VỤ ÁN SELVIN

“Hừm, thành tích lớn nhất của tôi, vâng, thành tích đã làm cho tôi vui nhất...” ngài cựu Bộ trưởng già nua Leonard Unden, một nhà thơ lớn, người từng giành giải Nobel, nhớ lại. “Các bạn trẻ ạ, ở tuổi tôi con người không tham những vòng nguyệt quế, những tràng vỗ tay, những người tình và những điều vô nghĩa khác tương tự, cụ thể mà nói thì những cái đó qua lâu rồi. Khi còn trẻ, người ta thích đủ thứ, nếu không thế thì con người đã là con lừa; thế nhưng khi còn trẻ thì lại không có điều kiện mà thưởng thức. Nếu cuộc đời đi ngược thì trước hết người ta già và làm hết mọi việc thật đầy đủ và đáng khen, vì những việc này không phù hợp với lứa tuổi khác; rồi sau đó mới trẻ ra để hưởng những thành quả suốt đời của mình. Giờ thì các bạn nhìn thấy một người già cả, hay kể lể. Tôi muốn nói chuyện gì nhỉ? À, về cái gì thành tích lớn nhất của tôi. Các bạn nghe đây, nó không phải là các vở kịch hay các tác phẩm - mặc dù đã có một thời người ta hay đọc sách của tôi; thành tích lớn nhất của tôi là vụ Selvin.

“Vâng, tất nhiên, các bạn không thể biết là vụ gì; hai mươi sáu hay hai mươi chín năm đã qua. Đúng rồi, hai mươi chín năm, một hôm có một bà già tóc bạc phơ đến tìm tôi, bà ấy người nhỏ bé, mặc bộ đồ đen; và trước khi tôi có thể thân thiện hỏi bà ấy một câu rằng bà ấy cần gì thì đùng một cái, bà ấy đã quỳ xuống trước mặt tôi và khóc; không biết sao chứ tôi không thể nào nhìn thấy phụ nữ khóc được.

“Ông ạ, người mẹ đó nói, sau khi tôi an ủi bà ấy, ông là nhà thơ; tôi thề với ông bằng tình thương của ông đối với con người, ông hãy bảo vệ con tôi, chắc ông đã đọc báo về vụ Frank Selvin...

“Tôi nghĩ, khi ấy tôi giống như một em bé mới đẻ mặt đầy râu ria; tôi đã đọc báo, nhưng không để ý thấy vụ Frank Selvin. Lúc ấy nếu tôi hiểu được bà ấy nức nở than vãn những gì thì chỉ là: thằng con trai duy nhất của bà ấy, Frank Selvin hai mươi hai tuổi, bị xử tù chung thân với trọng tội, vì trong vụ cướp nó đã giết bà dì Sofie của nó; theo đánh giá của đoàn hội thẩm thì tội nó nặng thêm là vì nó không nhận tội. Nó vô tội, ông ơi, bà Selvin rên xiết, tôi thề với ông là nó vô tội! Chiều hôm đó nó nói với tôi: Mẹ ạ, con bị đau đầu, con đi dạo phố chút. Ông ơi, vì vậy nó không chứng minh được nó vô tội! Ai mà có thể nhìn thấy trong đêm một cậu thanh niên, nếu ngẫu nhiên gặp nó cơ chứ? Thằng Frank nhà tôi nó nhẹ dạ, nhưng ông cũng từng trẻ mà; ông nghĩ xem, ông ơi, nó mới hai mươi hai tuổi! Sao lại có thể tàn hại cả cuộc đời của một người trẻ như thế? Và vân vân. Các bạn ạ, nếu các bạn nhìn thấy một người mẹ đau đớn như thế, các bạn sẽ hiểu khi ấy tôi đã trải qua điều gì: một trong những đau khổ nhất là lời chia buồn bất lực. Ừ, tôi nói gì được với các bạn nhỉ: cuối cùng thì tôi thề với bà ấy là tôi sẽ làm tất cả và không dừng lại, nếu vụ này không sáng tỏ; rằng tôi tin là con bà ấy vô tội. Sau khi nghe những lời ấy thì bà ấy muốn hôn tay tôi. Khi bà ấy cầu phước lành cho tôi, suýt nữa tôi đã khuỵu xuống trước mặt bà ấy. Các anh biết mặt người ta đần như thế nào khi được ai đó cảm ơn như là cảm ơn Thượng đế đấy.

