những điều tai nghe mắt thấy trong cuộc nội chiến” xuất bản năm 1932, chúng tôi đọc thấy hàng chữ: Sớm ngày thứ tư (sự kiện phát sinh vào tháng 2 năm 1919 tác giả đoàn quân xuất phá đi Pôlovalê, dọc đường thấy trang bị quân sự vứt bừa bãi, trong đó có cả pháo 9 inch. Ở Pôlovalê chúng tôi đã đi thăm các đơn vị của Trung đoàn 1, do tình hình khó khăn, tình trạng sức khoẻ của các chiến sỹ Hồng quân sút kém, người nào cũng rét run cầm cập, tiếng ho át cả tiếng nói ngắn gọn của Tư lệnh Tập đoàn quân Ucraina. Nhưng tới khi Tư lệnh tập đoàn ngỏ ý: Chúng ta nhất định phải chiếm lại Kiép, phải thể hiện tinh thần anh dũng của người Xô Viết chân chính, lời nói của ông đã bị chìm trong tiếng "ura" sôi động. Giới thiệu chúng tôi đến gặp người chỉ huy Sư đoàn - Vasi Trung đoàn trưởng Trung đoàn 1 (nguyên thượng úy bộ binh) có phần khô khan, quần áo chỉnh tề, ánh mắt cương nghị, động tác thô lỗ. Ông quan tâm tới đồng chí, dũng cảm, mạnh dạn, các chiến sỹ Hồng quân đều mến phục, đồng thời ông cũng năng nổ, có sức thuyết phục, có thể tuỳ cơ ứng biến, những người chỉ huy đều tôn trọng ông.

Mấy câu ngắn ngủi đó đã bổ sung một cách chính xác tính cách, vẻ mặt, vai trò của người Trung đoàn trưởng trẻ tuổi, ông tỏ ra nổi trội hơn Pôsencôp, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 2 Talasa. Andonôp- Aophuzencô mô tả Pôsencôp như một lãnh tụ đội du kích võ trang Ucraina thời nước Nga cũ, một nhân vật đầu mục phản cách mạng trong cuộc nội chiến. Đó là một người chắc mập béo lùn, chậm chạp nhưng lại xảo quyệt mua chuộc lòng người, những chiến sỹ Hồng quân dưới quyền ông ta đều được ăn no mặc ấm. Bộ đội của ông ta kỷ luật đều tương đối nghiêm, nhưng bản thân ông ta lại không được nghiêm, ông ta chưa được học qua lớp huấn luyện quân sự nào, ngay cả địa đồ cũng không biết xem, không nắm được diễn biến tình hình, vì thế Trung đoàn của ông ta làm việc có tính tự phát, khó tránh khỏi có những việc làm vô ích.

Không cần phải mất nhiều công sức để làm rõ viên Tư lệnh phương diện quân này trước khi tấn công Kiép do bọn phỉ Pêtonac chiếm đóng rút cục có cảm tình với ai. Andonôp Aophuzencô với con mắt kinh nghiệm đã nhìn thấy ngay Vasi là một người thông minh được việc, rất có khả năng tổ chức. Sư trưởng Lokhơtop cũng cảm thấy Trung đoàn trưởng Trung đoàn 1 là "nhân vật đại biểu điển hình của giới quân sự”. Vì thế sau khi chiếm được Kiép đảm nhiệm chức vụ chỉ huy ở Kiép, ông đã trao ngay quyền bảo vệ Kiép cho Vasi, không phải là không có nguyên nhân.

