Chương 2 Pitt và Vua Anh

Nhiệm kỳ đầu tiên của Pitt kéo dài 17 năm 3 tháng (từ 19/12/1783 đến 14/3/1801) và trở thành nhiệm kỳ hoạt động dài thứ hai trong thế kỷ XVIII, sau nhiệm kỳ của Robert Walpole (1721-1742). Pitt là vị Thủ tướng Anh thứ 9 được Vua Anh bổ nhiệm trong vòng 23 năm đầu tiên ngài trị vì. Cha Pitt đảm nhận chức Thủ tướng năm 1766 khi còn là Bộ trưởng Không bộ cao cấp, song ông cũng chỉ giữ cương vị này được hai năm. Di sản của Chatham để lại cho Pitt giúp ông nổi tiếng khắp đất nước, nhưng nó cũng cản trở mối quan hệ của ông với Vua Anh, người luôn có ác cảm với hành vi mang tính độc đoán của cha ông. Một Nội các ứng biến vội vàng khó có thể đảm bảo cơ sở vững chắc cho một chính quyền lâu dài, và một phần trong nhiệm kỳ với cương vị là Bộ trưởng Tài chính, Pitt chưa có kinh nghiệm lãnh đạo − Vương quốc Anh “đã phải tin vào sự chăm lo của một cậu bé đang học phổ thông”, đó là câu châm biếm của phe đối lập trong tác phẩm The Rolliad năm 1785.

LIÊN MINH CỦA CÁC PHE ĐỐI LẬP

Để tồn tại, Pitt cần phải thiết lập một mối quan hệ công việc tin cậy với George III. Chiến thắng gần đây của Pitt cho thấy đời sống của một Bộ thế kỷ XVIII nhìn chung phụ thuộc vào sự lựa chọn bầy tôi trung thành của Vua Anh hơn là quyền ưu tiên của Viện Bình dân. Vua Anh luôn biết ơn Pitt vì đã cứu ngài khỏi bàn tay thù địch của Fox và Pitt cũng không ngừng nuôi tham vọng lãnh đạo đất nước, nhưng sự bắt tay hòa thuận của hai người gặp nhiều trở ngại. Pitt trưởng thành cùng với lòng căm phẫn triều đình và quyền lực của nó, những thứ mà truyền thống gia đình Chatham lưu giữ và được coi là nguyên nhân phá hủy sự nghiệp chói lọi của người cha. Trong đám tang của cha, Pitt cảm thấy như bị sỉ nhục: “Triều đình không thể hiện sự tôn trọng chúng tôi với vẻ nghiêm trang, cũng không để cho đám tang được long trọng như đáng ra phải có”.

Không lâu trước khi lên nắm quyền, Pitt đã từ chối tham gia bất kỳ chính phủ nào được xây dựng trên nền tảng “hệ thống chính trị cũ của triều đình”. Ông còn tiên đoán “một phần trong Hiến pháp của chúng ta sẽ bị xóa bỏ là sự đặc quyền của Vua Anh”. John Robinson nhận thấy Pitt và Temple khi được bổ nhiệm chức vị đã “thể hiện vụng về Tôi nhất định ở một hướng nhất định , họ không cương quyết, không thuyết phục lương tri của mọi người hoặc tình cảm của những người tài trí, những người hay gây phiền nhiễu hoặc đàn áp, nhưng đã bất ngờ đề xuất những điều không dễ gì đạt được mà không cần đề xuất hay gợi ý một cái gì đó có lợi”. Trong các vị trí bổ nhiệm ban đầu, Pitt đã loại tất cả những người thân cận với Vua Anh trong Viện Bình dân vốn đã mang tiếng xấu. Thay vào đó, ông luôn tìm kiếm một bộ trên “lập trường rõ ràng của những người theo Đảng Whig”. Thậm chí, mãi đến cuối năm 1790, “ông do dự không nói, nếu có bất kỳ nghi ngờ gì về một trong ba nhánh của Hiến pháp, thì chắc chắn nghi ngờ đó là quyền hành pháp”. Nghịch lý là, một người đàn ông bảo vệ quyền lực của Vua Anh trước sự liên kết chính trị của các đảng phái trong những năm 1783 1784 nay lại chính là người tỏ ra nghi ngờ sự thi hành quyền lực của ngài.

Những thành kiến như vậy chắc chắn sẽ khiến mối quan hệ giữa Pitt với George III trở nên lạnh nhạt và thận trọng. Khi bổ nhiệm Pitt làm Bộ trưởng, George đã có kinh nghiệm 23 năm lãnh đạo chính phủ và là vị vua trị vì trong khoảng thời gian dài chỉ kém một năm so với tuổi đời của Pitt. Đằng sau ngài là cả một nhóm bầy tôi và bạn bè trung thành có kinh nghiệm tầm cỡ ở cả Bộ và Nghị viện. Vua Anh và những người ủng hộ ngài chắc chắn sẽ quan tâm đến hành trang chính trị mà Pitt mang theo mình: Thurlow lo lắng cảnh báo ngài về cam kết của Pitt trong vấn đề cải tổ Nghị viện tại cuộc họp tháng 7/1783; trong khi đó, tháng 12, Robinson lại đặt vấn đề “liệu khi mọi thứ đã được sắp đặt và Pitt đã tìm thấy chỗ đứng vững chắc, tinh thần của cha Pitt có tỏa sáng?” Vua Anh thật sự bị “tổn thương” khi Pitt từ chối bảo vệ ngài vào tháng 3/1783, hẳn ngài sẽ không bao giờ quên mình đã phải quy phục Liên minh nhục nhã như thế nào. Đầu năm 1789, khi đang trong tình trạng mê sảng vì bệnh tật, “Vua Anh đã lăng mạ Pitt rất nhiều… và gọi ông là đứa trẻ ranh, ngài nói ngài muốn Pitt tiến bước đến gần chính quyền của Shelburne, nhưng ngài sợ”. Giữa Pitt và George III có những quan điểm khác nhau trong chính sách – về cải tổ Nghị viện, sự buộc tội Warren Hasting, bãi bỏ việc buôn bán nô lệ hay chính sách ngoại giao – nhưng điều khác nhau cơ bản lại là tính khí của mỗi người. Vua Anh tự hào rằng “quan điểm của ta được hình thành trên nguyên tắc chứ không phải dựa trên sự kiện, do đó nó không thể thay đổi”, trong khi đó vị Bộ trưởng của ngài lại tin tưởng rằng “sẽ là không sáng suốt nếu thiết lập những luật lệ hoặc nguyên tắc chung trong chính phủ hoặc trong chính sách”.