“Thế đấy, từ đó tôi coi vụ Frank Selvin là việc của mình. Trước hết tôi đọc hết hồ sơ vụ án. Các bạn nghe này, tôi chưa thấy vụ nào lại được xử qua quýt đến thế; rõ ràng là một vụ tai tiếng về luật pháp. Vụ này thực ra đơn giản: trong đêm người hầu phòng tên như là Anna Solar, bà này năm mươi tuổi và có bệnh tự kỷ, nghe thấy tiếng bà Sofie nói rằng có ai đó mò vào chỗ bà, vào tận trong phòng của bà ấy. Người hầu phòng liền lên xem bà dì đã ngủ chưa, và khi bước vào phòng thì bà ta thấy cửa sổ mở toang và một người đàn ông nhảy từ cửa sổ xuống vườn. Người hầu phòng thét lên khủng khiếp; và khi hàng xóm cầm đèn chạy đến thì họ tìm thấy bà Sofie nằm trên sàn và bị thắt cổ bằng khăn mặt của bà ấy; cái tủ quần áo, nơi bà giấu tiền đã bị mở, một phần quần áo bị bới lên; tiền vẫn còn trong đó - hẳn là người hầu phòng đã đánh động tên trộm. Đó là toàn bộ câu chuyện.

“Ngày hôm sau Frank Selvin bị bắt. Người hầu phòng đã khai là bà ta nhận ra người đàn ông trẻ khi hắn ta nhảy từ cửa sổ ra ngoài. Người ta phát hiện là vào giờ ấy hắn không có mặt ở nhà; hắn về nhà sau đó nửa giờ và lập tức đi ngủ. Tiếp đó người ta phát hiện là cậu thanh niên ngu ngốc ấy nợ tiền. Kế đó có người mách lẻo đã khai một việc rất quan trọng là một vài ngày trước khi vụ giết người xảy ra thì bà dì Sofie đã kể lại một việc: cháu bà ấy, Frank Selvin, đã đề nghị bà cho vay vài trăm, và khi bà phản đối, bà ấy rất keo kiệt, thì thằng Frank đã nói với bà: Dì ạ, dì cẩn thận đấy, sẽ xảy ra việc khiến cả thế giới mở mắt ra. Tất cả là như thế, nếu kể về những việc liên quan đến Frank.

“Và bây giờ các bạn hãy xem cả vụ xử án: vụ xử này kéo dài tổng cộng chỉ nửa ngày. Frank Selvin khẳng định là hắn vô tội, rằng hắn đi dạo, sau đó về thẳng nhà và đi ngủ. Người ta không lấy lời khai chéo đối với bất kỳ nhân chứng nào. Còn trạng sư của Frank thì - hãy hiểu là đương nhiên, vì bà Selvin không có tiền mời trạng sư tốt hơn - là một gã tốt bụng và ngu ngốc, anh ta chỉ làm mỗi việc là nhắc về tuổi trẻ bồng bột của người mình bào chữa và rưng rưng nước mắt xin đoàn hội thẩm rộng lượng tha thứ. Ngay cả công tố viên cũng không phải làm gì nhiều; ông ta chỉ kêu ầm lên với các thành viên đoàn bồi thẩm là trước vụ Frank Selvin thì đoàn bồi thẩm đã phán quyết hai vụ xử trắng án; xã hội rồi sẽ đi về đâu nếu mỗi tội ác đều được bảo vệ bằng lòng tốt và lòng nhân từ của các thẩm phán từ nhân dân? Dường như lúc ấy các thành viên đoàn bồi thẩm đã công nhận luận điểm này và muốn thể hiện rõ ràng rằng họ không được phép gây ra tội lỗi bằng lòng tốt và nhân từ của mình; đơn giản là với mười một phiếu thuận họ đã quyết định rằng Frank Selvin phạm tội giết người. Tất cả vụ này là như vậy.

