CHÚ GIẢI

Agitprop: Ban cổ động tuyên truyền, thuộc Ban Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Khởi đầu là tuyên truyền bằng lời và bằng bài viết, nhiệm vụ của các quan chức là động viên dân chúng đạt các mục tiêu kinh tế do nhà nước đề ra, đề cao ý thức về Đảng.

All-Union: Các bộ hoặc là thuộc toàn Liên bang, chẳng hạn, trách nhiệm với cả Liên bang hoặc là nước cộng hòa, chịu trách nhiệm đối với nước cộng hòa của họ nhưng có sự điều hành từ Moskva. Do vậy có Bộ Nông nghiệp Liên Xô và 16 Bộ Nông nghiệp của các nước cộng hòa.

Apparatchik: Hệ số lương trả cho quan chức chính quyền và đảng viên.

ASSR: Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết tự trị. Một lãnh thổ trong một nước cộng hòa Xô viết, do người không phải là người Nga sinh sống, thực ra là không phải là người Slav (người Nga, người Belarus và người Ukraine) (ví dụ như Cộng hòa xã hội chủ nghĩa tự trị Komi), nó cũng có một chính phủ riêng. Tổ chức Đảng Cộng sản ở một nước cộng hòa kiểu này tương đương với một tỉnh. Trên thực tế, một nước cộng hòa tự trị hoàn toàn phụ thuộc vào thủ đô của nước cộng hòa đó. Do vậy, quyền tự trị không có nghĩa là được hoàn toàn độc lập. Phần lớn các nước cộng hòa tự trị này đều thuộc Liên bang Nga.

Ban Bí thư: Trung tâm hành chính của Đảng Cộng sản. Nó được bầu ra trong Đại hội Đảng lần thứ 8 năm 1919, Stalin được bầu làm tổng bí thư đầu tiên nhưng vào lúc đó chức vụ này không được trao nhiều quyền hạn. Các quan chức chủ chốt đều được gọi là các bí thư Ban Chấp hành Trung ương và người đứng đầu là tổng bí thư. Từ năm 1953-1966, người lãnh đạo cao nhất gọi là bí thư thứ nhất. Ban Bí thư có nhiều, mỗi một quan chức lãnh đạo một ban và một nhóm bí thư Ban Chấp hành Trung ương giám sát một nhóm ban. Sau năm 1957, Ban Bí thư chịu trách nhiệm về kinh tế và bí thư Ban Chấp hành Trung ương là một quan chức cấp cao hơn Bộ trưởng Liên bang Xô viết, có trách nhiệm đảm bảo các quyết định của Ban Chấp hành Trung ương được triển khai. Năm 1987, có 11 bí thư, gồm cả Gorbachev. Khi Gorbachev trở thành Tổng Bí thư năm 1985, Ligachev được bầu làm chủ tọa các cuộc họp của Ban Bí thư và ông này trở thành Bí thư thứ hai không chính thức.

Ban Chấp hành Trung ương : Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản; cơ quan này hoạt động nhân danh Đại hội Đảng trong thời gian giữa các kỳ đại hội. Cơ quan này bao gồm toàn bộ quan chức Đảng quan trọng nhất, các bộ trưởng nhà nước, lãnh đạo quân đội và hải quân, các đại sứ cao cấp, các viện sĩ Viện Hàn lâm, v.v... Cơ quan này được bầu ra tại mỗi kỳ Đại hội Đảng.

Bolshevik: Khi Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga (RSDRP) bị chia rẽ năm 1903, Bolshevik tức là đa số. Vào tháng 10/1917, Đảng Bolshevik (hay Đảng Cộng sản) lên cầm quyền.

Bộ Chính trị: Bộ máy chính trị của Ban Chấp hành Trung ương, cơ quan chủ chốt hoạch định các quyết định của Đảng Cộng sản; chính thức thành lập từ Đại hội Đảng lần thứ 8, năm 1919; Bộ Chính trị của Đảng Cộng sản được gọi là Đoàn Chủ tịch, 1952-1966. Năm 1987 có 14 ủy viên chính thức và 6 ủy viên dự khuyết, người Nga chiếm đa số.

Cán bộ: Nhân sự. Cán bộ của Đảng là các quan chức của Đảng. Stalin dùng thuật ngữ “Cán bộ quyết định hết thảy”.

CIS: Cộng đồng Các quốc gia Độc lập. Hình thành vào ngày 8/12/1991, gồm Nga, Belarus và Ukraine trong khu rừng Belovezh, gần Brest-Litovsk, Belarus. Họ nêu lý do họ có quyền giải thể Liên bang Xô viết vì họ là những nước đầu tiên ký vào hiệp ước lập ra Liên bang Xã hội Chủ nghĩa Xô viết năm 1922. Một cuộc họp ở Almaty, Kazakhstan ngày 21/12, các quốc gia khác cũng được thừa nhận là Armenia, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Moldova, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan. Thậm chí Gruzia cũng gia nhập hiệp ước này; chỉ có Estonia, Latvia và Lithuania là không gia nhập.

CMEA: Xem Hội đồng Tương trợ Kinh tế.