Ngày 6 tháng 2 chủ lực của Sư đoàn 1 vào Kiép. Hai ngày sau Ban chấp hành Thị ủy Kiép triệu tập cuộc họp ở Clanta. Tham dự hội nghị có Chủ nhiệm Ban chấp hành Thị ủy Bunepnôp, các cán bộ chỉ huy và các thành viên Chính phủ lâm thời Ucraina Siphunikơ, Chatosit, Khosibinky và Piatacôp, ngoài ra còn có giới quân sự như Tư lệnh Phương diện quân Andonôp Aophuzencô, Tư lệnh Tập đoàn quân Ucraina Sachenkô, Sư trưởng Sư đoàn 1 Nôkhôtôp, Tư lệnh phòng thủ Kiép Vasi, ủy viên chính trị Sư đoàn 1 Panaphikin. Nếu nói Vasi là "một chiến sỹ Hồng quân không ai biết tên", thì vị tất ông đã được ngồi cùng bàn họp với các nhà lãnh đạo của Ucraina và các vị chỉ huy cao cấp của phương diện quân.

Andonôp Aophuzencô viết, ngày hôm đó Kiép nhận được một bức điện báo, ông đã phấn khởi đọc bức điện trước mặt các chiến sỹ Hồng quân. Tư lệnh phương diện quân trích dẫn một đoạn như sau: "Theo quyết định ngày 7 tháng 2 tặng Cờ đỏ cho Trung đoàn Paccôp và Trung đoàn Talasa để biểu dương tinh thần dũng cảm trong chiến đấu của họ chống kẻ thù của công nhân và nông dân, tặng thưởng vũ khí bằng vàng cho hai Trung đoàn trưởng của hai Trung đoàn này để biểu dương sự lãnh đạo tài tình của họ và sự giữ gìn kỷ luật cách mạng của quân đội. Hy vọng Trung đoàn Paccôp và Trung đoàn Talasa tiếp tục giữ vững danh hiệu cao quý này". Như chúng ta đã biết Trung đoàn Paccôp là Trung đoàn do Nicôlai Vasi đã từng chỉ huy.

Cuốn "Những điều mắt thấy tai nghe trong cuộc nội chiến” của Anđônốp là một cuốn sách đúng đắn độc nhất vô nhị giá trị của cuốn sách là nó đã tái hiện được những văn hiến rất hiếm hoi mà bản nháp của nó đã hầu như vĩnh viễn mất rồi. Cái tên Vasi được nhắc thường xuyên trong cuốn hồi ký này. Ví dụ Tư lệnh Tập đoàn quân Kiép ngày 27 tháng 3 năm 1919 có mệnh lệnh số 9 lệnh cho Vasi người chỉ huy chiến đấu ở Lônôp bất kể là như thế nào cũng phải giữ bằng được Pêchiep để chờ bộ đội Pôcôt đến thì chuyển sang tấn công, chiếm đầu mối đường sắt Sêphêtôp. Qua báo cáo của Sư đoàn trưởng Sư đoàn 1 Nôcôp thì đủ biết nhiệm vụ này khó khăn to lớn biết chừng nào: "Tình hình phía Pêchiep rất tồi tệ, hôm qua còn chiến thắng vang dội, hôm nay đã hoang mang tan rã, đặc biệt là Trung đoàn 21, hiện nay Trung đoàn này đã bị tan rã giải thể, toàn bộ Phương diện quân hầu như hoang vắng, mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp, như trừng phạt, bắn bỏ. Nhưng mấy Trung đoàn vẫn cứ tháo chạy khỏi Phương diện quân, dưới làn mưa đạn bắt buộc phải cử mấy thể đội đi Pêchiep. Đề nghị áp dụng biện pháp hoặc cho chỉ thị: Chúng tôi biết làm thế nào. Những người làm công tác chính trị rất ít... trong tình hình như vậy, chỉ còn cách bỏ Pêchiep". Đương nhiên cuối cùng Pêchiep cũng được xoay chuyển tốt hơn.

Trong thư trả lời Pêtonac. Có chữ ký của những người chỉ huy Hồng quân...Vasi, Pôsencôp, Kkơduyatơ đại diện cho người Talasa, người Paccôp và những người Ucraina khác. Tên của Vasi được ghi lên hàng đầu chứng tỏ rằng Vasi có uy tín rất cao.