“Các bạn nghe nhé, khi tôi phát hiện ra những sự việc trên, tôi hoàn toàn tuyệt vọng, trong người tôi tất cả cứ như sôi sục lên, ngay cả khi tôi không là luật sư, và cũng có thể là do tôi không là luật sư. Các anh hãy tưởng tượng ra xem: nhân chứng chính thì có bệnh tự kỷ; tuổi bà ta khoảng năm mươi, tức là tuổi mãn kinh, như vậy độ tin cậy sẽ giảm đi. Cái bóng hình trên cửa sổ bà ta nhìn thấy trong đêm; sau này tôi phát hiện thêm là đêm ấy trời nóng, nhưng rất tối; người đàn bà đó không thể nhận ra người kia cho dù chỉ mang máng thôi. Trong bóng đêm anh không thể nhận ra chính xác ngay cả tầm vóc của con người; việc này tôi đã cẩn thận thử đi thử lại cho riêng mình. Thêm vào đó bà ta thù ghét cái cậu thanh niên kia, tức là Frank Selvin, một cách điên cuồng, vì cậu ta hay chế nhạo bà ta; bảo bà ta là nữ thần Hebe* mắt bò, cái mà vì một lý do nào đó bà Anna Solar coi là sự sỉ nhục chết người.

(*) Theo thần thoại Hy Lạp, Hebe là nữ thần biểu tượng cho sự trẻ trung.

“Việc thứ hai là dì Sofie căm ghét chị gái mình, bà Selvin, và cả hai không nói chuyện với nhau; cái bà cô già ấy không ưa mẹ của Frank. Nếu dì Sofie nói là Frank đe dọa bà ấy, điều này có thể là một trong những điều ác độc mà các bà cô già như bà nghĩ ra để hạ thấp chị gái mình. Còn đối với Frank, cậu này bẩm sinh là người tầm thường; làm thư ký ở một văn phòng; có bạn gái và hay viết những bức thư tình và những vần thơ kém cỏi. Cậu ta mắc nợ nần mà người ta nói rằng không phải do mình gây ra; có nghĩa là do tình cảm yếu đuối nên cậu ta đau khổ. Mẹ cậu ta là người hoàn toàn tội nghiệp, bị bệnh ung thư, hoàn cảnh nghèo khổ và bị đau đớn giày vò. Đấy là những sự việc liên quan nhìn từ góc nhìn gần.

“Các bạn không biết những năm tháng hùng tráng bấy giờ của tôi đâu; khi tôi vào cuộc thì tôi chưa có cảm giác. Lúc bấy giờ tôi viết lên báo một số bài mang tên ‘Vụ án Selvin’; từng điểm một tôi chỉ ra những điều không đáng tin cậy của các nhân chứng, nhất là nhân chứng quan trọng nhất; tôi phân tích những mâu thuẫn trong các chứng cớ; những lời khai không công minh, tôi đã chứng minh những cái phi lý ở việc nhân chứng quan trọng nhất không thể nhìn rõ kẻ tội phạm; tôi chứng minh là chánh án không có năng lực và lời luận tội của công tố viên mang đầy tính kích động. Như vậy vẫn chưa đủ; tôi đã vào cuộc rồi, tôi đã bắt đầu tấn công cả ngành tư pháp; cả luật hình sự; tấn công cả vào tổ chức hội thẩm, và cả vào những luật lệ ích kỷ và vô cảm của xã hội. Các bạn đừng lạ nhé, vụ này đã nổ tung đến thế nào; khi ấy tôi đã có tên tuổi; giới trẻ đứng về phía tôi; có một hôm đã xảy ra biểu tình trước tòa. Lần ấy cái tay trạng sư của cậu Selvin đã chạy đến gặp tôi, xua tay nói rằng tôi đã làm quá đà; anh ta đã gửi đề nghị giảm mức án cho Selvin mấy năm rồi; nhưng bây giờ thì tòa án tối cao sẽ không chịu thua áp lực của biểu tình và sẽ từ chối tất cả mọi xem xét. Tôi nói với tay luật sư đáng kính ấy rằng đây không phải chỉ là về vụ Selvin mà là về sự thật và công lý.