Cộng hòa Xô viết: Có 15 nước cộng hòa, trong đó Liên bang Nga là nước cộng hòa lớn nhất và Estonia, Latvia, Lithuania là những nước cuối cùng tham gia năm 1940. Mỗi một nước cộng hòa đều có chính phủ riêng, có nhiều bộ và Đảng Cộng sản riêng, tất nhiên là bộ phận của Đảng Cộng sản Liên Xô. Đảng Cộng sản địa phương có Ban Chấp hành Trung ương riêng và một bộ máy (đóng vai trò tương tự như Bộ Chính trị trung ương) (ngoại lệ là Ukraine có Bộ Chính trị); trong nhiều nước cộng hòa, các đảng cộng sản chia thành các Đảng Cộng sản thân quốc gia và Đảng Cộng sản thân Moskva. Việc này xảy ra ở ba nước Baltic. Đảng Cộng sản thân quốc gia sau đó ủng hộ đấu tranh giành độc lập. Dưới chủ trương công khai, nhiều tổ chức không chính thức (gọi như vậy vì họ không đăng ký chính thức) nổi lên và gồm các mặt trận bình dân, đặc biệt là ở các nước vùng Baltic.

CPSU : Đảng Cộng sản Liên Xô. Đảng thành lập vào năm 1898, là Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga (RSDRP) (mãi cho đến năm 1917 tất cả các đảng dân chủ xã hội mới trở thành Marxist) bị chia rẽ tại Đại hội Đảng lần thứ 2, năm 1903, thành hai phái: Bolshevik (đa số) và Menshevik (thiểu số). Tên Đảng Cộng sản toàn Nga là do những người Bolshevik đặt năm 1918 và được đổi thành Đảng Cộng sản Liên Xô vào năm 1952.

CSCE: Hội nghị về An ninh và Hợp tác Châu Âu. Cuộc họp khai mạc ở Helsinki ngày 3/7/1973. Các ngoại trưởng của 33 nước châu Âu (vắng mặt Anbani), cùng Mỹ và Canada tham dự các hội nghị diễn ra sau đó. CSCE phát triển thành một diễn đàn tranh luận đông-tây về các vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa và an ninh. Ngày 1/1/1995, tổ chức này phát triển thành Tổ chức An ninh và Hợp tác Châu Âu (OSCE).

Cuộc họp Alma-Ata: Xem CIS.

Cương lĩnh CPSU: Chương trình nghị sự của Đảng Cộng sản. Cương lĩnh Đảng năm 1961 dự kiến tiến tới giai đoạn đầu của chủ nghĩa cộng sản. Năm 1980, nó vẫn còn giá trị khi Gorbachev trở thành Tổng Bí thư. Người ta có nhu cầu xét lại việc này và gây ra một trận chiến giữa những người cấp tiến và phe bảo thủ.

Cheka: Ủy ban Đặc mệnh toàn Nga chống phản cách mạng và phá hoại ngầm. Được thành lập năm 1917, là lực lượng công an mật đầu tiên có nhiệm vụ bảo vệ quyền lực cho các nhà lãnh đạo Bolshevik. Nó đổi tên vài lần và dưới thời Gorbachev là tổ chức KGB.

Chủ trương công khai: Nhân tố chủ chốt trong cải cách của Gorbachev liên quan đến tính công khai trong việc hoạch định kinh tế và chính trị, tranh luận công khai mọi vấn đề và tự do thông tin. Tự do thông tin dẫn đến các cuộc tranh cãi gay gắt về quá khứ Xô viết, gồm những vụ thanh trừng dưới thời Stalin. Chủ trương công khai là một đề tài chủ yếu tại Hội nghị Đảng lần thứ 19 và được khẳng định bằng các nghị quyết của hội nghị.

DemRossiya: Phong trào Nước Nga Dân chủ ra đời năm 1990 nhằm ủng hộ các ứng cử viên có đầu óc dân chủ trong cuộc bầu cử vào Đại hội Đại biểu Nhân dân Xô viết, đặc biệt là những người cùng phái với Yeltsin. Nó là một tổ chức dù bao trùm nhiều đảng nhỏ và phong trào có quan điểm, nhưng lại không thể phát triển thành một chính đảng nổi bật. Một trong những vấn đề của nó là không thể thống nhất quan điểm vào năm 1991, liệu nước Nga có tốt hơn nếu Liên bang Xô viết sụp đổ. Quan điểm của họ gần với quan điểm của Nhóm Liên Khu vực. Họ trở thành nhóm chống đối lớn nhất chống lại những người cộng sản vào năm 1990, trước khi bị tan rã đã có tới

4 nghìn thành viên . Trong số các thành viên lãnh đạo có Boris Yeltsin, Yury Afanasev, Anatoly Sobchak, Gavriil Popov, Nikolai Travkin và Sergei Stankevich. Chiến thắng của Yeltsin trong cuộc bầu cử chủ tịch tháng 6/1991 dựa rất nhiều vào sự hậu thuẫn của phong trào này. Đến năm 1996, nó chỉ còn là một nhóm nhỏ.