May thay, trong mối quan hệ cần thiết này, Pitt nhận thấy rằng biết tự kiềm chế là một nguyên tắc dễ dàng hơn nguyên tắc của cha ông hay của đối thủ Fox. Ông không tự ném mình vào mối thù truyền kiếp cá nhân với Vua Anh như cha ông đã làm với George II hay như Fox với George III. Theo Nathaniel Wraxall, bạn bè đã cảnh báo Pitt về khuynh hướng này, nhưng ông phớt lờ. Thái độ không đúng mực của Fox là một trong những cơ sở chính khiến George tiếp tục ủng hộ Pitt, thay mới lực lượng khi Fox tỏ rõ thái độ bênh vực nguyên nhân của Cách mạng Pháp 1 trong năm 1792 1793. Do vậy, một cách đối phó xuất hiện giữa Vua Anh và Pitt, cả hai đều phải học cách tự kiềm chế. Vua Anh không muốn lặp lại lời kêu gọi toàn Nội các hồi tháng 1/1784, lặp lại trường hợp tương tự như ở Bộ của North năm 1779 và năm 1781, khi ngài cảm thấy các bộ trưởng của mình cần phải được tiếp thêm nghị lực. Thành công của Pitt trong việc chấm dứt cuộc khủng hoảng đã xóa đi mối nghi ngờ kéo dài của Vua Anh về cách giải quyết của ông. Khi các cuộc tấn công của Liên minh thất bại vào tháng 3/1784, Vua Anh đã nói với Bộ trưởng của mình: “Ta rất hài lòng vì khi một người sử dụng sự khôn ngoan và tính chính trực của mình trong Viện Bình dân để tạo nên một sự thay đổi lớn như thế này, và anh ta có thể hài lòng rằng khi ủng hộ ta, anh ta đã bảo vệ Hiến pháp, một hệ thống tổ chức xã hội hoàn thiện nhất của loài người”.

Sau đó, Vua Anh đã cho phép Pitt chỉ đạo các vấn đề cải tổ mà trước đây ngài không nhất trí, với điều kiện Pitt phải cam kết rằng các tiến trình cải tổ đó hoàn toàn là hành động cá nhân, không được tìm kiếm sự ủng hộ của chính phủ. Thỏa hiệp này cũng đã được Pitt chấp thuận khi ông thừa nhận trước Viện Bình dân tháng 1/1784 về khả năng khó có thể cải tổ Nghị viện, nhưng tuyên bố cá nhân ông sẽ tiếp tục ủng hộ nó. Điều này rất có lợi cho Vua Anh bởi mọi việc sẽ được duy trì với những người cầm đầu “nguội hơn” so với những nhân vật cấp tiến ở London. Tuy nhiên, Vua Anh đã hoảng sợ và bị tổn thương khi tháng 1/1785, Christopher Wyvill tuyên bố Pitt quyết tâm đưa vấn đề cải tổ trong phiên họp tiếp theo “với tư cách một công dân và với tư cách một Bộ trưởng”.

Trên thực tế, Pitt cố gắng vượt qua những cản trở của Vua Anh với nỗi ám ảnh rằng những nỗ lực với tư cách là một công dân của ông thất bại chắc chắn sẽ gây tổn hại đến khả năng hành động với tư cách Bộ trưởng. Khi thông báo cho Vua Anh về những đề nghị của mình, Pitt nhấn mạnh sự điều hòa giữa con người công dân và con người Bộ trưởng trong ông và cảnh báo rằng nếu những người ủng hộ Vua Anh bỏ phiếu phản đối vấn đề cải tổ thì việc đó có thể sẽ “làm giảm hoặc làm mất hoàn toàn niềm tin trong dân chúng, như vậy sẽ ngăn cản mọi nỗ lực phục vụ trong tương lai của Vua Anh, nó quá bất lợi và phù phiếm”.

Tuy nhiên, Vua Anh là một chính trị gia dạn dày kinh nghiệm. Sau khi tham khảo ý kiến Sydney, nhân vật phản đối cải tổ Nghị viện trong Nội các, về phản ứng có thể của Pitt, ngài đã hối thúc rằng biện pháp cải tổ nên để là một vấn đề hoàn toàn mở. Tin tưởng tính đúng đắn của việc cải tổ, Pitt đưa những suy nghĩ của mình ra trước Viện Quý tộc và “không quan tâm đến những tình cảm cá nhân dành cho ông”. George III ngồi im lặng, nhưng ngài cảnh báo Pitt không được dùng địa vị của mình để áp đặt bất kỳ ai biểu quyết ủng hộ cải tổ: “do tính chất trọng đại của sự việc, ta đã nghĩ rất nhiều về những người tham gia ủng hộ hoặc phản đối mà không cân nhắc kỹ càng, và về những người vì phép lịch sự với một ai đó mà phải đưa ra những ý kiến biểu quyết trái với quan điểm của mình”. Trên thực tế, ác cảm của Vua Anh đối với việc cải tổ Nghị viện khó mà đoán biết được, bởi ngài im lặng, không đưa ra một ý kiến trái ngược nào. Mặc dù Pitt đã nỗ lực để bịt miệng cận thần của Vua Anh, nhưng cuối cùng họ đều biểu quyết với đa số phiếu chống lại Pitt. Vua Anh đã an ủi vị Bộ trưởng của mình bằng cách phát biểu ca ngợi “sự thể hiện ưu việt của Pitt”.

Việc Pitt chấp nhận thất bại khiến Vua Anh càng thêm tự tin rằng hiến pháp hiện tại đang an toàn trong tay ngài. Sự thỏa mãn của ngài càng tăng lên khi Pitt phản đối bãi bỏ các Đạo luật về Hội và Đạo luật Thử nghiệm năm 1787, 1789 và 1790 cũng như khi Pitt phản đối cải tổ Nghị viện những năm 1790. George III tin rằng Pitt sẽ làm cho “tất cả những người yêu mến trật tự hoàn hảo và hiến pháp tuyệt vời của chúng ta” yêu mến. Ngài chấp nhận sự ủng hộ của Pitt về việc mở rộng các quyền công dân cho tín đồ Công giáo ở Anh năm 1791 và ở Ireland năm 1792, đồng thời miễn cưỡng chiều theo các bộ trưởng của ngài về việc cho phép những tín đồ Công giáo Ireland đủ điều kiện được tham gia bầu cử năm 1793. Vua Anh đã vạch ra cách thức tiến hành khi quan đại diện nhà vua ở quận mới được bổ nhiệm, Bá tước Fitzwilliam, phản đối việc bãi bỏ các Đạo luật Thử nghiệm ở Ireland năm 1795, thể hiện mạnh mẽ trong một bản ghi nhớ dài gửi Thủ tướng. Tuy nhiên, theo Pitt, đề nghị đó quá nguy hiểm, nói đúng hơn là không đúng lúc, do vậy, một thỏa thuận rộng rãi vẫn được duy trì cho đến khi đề nghị này lại được đưa ra và gây nên những hậu quả tai hại năm 1801. Bộ của Pitt là một bộ đặc biệt, vừa đưa ra vừa bãi bỏ các vấn đề hiến pháp, do vậy, việc kiềm chế các vấn đề này lâu như vậy có ý nghĩa rất quan trọng trong thời gian ông tại vị.

Khi các mối quan tâm về Hiến pháp lắng xuống, Vua Anh toàn tâm toàn ý cho việc cố vấn, hỗ trợ và khích lệ vị Bộ trưởng của mình trong Viện Bình dân, nhanh chóng giải tỏa và chia sẻ với những thất bại ban đầu của Pitt. Hai người hoàn toàn nhất trí về chính sách khôi phục chung cần thiết sau cuộc Chiến tranh Hoa Kỳ: vấn đề hòa bình, củng cố tài chính quốc gia và mở rộng thương mại. George III thể hiện sự “bằng lòng vô hạn” trước những nỗ lực của Pitt nhằm tăng thuế trong năm 1784 và 1785, ngài cũng rất hài lòng với Quỹ chìm (quỹ dùng để trả nợ) và Hiệp định Thương mại với Pháp năm 1786, đồng thời hoan nghênh những bước đi táo bạo của Pitt trong việc cải cách hải quan − năm 1786 chuyển đánh thuế rượu từ thuế nhập khẩu sang thuế đánh vào một số mặt hàng được sản xuất, bán hoặc dùng trong nội địa và năm 1787 đưa thuế vào một quỹ đơn, từ quỹ đó phí tổn quốc gia sẽ được chi trả theo diện ưu tiên. Vua Anh coi đây là “một biện pháp quan trọng” đến nỗi đích thân ngài đến Nghị viện để trao bản phê chuẩn của Hoàng gia.