“Tay trạng sư này đã nói đúng; tòa từ chối xem xét, nhưng chánh án đã phải về hưu. Các bạn ạ, lúc ấy tôi đã điên tiết lên và bập sâu vào vụ này; các anh thấy không, ngay cả bây giờ tôi có thể nói đấy là cuộc chiến thần thánh vì công lý. Các anh xem này, nhiều cái đã tiến bộ lên; các anh phải công nhận với tôi, một người già cả là tôi đã có chút công: vụ Selvin đã được đưa lên báo chí thế giới; tôi đã phát biểu trước các công nhân trong quán bia và trước các thành viên của các phái đoàn quốc tế trong các hội nghị. ‘Hãy xử lại vụ Selvin’, đó là khẩu hiệu giống như ‘Hãy giải trừ quân bị’ hay ‘Hãy bầu phụ nữ’. Còn với riêng tôi, đây là cuộc chiến của cá nhân chống lại nhà nước; nhưng sau lưng tôi là thế hệ trẻ. Khi mẹ của Selvin chết thì mười bảy nghìn người đã tiễn đưa quan tài của bà già nhỏ bé và khô đét ấy; và tôi đã phát biểu trước cái mộ chưa lấp đất của bà ấy như chưa bao giờ phát biểu trên đời; có trời biết, các bạn ạ, cảm hứng thật là khủng khiếp và lạ lùng.

“Bảy năm trời tôi đã đấu tranh và cuộc đấu tranh ấy đã làm nên tôi. Không phải nhờ những cuốn sách của tôi mà là vụ Selvin; vụ này đã đem lại cho tôi tên tuổi trên thế giới. Tôi biết, họ gọi tôi là Tiếng nói của Lương tâm, Hiệp sĩ của Sự thật hay nhiều cái khác nữa; thậm chí có cả những điều sẽ được ghi trên bia mộ của tôi. Tất nhiên là mười bốn năm sau khi tôi chết người ta sẽ viết tên tôi trong giáo khoa về việc nhà thơ Leonard Unden đã đấu tranh cho sự thật như thế nào; sau đó ngay cả việc này rồi người ta cũng sẽ quên.

“Bảy năm sau nhân chứng quan trọng nhất của vụ án là Anna Solar cũng đã chết; trước khi chết bà ta khóc thú nhận đã bị lương tâm giày vò vì đã thề dối trước tòa, rằng đáng lẽ bà ta không được nói sai sự thật mà khai rằng kẻ giết người bà ta nhìn thấy trên cửa sổ là Frank Selvin. Và vị cha cố tốt bụng đã đến thăm tôi; lúc bấy giờ tôi đã biết điều hơn về những việc trên đời và đã không viết thẳng lên báo, thay vào đó tôi gửi vị cha cố này lên tòa. Sau một tuần tòa đã xử lại vụ Frank Selvin. Trong vòng một tháng Frank Selvin lại đứng trước đoàn bồi thẩm, trạng sư giỏi nhất không phải trả tiền đã đập tan cáo trạng để Frank Selvin được thả ra. Và đoàn bồi thẩm với mười hai phiếu thuận đã quyết định là Frank Selvin vô tội.

“Vâng, đó là thắng lợi vinh quang nhất trong đời tôi. Chưa một thành tích nào đem lại cho tôi sự hài lòng như thế - và đồng thời cả cái cảm giác trống rỗng đến như vậy. Nói đúng hơn thì vụ Selvin đã bắt đầu khiến tôi thấy thiếu thiếu trong lòng - nó để lại một lỗ hổng. Một ngày, sau sự kiện này, bỗng nhiên có một con bé đến nói với tôi là có người muốn gặp tôi để trao đổi.

“ ‘Tôi là Frank Selvin’, người đó nói và đứng giữa cửa; tôi cảm thấy... tôi không biết phải nói với các bạn như thế nào; tôi cảm thấy thất vọng, rằng cái anh Selvin của tôi trông như... người bán vé xổ số: người hơi to béo và mặt tái nhợt, đầu bắt đầu hói, khá nhiều mồ hôi và tầm thường lắm; ngoài ra hắn còn hôi mùi bia.