Đại hội Đại biểu Nhân dân Liên Xô: Triệu tập họp trong những năm đầu của cách mạng, được phục hồi vào tháng 3/1989, là cơ quan tối cao của chính quyền. Có 2.250 đại biểu được bầu ra cho nhiệm kỳ năm năm và mỗi năm có một lần Đại hội. Trong 2.250 đại biểu, có 2/3 được bầu trực tiếp, có những cuộc bầu nhiều đại biểu dự bị với sự vận động công khai từ trước. 750 đại biểu khác được bầu gián tiếp, tùy thuộc vào danh sách đưa ra bởi các tổ chức xã hội và chính trị. Chẳng hạn, Đảng Cộng sản nhận 100 ghế. Gorbachev chủ tọa đại hội. Đây là một siêu nghị viện và từ các thành viên này người ta bầu ra một Xô viết tối cao Liên Xô, hoặc nghị viện thường trực với các thành viên luân phiên, tức là có thay đổi một số thành viện tại kỳ đại hội tiếp theo. Tùy thuộc vào sự sửa đổi của Hiến pháp Liên Xô, Đại hội cũng sửa đổi Hiến pháp, nếu 2/3 đa số đại biểu tán thành. Đại hội bầu Gorbachev là chủ tịch của Liên Xô. Ngày 5/12/1991, Đại hội tự nguyện giải thể và nhượng quyền cho Đại hội Đại biểu Nhân dân RSFSR, nhưng cũng có đại biểu là thành viên của cả hai tổ chức.

Đại hội Đại biểu Nhân dân RSFSR: Triệu tập lần đầu vào tháng 3/1990, phát ngôn viên chính là Yeltsin. Sắc lệnh của Tổng thống Yestsin tháng 9/1991 quyết định giải thể tổ chức này.

Đại hội: Cuộc họp quan trọng nhất của Đảng, Xô viết, công đoàn hoặc các tổ chức khác. Tại Đại hội Đảng Cộng sản, được triệu tập năm năm một lần, Đảng tổng kết các thành tích đạt được từ đại hội trước và đề ra các mục tiêu cho tương lai. Một Ban Chấp hành Trung ương mới được bầu, tiếp theo là bầu Bộ Chính trị và Ban Bí thư mới. Đại hội Đảng cuối cùng, trước khi bị Yeltsin ban hành lệnh cấm, là Đại hội Đảng lần thứ 28 vào tháng 7/1990.

Đảng Cộng sản Nga: Cũng là Đảng Cộng sản Liên bang Nga. Trong thời kỳ Liên bang Xô viết, Nga không được phép thành lập Đảng Cộng sản riêng vì Lenin tin điều này sẽ thúc đẩy Nga nắm quyền lãnh đạo và vượt quyền Nhà nước Xô viết non trẻ. Cũng có một bộ máy điều hành Nga dưới thời Khruschev nhưng bị giải thể năm 1965. RCP được thành lập vào năm 1990 và bầu Ivan Polozkov làm Bí thư thứ nhất, gây nhiều thất vọng cho Gorbachev − người coi Đảng Nga như thành trì của chủ nghĩa bảo thủ.

Đảng viên cộng sản: Thành viên của Đảng Cộng sản. Tính đến năm 1990 có khoảng 25 triệu đảng viên.

Đảng viên dự bị: Trước khi một người trở thành đảng viên chính thức của Đảng Cộng sản, người đó phải trải qua một thời gian thử thách, trong thời gian này được gọi là đảng viên dự bị.

Đảo chính tháng 8: Cuộc chính biến ngày 19-21/8/1991. Một ủy ban khẩn cấp gồm tám người, do Kryuchkov (Ủy ban An ninh Quốc gia) lãnh đạo, Pugo (Bộ trưởng Bộ Nội vụ), Lukyanov và Yanaev, tuyên bố phế truất Gorbachev − Tổng thống Liên Xô ngày 19/8 (vì lý do sức khỏe), đặt ông trong tình trạng bị giam lỏng tại Foros, nhà nghỉ của ông tại Crime, họ tuyên bố tình trạng khẩn cấp và điều lính tuần tra trên đường phố. Họ yêu cầu toàn bộ cơ quan hành chính trên khắp đất nước phải thực hiện mệnh lệnh này. Thời điểm đảo chính gắn liền với việc ký một hiệp ước thiết lập một Liên bang gồm các quốc gia có chủ quyền, các quốc gia này sẽ được trung ương giao nhiều quyền hạn hơn, do vậy trở thành một nhà nước liên bang thật sự. Cuộc đảo chính chớp nhoáng này thất bại và cải cách được thổi một sức sống mới, Đảng Cộng sản bị suy yếu hoàn toàn và Nga nắm vai trò chủ đạo bối cảnh chính trị với một chương trình nghị sự nghiêng nhiều đến nền độc lập của nước Nga.

Đoàn chủ tịch: Hội đồng Nhà nước hay nội các, do vậy là cơ quan tối cao. Bộ Chính trị của Đảng Cộng sản được coi như đoàn chủ tịch, 1952-1966. Chủ tịch đoàn Xô viết Tối cao Liên Xô gồm tất cả những người xứng đáng trong chính quyền và Đảng. Chủ tịch đoàn Xô viết tối cao Liên Xô là người đứng đầu nhà nước, vì vậy đôi khi còn gọi là chủ tịch. Thuật ngữ chủ tịch chính thức được đưa vào hiến pháp Liên Xô năm 1989 khi Gorbachev được bầu là Chủ tịch Liên Xô. Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô cũng có một Đoàn chủ tịch, gồm các bộ trưởng chủ chốt, vì vậy nó tương tự như một văn phòng.