Trong cuốn bốn của "Những điều tai nghe mắt thấy trong nội chiến” xuất bản năm 1933 cũng thường nhắc tới tên Vasi, đây là điều có từ trước rất lâu trước khi Stalin ra lệnh đưa Vasi lên làm người anh hùng của cuộc nội chiến. Ađônôp viết ngày 1 tháng 4 năm 1919 khi thay đổi tổ chức của Tập đoàn quân Kiép, Sư đoàn 1 do Vasi chỉ huy là hạt nhân của tập đoàn này, nó là đơn vị có sức chiến đấu tốt nhất trong tập đoàn. Sư đoàn 1 với quân số đông, thực lực hùng hậu, 11.500 người, 225 thanh kiếm, 224 súng máy, 18 khẩu pháo, 10 khẩu bích kích pháo, 3 khẩu phóng lựu tầm gần, 1 xe bọc thép. Sư đoàn này có riêng một chi đội máy bay, một Trung đoàn thông tin và một tiểu đoàn tăng cường. Binh lực gồm 4 trung đoàn: Trung đoàn Paccôp số 1- Trung đoàn trưởng là Khơduyatơ; Trung đoàn Talasa - Trung đoàn trưởng Pôsencôp; Trung đoàn Nêgin số 3, Trung đoàn trưởng là Sêniakhơ; Trung đoàn thứ 4 Trung đoàn trưởng là Andôniukhơ. Hãy so sánh ngay Sư đoàn Goocki số 2 cũng là một trong những thành viên của Tập đoàn quân Kiép mà số quân của Sư đoàn này cũng chỉ là 9572 người, khoảng 200 thanh kiếm, 99 súng máy, 8 khẩu pháo. Còn thực lực của các Sư đoàn khác lại càng không đáng kể.

Còn về tình hình chính trị của Sư đoàn 1, lại càng có ý nghĩa. Trong Sư đoàn có tổ chức cơ sở Đảng cộng sản, có môi trường hoạt động, có thư viện, có câu lạc bộ Hồng quân, có phòng đọc sách; có lớp dạy học. Chỉ huy phần nhiều là đảng viên, có tinh thần chiến đấu cao. Còn tình hình của các đơn vị khác trong Tập đoàn quân thì rất không ổn định. Trong tình hình như vậy thì sư đoàn của Vasi rõ ràng là nổi trội, vì thế Anđônôp đã rất hài lòng.

Trong cuốn "Những điều tai nghe mắt thấy trong cuộc nội chiến” Anđônốp đã mô tả Vasi là một người bình tĩnh, một người chỉ huy trong những tình huống cực kỳ phức tạp vẫn vững tin, ông không có một chút nhân tố tự phát nào và cũng không có cái thói của kẻ du kích và cũng không có cái bệnh vốn có của những đầu lĩnh thời bấy giờ, căn bệnh khó bảo. Vasi không thích hành động khinh suất, ông đề xướng kỷ luật, phục tùng vô điều kiện của lãnh đạo cấp trên, chống tình cảm cá nhân và phóng túng bừa bãi. Ví dụ dưới đây chứng minh điều này: Đầu tháng 4 năm 1919 tình hình của Kiép rất nguy kịch. Lúc đó để tiêu diệt bọn phỉ tấn công vào Kiép, đã phải động viên tới đơn vị cuối cùng ngay cả những thành viên chính phủ Vôrôsilôp, Piatacôp, Bregiênép cũng đều phải đến Pôtua lãnh đạo các chi đội cộng sản, giữ vững tinh thần.

Trong khi bộ đội đang hỗn loạn, thì Anđônôp đang phòng thủ ở Kiép nhận được tin: "Chúng tôi vừa nhận được một mật điện của Vasi gởi tới. Bản mật điện này trước hết Pôsencô gửi cho Vasi, trong mật điện nói: "Vợ tôi là người của Đảng xã hội, 23 tuổi bị Ban tiễu phản Kiép giết hại. Đề nghị điện báo cho tôi biết ngay kết quả điều tra nguyên nhân cái chết của vợ. Đề nghị sau ba ngày phải trả lời, chúng tôi sẽ trừng phạt Ban tiễu phản. Đề nghị điện trả lời, nếu không tôi không thể sống được nữa. Đã bắt được 44 nhà tư bản, Ban tiễu phản sẽ bị tiêu diệt". Vasi bổ sung thêm "Đề nghị hỏi đồng chí Lagit Chủ tịch Ban tiễu phản về tình hình cái chết của vợ Pôsencôp và báo cho chúng tôi biết trước 10 giờ sáng, để chúng tôi có thể tránh lại xảy ra một cuộc bi thảm lớn nữa".