Tài chính quốc gia không phải là vấn đề thu hút được sự chú ý của Vua Anh, cũng không khiến ngài phải hiểu đủ để tạo một cuộc xung đột giữa ngài và Bộ trưởng của mình. Tuy nhiên, chính sách ngoại giao, sự bảo trợ quốc gia và các vấn đề của Hoàng gia lại được ngài chú ý quan tâm. Ngài luôn tránh những bất đồng với Pitt trên các vấn đề này để hy vọng có được mối quan hệ hòa hợp với Bộ trưởng.

ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH NGOẠI GIAO

Chính sách ngoại giao là vấn đề đặc biệt khó giải quyết bởi George III cũng là cử tri của Hanover và từ đó ngài luôn ở vị trí theo đuổi chính sách riêng biệt của Đức. Pitt sớm phát hiện ra điều này vào năm 1785, khi George III tới Hanover với tư cách là thành viên sáng lập Liên minh các quốc gia Đức do Phổ lãnh đạo nhằm phản đối kế hoạch Áo chuyển giao các tỉnh của Hà Lan cho Bavaria, mặc dù việc làm này của ngài đã ảnh hưởng đến những nỗ lực của Anh nhằm thiết lập đồng minh với Áo và Nga − đồng minh của Áo. Trong bất cứ trường hợp nào, Vua Anh cũng luôn cứng nhắc cho rằng nước Anh nên tránh vướng mắc vào khó khăn của châu Âu cho đến khi phục hồi đất nước sau cuộc Chiến tranh Hoa Kỳ. Một nhiệm vụ lớn đặt ra với Pitt và Ngoại trưởng Carmarthen là phải thuyết phục Vua Anh nắm bắt cơ hội tranh giành ảnh hưởng của Pháp đối với Hà Lan trong những năm 1786-1787.

Do trước đó Pitt đã chia sẻ những quan điểm tiêu cực của Vua Anh nên ngài thường đáp lại những quan điểm của Pitt nhiều hơn là với Ngoại trưởng; ngài cũng bị chi phối quá nhiều từ đặc phái viên của ngài ở Hà Lan (cũng là người trước đây ủng hộ Liên minh), James Harris. Một lần nữa, Pitt cần đảm bảo về tài chính để đối phó với sự phản đối của Hoàng gia đối với biên bản Nội các của Carmarthen về khoản cho những người ủng hộ Thái tử của hạt Orange, một người thân Anh, vay 70.000 bảng tháng 5/1787. Khi cuộc khủng hoảng nổ ra vào tháng 9 (xem Chương 7), chính Pitt là người thuyết phục Vua Anh đồng ý tổng động viên toàn nước Anh ủng hộ sự can thiệp của nước Phổ nhằm khôi phục quyền lực cho Orange. Pitt đã gửi phái viên của mình, Grenville, tới Hà Lan và cung cấp các báo cáo của mình cho Vua Anh để ngài xóa bỏ nghi ngờ về Harris. Với tài ứng biến, Pitt đã lôi cuốn Vua Anh, thuyết phục ngài rằng “nguyên tắc mà Đức vua đồng ý đưa ra sẽ là nguyên tắc duy nhất được chấp thuận đúng đắn”. Thành công trong cuộc khủng hoảng với Hà Lan đã khiến Vua Anh mong muốn được nghe đề nghị của các bộ trưởng về chính sách ngoại giao nhiều hơn, nhưng sáng kiến bây giờ lại đều xuất phát từ Vua Anh rồi truyền xuống các bộ trưởng, sự tán thành của ngài có thể sẽ không bao giờ được đưa ra như vẫn thực hiện khi ngài gặp khó khăn trong chính sách Baltic năm 1788.

Các vấn đề của phe đối lập lại nổi lên khi Vua Anh nhiệt tình ủng hộ cuộc chiến tranh Cách mạng Pháp năm 1793. Đây trở thành điểm bất đồng thường xuyên xảy ra giữa Vua Anh và các bộ trưởng của ngài, trong đó bao gồm cả những vấn đề về quân sự và chính sách ngoại giao. Việc Vua Anh ủng hộ các chiến dịch của con trai yêu, Công tước York, ở Flanders làm cho các bộ trưởng bối rối. Trong một những bức thư dài gửi Vua Anh, Pitt giải thích những cố gắng nhằm hạ tầm quan trọng của York xuống ngang hàng với các vị chỉ huy khác. Cuối cùng (tháng 11/1794, sau khi đã giải quyết những bất đồng với các đồng minh theo Đảng Whig của Portland, đảm bảo được chỗ đứng của mình trong Nghị viện), Pitt rất kiên quyết, nhưng không kém phần khéo léo, đề nghị bãi miễn chức vụ của York. Vua Anh “thật sự đau lòng” nhưng phải miễn cưỡng tán thành. Ba tháng sau, Pitt lập tức làm dịu lòng tự ái của Hoàng gia bằng cách bổ nhiệm York làm Tư lệnh quân đội. Các bộ trưởng đều có mối quan hệ tốt với York, người đã chứng tỏ được năng lực của một nhà quản lý, nhưng ngay cả York và các bộ trưởng cũng không thể thuyết phục Vua Anh cho phép họ sử dụng “lực lượng cảnh vệ” của ngài để tăng cường sức mạnh của đội viễn chinh miền Tây Ấn Độ năm 1795.

Năm 1795, Hà Lan bị Pháp chiếm đóng, nước Phổ ký kết hòa ước riêng, bất đồng giữa chính sách của bộ trưởng và lợi ích cử tri của Vua Anh lại xảy ra. Hanover nằm trong số những tổ chức kêu gọi hòa giải chung với Đức, và vào mùa thu, toàn bộ cử tri tuyên bố thái độ trung lập. Trong khi đó, Pitt và Ngoại trưởng Grenville đang nỗ lực để giành được sự ủng hộ của dân chúng và các đồng minh nước ngoài đang dao động. Họ đưa ra viễn cảnh của các cuộc đàm phán hòa bình chung với Pháp và tiếp thêm sức mạnh cho nỗ lực chiến tranh của hai thế lực quân sự Đức. Nước Phổ bị lôi kéo quay trở lại cuộc chiến với một đề nghị cái giá nhận được là các bang nhỏ hơn của Đức, trong khi đó lại cho phép Áo chuyển giao Hà Lan cho Bavaria. George III quyết liệt chống lại những đề nghị này. Tháng 1/1796, Vua Anh gửi một bức thư tới các bộ trưởng của các bộ quan trọng để phản đối đàm phán hòa bình. Hy vọng bảo toàn được sự ủng hộ của dân chúng đã bị tiêu tan khi Vua Anh nhận được sự đáp lại: “Chúng tôi không quá ngây thơ để có thể bị lôi kéo chỉ bằng một chút tán thưởng hoặc một vài câu lăng mạ phòng ngừa. Tính chính trực là mục tiêu quan trọng của chúng tôi”. Năm 1785, Vua Anh gạt bỏ lời giải thích của Grenville với nhận xét chua cay: “Ta thường hành động dựa trên những nguyên tắc đơn giản. Hệ thống chính trị của Italia là những lối mòn quá phức tạp để ta có thể hiểu”.