G7: Nhóm các nước công nghiệp phát triển; gồm Mỹ, Nhật Bản, Anh, Pháp, Italia, Đức và Canada. Liên bang Xô viết muốn gia nhập tổ chức này và biến nó thành G8. Mùa hè năm 1991 Gorbachev tham dự cuội họp G8 ở London.

GDR: Cộng hòa Dân chủ Đức. Năm 1945, Hồng quân Liên Xô chiếm Đông Đức và gọi là khu vực chiếm đóng nước Đức của Liên Xô. Năm 1949, lãnh thổ này được đặt tên là Cộng hòa Dân chủ Đức, đối chọi lại việc thành lập Cộng hòa Liên bang Đức. Người ta gọi tắt là Đông Đức và có thủ đô là Đông Berlin. Đảng Cộng sản cầm quyền gọi là Đảng Xã hội Thống nhất Đức (SED) và có nhiều đảng khác nữa, như Liên hiệp Dân chủ Thiên Chúa giáo Đức, hoàn toàn phụ thuộc vào Đảng Xã hội Thống nhất Đức. Cộng hòa Dân chủ Đức sáp nhập với Cộng hòa Liên bang Đức vào tháng 10/1990.

Gorkom : Thành ủy Đảng, do bí thư thứ nhất lãnh đạo.

Giai cấp: Có hai giai cấp trong xã hội Xô viết: giai cấp công nhân và nông dân trong các nông trang tập thể, một tầng lớp là tầng lớp trí thức.

Hiệp ước ABM: Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo, do Mỹ và Liên Xô ký năm 1972; một phần của Hiệp ước Hạn chế Vũ khí Chiến lược (SALT I).

Hiệp ước Belovezh: Xem Hiệp ước Minsk và Hiệp ước CIS.

Hiệp ước INF: Được ký vào ngày 8/12/1987 giữa Mỹ và Liên Xô nhằm loại bỏ toàn bộ vũ khí hạt nhân ở mọi cấp độ, vũ khí hạt nhân tầm trung trong phạm vi khoảng 500-5.500 km.

Hiệp ước Minsk: Hiệp ước giữa Nga (Boris Yeltsin), Belarus (Stanislau Shushkevich) và Ukraine (Leonid Kravchuk) là một đòn chí tử vào sự tồn tại của Liên bang Xô viết dưới thời Gorbachev. Hiệp ước này chính thức tuyên bố Liên bang Xô viết với tư cách chủ thể của luật pháp quốc tế không còn tồn tại.

Hiệp ước Xô viết Đức không xâm phạm hoặc Hiệp ước Stalin-Hitler: Được ký kết bởi Molotov và Ribbentrop ngày 23/8/1939 (Stalin và Hitler chưa bao giờ gặp nhau). Hiệp ước quy định Liên Xô và Đức sẽ không tấn công nhau và nếu chiến tranh xảy ra ở bất cứ một nơi nào khác thì hai nước đều giữ quan điểm trung lập. Phần chính của Hiệp ước là một nghị định thư kín − người Xô viết không chịu thừa nhận có tồn tại nghị định thư này cho mãi đến năm 1980. Nó chia châu Âu thành hai khu vực ảnh hưởng, khu vực ảnh hưởng của Liên Xô là Đông Ba Lan, Latvia, Estonia, Phần Lan, Lithuania (kết quả của sự sửa đổi) và Bessarabia. Đức chiếm phần còn lại của châu Âu.

Học thuyết Brezhnev: Quyền của Liên bang Xô viết có thể đơn phương can thiệp nếu xuất hiện sự đe dọa đối với chủ nghĩa xã hội. Gorbachev chính thức tuyên bố điều này trong một bài diễn văn của ông ở Nam Tư tháng 3/1988. Mọi hình thức gây ảnh hưởng đều bị cấm vào tháng 7/1989.

Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô : Chính phủ Xô viết do chủ tịch hay thủ tướng lãnh đạo. Hội đồng Bộ trưởng giải tán năm 1990 và thay bằng Nội các Bộ trưởng do thủ tướng đứng đầu.

Hội đồng Nhà nước Liên bang Xô viết: Tổ chức kế nhiệm Xô viết Liên bang Xô viết nhưng chỉ là một tổ chức có tính chất tư vấn.

Hội đồng Tổng thống hay Hội đồng Tổng thống Liên bang Xô viết: Thành lập tháng 3/1990 và hoạt động tới tháng 12/1990, tất cả các thành viên này đều do Gorbachev tuyển chọn. Các bộ có quyền lực (như an ninh, nội vụ, quốc phòng) chi phối tổ chức này mà chức năng chính của nó lại được quy định không rõ ràng. Nó bị thay thế vào đầu năm 1991 bằng một thể chế mới theo hiến pháp là Hội đồng An ninh Liên bang Xô viết và hoạt động cho tới khi có cuộc đảo chính tháng 8/1991.

Hội đồng Xô viết Liên bang Xô viết: Lập ra dưới thời Gorbachev như chính phủ ở bên trên Liên bang Xô viết, gồm tổng thống, phó tổng thống và các đại diện cao cấp từ mỗi mức của 15 nước cộng hòa. Nó không còn tồn tại vào tháng 8/1991 và không nên nhầm với Hội đồng Liên bang, thượng viện của Đại hội Đại biểu Nhân dân Nga, thành lập tháng 12/1993.