Pôsencôp, vị "đầu lĩnh" của người Talasa đã từ mặt trận kéo quân về Kiép, để uy hiếp để báo thù cho người vợ bị giết hại. Có gian kế nói với người chỉ huy của người Talasa, là việc giết hại này là do "Xê-ca" làm, mục đích làm cho Pôsencôp trừng phạt cơ quan chiến đấu của Xô Viết. Vasi khó khăn lắm mới có thể làm cho vị "đầu lĩnh” thô bạo này bình tĩnh lại. Vasi đã chứng tỏ mình là người chỉ huy có tính nhẫn nại, bình tĩnh.

Đầu tháng 6 năm 1919, Trôtxki đến Kiép, cuộc nội chiến đang đến lúc cực kỳ căng thẳng, mà kết cục còn tuỳ thuộc vào tình hình của Phương diện quân phương Nam, trong khi đó, ở đó tình hình lại xoay chuyển theo chiều hướng xấu, ở Xô Viết Ucraina thì tất cả đều vì một nhiệm vụ là giúp Phương diện quân phương Nam, vì vậy cần phải cải tổ Phương diện quân Ucraina. Trôtxki Chủ tịch ủy ban quân sự cách mạng Nước cộng hoà, Tổng Tư lệnh Vasi và Alanôp, ủy viên ủy ban Quân sự cách mạng Nước cộng hoà, lúc đó đều có mặt tại Kiép. Họ ký lệnh sát nhập Tập đoàn quân số 1 và số 3 Ucraina thành Tập đoàn quân số 12 Liên bang Nga trực thuộc ủy ban quân sự cách mạng Phương diện quân miền Tây. Sư đoàn Vasi một thành viên của Tập đoàn quân số 1 Ucraina trở thành lực lượng nòng cốt của Tập đoàn quân 12 mới được thành lập. Cơ quan kiểm tra quân sự chuyên ngành của Phương diện quân phương Tây, khi tiếp nhận bộ đội mới này đã tỏ ý rất vừa lòng đối với Sư đoàn Vasi. (Sư đoàn Vasi là một trong số ít những đơn vị chiến đấu không bị đưa về hậu phương "để tẩy rửa và cải biên"). Việc đánh giá cao đối với Trung đoàn Paccôp, Trung đoàn Talasa và Trung đoàn Nôpcasêvicky, coi những Trung đoàn này có những đội ngũ "cán bộ kiên định, những cán bộ này sẽ bổ sung cho 3 Lữ đoàn của sư đoàn, cần phải lấy những bộ đội dư thừa ở địa phương này để bổ sung lực lượng cho những Lữ đoàn này". Đồng thời trong Sư đoàn Vasi cần mở lớp huấn luyện sĩ quan chỉ huy ưu tú trẻ tuổi.

Trong cuốn. "Những điều tai nghe mắt thấy trong nội chiến” của Ađônôp chỉ viết tới tháng 6 năm 1919, không thấy nói gì về cái chết của Vasi. Nhưng chỉ với những tư liệu đã dẫn chứng trên đây cũng đã hoàn toàn đầy đủ kết luận là Vasi rất có uy tín. Đúng vậy, uy tín của Vasi chủ yếu là ở Ucraina. Trước năm 1935 những tài liệu lịch sử chỉ coi Vasi là nhân vật địa phương, chỉ trong phạm vi Nước cộng hoà mà thôi. Những sách báo ở Trung ương ít nói về Vasi, vì những sách báo đó sau này bị cấm lưu hành nên nhiều người không có ấn tượng về Vasi. Đương nhiên cũng cần phải thừa nhận một sự thực đã được công nhận là mệnh lệnh của Stalin điều Vasi từ chức vụ cấp nước cộng hoà lên chức vụ cấp toàn quốc là một bước ngoặt. Từ đó toàn bộ hoạt động của Vasi đã sang một hướng khác.