Cuối cùng Vua Anh phải chịu thua, đó chính là lý do khiến những lời đáp lại của ngài nhức nhối đến vậy. Thất bại của ngài trong năm 1796 là thất bại về chính sách ngoại giao lớn nhất trước các bộ trưởng trong thời gian ngài trị vì. Bằng cách nào mà Pitt có thể làm theo ý mình? Một phần, tuổi tác và khối lượng thông tin nhận được quá lớn đã khiến Vua Anh không chú ý vào các vấn đề ngoại giao. Ngài thú nhận với Grenville vào tháng 4 rằng “khi trách nhiệm quá nặng nề, ta nhận thấy tâm trí ta chẳng thể nhớ được nội dung nào…, ngay cả phương thức xúc tiến thư từ trao đổi với dân chúng cũng rườm rà và lộn xộn hơn so với 30 năm trước”. Bởi vậy, Vua Anh trở nên quá yếu để có thể chống chọi được vị Ngoại trưởng nổi tiếng cả về trang bị thông tin tốt lẫn sự ngoan cố trong quan điểm, người quá thân cận với Pitt. Vua Anh thấy mình bị Pitt và Grenville tấn công tới tấp, dồn dập đưa ra những tranh luận trước các quyết định then chốt, thông thường là bằng thư từ, nhưng cũng có khi ngài phá tiền lệ, trực tiếp mời họ đến hội kiến ở Windsor vào cuối tháng 7.

Bên cạnh kiến thức và sự kiên trì của Grenville, vũ khí chính của Pitt vẫn là bản tính ngoan cố, các đồng sự trung thành và sự vận dụng sắc sảo những kinh nghiệm mà ông tích lũy được về cách xử trí trước những thành kiến của Vua Anh. Năm 1792, Pitt cách chức Thurlow, một nhân vật ủng hộ trung thành nhất của Vua Anh trong Nội các và là Chủ tịch Nghị viện. Năm 1794, ông hợp nhất Đảng Whig của Portland vào Nội các của Liên minh vừa được khôi phục (cuối cùng Nội các cũng đứng trên “lập trường của những người theo Đảng Whig” như Pitt đã mong muốn từ lâu). Những việc làm này đã củng cố vị trí của Pitt, giúp ông đối diện với Vua Anh trong việc thống nhất Nội các mà ngài chắc chắn sẽ phải miễn cưỡng chấp nhận. Một lần nữa, trong mối bất đồng quan điểm những năm 1795-1797, Vua Anh được thông báo Nội các đã thông qua các đề nghị.

Tháng 1/1796, Vua Anh quá mệt mỏi khi phải tiếp tục làm việc với những quan điểm ủng hộ chiến tranh của Dundas mà không đem lại kết quả gì. Windham, vị Bộ trưởng căm ghét các cuộc đàm phán hòa bình nhất, cũng thích bị ghi vắng mặt hơn bị ghi là người bất đồng chính kiến trong biên bản cuộc họp Nội các. Thậm chí, tháng 6/1797, Grenville đã bất đồng quan điểm với một số chính sách của Pitt, song hy vọng của Vua Anh đã tiêu tan khi vị Ngoại trưởng này tuy bất đồng nhưng vẫn trung thành giám sát các cuộc đàm phán do Pitt chỉ đạo.

Chỉ cần các bộ trưởng kiên quyết, đoàn kết và trước mắt không bị một chính phủ khác thay thế thì Vua Anh hoàn toàn không có khả năng chống cự. Đây không phải là vũ khí mà Pitt hay bất cứ vị thủ tướng nào muốn sử dụng thường xuyên, bởi mối quan hệ hòa hợp với Vua Anh là rất cần thiết để mọi công việc của chính phủ được thông qua suôn sẻ. Những người tiền nhiệm là Walpole và North đã đánh mất niềm tin của dân chúng vì cuộc chiến không thành công, vì vậy Pitt buộc phải đối diện với Vua Anh để tự bảo vệ mình. Tuy nhiên, ông cũng biết cần phải thận trọng để giảm thiểu sự bực tức của Vua Anh, tránh việc ngài ban bố tối hậu thư. Pitt rất lịch sự, tôn kính ngài nhưng cũng hết sức kiên quyết. Bất kể khi nào Vua Anh không đồng ý với biên bản của Nội các, Pitt đều hỏi liệu ngài có muốn vấn đề được thảo luận lại theo ý kiến của ngài không. Những cuộc nói chuyện cá nhân diễn ra hết sức thận trọng. Khi Malmesbury, một nhà đàm phán của Anh, đến diện kiến Vua Anh trước khi lên đường sang Pháp vào tháng 10/1796, trước khi bước vào phòng họp kín của Hoàng gia, ông đã nghe lỏm được một cuộc nói chuyện kín, trong đó Pitt nói với người anh họ về ông: “Tôi đã cho anh ta một bài học trước khi tới đây!”

Pitt đã sớm rút ra kết luận là những cuộc gặp gỡ riêng không phải là cách để xoay chuyển Vua Anh. Công việc giữa Vua Anh và Bộ trưởng được giải quyết ngay trong phòng họp kín của Hoàng gia. Tính nhút nhát vốn có của Pitt khi đối diện với những người mà ông cảm thấy khó có thể thiết lập mối quan hệ hòa hợp, đặc biệt người đó lại là Vua Anh, đã khiến ông phải dùng đến cách nói quá nghi thức. Đây không phải là cách nói là thuyết phục trong phòng họp kín, nơi mà ông chỉ có thể bày tỏ quan điểm khi Vua Anh tạm ngừng câu chuyện của ngài, điều này khiến ông cảm thấy bối rối bởi “Vua Anh sẽ hăm hở nói, liên tục nói, không chấp nhận dừng, cũng không trả lời và thường xuyên nói đến những vấn đề theo ý thích của ngài mà hoàn toàn không gắn với vấn đề cần bàn”. Phương cách tốt nhất Pitt tìm được để vượt qua rào cản này là thận trọng viết tất cả vào một bức thư, như Grenville có lần giải thích với ông: “Tất cả mọi quan điểm có thể được thể hiện mạnh mẽ bằng việc tập hợp và gắn kết với nhau sao cho cách nói ngẫu hứng của Vua Anh không thể phát huy được”. Bằng cách này, Pitt đã khôn khéo chuyển thành kiến của Vua Anh thành những điều có lợi. Khi thuyết phục Vua Anh áp dụng chính sách hòa bình trước sự thay đổi của Grenville năm 1797, Pitt đã cầu khẩn khiến ngài nguôi giận: “Ông ấy biết Đức vua sẽ cảm thấy nguyên tắc đàm phán khi đã được đặt ra sẽ không được phép đi chệch”. Đây là thất bại cuối cùng và duy nhất của các cuộc đàm phán này, tuy nhiên nó lại tiếp tục sự thống nhất trong chính sách ngoại giao giữa Vua Anh và Bộ trưởng của ngài, nhưng cuộc chiến kéo dài là tác nhân khiến những bất đồng giữa hai người tiếp tục xảy ra.