Hội nghị: Khác với một Đại hội Đảng ở chỗ không phải tất cả các tổ chức Đảng được có mặt (ngoại trừ Hội nghị Đảng lần thứ 19, năm 1988). Vào những năm đầu cách mạng do các vấn đề hậu cần khiến người ta khó triệu tập một hội nghị nhanh chóng để giải quyết các vấn đề kinh tế khẩn cấp. Hội nghị không có quyền bầu các ủy viên Ban Chấp hành Trung ương và Bộ Chính trị.

IMP : Quỹ Tiền tệ Quốc tế đặt trụ sở tại Wshington, quan tâm đến các vấn đề kinh tế vĩ mô. Nó được thành lập vào năm 1945, là kết quả của Hiệp ước Bretton Woods.

INF: Lực lượng hạt nhân tầm trung.

Kế hoạch năm năm: Kế hoạch năm năm lần thứ nhất kéo dài thời kỳ từ tháng 10/1928 đến tháng 12/1932, thứ hai là từ 1933-1937, và tiếp tục như vậy. Ủy ban Kế hoạch soạn thảo các kế hoạch và có hiệu lực là pháp luật. Vì thế, nếu không hoàn thành kế hoạch là phạm pháp.

KGB: Ủy ban An ninh Quốc gia. Ban đầu là Cheka, vào năm 1917, do Lenin thành lập nhằm bảo đảm những người Bolshevik nắm chính quyền; dưới thời Stalin, nhiệm vụ của tổ chức này là duy trì quyền lực của ông. Có tổ chức KGB thuộc Liên bang Xô viết và mỗi nước cộng hòa lại có một tổ chức KGB riêng, chịu sự chỉ đạo của KGB trung ương đóng trụ sở tại Lubyanka, Moskva. Tổ chức KGB chịu trách nhiệm tình báo thu thập các tin tức trong và ngoài nước. Trong quân đội, Cơ quan Tình báo chịu trách nhiệm thu thập thông tin nhưng cơ quan KGB có trách nhiệm kiểm tra lòng trung thành chính trị của lực lượng vũ trang.

Kolkhoz: Về mặt ngôn từ có nghĩa là kinh tế tập thể; các thành viên cày cấy trên đất đai của mình như một hợp tác xã nhưng trên thực tế, thu hoạch được rất ít sản phẩm vì nó phụ thuộc vào kế hoạch hàng năm của Nhà nước. Trước năm 1966 không có lương cố định, nếu nông trang làm ăn có lãi mới trả lương.

Komsomol: Đoàn Thanh niên Cộng sản Lenin. Những thanh niên ở lứa tuổi 14-28, ngoại trừ lãnh đạo các tổ chức có thể tuổi cao. Đa số thanh niên gia nhập tổ chức này và nhiều người trở thành đảng viên. Có một tổ chức Komsomol thuộc Liên bang Xô viết và mỗi một nước cộng hòa lại có một tổ chức Komsomol giống như Đảng Cộng sản, các cán bộ đoàn đều là người chuyên trách. Đầu năm 1980, Komsomol kết nạp hơn 40 triệu đoàn viên.

Krai: Một khu vực hành chính Xô viết thuộc một nước cộng hòa trên lãnh thổ do một dân tộc khác sinh sống (không phải dân tộc Slav), gọi là khu tự trị. Cũng có thể coi nó là một lãnh thổ.

Kraikom: Khu ủy do bí thư thứ nhất lãnh đạo.

Kulak: Lenin và những người Bolshevik chia tầng lớp nông dân thành các tầng lớp bần nông, trung lưu và giàu có. Bần nông thiếu đất, trung nông và phú nông lại dư thừa và bán ra thị trường. Theo thuật ngữ phương Tây, kulak là một kiểu nông dân phong lưu vừa phải.

Lập trường dân chủ: Một nhóm cấp tiến trong Đảng Cộng sản, có cương lĩnh đăng trên tờ Pravda vào tháng 3/1990, đề ra rất nhiều điểm, trong số đó có việc thống nhất một hệ tư tưởng riêng về nhà nước và Đảng không nên coi chủ nghĩa cộng sản là mục tiêu của mình. Các thành viên lãnh đạo nhóm này bị trục xuất và những người khác phải từ chức, còn một số người khác lập ra Đảng Cộng hòa Liên bang Nga.

Liên bang các nước có chủ quyền: Gorbachev dự kiến liên bang này sẽ thay thế cho Liên Xô nhưng cuộc đảo chính tháng 8/1991 đã ngăn cản việc ký kết. Sau đó thì đã muộn và Liên Xô tan rã, việc thành lập Cộng đồng các Quốc gia Độc lập đã vứt dự định trên vào sọt rác của lịch sử.

Lực lượng thông thường: Lực lượng phi hạt nhân.

Memorial Society (Xã hội tưởng niệm): Tổ chức được thành lập để tưởng nhớ các nạn nhân trong thời đại Stalin. Về mặt chính trị, nó ngày càng có vai trò tích cực vào đầu năm 1989 và tập trung vào việc công khai trước công chúng về quá khứ của nước Nga và Liên Xô cũng như làm sáng tỏ các sự kiện trong giai đoạn Stalin. Sau này nó trở thành một phần của DemRossiya.