Thế nhưng, lúc đó Vasi đã không gặp may, trong các sách báo xuất bản năm 1935-1937 có nói tới một số thống soái đã từng tham gia cuộc nội chiến trước đây, bị đàn áp, nhưng những sách báo đó đã phải nằm trong tủ hồ sơ đặc biệt. Bản thân Vasi cũng bị chôn hai lần. Lần thứ nhất chôn ở nghĩa trang, sau đó tức hai mươi năm sau lại bị đem chôn trong vườn của nhà máy, nằm sâu dưới lớp đất đá.

Hồi đó trong một thời gian rất ngắn (Chỉ có 4 tháng) vừa chuẩn bị và phát hành tập luận văn và hồi ký với số lượng 40.000 cuốn với nhan đề "Người Sư trưởng thần kỳ" Tổng biên tập là nguyên Chủ nhiệm Ban chính trị Sư đoàn Ucraina 1 Xô Viết và Chính ủy ban huấn luyện chỉ huy Đỏ của Sư đoàn K. Chanepky. Cuốn sánh này xuất bản tháng 9 năm 1935, hai năm sau bị tịch thu và bị đưa vào cục quản lý cải tạo lao động. Nguyên nhân không phải vì người anh hùng của cuộc nội chiến quang vinh người Sư trưởng thần kỳ (tác giả gọi như thế), mà là ở chỗ những người viết hồi ký. Một trong những tác giả của cuốn hồi ký này là B.Primacôp nguyên là Trung đoàn trưởng Trung đoàn Côdắc đỏ, ông này đã cùng Vasi ký tên vào bức thư trả lời Pêtônac, trong khi xuất bản cuốn hồi ký này ông đang làm trợ lý Tư lệnh quân khu Lêningrát. Trong những năm tháng khủng bố đến cao độ, làn sóng đàn áp vô tình đã lôi cuốn ông ta vào vòng xoáy đáng sợ. Để hoàn toàn xoá nhoà cái tên Primacôp đã bị tuyên bố là kẻ thù của nhân dân thì cần phải xoá bỏ tất cả những gì có liên quan tới cái tên đó, bất kể là những tập sách độc nhất vô nhị hay những tác phẩm nổi tiếng khác mà ông ta biên tập cũng không thể tránh khỏi. Mặc dù các tác giả đã hoàn thành một cách xuất sắc nhiệm vụ của họ, họ đã mô tả một cách thành công hình tượng sinh động của người bạn chiến đấu của mình, nhưng lại không được bảo hộ.

Mấy ngày cuối cùng của cuộc đời Vasi ra sao, Primacôp không nói tới, vì tháng 5 năm 1919 Trung đoàn Côdắc đỏ điều đi phương diện quân Denikin nên họ đã chia tay nhau. Trong số báo "Sự thật" ngày 27 tháng 3 năm 1935 đăng bài lược truyện của tác giả Sêvôepki có câu: “Ngày 30 tháng8 năm 1919, Vasi bị phần tử Pêtonac bắn trúng đầu chết tại tiểu đoàn 1 Paccôp”.

Trước đó đã xảy ra một sự kiện có kịch tính và được Sêvôepki mô tả, rất khái quát với những từ ngữ bay bướm, thậm chí còn pha chút tình cảm lãng mạn không thực tế nữa. Tháng 7 bộ đội Denikin sau khi đột phá phương diện quân Nam của Hồng quân, bắt đầu tiến về phía bắc, di chuyển theo hướng Mátxcơva. Vasi dần dần bị bao vây bốn phía: Phía Tây là quân Ba Lan, phía Tây Nam là quân Pêtonac, phía Nam chút nữa là quân Macknôp, phía Đông là quân Denikin. Kiép không thể giữ nổi nữa, con đường rút lui duy nhất là xuyên Côloxi đến Comênin. Gitômin đã được sơ tán, cơ quan chỉ huy của Vasi và bộ đội hậu cần được rút lui, trong thời gian ngắn ngủi đó, mặt ông ta trắng bệch, mệt mỏi vô chừng, nhưng không một lời ca thán, mặc dù đang bị sốt cao, ông vẫn mạnh dạn bước lên thềm nhà ga xe lửa Gitômin.