QUYỀN BỔ NHIỆM VÀ ĐỜI SỐNG CHÍNH TRỊ

Quyền bổ nhiệm là một chất bảo dưỡng cần thiết cho hệ thống chính trị thế kỷ XVIII và được Vua Anh quan tâm chặt chẽ. Trong vấn đề này, cách đối xử sống sượng của Vua Anh đối với thủ tướng gần đây của ngài, George Grenville (bác của Pitt, cha của Grenville), đã khiến George Grenville phải mất chức. Pitt có lần tuyên bố rằng “sự sắp đặt” khiến ông “dễ nổi cáu”, nhưng ông nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của nó đối với bất kỳ một bộ nào. Cuối năm 1788, khi Vua Anh mất khả năng lãnh đạo, Pitt đã phòng thủ bằng cách lấy đi quyền được bổ nhiệm của phe đối lập nếu họ nhậm chức dưới thời nhiếp chính.

Dự luật Chế độ nhiếp chính của Pitt có nhiều hạn chế, và tất nhiên, ông đã chọn một hoàng thân nhiếp chính chưa lập gia đình chứ không phải là một hội đồng nhiếp chính như đề nghị của Chủ tịch Nghị viện Thurlow, vì nó sẽ giúp ông biện hộ tốt hơn cho những hạn chế đó. Nữ hoàng (là người mà ông có thể trông cậy) sẽ tiếp tục chăm sóc Vua Anh đang bị bệnh, quản lý cận thần của ngài và có quyền bổ nhiệm những cận thần này. Hoàng thân nhiếp chính có thể không được thừa kế của cải của Vua Anh, không được kế thừa chức vị, không được trợ cấp cho các khanh tướng ngoại trừ anh em ruột đã đến tuổi. Hoàng thân nhiếp chính chỉ được ban các chức vị theo ý muốn của Hoàng gia (nghĩa là sau này những chức vị đó có thể được thu hồi), ngoại trừ ban cho những người mà luật pháp quy định.

Quyền được bổ nhiệm là quyền lực và để lãnh đạo hiệu quả, một bộ trưởng phải là người thi hành quyền đó. Năm 1805, Pitt đã phản ứng trước việc Vua Anh phản đối ông bổ nhiệm Tổng Giám mục Canterbury 2 . Ông cho rằng ông và dân chúng không thể hiểu nổi, rằng “quyết định của Vua Anh không tôn trọng ông, không dành cho ông niềm tin mà những người tiền nhiệm của ông được hưởng” và thiếu niềm tin đó, ông không thể quản lý hiệu quả công việc của Vua Anh. Rõ ràng, Pitt đã cố kiềm chế từ chính yêu cầu của bản thân. Vua Anh rất biết ơn vì sự cứu giúp của Pitt năm 1784, ngài đã sốt sắng để lại một khoản tiền lớn cho Bộ trưởng của ngài phòng khi ngài qua đời, và đã hai lần ngài thể hiện sự tiếc nuối khi Pitt đề nghị chức kiểm phiếu ở Bộ Tài chính (chức ngồi mát ăn bát vàng) cho người khác chứ không phải cho bản thân. Năm 1790, ước muốn trao cho Pitt huy hiệu cấp tước Ga-tơ (cấp tước cao nhất trong hàng hiệp sĩ ở Anh) sau thắng lợi lớn trong Khủng hoảng Nootka 3 đã không thành. (Liệu có phải Pitt muốn Vua Anh rút lại sự xem thường của ngài đối với cha Pitt, và giờ đây Pitt yêu cầu phải trao lại huy hiệu đó cho chủ gia đình, anh trai của Pitt, Bá tước Chatham để thay thế?). Cuối cùng, năm 1792, Vua Anh tuyên bố ngài chấp nhận ủng hộ vị Quản lý Cụm cảng Cinque và Pitt, cả hai người đều phải chịu áp lực về mặt tài chính và rất cần sự ủng hộ rộng rãi của Hoàng gia trong một năm đầy khó khăn này. Thông thường, Pitt thích chờ đợi sự ban thưởng của Vua Anh và sự ủng hộ rộng rãi của Hoàng gia đối với bạn bè và người thân của ông. Trong bức thư đề nghị Tom Steele được nhận chức nhân viên thu nợ cho Vua Anh ở Bộ Tài chính, ông viết: “Ngài Pitt sẽ là người được nhận sự ban thưởng cá nhân lớn nhất”, và “chính ngài Pitt sẽ cảm thấy đây là sự ủng hộ và sự chiều ý lớn nhất mà Vua Anh dành cho mình” khi Vua Anh đồng ý trao cấp bậc quý tộc Anh cho bạn của Pitt là Mornington − cả hai người đều được chào đón ân cần năm 1797, thời điểm mà sự nổi tiếng của Pitt đã dần bị giảm sút.

Nói chung, Vua Anh buộc phải làm thế, mặc dù ngài đã đặt ra mức hạn chế tối đa cho việc đáp ứng những đòi hỏi cá nhân từ phía Pitt. Năm 1784 và 1789, Vua Anh đã không chấp thuận đề nghị của Pitt về việc ban địa vị Công tước cho người anh họ là Bá tước Temple, mà chỉ đồng ý phong tước hầu vùng Buckingham. Trong khi năm 1785, George III sẵn sàng chấp thuận những yêu cầu của Pitt trong việc đảm bảo một cuộc sống giàu có cho thư ký riêng và thầy giáo cũ − Tiến sĩ George Pretyman, thì năm 1787 ngài lại tỏ ra khó tính hơn khi Pitt tuyên bố ông “có thể không đòi hỏi Vua Anh những thứ mà cá nhân ông hết sức quan tâm” và bổ nhiệm Pretyman thay cho anh trai của Thurlow làm Giám mục Lincoln và Trưởng tu viện St Paul’s. Vua Anh muốn trợ cấp cho Pretyman (1.500 bảng mỗi năm), nhưng lại cho rằng việc trợ cấp thêm cho anh trai của Thurlow (1.800 bảng mỗi năm) là quá nhiều. Pitt thấy mình chịu ơn Pretyman và cảm thấy cần phải thể hiện thiện chí đối với Hoàng gia như đối thủ của ông – Thurlow – đã làm. Ông thỉnh cầu Vua Anh cho tới khi ngài miễn cưỡng chấp nhận: “Thần không thể để lý trí buộc mình phải ép buộc Đức vua… mặc dù, thần tin chắc chắn nhiều người quan tâm sẽ nghĩ rằng điều đó là không thể”. Tuy nhiên, Pitt đã quá lạm dụng ơn huệ của Vua Anh khi ông cố gắng bổ nhiệm Pretyman làm Tổng Giám mục Canterbury năm 1805. Việc Vua Anh từ chối đề nghị của Pitt đã gây nên phản ứng. Tương tự, khi Vua Anh muốn phê chuẩn thăng chức cho luật sư tin cẩn của Pitt, Pepper Arden, làm Bộ trưởng Tư pháp và Chánh án Tòa thượng thẩm, thì năm 1799, ngài ủng hộ bổ nhiệm John Scott chứ không phải Arden làm Chủ tịch Tối cao Pháp viện Anh.