MVD: Bộ Nội vụ, chịu trách nhiệm về luật pháp và nghi lễ, có một Bộ Nội vụ của Liên bang Xô viết và mỗi một nước cộng hòa thuộc Liên bang lại có một Bộ Nội vụ riêng, đều phụ thuộc Moskva.

NATO: Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương, thành lập năm 1949.

NEP: Chính sách kinh tế mới. Lenin áp dụng năm 1921 như một nhượng bộ khi cuộc chiến của chủ nghĩa cộng sản (CNCS) (1918-1921) thất bại và đất nước đang phải đối mặt với sự suy sụp kinh tế và nỗi lo sợ nông dân sẽ không cung cấp lương thực cho thành phố. Dưới thời Chính sách Kinh tế mới, các cao điểm chỉ huy của nền kinh tế (về năng lượng, thông tin, công nghiệp nặng) đều nằm dưới sự kiểm soát của nhà nước; trong khi các ngành công nghiệp nhẹ, nông nghiệp được chuyển cho sở hữu tư nhân. Thương mại được công nhận hợp pháp. Có mối quan tâm lớn trong thời kỳ Gorbachev về NEP và nó được coi là sự chọn lựa thích hợp cho Liên bang Xô viết khi nó đang cần một nền kinh tế thị trường hỗn hợp trong thời kỳ chủ nghĩa xã hội. Kế hoạch năm năm của Stalin đã xóa bỏ thị trường. Trong khi áp dụng NEP cũng có một hệ thống phát triển − hệ thống các hợp tác xã sản xuất và tiêu dùng, và ngành công nghiệp truyền thống − nhưng Stalin phá hủy hoàn toàn, ông buộc nông dân phải gia nhập các nông trang tập thể và nông trường quốc doanh, chủ yếu đảm bảo nhà nước có thể nuôi sống công nhân trong thời kỳ tiến hành công nghiệp hóa.

Nomenklatura: Bao gồm (a) một danh sách các vị trí mà Đảng coi là quan trọng, đó là danh sách những người được chấp thuận; (b) danh sách những người có khả năng đảm nhận các vị trí đó. Có một danh sách cán bộ đảng và một danh sách cán bộ chính quyền. Theo cách này chủ nghĩa gia đình trị và nạn tham nhũng ngày càng hoành hành trong bộ máy Đảng. Chẳng hạn, các đại sứ Liên Xô quan trọng và Washington, ở Bonn đều nằm trong danh sách ủy viên Bộ Chính trị. Các quan chức này làm việc theo một chế độ chuyên nghiệp.

Novo-Ogarevo: Nhà nghỉ ngoại thành của Gorbachev, gần Moskva.

Nhà lý luận: Các quan chức Đảng và các viện sĩ Viện Hàn lâm đều liên quan đến việc tuyên truyền và phát triển chủ nghĩa Marx-Lenin. Các sinh viên đại học đều phải thi môn Marx-Lenin trước khi tốt nghiệp. Gorbachev có dẫn chứng phê phán đại đa số người cộng sản đều chỉ biện hộ hiện tại và không hề có ý định phát triển sáng tạo tư tưởng này. Tuy nhiên, dưới thời Brezhnev, khái niệm về một chủ nghĩa xã hội phát triển chín muồi được nêu ra và Gorbachev là người khởi xướng phát triển chủ nghĩa xã hội. Thuật ngữ châm biếm của phương Tây dùng cho các quan chức này là những người lý tưởng hóa.

Nhà Trắng: Tòa nhà của nghị viện Nga ở Moskva.

Nhóm chống đối Đảng: Những người thuộc Bộ Chính trị năm 1957, phần lớn đại diện cho các bộ thuộc chính phủ, những người phản đối việc chuyển giao trách nhiệm triển khai các kế hoạch kinh tế từ chính phủ sang tay Đảng. Khrushchev hầu như bị đánh bại nhưng sau khi giành thắng lợi, ông đã loại bỏ các đối thủ khỏi Bộ Chính trị. Đảng nắm vai trò quan trọng trong việc hoạch định chính sách kinh tế mãi đến 1988, tại Hội nghị lần thứ 19 của Đảng, Gorbachev mới có thể loại bỏ vai trò của Đảng khỏi quá trình quản lý kinh tế.

Nhóm Liên kết giữa Các khu vực: Đại biểu trong Đại hội Nhân dân Toàn quốc Liên bang Xô viết và Xô viết Tối cao Liên Xô lập ra một nhóm vào mùa hè năm 1989 nhằm bảo vệ nhân quyền, áp dụng quyền sở hữu tư nhân, hệ thống đa đảng và luật pháp dân chủ cho một nhà nước pháp quyền. Thành viên của nhóm này có Boris Yeltsin, Andrei Sakharov, Yury Afanasev và Gavriil Popov.

Obkom: Tỉnh ủy, do bí thư thứ nhất lãnh đạo.

Oblast: Một đơn vị hành chính của một nước cộng hòa Xô viết, tỉnh được chia nhỏ thành các huyện. Có thể được dịch là lãnh thổ hay tỉnh.