Bộ đội của Akye và Phêchikôp (hai người này cũng bị tuyên bố là "kẻ 'thù của nhân dân"). Trong khi đột phá ở gần Ôđétsa thì điện đài ở một vùng nào đó hỏi Vasi đang ở đâu và đang làm gì. Vasi lúc đó đang bị vây ở Khônôpsy và đang có kế hoạch chống lại các đợt tấn công của địch. Các học viên của lớp huấn luyện của Vasi cũng được sử dụng, những học viên này có thể đảm nhiệm chức đại đội, thậm chí cả chức tiểu đoàn. Vasi ở và nơi tiếp giáp Phương diện quân phương Nam với phương diện quân phương Tây, bộ đội của phía Nam thì vội vàng dựa vào ngày càng sát, còn phương diện quân phía Tây và Phương diện quân bạch Nga cũng đều dựa cả vào khu này. Bọn bạch phỉ tuy đã chiếm được Kiép, nhưng vẫn sợ không dám tiếp tục tấn công Vasi. Sư đoàn Vasi đã trấn giữ được toàn bộ mặt Nam, Tập đoàn quân Blôngtai (do Sư đoàn Natovic và Sư đoàn Côdắc đỏ hợp thành) trấn giữ con đường đi tới Mátxcơva. Chếch về phía trái một chút, có Quân đoàn kỵ binh Punhinnhi và Vôrôsilôp, thêm về phía trái một chút nữa có Hải quân Volga và biển. Họ đã giữ chặt được Alatthơlahan. Đó là chủ lực của Phương diện quân phương Nam do Stalin lãnh đạo.

Vênepky đã mô tả toàn bộ tình hình, nhưng không chú ý tới những chi tiết. Vasi liên tục đi kiểm tra toàn bộ trung đoàn, mấy Trung đoàn của Pêtonac nhiều lần đột kích hòng phá vỡ chiến tuyến của Trung đoàn Vasi, nhưng họ đã bố trí cứ cách 7 đến 8 dặm lại có một đơn vị. Đúng như đã được thể hiện trong phim ảnh, Vasi tay cầm súng xuất hiện vào lúc có tính quyết định, nên đã động viên được người Paccôp và Talasa làm theo.

Trong phim mô tả Vasi rất hùng dũng: Tay cầm súng máy, vung kiếm, thắt lưng bên phải, giắt khẩu súng ngắn, thắt lưng bên trái giắt khẩu súng lục ổ quay. Chiến sĩ của Vasi tay đeo băng đỏ và cũng là những hình tượng rất sinh động - nay mới biết Vasi không mang kiếm và các chiến sĩ của Vasi cũng không đeo băng đỏ, chẳng qua là nhà đạo diễn nổi tiếng, đã tô vẽ như vậy thôi. Ví dụ cảnh quân nhân tuyên thệ, thực ra chỉ là hư cấu, thời đó không có chuyện tuyên thệ, mỗi chiến sĩ chỉ việc ký vào một tờ giấy đã được in sẵn. Với nội dung là tự nguyện tham gia vào Trung đoàn này, thời hạn 6 tháng. Điều kiện của bản "hợp đồng” phục dịch trong Sư đoàn của Vasi rất nghiêm khắc: Không phục tùng mệnh lệnh của chỉ huy, cướp bóc, bạo lực, say rượu thì cũng bị xử bắn.

Ngày nay chúng ta mới biết thực tế là như thế nào. Xem ra trong số những thư tín của Vinepky thì thủ pháp lãng mạn, giả hiệu đã có ảnh hưởng tới Tôsencôp. Ví dụ