Điều mà Pitt lo ngại nhất khi bắt đầu đảm đương chức vụ chính là Vua Anh sẽ được xem là người có quyền quyết định bổ nhiệm các chức vụ và vị trí quyền cao chức trọng. Pitt buộc phải chấp nhận để những người được Vua Anh tin tưởng, như Thurlow và Howe, vào Nội các nhưng mãi đến những năm 1786-1787, ông mới đồng ý nhận những cố vấn cũ của Vua Anh là Jenkinson và Robinson. Tháng 6/1784, Thomas Orde nhận thấy một số biểu hiện ngờ vực ở Pitt. Bất kỳ một vấn đề bổ nhiệm nào trong chính phủ có liên quan đến Vua Anh hoặc một lời nói nào về sự tiến cử của Hoàng gia đều khiến Pitt biến sắc. Tuy nhiên, Pitt không thể loại bỏ được lợi ích của Vua Anh trong các vấn đề bổ nhiệm nhân sự. Năm 1788, Grenville đã giải thích về một trong những điểm bất đồng của Buckingham, khi ông này còn là Quan đại diện nhà vua ở quận, với Vua Anh về quyền bổ nhiệm ở Ireland:

Vua Anh không bao giờ can thiệp quá sâu vào Bộ của Pitt. Khi các vấn đề chính trị cần được bàn thảo, ngài thường chiều theo ý của Pitt, ngoại trừ với những người mà ngài đã có mối ác cảm sâu sắc, đặc biệt là với Fox và Buckingham − người mà ngài cho rằng đã trốn chạy hồi tháng 12/1783. Năm 1784, Vua Anh đồng ý bổ nhiệm con rể của Bá tước Gower làm cố vấn pháp luật của chính phủ để thiết lập mối quan hệ với Gower, mặc dù ngài nghĩ vị trí này sẽ phù hợp hơn với Scott, người được Thurlow bảo trợ. Tuy nhiên, năm 1799, khi bổ nhiệm Scott làm Chủ tịch Pháp viện, Vua Anh đã rút ra một điều là không nên từ chối yêu cầu của Chủ tịch Viện Quý tộc Thurlow. Vua Anh chiều theo mong muốn của Pitt là thuyết phục Loughborough trở về từ hàng ngũ phe Chống đối năm 1792, nhưng vị trí Chủ tịch Viện Quý tộc lại được lựa chọn theo ý muốn cá nhân của ngài. George III từng chiều theo các khanh tướng để củng cố North trong cuộc Chiến tranh Hoa Kỳ, và bây giờ ngài thực hiện điều đó rộng rãi hơn để củng cố Pitt, đồng thời cảm thấy thỏa mãn khi bổ nhiệm một số nhân vật theo ý muốn – Carleton năm 1786, Joseph Yorke năm 1789, Edgcumbe năm 1790 và John Rushout, người mà Pitt đã quên lời hứa và được ngài lưu ý, năm 1797. Năm 1790, Vua Anh phải miễn cưỡng chấp nhận danh sách bổ nhiệm nhiều chưa từng có, mặc dù ngài lo ngại Viện Quý tộc sẽ trở nên quá đông và gây rất nhiều phiền phức (nó sẽ đe dọa đến sự cai quản các khanh tướng của Viện Quý tộc), đồng thời ngài không chấp nhận ban địa vị Công tước cho bất cứ ai, trừ các thái tử.

Nhà thờ, nơi mà luật lệ và lực lượng vũ trang của Vua Anh mạnh hơn, là nơi ngài thể hiện các dấu hiệu đầu cơ chính trị của mình đặc biệt thận trọng. George III đã rất lo lắng bởi Pitt chuyển hướng vận động sang trường Đại học Cambridge khi ông tranh cử một ghế trong Nghị viện năm 1784 và nhận thấy rằng vị Bộ trưởng của mình sẽ phải chịu áp lực từ phía các đại biểu tăng lữ trong Nghị viện về quyền bổ nhiệm giám mục. Chính Pitt cũng sớm tiêu tan hy vọng khi nói: “Sự đề bạt trong giáo hội là tai họa lớn nhất mà tôi phải chịu”. Đối với Pitt (và cả những người tiền nhiệm), sự đề bạt đó phải thỏa mãn cả yêu cầu của những người ủng hộ và nhu cầu thiết thực của các giáo hội. Người ta thường trình lên Vua Anh tên tuổi của các nhà bảo trợ chứ không phải ưu điểm của người được bảo trợ.

Trong khi đó, năm 1797, Vua Anh đã nói với Pitt: “Ta thiết nghĩ quyền bổ nhiệm giám mục và thẩm phán là một sự tín nhiệm cao nhất, do vậy cần quan tâm đặc biệt tới việc bổ nhiệm giám mục trong tôn giáo cũng như thẩm phán trong lĩnh vực tư pháp”. Vua Anh đã gạt bỏ quyền bổ nhiệm của Pitt đối với các giáo hội khi ngài thực hiện những cam kết ban đầu, trong đó nêu rõ Vua Anh sẽ là người thẩm tra phẩm chất của Tổng Giám mục và nghiên cứu chức Giám mục của Chichester do Richmond tiến cử, và đôi khi ngài chỉ đạo Pitt nên chọn ai − chẳng hạn Hiệu trưởng trường Đại học Cambridge làm Giám mục Hereford, “một người đáng kính” với danh tiếng là Trưởng tu viện Windsor (Vua Anh gợi ý, Pitt chấp nhận chức Giám mục Carlisle). Pitt muốn bổ nhiệm chức giám mục cho William Paley, người có những bài viết được nhiều người mến mộ, nhưng Vua Anh cho rằng “triết lý đạo đức” của Paley quá tự do và ngài đã không đồng ý. Đối với việc bổ nhiệm trong quân đội, Vua Anh còn kiên quyết hơn. Pitt chỉ can thiệp để tránh những đòn tấn công chính trị khi Vua Anh lật đổ những người dưới quyền, ví như khi Vua Anh thăng chức cho quan hầu của mình để chống lại cháu của Buckingham giai đoạn những năm 1788 1789 (trong vụ này, sự kiên trì của Pitt cuối cùng đã tạo cơ hội thuận lợi cho người này, nhưng không lâu sau Buckingham bị mất chức quan đại diện nhà vua ở Ireland); hoặc khi Dundas quá hăng hái thành lập tiểu đoàn bộ binh số 52 mà không có lực lượng dân quân Staffordshire năm 1799, Vua Anh nhất quyết yêu cầu phải giải tán ngay tiểu đoàn này, kết quả là Gower phải xin thôi chức Quan đại diện nhà vua ở quận và suýt nữa chính Dundas cũng phải từ chức.

Để tránh xung đột, Pitt thường nhất trí với Vua Anh khi bổ nhiệm các vị trí trong quân đội. Tuy nhiên, giữa Vua Anh và Pitt thường xuyên có những cuộc giành giật gay cấn các vị trí ngồi mát ăn bát vàng, quyền cao chức trọng và cả trong Giáo hội. Ngay khi có tin khuyết một vị trí nào đó, mỗi người đều nhanh chóng đề xuất ngay tên một người mà họ đã có sẵn trong đầu để ngăn chặn người kia đưa ra bất kỳ lời hứa nào với những người khác cũng như tránh một dòng người đang chờ vào vị trí đó. Trong khi đó, sự trung thành của Pitt đối với dòng họ trước kỳ vọng của người anh họ Buckingham cũng khiến Hoàng gia mất hết kiên nhẫn. Điển hình nhất là năm 1794, Pitt đã lặp lại sơ suất như người bác từng làm khiến Vua Anh bị xúc phạm. Vua Anh muốn trao cấp tước Ga-tơ cho Howe, đô đốc yêu quý của ngài, vì chiến thắng của lực lượng Hải quân trong “Ngày 1/6 Huy hoàng” 4 , nhưng Pitt cương quyết cho rằng cấp tước đó phải được trao cho Portland vì ông này đã dàn xếp thành công liên minh với một bộ phận phe Chống đối. Vua Anh phản đối, nhưng Pitt nhấn mạnh Howe có thể chấp nhận một sự đề bạt khác trong hàng ngũ quý tộc.