“ ‘Thưa bậc thầy lừng danh,’ Frank Selvin ấp úng (anh tưởng tượng xem, hắn nói tôi là ‘bậc thầy lừng danh’, và tôi muốn đá cho hắn một cái!), ‘tôi đến cảm ơn thầy... con người tốt bụng nhất trên đời.’ Tôi có cảm giác là hắn đã học thuộc lòng câu này. ‘Tôi cảm ơn thầy suốt đời. Tất cả mọi lời cảm ơn đều không đủ…’

“ ‘Anh ạ,’ tôi nói vội với hắn, ‘đó là trách nhiệm của tôi; khi tôi biết rõ rằng họ kết án anh, một người không có tội…’

“Frank Selvin lắc đầu. ‘Thưa thầy,’ hắn nói với giọng bi ai, ‘tôi không muốn lừa dối người tốt với tôi; tôi đã giết mụ già ấy.’

“ ‘Tất cả là thế ư,’ tôi khùng lên, ‘tại sao anh không nói trước tòa?’

“Frank Selvin nhìn thẳng vào mắt tôi với vẻ đầy trách móc.

“ ‘Thưa thầy,’ hắn nói, ‘tôi có quyền như vậy; bị can có quyền không nhận tội, đúng không?’

“Thú thực với các bạn là tôi hoàn toàn tan nát. ‘Anh muốn gì nào?’ tôi quát hắn.

“ ‘Tôi đến, thưa thầy, để cảm ơn lòng bao dung của thầy,’ tay Selvin nói với giọng buồn bã, cái giọng mà rõ ràng hắn làm ra vẻ cảm động. ‘Cả mẹ tôi thầy cũng giúp đỡ. Cầu trời phù hộ cho thầy, hỡi người nghệ sĩ cao quý!’

“ ‘Cút,’ tôi hét lên như quên cả chính mình. Gã đàn ông ấy chạy xuống cầu thang như bị trúng đạn. Sau ba tuần hắn lại gặp tôi trên phố; hắn hơi say. Tôi không làm sao đuổi được hắn đi; rất lâu tôi không biết hắn cần gì, mãi đến lúc hắn giải thích, trong khi tay hắn nắm cúc áo của tôi. Hắn nói là tôi đã làm hỏng nhiều việc của hắn; nếu tôi không viết về vụ của hắn thì phiên tòa phúc thẩm đã chấp thuận kháng cáo của luật sư của hắn, và hắn, Selvin, đã không phải ngồi tù bảy năm vô tội; theo hắn tôi phải hiểu hoàn cảnh khó khăn của hắn mà tôi gây ra khi tôi tham gia vào vụ này. Tóm lại tôi phải cho hắn một trăm. ‘Cầu trời phù hộ cho ông, người tốt ơi,’ tay Selvin với đôi mắt đẫm lệ nói câu cuối cùng.

“Lần thứ hai hắn đến với vẻ đe dọa hơn lần trước. Hắn nói là tôi đã đi lên nhờ vụ của hắn; rằng tôi nổi tiếng chỉ nhờ cái việc bảo vệ hắn, còn hắn thì cuối cùng lại chả được gì hay sao? Tôi không thể giải thích cho hắn rằng tôi không nợ hắn bất cứ khoản tiền thưởng nào; và cuối cùng tôi vẫn lại phải trả tiền cho hắn.

“Từ đó hắn gặp tôi thường xuyên hơn; hắn ngồi trên ghế sofa và than thở, rằng lương tâm hắn cắn rứt vì hắn đã siết cổ mụ già. ‘Thưa thầy, tôi sẽ tự thú,’ hắn rầu rĩ nói, ‘nhưng thầy sẽ nhục nhã trước toàn thế giới. Nhưng tôi không biết làm như thế nào để trấn tĩnh lại.’ Các bạn nghe nhé, những sự hối hận như vậy hẳn là khủng khiếp lắm, nếu dựa vào những gì tôi đã từng trả cho hắn để hắn có thể chịu nổi những cơn hối hận kia. Cuối cùng tôi đã mua cho hắn vé tàu biển đi Mỹ; tôi cũng không biết là hắn có đến nơi an lành hay không.

“Thành tích lớn nhất đời tôi là như vậy đấy; các bạn trẻ ạ. Khi nào các bạn viết cáo phó cho Leonard Unden, các bạn hãy viết: Bằng vụ án Selvin, ông đã khắc tên mình bằng chữ vàng lên trái tim chúng ta; hãy biết ơn ông. ”