OMECON: Hội đồng Tương trợ Kinh tế, được Stalin thành lập năm 1949. Sau khi Stalin qua đời, hội đồng này thực hiện chức năng của một thị trường chung của các nước xã hội chủ nghĩa. Nó bị giải thể vào tháng 7/1991.

Raikom: Huyện (quận) ủy, đứng đầu là bí thư thứ nhất.

Raion: Một đơn vị hành chính của một tỉnh, khu và thành phố. Có thể tạm dịch là quận, huyện.

RSDRP: − Đảng Công nhân Xã hội Dân chủ Nga, thành lập ở Minsk vào năm 1898; nhưng đến năm 1903, Đảng này bị chia rẽ thành hai phe Bolshevik và Menshevik.

RSFSR: Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga, hoặc Liên bang Nga, đơn giản là nước Nga. Là nước lớn nhất trong 15 nước cộng hòa của Liên bang Xô viết, thủ đô là Moskva.

SALT: Cuộc Đàm phán Hạn chế Vũ khí Chiến lược. Các cuộc thảo luận về hạn chế các vũ khí hạt nhân vẫn tiếp tục tiến hành năm 1969 giữa Mỹ và Liên bang Xô viết. Năm 1972 Hiệp ước SALT I được ký kết và năm 1979, Hiệp ước SALT II tiếp tục được đưa ra. Do việc Liên Xô đưa quân vào Afghanistan, người Mỹ không phê chuẩn Hiệp ước SALT II nữa.

Soyuz: Liên bang. Các đại biểu nhân dân ở mọi cấp độ đều là thành viên của nó. Thành lập tháng 12/1990, bảo vệ sự toàn vẹn của Liên bang Xô viết, người ta cho rằng tình trạng khẩn cấp là cách duy nhất khôi phục trật tự và bảo đảm sự tồn tại của Liên bang Xô viết. Các thành viên hàng đầu của tổ chức này là Yury Blokhin, Viktor Alksnis, Evgeny Kogan và Sergei Baburin. Người có tư cách thành viên là đại diện trong các tổ hợp quốc phòng công nghiệp, cơ quan KGB, Bộ Nội vụ và bộ máy Đảng. Trong Đại hội Đại biểu Nhân dân Liên bang Xô viết và Xô viết Tối cao Liên bang Xô viết, Soyuz là phái chống cải cách lớn nhất nhưng không nhận được sự ủng hộ đa số.

START: Đàm phán giảm vũ khí chiến lược. Các cuộc thương lượng về việc cắt giảm hệ thống vũ khí chiến lược giữa Mỹ và Liên Xô, sau này là Nga, dẫn đến Hiệp ước START I vào năm 1991 và Hiệp ước START II vào năm 1993.

Tập thể hóa − Quyền sở hữu tập thể đất đai bắt đầu năm 1917 nhưng đến năm 1929 đã đạt được một phần tiến bộ khi người nông dân (khoảng 25 triệu hộ nông dân) không có quyền lựa chọn làm nông nghiệp tiểu chủ hay gia nhập nông trang tập thể. Trên đất đai không ai cày cấy, các nông trang nhà nước được thành lập. Việc tập thể hóa kết thúc năm 1937. Nhà nước Xô viết không bao giờ chú trọng đến nông nghiệp xã hội chủ nghĩa trên quan điểm phải đáp ứng đầy đủ và tốt nhu cầu lương thực của nhân dân.

Tổ chức Hiệp ước Warsaw: Hiệp ước này được thành lập năm 1955 nhằm đối chọi với Hiệp ước Paris tháng 10/1954 thừa nhận Cộng hòa Liên bang Đức gia nhập NATO. Các thành viên lúc đầu là Liên Xô, Ba Lan, Tiệp Khắc, Hungary, Cộng hòa Dân chủ Đức, Bungari, Rumani và Anbani. Anbani xin rút năm 1961. Hiệp ước này cũng là một Hội đồng Tư vấn Chính trị do có sự tham gia của các ngoại trưởng. Hiệp ước này không cho phép Đông Đức thành lập Ban Tham mưu của riêng nước này. Toàn bộ kỹ thuật quân sự tiên tiến đều được chế tạo tại Liên Xô và quân đội Xô viết được trang bị tối tân. Hiệp ước này không còn giá trị vào ngày 1/7/1991.

Thu mua của nhà nước: Sản phẩm làm ra được nhà nước mua lại và do kế hoạch đặt ra từ trước. Trong công nghiệp, việc này được áp dụng cho hầu hết các sản phẩm của một xí nghiệp nhưng trong nông nghiệp có thay đổi. Các nông trang và nông trường phải đáp ứng kế hoạch thu mua của nhà nước trước hết, sau đó mới có quyền bán bất kỳ sản phẩm nào làm ra. Tất nhiên, họ đều phải cố giữ lại càng nhiều càng tốt cho họ, đôi khi nói rằng họ không sản xuất đủ để đáp ứng kế hoạch. Người chịu trách nhiệm đứng ra bảo đảm nông trang thực hiện nghĩa vụ nhà nước là bí thư Đảng thứ nhất.

USSR: Liên bang các nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết; còn có tên gọi khác là Liên Xô.