Pitt đã khiến Howe phải từ bỏ cấp tước Ga-tơ để nhường cho Portland (Howe từ chối địa vị tước hầu ngay sau khi Portland được đề bạt). Ngay cả trong trường hợp này, Pitt vẫn giữ được thể diện cho Vua Anh và cuối cùng, năm 1797, Howe cũng được nhận cấp tước Ga tơ. Pitt nhận thức rõ ràng rằng ông không thể làm Vua Anh mất mặt trước dân chúng, ông cũng biết khi nào cần lấn tới, khi nào cần rút lui để duy trì mối quan hệ hòa hợp với ngài.

NHỮNG SỰ VỤ TRONG NỘI BỘ HOÀNG GIA

Cuối cùng, vấn đề tế nhị nhất mà Pitt phải giải quyết là những sự vụ trong nội bộ Hoàng gia. Ở thời điểm mà những chi phí của chính quyền dân sự và quy mô của Hoàng gia không ngừng tăng khiến khoản tiền Nghị viện cấp cho Vua Anh không đủ, Pitt phải làm hài lòng cả Vua Anh − người cần ông trang trải các khoản nợ, và cả những người không theo đảng phái ở Nghị viện − những người luôn kêu ca về sự hoang phí của Hoàng gia. Hơn nữa, thành viên vô độ nhất của Hoàng gia lại là Thái tử Wales, người từng từ bỏ Vua Anh để đứng về phe Fox. Pitt cần phải lôi kéo Thái tử, bởi các vị trí trong Hoàng gia và những lời hứa bổ nhiệm khi Thái tử trở thành vua sẽ là sự ủng hộ hữu ích và là công cụ đối với phe đối lập, đồng thời là tác nhân làm giảm quyền lực Bộ trưởng của một vị vua sinh năm 1738.

Nhiệm vụ đầu tiên của Pitt là thiết lập lại tài chính của Vua Anh bằng cách trang trải hết các khoản nợ mà ngài còn khất trong khoản tiền Nghị viện cấp. Pitt đã làm được điều đó nhờ khoản tiền trợ cấp của Nghị viện là 60.000 bảng năm 1784 và 210.000 bảng năm 1786, mặc dù Vua Anh phẫn nộ trước đề nghị của Pitt là ngài phải công khai các khoản chi tiêu của Hoàng gia trong tương lai để được Viện Bình dân thông qua các khoản đã chi trước đó. Tuy nhiên, năm 1785, do Thái tử Wales từ chối lời gợi ý rằng tất cả các khoản nợ của Thái tử sẽ được trả dễ dàng nếu Thái tử từ bỏ phe đối lập, cộng thêm việc Vua Anh từ chối sự hỗ trợ và không tuyên bố nguyên nhân của những khoản nợ, ngài cũng không cam kết tích cực thanh toán nợ và không mắc nợ thêm nữa nên nợ nần của Thái tử tiếp tục tăng, đến năm 1787 đã lên tới 370.000 bảng. Vấn đề này cần được giải quyết để tránh dẫn đến việc mọi người đánh mất niềm tin vào chế độ quân chủ. Sử dụng Henry Dundas để bắt đầu các cuộc thương lượng đầu tiên với Thái tử (cả Dundas và Thái tử đều là hội viên Hội Tam điểm 5 ), Pitt dàn xếp: cấp số tiền để hoàn thành cung điện mới của Thái tử ở Carlton House trong một lần và cấp thêm 10.000 bảng mỗi năm từ khoản tiền Viện Quý tộc cấp cho vua Anh để Thái tử thiết lập một “quỹ chìm” ngoài thu nhập của mình nhằm trang trải các khoản nợ. Đây thật sự là cơn ác mộng chính trị đối với Pitt, bởi ông phải đảm bảo sự nhất trí của cả Vua Anh và Thái tử − những người vốn đã không mấy hòa hợp cũng như của Viện Bình dân − vốn đã thù địch với Vua Anh. Do đó, Pitt cần phải hết sức kiềm chế và phát huy tối đa khả năng của mình để tránh bàn về cuộc hôn nhân vụng trộm của Thái tử với người đàn bà góa tên là Fitzherbert, trái với Đạo luật Hòa giải và Đạo luật Hôn nhân của Hoàng gia. Trước việc Pitt đàm phán thành công vụ việc này và kiềm chế được tính xa hoa của Thái tử, Vua Anh đã phải thốt lên: “Pitt khiến ta không có ấn tượng nào khác ngoài sự đồng ý”.

Tuy nhiên, Pitt đã không lôi kéo được Thái tử, điểm yếu của Pitt càng bộc lộ rõ ràng vào mùa thu năm 1788 khi Vua Anh mắc chứng bệnh rối loạn chuyển hóa porphirin di truyền. Triệu chứng dễ thấy nhất của căn bệnh này là người bệnh nói liên thiên, mê sảng khiến người ta lầm tưởng là bệnh điên. Một chế độ nhiếp chính có thể lại bắt đầu. Nếu trở thành quan nhiếp chính, chắc chắn Thái tử Wales sẽ loại Pitt để ủng hộ những người thuộc phe đối lập. Chỗ dựa của Pitt là Vua Anh không còn vững chắc nữa. Trong cuộc chiến vì sự nghiệp chính trị của mình, Pitt đã được bảo toàn nhờ bốn yếu tố. Thứ nhất, Nghị viện căm ghét sự xa hoa lãng phí và phẩm chất không xứng đáng của Thái tử. Thứ hai, bác sĩ Willis đã đem lại cho Pitt một chẩn đoán may mắn: bệnh của Vua Anh có thể được chữa khỏi. Thứ ba, Pitt hội tụ khả năng của một nghị sĩ dày dạn trong việc khai thác những yếu tố trên để kéo dài thời gian và thiết lập được những giới hạn đối với một chế độ nhiếp chính. Cuối cùng, thể tạng sức khỏe của Vua Anh đủ mạnh để vượt qua được kiểu chữa trị sai lầm đối với một căn bệnh cũng bị chẩn đoán nhầm, ngài có thể cùng Pitt giữ vững được chức vị trong tháng 2/1789.

Tuy nhiên, việc khắc phục thành công cuộc Khủng hoảng chế độ nhiếp chính vẫn đẩy Pitt vào thế phải đối mặt với những vấn đề tài chính cơ bản của Hoàng gia. Khoản tiền Nghị viện cấp cho Vua Anh không đủ vì chính phủ ngày càng gia tăng các khoản chi phí và Thái tử không thể kiềm chế nổi sự trác táng của mình. Giờ lại nảy sinh những vấn đề phức tạp hơn: thứ nhất, Nghị viện đã cấp thêm tiền, không dễ dàng gì thuyết phục họ cấp thêm nữa; thứ hai, những năm 1790 là thời điểm tiến hành cuộc cách mạng ngoài nước và yêu cầu cải cách triệt để và đánh thuế chiến tranh cao đang được thực hiện trong nước. Việc đề nghị cấp thêm tiền cho Hoàng gia có thể sẽ kích động những thành phần cấp tiến yêu cầu Nghị viện phải kiểm soát chặt chẽ hơn những khoản chi tiêu của Hoàng gia.

Tình trạng khó xử của Pitt bộc lộ rõ vào năm 1794 khi cuối cùng món nợ không ngừng tăng lên của Thái tử Wales đã buộc Thái tử phải hòa giải với Vua Anh bằng cách đồng ý kết hôn để duy trì dòng dõi Hoàng gia. Xét ở góc độ chính trị, đây có vẻ như là một chiến thắng đối với Pitt, nhưng sau đó Nghị viện đã để Pitt tự dàn xếp vấn đề tài chính cần thiết. Pitt phàn nàn rằng điều này có thể gây nguy hiểm cho quyền lực của ông ở Nghị viện, nơi mà “ông có thể bị mất niềm tin nếu đồng ý trang trải những món nợ” và đối với cả quyền lực Hoàng gia của ông, nơi mà “Thái tử sẽ tức giận nếu ông không đồng ý trang trải nợ nần cho Thái tử ngay”. Mùa thu năm 1795, khi Pitt thăm dò ý kiến ở Viện Bình dân, ông đã gặp phải sự phản đối và gần như thất bại, buộc phải giải quyết một khoản tiền ít hơn với những điều kiện nhất định, điều này khiến Vua Anh tức giận bởi ngài đã thất hứa với Thái tử.

Trong vòng một năm, Vua Anh tiếp tục phàn nàn nhiều hơn về việc lập Dự thảo Nghị viện chậm chạp, nghĩa là Thái tử không được những người cho vay bảo vệ như mong muốn; đồng thời Thái tử tan vỡ ảo tưởng, ly thân với vợ và một lần nữa lại từ bỏ Vua Anh và các vị bộ trưởng.

Để thoát khỏi những vấn đề phức tạp hơn, Pitt tránh đề nghị thanh toán các khoản nợ trong khoản tiền mà Nghị viện cấp cho Vua Anh, do đó, ông phải mất một năm giải quyết những công việc còn dang dở. Năm 1798, Pitt đệ trình các bản kê khai tài chính về khoản tiền Nghị viện cấp cho Vua Anh trong ba năm trước để Tiểu ban Tài chính Viện Bình dân không can thiệp vào, điều này có thể ảnh hưởng đến việc Pitt ép Vua Anh phải đóng góp 1/3 quỹ riêng của ngài cho chiến tranh. Tương tự, để tránh phải chi thêm vào khoản tiền mà Nghị viện cấp cho Vua Anh, Pitt đã dùng tiền trợ cấp chung của Nghị viện để trả cho các chi phí quản lý chiến tranh và bất ổn dân sự phát sinh. Đến năm 1799, khoản tiền này đảm bảo cho những chi phí của chính phủ dân sự nhiều hơn là khoản tiền mà Nghị viện cấp cho Vua Anh. Pitt cũng sắp xếp vị trí cho những đứa trẻ của Hoàng gia khi chúng đến tuổi. Do vậy, đến năm 1802, 4/5 số tiền trợ cấp cho những người này là trợ cấp trực tiếp của Nghị viện.

Không biết chủ tâm hay không, nhưng việc làm này đã giảm bớt sự lãng phí của Vua Anh bằng cách chi tiêu dần khoản tiền mà Nghị viện cấp cho Vua Anh. Trong khi đó, Vua Anh cần phải độc lập về tài chính để quản lý chính phủ dân sự mà không có sự can thiệp của Nghị viện, tạo khả năng cho Nghị viện giành được quyền kiểm soát một phần đáng kể tài chính của chính phủ và tài chính của Hoàng gia mà trước đây ngài quản lý. Năm 1800, Vua Anh đã đề nghị một khoản thu nhập riêng để đảm bảo cho hoàng tộc khi ngài thừa nhận quyền sở hữu tài sản cá nhân của ngài khác với sở hữu tài sản của vua. Pitt chấp nhận Đạo luật Sở hữu tài sản cá nhân của Vua Anh, nhưng yêu cầu các khoản thu nhập cá nhân chung của vua đều phải chịu thuế như những thần dân khác. Pitt là vị bộ trưởng đầu tiên dám thu thuế của Vua Anh! Những nghi ngờ vốn ăn sâu trong dòng máu Chatham trước đó đã khiến ông kém thận trọng trong việc gìn giữ những đặc quyền đặc lợi và quyền lực của Vua Anh, ông tin tưởng chắc chắn việc Vua Anh trở thành tấm gương yêu nước trong cuộc chiến sẽ có vai trò rất quan trọng. Tuy vậy, những gì mà Pitt đạt được trong nền chính trị đã gia tăng thêm thanh thế và lòng mến mộ mà dân chúng dành cho Vua Anh và thiết lập lại công đức của ngài đến một chừng mực khiến vị Thủ tướng phải tiếc nuối sau năm 1801.

Bộ trưởng Pitt và Vua Anh đã thiết lập được mối quan hệ công việc đủ mạnh trong suốt 17 năm, nhưng mối quan hệ này chưa bao giờ là thân thiết. Họ chưa bao giờ phá bỏ sự đề phòng lẫn nhau, do vậy, mối quan hệ này luôn mang tính hình thức và xa cách, mặc dù năm 1798 Vua Anh đã ân cần nhắc nhở vị Thủ tướng đang đau ốm phải quan tâm chăm sóc sức khỏe. Lần duy nhất ngài gọi “Pitt yêu quý” là trong bức thư đáp lại đơn từ chức của Pitt năm 1801. Pitt cũng như cha mình, khi còn đương quyền luôn coi Vua Anh là một thể chế hơn là một con người. Cận thần Robert Greville tỏ ra rất ngạc nhiên là làm thế nào mà trong suốt cuộc khủng hoảng dưới chế độ nhiếp chính, Pitt lại có thể kiềm chế không hỏi các bác sĩ, Nữ hoàng cũng như những người chăm sóc Vua Anh về sức khỏe của ngài. Thực tế, Pitt thích giải quyết những vấn đề rắc rối với Vua Anh thông qua thư từ, và Vua Anh cũng thấy việc ngài thể hiện những quan điểm mạnh mẽ của mình thông qua các bản ghi nhớ chung gửi Bộ trưởng Pitt là tốt hơn. Không thể khẳng định là có một tình cảm thật sự giữa họ. Năm 1797, Westmorland, một người bạn lâu năm của Pitt và là viên chức trong Hoàng gia, tuyên bố rằng ông không dám chắc Pitt có thể gặp Vua Anh để tâm sự riêng được mười lần. Pitt không có cùng mối quan tâm về nghệ thuật và nông nghiệp với Vua Anh.

Là một người độc thân, Pitt không có một gia đình để Vua Anh có thể thể hiện sự quan tâm như ngài đã làm với North và với người kế nhiệm Pitt là Addington. Pitt cũng không thẳng thắn tâm sự để có được tình bằng hữu với Vua Anh. Năm 1804, trong một so sánh hầu như không úp mở giữa Addington và Pitt, Vua Anh đã nói với Pitt rằng ngài chỉ coi trọng những người coi ngài là một người bình thường chứ không phải là một vị vua hay vì một lợi ích nào đó mà không hề có tình bằng hữu. Khi mối quan hệ công việc này bắt đầu đổ vỡ vào năm 1800 và đầu năm 1801, họ vẫn giữ thái độ tôn trọng nhau nhưng không hề có chút tình cảm nào.