Ủy ban Kế hoạch Nhà nước: Ủy ban Kế hoạch Nhà nước thuộc Hội đồng Bộ trưởng Liên bang Xô viết chịu trách nhiệm soạn thảo các kế hoạch kinh tế và kiểm tra việc thực hiện. Thành lập năm 1921 và tiếp tục hoạt động đến năm 1991. Nó đề ra các kế hoạch năm năm, các kế hoạch hàng năm, kế hoạch theo quý. Mỗi một Xô viết ở một nước cộng hòa đều có ủy ban kế hoạch riêng. Ủy ban này chịu trách nhiệm đưa ra số liệu để Ủy ban Kế hoạch Nhà nước Liên Xô vạch kế hoạch tiếp theo và kiểm tra việc thực hiện. Sau năm 1985, Ủy ban Kế hoạch mất ảnh hưởng vì nền kinh tế Xô viết dần dần bị chia xẻ. Năm 1990, khi Gorbachev thay thế Hội đồng Bộ trưởng Liên bang Xô viết bằng một nội các các bộ trưởng, Ủy ban Kế hoạch Nhà nước được thay bằng Bộ Kinh tế và Dự báo.

Ủy viên dự khuyết: Các ủy viên dự khuyết của Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Bộ Chính trị có thể tham dự, phát biểu nhưng không có quyền bầu cử.

Viện trưởng Viện Kiểm sát: Quan chức đứng đầu về luật pháp ở Liên Xô, là người lãnh đạo Viện Kiểm sát của Liên Xô. Mỗi nước cộng hòa Xô viết đều có Viện Kiểm sát riêng; các huyện, tỉnh và khu cũng có.

Vũ khí hạt nhân chiến lược − Các vũ khí hạt nhân chiến lược có thể bắn từ lục địa này xuyên sang lục địa kia.

Vũ khí hạt nhân chiến thuật: Các vũ khí hạt nhân tầm trung và tầm ngắn dùng đe dọa chiến tranh.

Xô viết Tối cao Liên Xô : Thành lập năm 1936, là tổ chức tối cao của chính quyền trong Liên bang Xô viết, theo quy định hiến pháp. Nó là một tổ chức lưỡng viện gồm Xô viết của Liên bang và Xô viết các dân tộc, năm 1985 có 1.500 thành viên. Bầu ra bốn năm một lần và triệu tập họp hai lần một năm, họp chừng một tuần. Các thành viên tiến hành bầu ra Đoàn Chủ tịch (gồm 39 thành viên kể từ năm 1977) và chủ tịch tổ chức này là lãnh đạo nhà nước Xô viết. Cho đến khi Podgorny trở thành Chủ tịch Đoàn Chủ tịch năm 1964, vị trí này không có ý nghĩa về chính trị. Brezhnev tự đưa mình lên làm lãnh đạo nhà nước tháng 5/1977 và Podgorny phải ra đi. Andropov và Chernenko tự đưa mình lên vị trí đứng đầu nhà nước nhưng Gorbachev, vào tháng 7/1985, đề nghị Gromyko giữ chức vụ này và ông này giữ chức đến năm 1988, khi Gorbachev tự mình tiếp nhận. Đại hội Đại biểu Nhân dân thay thế cho Xô viết Tối cao Liên bang Xô viết vào tháng 3/1989. Đại hội sau đó tiến hành bỏ phiếu bầu Xô viết Tối cao của riêng Xô viết Tối cao này nhưng lại phụ thuộc vào Đại hội Đại biểu Nhân dân.

Xô viết Tối cao: Thành lập vào năm 1936 theo Hiến pháp Liên Xô, Xô viết Tối cao Liên bang Nga là một tổ chức gồm hai viện: Xô viết Liên bang Nga và Xô viết Dân tộc. Số lượng đại biểu của Xô viết Liên bang Nga dựa trên dân số, trong khi đó số lượng đại biểu của Xô viết Dân tộc lại cố định. Hai viện có quyền ngang nhau và thường họp liên tịch. Viện chỉ là tên gọi (đến năm 1989) quyết định chủ yếu do Đảng Cộng sản và chính phủ. Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô viết Tối cao là người đứng đầu nhà nước. Mỗi nước cộng hòa và khu vực cộng hòa tự trị đều có một Xô viết Tối cao riêng nhưng tổ chức theo kiểu đơn viện. Mỗi viện lại có các ủy ban và hội đồng là các thể chế chung. Toàn bộ hiến pháp nhà nước do Xô viết Tối cao Liên Xô ban bố, mỗi năm họp hai lần, mỗi lần họp vài ngày.

Xô viết: Được dùng với a) Hội đồng b) Công dân Liên bang Xô viết, c) tên đất nước Xô viết lần đầu tiên nổi lên trong cuộc cách mạng năm 1905 và sau này phát triển trong cuộc cách mạng tháng 2/1917. Gorbachev cố gắng phát triển các Xô viết năm 1988 nhưng sau đó lãnh đạo Đảng lại chỉ đạo địa phương. Ông hy vọng chúng sẽ đảm nhận trách nhiệm của Đảng từ cấp địa phương và triển khai tốt cải tổ nhưng chúng thiếu kỹ năng cũng như nhân sự để thực hiện các kế hoạch này.